Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
Jó z e f N i e d ź w i e d ź
Tr z e c i s e z o n b a d a ń n a s t a n o w i s k u w i e l o k u l t u r o w y m w Ja n k a c h Do l n y c h s t a n. 1 1 , p o w. Hr u b i e s z ó w
Stanow isko nr 11 w Jankach Dolnych, gm. H oro dło, ju ż po raz trzeci było przedm iotem badań archeolo gicznych, poprzednio prow adzono je tutaj w roku 1995 i 1997 (A. Z akościelna, J. G urba 1996, s. 9-16; W. K o man, J. N iedźw iedź 1998, s. 86-92). B adania w 1998 r. finansowane przez Generalnego Konserw atora Zabytków w W arszawie, prow adzone w dniach 17-29 sierpnia ob jęły pow ierzchnię 130 m 2 (ryc. 1). W ich w yniku odkry to jeden grób szkieletow y oraz 10 obiektów osadowych. Pięć jam gospodarczych w rzucie ow alnych lub okrą głych o średnicy 1-2 m, w profilu póło walnych, o głębo kości 50-70 cm m ożna łączyć z ku ltu rą strzyżow ską. Zaw ierały one niew iele m ateriału ruchom ego. Jedynym w yjątkiem je st tutaj jam a 3a/98, gdzie obok dużych frag m entów ceram iki o przecieranej pow ierzchni ornam en towanej odciskam i sznura, odkryto także gładzik kościa ny (ryc. 2: 15), paciorek kościany (ryc. 2: 12) oraz sporo kości zwierzęcych. Liczne fragm enty naczyń zdobionych odciskam i sznura, niekiedy łączonych z ornam entem stem pelkow ym , odkryto także w w arstw ie kulturow ej (ryc. 2: 4, 6, 7, 10). C harakter ja m całkow icie odpow ia da obiektom osadow ym kultury strzyżow skiej, znanych m. in. z badań ubiegłorocznych na tym stanow isku oraz z w cześniejszych badań w Strzyżowie.
Trzy z odkrytych w tym sezonie obiektów: ja m ę tra- pezow atą (ob. 7/98), ja m ę gospodarczą (ob. 3c/98) oraz półziem iankę (ob. 8/98) zaliczono do kultury łużyckiej. Półziem ianka o szerokości 460 cm i głębokości 110 cm została zbadana tylko częściow o. W jej południow ow - schodnim narożniku zarejestrow ano palenisko a w środ kowej części przy ścianie zachodniej odkryto trapezo- w atąjam ę zasobow ą o średnicy 130 cm, której dno znaj dowało się 140 cm poniżej dnapółziem ianki. Druga z jam niewielkich rozmiarów, zlokalizow ana pośrodku obiek tu, mogła być dołkiem posłupowym .
Półziem ianki lub ziem ianki często w y stęp u jąw kul turze łużyckiej na tych terenach. Dwa takie obiekty od kryto w H rubieszow ie-P odgórzu stan. IB. W jed n y m z nich zarejestrow ano naw et podobny ja k w Jankach układ tj. palenisko i ja m ę zasobow ą (E. B anasiew icz 1991, ryc. 3) . Ponadto trzy półziem ianki odkryto we W ronow icach-Paprzycach stan. 5 a je d n ą w Teptiuko- wie stan. 7.
D atow anie o biektów k u ltu ry łużyckiej odkrytych w Jankach oparto na ceram ice. Z naleziono m. in. frag m enty w ylew ów naczyń z otw oram i pod kraw ędzią (ryc.
3: 5, 8), garnków esow atych z guzkam i nalepianym i pod w ylew em (ryc. 3: 1 ,2 ) , m is półkulistych (ryc. 3: 4, 6) oraz placków glinianych (ryc. 3: 10). Ponadto w w ar stwie kulturowej odkryto fragm ent naczynia sitowatego (ryc. 3: 11) i kilka fragm entów z guzkiem pod wylewem . M ateriał kultury łużyckiej w w iększości, a m oże naw et w całości, należy datow ać na okres halsztacki za czym przem aw ia ornam ent paznokciow y oraz m isy półkuliste z brzegam i zagiętym i do środka. W okresie halsztackim często w ystępują także talerze gliniane. M ateriał kultury łużyckiej znajduje analogie na osadach w Strzyżow ie stan. I, W erbkow icach-K otorow ie stan. 1, Teptiukowie stan. 6 i G ródku nad B ugiem stan. 6, które to stanow iska datow ane są na okres halsztacki.
N a stanow isku odkryto także dwa obiekty (ob. 1/98 i 5/98), które posiadały nieostre granice w planie i profi lu, co nie pozw oliło na ich analizę. Były to stosunkow o płytkie ja m y o nieustalonej funkcji, zaw ierające bardzo skrom ny i niejednolity chronologicznie m ateriał rucho m y datow any szeroko od okresu halsztackiego do okre su w pływ ów rzym skich. Ta ostatnia uw aga nasuw a po dejrzenie o ich naturalnym pochodzeniu np. jak o ślady korzeni i pni drzew, co je s t tym bardziej praw dopodob ne, że jeszcze do połow y X X w ieku rósł tutaj las.
Przebadanie dalszej części stanow iska zw eryfiko w ało ubiegłoroczne ustalenia odnośnie dom niem anych dołków posłupow ych określonych jak o obiekty słupo we (8/97 i 12/97). O kazało się, że analogiczne dołki w ystępują na długość co najm niej 55 metrów. W je d nym z w ykopów uchw ycono 6 rzędów „dołków ” bie gnących w regularnych odstępach co 1,5 m i najpewniej należy je łączyć z jak ąś upraw ą. Być m oże s ą to ślady po sadzonkach leśnych, gdyż ja k to wyżej w spom niano te ren ten był zalesiony do II w ojny św iatow ej.
O bok o b iek tó w o sad o w y ch odk ry to je d e n grób szkieletowy. Z m arły (m ężczyzna, ok. 30-35 lat) ułożony był na boku, z podkurczonym i nogam i, po osi N-E, z nie w ielkim odchyleniem w kierunku północnozachodnim , z głow ą na północ. W profilu szkielet był łukow ato w y gięty, dolna część szkieletu spoczyw ała na gł. 30 cm od pow ierzchni natom iast czaszka spoczyw ała na gł. 60 cm, co było efektem złożenia ciała n ad ja m ą gospodarczą (ob. 3a/98), zapew ne św ieżo zasypaną. Jest to ju ż trzeci pochów ek ludzki na tym stanow isku. Podobnie ja k w ro ku ubiegłych przy zm arłym nie znaleziono żadnych na czyń glinianych, a jedynym w yposażeniem był w isiorek
6 8 Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ryc. 1. Janki Dolne, stan. 11. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska z lokalizacją wykopów.
w ykonany z m uszelki, w której w yw iercono trzy m ałe otw orki u góry oraz je d e n duży otw ór na środku (ryc. 3 :1 ). Analogiczne wisiorki znaleziono w grobach kultu ry strzyżowskiej w G ródku nad Bugiem, Kolonii i Hu- synne a ostatnio także w Hrebennem (J. Głosik 1958, tabl. 22: 7; B. Bargiel, A. Kokowski 1991, ryc. 15: a; M. Po lańska 1998, ryc. 4: h). N a tej podstawie m ożem y zali czyć grób do tej kultury. Szkielet ułożony w pozycji skur czonej na boku nieco odbiega od typowego ułożenia zmar łych w kulturze strzyżow skiej, gdzie niem al regułą było ch o w an ie z m arły c h w y p ro sto w an y ch , w p o z y cji na w znak, ale układ stratygraficzny obiektów (grób znaj dow ał się bezpośrednio nad ja m ą kultury strzyżow skiej) w yklucza raczej inną chronologię. Taki układ szkiele tów, ułożenie na boku oraz brak naczyń glinianych w gro bie pasuje do zw yczajów panujących w kulturze m ierza- nowickiej, co m oże sugerow ać co najm niej istnienie bar dzo bliskich kontaktów m iędzy obu kulturam i oraz ewen tualnych zapożyczeń w zw yczaju pogrzebow ym .
W trakcie prac wykopaliskow ych odkryto w warstwie kulturowej rów nież m ateriał kultury w ołyńsko-lubelskiej ceram iki m alow anej z k tórą m ożna łączyć drobne w iór
ki krzem ienne, kilka odłupków oraz rylec klinow y w y konany na w iórow cu (ryc. 2: 1), a z ceram iki fragm ent dna z nalepianym i dookolnie guzkam i, fragm ent misy zdobionej pod w ylew em szeregiem m alutkich dołków, duży fragm ent naczynia doniczkow atego, fragm ent w y lewu z języczkow atym w ypustkiem , duży fragm ent w y lewu dużego naczynia (am fory?) oraz 2 fragm enty uch taśm owatych.
Pojedyncze ułam ki naczyń znalezionych w w arstw ie kulturow ej zw iązane są z kulturą m ierzanow icką. W śród nich je st w ylew z guzkiem (ryc. 2: 9) oraz fragm ent zdo biony odciskiem dw udzielnego sznura. Z w czesną epo k ą brązu należy łączyć odkryte w w arstw ie kulturowej dwa grociki sercow ate (ryc. 2: 4, 5).
N a stanow isku odkryto także m ateriały trudne do precyzyjnego określenia chronologicznego, choć m oż na je szeroko datow ać od okresu halsztackiego do okre su w pływ ów rzym skich. Z naleziono ich zaledw ie kilka fragm entów co dodatkowo utrudnia ich identyfikację. Na uw agę zasługują dwa z nich znalezione w ob. 5/98: frag m ent brzuśca profilow anego, zdobionego cienkim i uko śnym i liniam i rytym i oraz fragm ent w ylewu.
I
Tr z e c is e z o nb a d a ńn as t a n o w is k uw ie l o k u l t u r o w y mw Ja n k a c h Do l n y c h 6 97 0 Jó z e f Ni e d ź w ie d ź
Ryc. 3. Janki Dolne, stan. 11. Wybór zabytków. 1 ,5 ,9 ,1 1 ,1 2 - warstwa kulturowa; 2,3 - obiekt 3c/98; 4, 6 - obiekt 8/98; 8, 10 - obiekt 7/98.
Tr z e c is e z o nb a d a ńn as t a n o w is k uw ie l o k u l t u r o w y mw Ja n k a c h Do l n y c h 71
Lit e r a t u r a
B a n a s i e w i c z E.
1991 Obiekty mieszkalne kultury łużyckiej w Hrubie-szowie-Podgórzu stan. 1, Pr. i Mat. Zam, t. 3, s. 16-44.
B a r g i e l B., K o k o w s k i A.
1991 Nowe groby kultury ceramiki sznurowej i kul tury strzyżowskiej ze wschodniej części Wyży ny Lubelskiej, Spr. Arch., t. 43, s. 127-145. G ł o s i k J.
1958 Groby kultury ceramiki sznurowej w miejsco wości Gródek Nadbużny, pow. Hrubieszów, WA, t. 25, s. 160-164.
K o m a n W., N i e d ź w i e d ź J.
1998 Badania ratownicze na wielokulturowych sta nowiskach nr 11 i 12 w Jankach Dolnych, woj. zamojskie, APS, t. 3, s. 86-91.
P o l a ń s k a M.
1998 Badania ratownicze cmentarzysk kultury strzy żowskiej w Hrebennem, woj. zamojskie, APS, t. 3, s. 78-85.
Z a k o ś c i e l n a A., G u r b a J.
1996 Badania cmentarzysk kultury wołyńsko-lubel-skiej ceramiki malowanej na Grzędzie Horodel- skiej, APŚ, t. 1, s. 9-16.
Jó z e f Ni e d ź w i e d ź
Th e Th ir d Se a s o n o f Ex c a v a t io n sa ta M u l t ic u l t u r a l Sit e in Ja n k i Do l n e, Sit e 1 1 , Hr u b ie s z ó w Dis t r ic t
As a result of the excavations carried out on 130 sq. m, 10 dwelling features and one human burial were uncovered. Five domestic pits were ascribed to the Strzyżów culture. They con tained rather little material, with the only exception in the form of feature 3a/98, where apart from a considerable amount of ceramics and animal bones also a bone polisher and a bone bead were found.
Further three features: a trapezoidal storage pit, a semi oval domestic pit and a semi-subterranean hut were ascribed to the Lusatian culture. The material found in these features allows us to date them to the Hallstatt period.
Two other features contained non-characteristic material datable to the time span from the Hallstatt to the Roman pe
riods. Most probably they constitute natural features, for exam ple, remains of roots and tree trunks.
Additionally, one inhumation grave was discovered at the site. The skeleton was laid on its side in a crouching posi tion, with the head directed towards the north, or north-west. It was furnished only with a pendant made o f a shell. Analo gical pendants were recorded in a few graves o f the Strzyżów culture.
In the cultural layer, beside a considerable amount of pot tery and animal bones, also two heart-shaped flint arrow po ints and a wedge-shaped burin made on a blade with a conti nuous retouch were discovered.
