Bezrobocie w województwie śląskim i podkarpackim

Pełen tekst

(1)Jolanta Teneta-Plotkowiak Ket.tI.e 'olltykl Eko ••• I..... ' I Progra ...wanla •• KWelu. z. k· I· s'1ąsllll l.. w województwie •. WstłP Zachodzące. w Polsce przemiany gospodarcze, społeczne i polityczne maj,} swoje odbicie w transformacji rynku pracy i swój wymiar regio nalny i lokalny. W Polsce występuje bardzo duże zróżnicowanie bezrobocia zarówno między województwami, jak również wewm}trz wojcwództw (powiatami, gminami), dlatcgo też wydaje się uzasadnione i celowe ocenianie bezrobocia zarówno w skali kraju,jak i województw i mniej szych jednostek przestrzennych . Bezrobocie stanowi główny problem państw zarówno o ustabilizowanej gospodarce rynkowej ,jak i znajduj'lcych się w procesie transformacji. Do ogólnych przyczyn bezrobocia w krajach o ustabilizowanej gospodarce rynkowej zaliczyć można czynniki o charakterze pozaekonomicznym: - wpływ postępu technicznego, - ingerencje pa,istwa w mechanizm funkcjonowania gospodarki. - układ sił między grupami w społccze,istwie. Natomiast zjawi sko bezrobocia w Polsce, które występowało w formie ukrytej od 1990 r. zaczęło się ujawniać . Do głównych przyczyn bezrobocia w Polsce można zaliczyć recesję gospodarczą i spadek produkcji na początku lat 90., ale również: - gwałtowny system ograniczenia funcluszu płac , tzw . "popiwek", - upadek wiciu przedsiębiorstw (niska wydajność . wysokie koszty produkcji . niska konkurencyjność , zagrożenie ekologiczne itd .), - restrukturyzacja g[)spodarki. - nied[)rozwój gospodarczy niektórych regionów przy jednoczesnym ukrytym bezrobociu agrarnym, - a przede wszystkim niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia dla potrzeb rynku pracy, co wpływa na wzrost bezrobocia wśród absolwentów rÓŻ nych typów szkół włącznie z wyższymi uczelniami..

(2) Jo/anta 1'elJ('[(l-Plotkow;ak C echą charakt ery styczn ą bezrobocia w Polsce jest duże bezroboc ie wśród mlodzieży. Jest kilka powodów tej sytuacji: - w przypadku młodych bezrobotnych absolwentów dużą winę ponosi system k ształcenia, ludzie mł odzi nic zawsze po uk oń czeniu nauki pos iadają kwalifikacje odpowiadające zapotrzebowaniu rynku pracy, - brak doświadczenia w zawodzie , na stanowisku, na którym wiek nie odgrywa roli, pracodawcy wolą zatrudnić pracowników dośw iadczonyc h ni ż ponos ić koszty zw iązane z przyuczeniem ludzi miodych,. - w związku z tym , że ludzie mlodzi maj', mniejsze dośw iadcze nie w zawodzie, są na ogół slabiej oplacani, niż prac ownicy z dłużs zy m s tażem, niższe płace proponowan e ludziom młodym działają demobilizuj ąco i zniechęcają łudzi młodych do dalszego kształcenia i podnoszenia kwalifikacji, - młodzi ludzi e są przeważnie samotni lub utrzymują niewielką rodzinę , powoduje to , że wystarcza im zasiłek i "pomoc rodziców" .. 2. Problem bezrobocia w wolewództwle. ślqsklm. Wysoka pozycja ekonomiczna wojewód ztwa śląskiego wynika z faktu, że jest to najbardziej uprze mysłowiony i zurbanizowany region w Polsce. Województw o śl ą sk ie jest na ł4 miejscu pod wzg lęde m zajmowanego obszaru, ale na 2 pod względem łi czby ludnośc i . N al eży zaznaczyć , że na tym stosunkowo niewiełkim terytorium zamieszkuje ł 2,7 % ogólu mieszka.iców Polski, co daje naj wyż szy wskaźnik gęstości zaludnieni a 396 osób na km 2 przy ś redniej dla kraju 124 osoby na km 2 Do końca wrześ nia 1999 r. w województwie śląskim byto najmniejsze bezrobocie 9,9 % również na wsi było o no najmniejsze. Zasoby mieszkani owe regionu to ponad 1,5 mln mieszkań, co stawia woje wództwo śląskie pod tym względem na drugim miejscu w kraj u. Pr zec iętne zatrudnienie w sekt o rze przed s iębi orstw w 1999 r. wynosi lo 940,9 tys. osób , z tego 62,6% zatrudnion yc h by ło w sektorze prywatny m. Zatrudnieni w prze m yśle i budownictwie stanowili trzy czwarte liczby zatrudnionych, a ponad jedna czwarta to pracownicy uslug rynkowych . Przeciętna liczba zatrudnionych w roku ł999 zmalała w sektorze przedsię biorstw w stosunku do danych z 1998 r. o 14 ,3% w sektorze publicznym a prywatnym około I %. Struktura zatrudnienia w przemyśle stale się zmienia i ma tend e ncję malejącą. I tak w przemy ś le w województwie śląs k i m w 1999 r. bylo zatrudnionych o 10,3% mniej niż w 1998 r. , w przem yś le wydobywczym pracow ało ł/3 ogólu zatrudnionych , a w prze m yś le zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę 6,7 %. Najwyższy spadek przeciętneg o zatrudnienia od notowano w restrukturyzowanym przemy ś le wydobywczy m, w którym zatrudnienie obniżylo się o 18,0% w stosunku do 1998 r. (spadek ten wystąpi I w górnictwie węgla kamiennego, brunatnego, wydobywaniu torfu). Zmniejszenie zatrudnienia w przemyśle przetwórczym dotyczy równie ż produkcji tkanin , produkcji s przętu i aparatury radi owej, telewizyjnej i ko munikacyjnej (o ł8 %).

(3) Bezrobocie w województwie. .~ląskim. i. i produkcji metali. Natomiast wzrost zatrudnienia wystąpił w produkcji maszyn biurowych i komputerów, w działalności wydawniczej, poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji, w produkcji sprzętu transportowego, pojazdów mechanicznych, przyczep, naczep oraz w produkcji drewna i wyrobów z drewna. W budownictwie zmalało zatrudnienie w 1999 r. w stosunku do 1998 r. o 4,6%, a w rolnictwie i leśnictwie o 6,7%. Tabela 1.. Przeciętna. stopa bezrobocia w województwie. śląskim. i powiatach. - stan na 30.06.2000 r. Stopa bezrobocia. Wyszczególnienie Województwo. l l ,4. śląskie. Powiaty: Będzin. 15.4 R,3. Bielsko-Biala Cieszyn. 9,8. 12,0 l O,l l 2,l 11 ,8. Częst(x~howa. Gliwice Klobuck Lubliniec Myszków Pszczyna Racibórz Rybnik Tarnowskie Góry Tychy. 15,2. 6,8 9,1 10,4. Wodzisław Śląski. l 2,l 96 , l l .5. Zawiercic. 16,3. Żywice. l 1,4 16,0 16,2 12.4 13,7 14,8 4,3 11.3 13.4 l 5 ,l 17,3 25,6. Bytom Chorzów Dąbrowa. Górnicza. Jastrzębie-Zdrój. Jaworzno Katowice Mysłowice. Ruda Sh}ska Sosnowiec Zabrze Żory Źródło:. Monitor Polski nr 30 z 6.10.2000. L. W 1999 r. wzrost zatrudnienia w województwie śląskim odnotowano w usługach rynkowych za wyjątkiem hoteli i restauracji, a największy wzrost nastąpił w handlu i jednostkach napraw, Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w 1999 r. rosła i w końcu 1999 r. wynosiła o 40% więcej niż.

(4) Jolanta Tenera-P/otkowiak. w 1998 r. Wysoka była także liczba bezrobotnych pozbawionych prawa do zasiłku - o 39,7% więcej niż w 1998 r. Struktura bezrobocia w przedziale kobiety i mężczyźni w końcu 1999 r. wynosiła dla kobiet 124,1 tys. wobec 86,2 tys. bezrobotnych mężczyzn. Liczba bezrobotnych zwolnionych w wyniku restrukturyzacji zakładów pracy w końcu 1999 r. była prawie dwukrotnie wyższa niż w 1998 r. i wynosiła 25,5 tys. osób. Wśród ponad 49 tys. osób, które dotychczas pracowały 17,2 tys. osób to absolwenci szkół ponadpodstawowych. W tabeli l zamieszczono przeciętną stopę bezrobocia w województwie śhjskim i jego powiatach na dzień 30 czerwca 2000 r. Jak wynika z danych w tabeli l obserwujemy dalszy wzrost bezrobocia w województwie śląskim do 11,4%, podczas gdy w 1999 r. wynosiło ono 9,9%, a w 1998 r. 7,3%. Najwyższe bezrobocie zanotowano w powiecie Zawiercie, Chorzów i Bytom (restrukturyzacja górnictwa i hutnictwa), a naj mniejsze w powiecie katowickim 4,3%. Niekorzystna sytuacja na rynku pracy w województwie śląskim wynika z: - zmniejszenia miejsc pracy w restrukturyzowanych jednostkach sektora publicznego, głównie górnictwie, hutnictwie, kopalnictwie, - niezdolności gospodarki województwa do pełnego kompensowania ubytków miejsc pracy poprzez tworzenie odpowiedniej ilości nowych miejsc pracy, - wejścia na rynek pracy młodzieży z roczników wyżu demograficznego, - złej struktury kształcenia nie uwzględniającej potrzeb rynku pracy.. 3. Bezrobocie w wolewództwle podkarpackim Województwo podkarpackie jest regionem rolniczo-przemysłowym. Potencjał gospodarczy województwa tworzył przede wszystkim przemysł. budownictwo i rolnictwo. Województwo podkarpackie liczy 2122 tys. mieszkaIiców (co stanowi 5.5% krajowej populacji) i zajmuje pod tym względem 9 miejsce. O rozwoju województwa decyduje przemysł, którego udział produkcji w PKB wynosi około 30%. Największa koncentracja przemysłu występuje w Rzeszowie, Mielcu, Przemyślu, Tarnobrzegu i Krośnie. Główne gałęzie przemysłu w tym regionie to przemysł rolno-spożywczy, elektromaszynowy, chemiczny, mineralny, paliwowo-energetyczny, lekki oraz meblarski. Ponadto Podkarpacie to również. tradycyjne zagłębie budowlane z dominacją sektora prywatnego. Na terenie woj. podkarpackiego zarejestrowanych było 126655 przedsiębiorstw (1999 r.). Jednakże aż 45% wszystkich pracujących mieszkaticów województwa zatrudni(mychjest w rolnictwie indywidualnym. Rolnictwo w woj. podkarpackiI11 nic jest wydajne, wydajność rolnictwa nie przekracza 45% pozioI11u krajowego, dominują małe gospodarstwa indywidualne. W woj. podkarpackim jest dużo popegeerowskich odłogów, ludność była dwuzawodowa, tzw. chłopo-robotnicy, którzy w pierwszej kolejności stawali się bezrobotnymi w restrukturyzowanych przedsiębiorstwach pallstwowych, spółdzielczych i zajmuj'lcych się obsług'l.

(5) Bezrobocie w lVojewódzlwie. sląskim. i. rolnictwa. Według ustawy o zatrudnieniu i przeciwdzia łaniu bezroboci u prawo do rejestrowania się w charakterze osoby bezrobotnej posiadają czlonkowie gospodarsIw domowych, w skład klórych wchodzi użytkownik indywid ualnego gospodarsIwa rolnego o powierzchni mniejszej ni ż 2,0 ha przeliczeniowego, co powoduje, że część bezrobocia na wsi nie może zostać ujawniona. Stąd też statystyki o bezrobociu nie są rzeczywisIe, nie wykazują bezrobocia ukrytego w chłopskich gospodarstwach domowych - bezroboc ie agrarne to problem, • który powinien b yć rozwiązany . Mieszkańcy poludni owo-wschod niej Pol sk i zarabiają najmniej i najczęściej korzys tają z pomocy spolecznej. Region pod karpacki zaj muje 7 miejsce pod względem rozmiaru bezrobocia . Sytuację pogarsza ni skie wykształcenie mieszkańc ó w - ponad połowa końc zy edukację na szkole podstawowej . Na wsi tylko 2% ludności ma wykształcenie wyższe. Znaczący m problemem na Podkarpaciu pozoslaje bezrobocie osób młodych ( 18- 34 lat) z wykszlałceniem zasadniczym zawodowym, podslawowym i niepeł nym zawodowy m, stan owią oni okolo 70% wszystkich bezrobotnych . W tabeli 2 przedstawiono s topę bezrobocia w powiatach województwa podkarpackiego na 30.06.2000 r. Tabela 2 . Stopa bezrobocia na obszarze podkarpackiego - slan na 30 .06 .2000 r. Wyszczególnienie Województwo podkarpack ie Pow iaty: Ustrzyki Dolne Brzozów. działania. Powialowych. Urzędów. Stopa bezrobocia 14,6. Mielec Nisko. 19 ,0 19,9 13,3 15,1 16,7 16 .9 13,2 17,8 16,9 15,5 13,7 19.0. PrLCmy ś l. 15,0. Przcworsk Ropczycc Rzeszów Sanok Stalowa Wola. 13,8 15,9 lO,ll 15,6 13 ,6 17,3 14 ,4. Dębica Jarosław. Jasio Kolbuszowa Krosno Lci,ajsk Lubaczów Łańcut. S trl yżów. Tarnobrzeg 2 1'0010: Monitor Polski nr 30 Z6.10 .2000 r.. Pracy woj ..

(6) Jolanta Tellera -Plotkmviak. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2, najwyższe bezroboc ie bylo w powiecie : Brzozów 19,9%, Ustrzyki Dolne 19% i Nisko 19% , najniższe w Rzeszowie 10%. Prognozy dla po s zukujących pracy w tym regionie nie są optymistyczne . Ponad 80% bezrobotnych nic otrzymuje zasilku, gdyż poszukuje pracy ponad rok . Bezrobocie dlugookresowe zawsze stwarza problemy gospodarcze, spoleczne . Ludzie pozos tający dlugo bez pracy tracą wiarę we wlasne sily i często wymagają specjalnych oddzialywań psycho logicznych . Sytuacja na rynku pracy w regionie podkarpackim jest trudna, na jedną ofenę w niektórych gminach i pow iatach przy pada okola 400 bezrobotnych, w Rzeszowie sytuacja jest lepsza . poniewa ż na jedną ofertę przypada okolo 200 bezrobotnych. Pomimo zlej sytuacji spolecznej i gospodarczej na Podkarpaciu i omijaniu go przez inwestorów oraz kapital zagraniczny, region ten może mieć możliwości rozwoju. Poprawę na rynku pracy w tym regi onie można os iągnąć: - poprzez zwiększenie wydatków na eduka cję . - popieranie rozwoju malych i ś rednich przeds iębiorstw, - zmniejszenie podatków od dochodów pracodawców i pracowników. Ponadto konieczna jest restrukturyzacja rolnictwa i obszarów wiejskich. Na Podkarpaciu należy rozwijać rolnictwo ekologiczne, utworzyć gospodarstwa agroturystyczne, zainteresować rolników "drugim zawodem", np . w uslugach handlowych , okolorolniczych czy naprawach . Problemu bezrobocia polska gospodarka w najbliż szyc h latach nie zlikwiduje, może starać się je ograniczać. Nie tylko woj. śląskie, które będzie dokonywalo restrukturyzacji przemyslów "schylk owyc h", będzie mu sialo podj'lć nowe wyzwania, ale również rolniczo-przemyslowe Podkarpac ie . W opinii naukowców z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych do 2005 r. na ryn ku pracy w Polsce pojawi s ię ponad 3,6 mln osób urodzonych w latach 80., a odchodzący na emeryturę zwo lnią zaledwie 1,6 mln miejsc pracy. Bezroboc ie dotknie również ludność z wyższym wykształceniem. Dlatego już d zisiaj należy zastanowić się nad zmian:) struktury kształcenia, Profesje z przyszl ośc ią to, zdaniem nie których ekonomistów badających rynek pracy: inżynierowie elektronicy, radcy prawni, specjaliści od marketingu i public relations, księgowi, stomatolodzy, optycy, psychologowie, fachowcy od realizacji dżwięku , filmów wideo i produkcj i program ów telewizyjnych. Unemployment In !he Ślqskie and Podkarpackie Volvodships This article cO IlC'erns unem ploymcnt in two regioll s in ditlerent stagcs ot' soc ial and economic devclopmcnt. De spite the differences in the Iwo rc gional economi cs, and the. different causes of uncmployment in each - Ihe reslruclUrillg ol' "dccJ inin g" indus trics in the. Śląskie voi vodship (mining , iron ,mu stecl), and the liquidalion ol' stale co llccti vc filrms (PGR s), the restructuring ot" industria I p!unts and redundalKY among agricultural labourcrs in Ihe Podkarpackie voivodship - in bot h cascs uncmploymcnl is affecting more and morc working peoplc. Thc pmblem can be partl y a\\cvi ..iled by increasing spcnding on Ihe. Cducil lion uf young pcoplc living in smalllowns :md the countrysidc , by rc.ducing laxes . by assisting SMEs , by developing agrotourism,lInd by producing organ ie (ood ..

(7)