Geograficzna symbolika herbów państw Ameryki Północnej i Środkowej

Pełen tekst

(1)Jerzy Wrona Katedra Goopodarkl Reglonalne(. Geograficzna symbolika herbów p~tw Ameryki Północnej ISrodkowej l.. Wstęp. Herb - obok flagi i hymnu - należy do najważniejszych oficjalnych symboli jest oznaką jego suwerenności i godności narodowej. Herby pmlstwowe zwykle nawiązują do tradycji narodowych i wydarze!l z historii kraju. Często jednak, zwłaszcza w przypadku państw pozaeuropejskich o stosunkowo krótkich dziejach, herby zawierają wiele elementów graficznych, odzwierciedlających geograficzne osobliwości kraju. W herbach spotkać można wizerunki ważnych z różnych względów wierzchołków górskich lub innych obiektów fizjograficznych, a także roślin i zwierząt, reprezentujących typową florę czy faunę kraju, względnie uosabiających określone pozytywne cechy duchowe. Oficjalne znaki pmlstwowe zawierają nieraz elementy nawiązujące do podziału administracyjnego, ustroju państwa i jego rozwoju gospodarczego, składu etnicznego czy religijnego mieszkańców. Ważnym składnikiem niektórych herbów jest motto państwa, wyrażające w zwięzłej formie wytyczne działania i postępowania lub wyznawane cnoty. Herby wielu państw, zwłaszcza latynoamerykmlskich i afrykańskich, przedstawiają elementy geograficzne w sposób szczególnie realistyczny. Znajomość flag i herbów państwowych oraz umiejętność interpretacji ich podstawowej symboliki w pewnym stopniu wchodzi w zakres zainteresowań geografii, zwłaszcza geografii politycznej. Tematyka ta jest ważna, ponieważ pomimo występujących w wielu regionach i krajach świata różnorakich procesów integracyjnych, współczesne narody i pmlstwa (zwłaszcza te mniejsze) kładą nacisk - i wydaje się, że to nie ulegnie zmianie - na eksponowanie oficjalnych symboli własnej tożsamości i odrębności.. każdego państwa,.

(2) I. Jerzy Wrona. W niniejszym artykule omówiono (ze szczegółowością wyznaczoną przede wszystkim limitem objętości opracowania) wygląd i symbolikę herbów państw Ameryki Północnej i Srodkowej. Przy charakterystyce poszczególnych herbów i analizie ich symboliki zwrócono przede wszystkim uwagę na elementy geograficzne.. 2. Herb jako symbol. państwa. Herby pojawiły się w XII w. prawie jednocześnie w wielu państwach Europy Zachodniej i Środkowej. W literaturze ugruntował się pogląd, że reguły heraldyczne opracowano na Bliskim Wschodzie w czasie dlugiej wyprawy krzyżowej i powracające stamtąd rycerstwo zawiozło do swoich krajów gotowe wzorce. Zasadą rysunku heraldycznego jest pewna stylizacja przedmiotów. Kanony heraldyki wiernie zachowane są z reguły w herbach państw o długiej historii i przywiązaniu do tradycji. Nowe, powstające współcześnie państwa wzorują się na herbach państw, z którymi były związane w przeszłości (dotyczy to zwłaszcza byłych kolonii) lub tworzą oryginalne znaki państwowe, bardzo luźno nawiązujące do reguł heraldycznych. W Polsce, w języku codziennym, publicystyce prasowej i aktach ustawodawczych - w przypadku, gdy chodzi o symbol państwowy - zwykle pojęć "herb" i "godło'" używa się zamiennie. W heraldyce są one jednak wyraźnie rozróżniane. Godło to podstawowa forma herbu. Umieszczane jest na tarczy herbowej. Godłem są zwykle figury geometryczne uzyskane z prostych podziałów tarczy herbowej lub zwierzęta (najczęściej lwy i orły), rośliny, postacie ludzkie, cia-. ła. niebieskie oraz różnego rodzaju przedmioty, np. krzyże. Obok godła najważniejszą rolę w herbie odgrywa barwa (tynktura). Pozostałymi elementami herbu mogą być: klejnot (np. wachlarz z pawich piór lub pióropusz z piór strusich), korona rangowa, trzymacze (postacie ludzkie lub zwierzęta podtrzymujące tarczę herbową). Wiele herbów państwowych posiada też dewizę (motto), umieszczoną najczęściej na wstędze pod tarczą herbową. Herby wywodzą się ze znaków umieszczanych na tarczach średniowiecz nych rycerzy. Tarczę z rysunkiem godła nosił rycerz, stąd też strony w opisie danego godła określa się tak, jakby je opisywał on sam'.. I W przypadku symboliki naszego kraju prawidiowe jest następujące określenie: godlem Polski jest Orzeł Biały w złotej koronie, herbem jest tenże Orzeł umieszczony w czerwonym polu turczy. 2 Przykładowo, w opisie godła Polski mówi się, że orzeł ma głowę zwróconą w prawo. a niejakby się wydawało bezpośrednio patrzącemu - w lewo..

(3) GeograficZlla symbolika herbów państw Ameryki Półllocllej i Środkowej. 3. Zarys historII kształtowania się Ameryki Północnel I Środkowel. państwowości. I. kralów. Na kontynencie Ameryki Północnej, często określanym w literaturze geograficznej jako Ameryka Północna i Środkowa, znajdują s ię obecnie 24 suwerenne jednostki polityczne. Leżą one na kontynencie północnoamerykm\skim (Kanada, USA) i w jego sąsiedztw ie (Bahamy), na tzw. międzymo rzu (przesmyku) środ kowoamerykm\skim oraz na Morzu Karaibskim - w archipełagach Wielkich i Małych Antyli. W aspekcie kulturowo-historycznym w Ameryce Północnej można wyró żnić tzw. kraje angloamerykm\skie, czyli Stany Zjednoczone i Kanadę - zdominowane przez język angielski i kulturę anglosaską, oraz kraje latynoamerykm\skie położone na południe od USA i obejmujące patlstwa Ameryk i Środkowej , przede wszystkim z urzędow y m językiem hiszpań skim . W malych republikach antyłskich - bylych obszarach zależnych od Wielkiej Brytanii i Francji , języki urzędowe przejęto od dawnych metropolii. Odkrycie w 1492 l'. i stopniowa kolonizacja "Nowego Świata" zaczęła się właściwie od wyprawy Krzysztofa Kolumba (Genuel\czyka w służbie dworu hiszpm\skiego). Najpierw opanowano odkrywane i stopniowo poznawane wyspy karaibskie. Na początku XVI w. eks pansję na kontynent zaczęli Hiszpanie od zdobycia Meksyku, nieco później Florydy . Stopniowo poszerzali swoje posiadlości, posuwając się na poludnie i północ . Na rozległych, wziętych pod swoją kontrołę terytoriach utworzono w 1535 r. wicekrólestwo Nowej Hiszpanii, ze sto licą w Meksyku . Drugim narodem kolonizującym Amerykę Północn ą byli Francuzi, którzy ekspansję na ten kontynent zaczęli w 1534 r., posuwając się wzdłuż Rzeki Świętego Wawrzyńc a. Opanowali prawie całe dorzecze Missisipi tworząc kolonię Luizjana (nazwaną tak na cześć króla Ludwika XIV). Na Morzu Karaibskim Francuzi skolonizowali kilka wysp Małych Antyli (m.in. Gwadelupę i Martynikę), w 16971'. od Hiszpanów uzyskali Haiti. W tym okresie w kolonizacji Ameryki Północnej swój udział zaznaczyli również Holendrzy, którzy m .in. założyli w 1625 r. na wyspie Manhattan osiedle Nowy Amsterdam (dzisiejszy Nowy Jork). Najwięks ze jednak znaczenie dla późniejszej politycznej i gospodarczej historii Ameryki Północnej, a zwłaszcza dla Stanów Zjednoczonych i Kanady, miała kolonizacja angielska. Anglicy zapoczątkowali zakładanie swoich osiedli w środkowej części wybrzeża atlantyckiego. Pierwsza trwała osada angiel ska Jamestown powstała w 1607 1'. w Wirginii. W połowie XVIII w. na terenach skołonizowanych przez Anglików, rozciągających się między wybrzeżem Atlantyku a Appalachami i od granicy z hiszpańską Florydą po francusk ą Kanadę, istniało 13 odrębnych kolonii angielskich. Stopniowo Anglicy poszerzali swoje posiadłości kolonialne kosztem Francuzów (na północy) i Hiszpanów (na południu), opanowali też Jamaj kę i kilka wysp M ałych Antyli..

(4) I. Jerzy Wrona. W końcowym etapie kolonizacji kontynentu północnoamerykańskiego mieli swój udział także Rosjanie, ustanawiając w połowie XVIII w. swoje zwierzchnictwo nad Alaską. W 1867 l'. Rosja odsprzedała Alaskę Stanom Zjednoczonym. Z biegiem lat, wraz z rozwojem społeczno-ekonomicznym kolonii, powstała rodzima elita gospodarcza o znacznych ambicjach politycznych. Początkowo w koloniach angielskich, a później hiszpańskich , pojawiły się tendencje do zerwania z własnymi metropoliami i usamodzielnienia się gospodarczego, a następnie politycznego. W 1776 r. nastąpiło niewątpliwie najważniejsze wydarzenie w nowożytnej historii Ameryki Północnej - ogłoszono niepodległość 13 kolonii angielskich' i powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki. Po uzyskaniu niepodległości Siany Zjednoczone szybko zaczęły poszerzać swoje telytorium, m.in. o Florydę , Oregon, obszar między Teksasem a KaliforniII. W 1821 r. ogłoszono niepodległość Stanów Zjednoczonych Meksyku. Kraje międzymorza, uniezałeżniając się od Hiszpanów, utworzyły w 1823 r. Federację Państw Ameryki Środkowej (Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej). Po rozpadzie w latach 1838-1839 tego tworu politycznego,jej pięciu członków - Gwatemala, Honduras, Salwador, Nikaragua i Kostaryka ogłosilo niepodległość. Panama, która ocl 1821 r. wchodziła w skład tzw. Wielkiej Kolumbii (od 1830 r. Kolumbii), uniezależniła się ocl niej w 1903 r. Na początku XIX w. uzyskały suwerenność Haiti (1804 r.) i Dominikana (1844 r.) . Co prawda później ta ostatnia na krótko (w łatach 1861-1865) utraciła niezależność na rzecz Hiszpanii. W 1862 l'. na Półwy spie Jukatan powstała kolonia angielska Honcluras Brytyjski (od 1973 l'. Belize), ktÓly pełną niepodległość otrzymał dopiero w 1981 l'. Dominium Kanady, o statusie państwa federalnego, utworzono w 1867 l'. Całkowitą suwerenność Kanada uzyskała w 1926 r., pozostając do dziś czlonk.iem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. W II połowie XIX i na początku XX w. coraz większą rolę polityczną w basenie Morza Karaibskiego zaczęły odgrywać Stany Zjednoczone. USA odebrały Hiszpanom Puerto Rico (które od 1952 r. ma status państwa stowarzyszonego ze Stanami Zjednoczonymi) i otoczyły protektoratem Kubę, przyznając jej wnet (1902 r.) niepodległość. W 1962 r. uzyskały suwerenność 1'lynidad i Tobago oraz Jamajka, a w 1966 r. Bru'bados - kraje, które wcześniej byly koloniami brytyjskimi. Bahamy i wyspy karaibskie należące do archipelagu Małych Antyli (choć jeszcze nie wszystkie) stały się niezałeżnymi w latach 70. i na początku 80. XX w.'. 3 Trzynaście pierwszych stanów USA to: Dclawarc, Pensylwania, New Jersey, Georgia, COIlnccticut, Massachusetts, Maryland, Południowa Karolina, New Hampshirc, Wirginia, Nowy Jork, Północna Karolina, Rhode Island. 4 Ameryka Pel/noc/la. Encyklopedia Geograficzlla Świata,l>Od. red. A. Jelonka, t, IV, OPRESS, Kraków 1996, s. 16-20; Ameryka pólllocna . Przeglądowy Atlas Swiata, pod red . R. Mydln,. J. Grochn, Fagra, Kraków 1998, s. 17-24..

(5) Geograficzna symbolika herbów pa/Istw Ameryki Pólllocnej i Środkowej. 4. Geografic:z:na symbolika herbów poszczególnych. I państw. 4.1. USA Godłem Stanów Zjednoczonych, jako narodowy symbol wolności i odwagi, jest od 20 czerwca 1782 r. bielik amerykański' (Haliaiitus leucocephalus). Nazywany jest też orłem łomignatem lub orlikiem białogłowym, a należy do rodziny jastrzębiowatych. Nadal jest on dość pospolity na skraju lasów otaczających Wielkie Jeziora Amerykańskie, których rybami się głównie żywi. Intensywnie poluje też na ptactwo wodne. Ponieważ orlik amerykatlski odbiera czasem zdobycz innym ptakom, a także żeruje na zdychających rybach i padlinie, jeden z twórców niepodległości Stanów Zjednoczonych - Beniamin Franklin uważał, że orzeł ten "nie prowadzi uczciwego, pokojowego życia", dlatego nie jest najlepszym wzorem wolności dla młodego amerykańskiego narodu'. Orzeł w herbie USA jest brązowy, z białą głową i ogonem. Ma szeroko rozpostarte skrzydła, co ma świadczyć o jego potędze. Na jego piersi umieszczono tarczę w barwach flagi amerykatlskiej. Pionowe pasy są biało-czerwone, prostokąt w górnej części tarczy - symbolizujący Kongres - jest granatowy (ciemnoniebieski)'. Kolor biały symbolizuje czystość i niewinność, czerwony wytrzymałość i męstwo, niebieski - czujność i sprawiedliwość. Orzeł w szponach dzierży pęk strzał i gałązkę oliwną (zieloną, z czerwonymi owocami) - oznaki wojny i pokoju. Uważa się, że bielik amerykmiski reprezentuje patlstwo, które chce żyć w pokoju, ale nie zawaha się użyć siły w jego obronie. W herbie amerykatlskim wielokrotnie podkreślono fakt, że niepodległość Stanów Zjednoczonych wywalczyło trzynaście pierwszych kolonii. Jest tu więc 13 gwiazd, 13 obłoków, 13 pasów na tarczy, 13 liści oliwnych, 13. 5 Bielik amerykański ma białe upierzenie na głowie, szyi i ogonie, pozostałe części są cicmno~ brunatne. Jego ciało osiąga ok. l m długości i waży do 6 kg. Rozpiętość skrzydeł sięga 2,5 m. Gniazda, które buduje ten orzeł na wierzchołkach usychaj<}cych i martwych syka mór lub drzew hikorowych zawsze imponują swą wielkością. Bielik amerykański był najważniejszym zwierzęciem totemowym indiańskich plemion Irokezów. Obecnie chemizacja rolnictwa spowodowała spadek jego liczebności. 6 Jako ptaka narodowego - godło USA Franklin proponował indyka, który odegrał dużą rolę w wyżywieniu pierwszych osadników amerykal\skich. Indyk dziki (Melengl'is gnl/opnvo) był kiedyś bardzo liczny w lasach mieszanych południowej części Ameryki Północnej. Później został znacz~ nic przetrzcbiony, lecz dziś udało się go ponownie osiedlić w wiciu miejscach pierwotnego zasięgu. Dzikie indyki w poszukiwaniu pokarmu przemierzają pieszo dość duże przestrzenie i tylko pr.leszko~ dy terenu pokonują lecąc. Samice z potomstwem łączą się w stada liczące nieraz sto osobników. W Stanach Zjednoczonych powszechnym zwyczajem jest jedzenie indyka w Święto Dziękczy~ nienia (TlulIlksgiving Day), Upamiętnia ono pierwsze żniwa kolonistów w Ameryce w 1621 r, (w Plymouth, dziś płd,-wsch. Massachusetts), które uczczono dziąkczymHI ucztą składającą się m.in, z czterech dzikich indyków. Dzień Dziękczynienia obchodzony jest w USA w czwarty czwartek listopada (w Kanadzie w drugi poniedziałek października), 7 Amerykanie dawniej dowcipkowali, że tarcza ich herbu pllllstwowego przypomina chłodnicę samochodową, jak przystało na kraj silnie zmotoryzowany..

(6) I. Jerzy Wrolla. oliwek, 13 strzał. Nawet łacińska dewiza herbu Ex pluribus ul/um - "Z wielu jedno" (in. "Jedno uczynione z wielu") posiada 13 liter. Sentencja ta', przypisywana Wergiliuszowi (opis zlewania się wielu kolorów w jeden), nawiązuje do rządu narodowego utworzonego przez zjednoczenie wielu stanów. 4.2. Kanada. Tarcza herbu państwowego Kanady składa się z 5 pól, ułożonych w trzech Pas górny zawiera znaki herbowe Anglii (trzy kroczące lwy) i Szkocji (czerwony lew w skoku). W drugim (środkowym) pasie umieszczono na błę kitnym tle godło Irlandii (złota harfa) i królewskiej Francji (trzy stylizowane złote lilie). W dolnym pasie, na srebrnym polu, znalazla się gałązka klonu cukrowego' z trzema czerwonymi liść mi jako znak zespolenia się ludno ści wymienionych powyżej krajów na ziemi kanadyjskiej. W 1994 r. królowa brytyjska Elżbieta II u zupełniła herb państwowy Kanady o czerwoną, złoto lamowaną wstęgę, która otacza tarczę herbową. Na wstędze widnieje hasło rządu kanadyjskiego Desideran/es meliorem pa/dam - "Ci, którzy dążą do dobrobytu ojczyzny". Ponad tarczą znajduje się hel m'" z zamknięt!j przylbicą, a na nim złoty lew trzy mający w łapi e liść klonowy, co jest symbolem poświ ęce nia. Tarczę herbow!1 podtrzymują zloty lew i srebrny jednoro żec " - znaki armii brytyjskiej. Lew trzyma proporzec Union Jack , jednorożec - chorągiew przedrewolucyjnej Francji. Kwiaty u ich stóp są także symbołiczne, róża oznacza Anglię, oset - Szkocję, lilia burboliska - Francję. Na niebieskiej wstędze pod tarczą herbową, umieszczono laciliskie motto A mari ttsque ad mare - "Od morza do morza", nawiązujące do polożenia kraju"- od Pacyfiku po Atlantyk. pasacłl.. 8 loko motto pieczęci USA zaproponowal ją 10 VIII 1776 r. komilel zlo żony z Beniamina Franklina, lohna Adamsa i Tomasza lefferson •. Prz yjęła zosiala 20 VI 1782 r. 9 Liść. klonu jest - początkowo nieoficjalnie - narodowym symbolem Kanadyjczyków od. ponad dwu wieków (por. The Arms, Flags and Emblems ofCanada, Dencan Publishers, Ottawa 1981, s. 11). W 1868 r. królowa angielska Wikloria przyznala herby prowincjom Oniario i Quebec, a w nich z nalazł się rysunek liści klonu umieszczonych nn wspólnej łodyżce. Podobne li ście klonowe widniały w herbie Kanady przyznanym w 192 ł r. przez króla Jerzego V. W 1965 r. czerwony li ść klonu cukrowego (Acer sacchaf/lm) stał się głównym elementem flagi knnadyjsk.iej i odtąd Kanada coraz częściej utożsamiana jest Z nazwą "Kraj Klonowego Liścia" . Poza heraldyką i weksylalog ią . motyw szkarłatnego liścia klonu cukrowego pojawia s ię często w sztuce ludowej, w rażliwej na doskonalą symetI'ię I'ysunkujego blaszki i promienistych żylck. 10 Po drobnych zmianach herbu w J 994 r., obecnie hełm otaczają stylizowane liście klonowe - dziesięć widocznych w całośc i i dwa części()wo. Najprawdopodobniej nawi ązuje to do podziału ad ministracyjnego krnju - 10 prowincji i 2 terytoria wydzielone. II Jednorożca przedstawiano w różnych czasach i krajach jako jednorogiego byka, konia, osia, kozia i antylopę. Żr6dlcm legendy o tym zwierzęciu był zupewllc opis nosorożca indyjskiego przc~ kazany przez szereg pośredników. W opisach podnoszona jest nadnaturalna szybkość jednorożca. dlatego też nie udało się go nigdy upolowa ć. W średniowieczujednol'ożec stał się symbolem m.in. siły. czystości. dziewictwa. 12 Motto herbu zaczerpnięto z 8 wiersza Psalmu (Stary Testarnem , K sięga Psalmów), brzmią~ cego: "I panować będzie od morza do morza", co jest Me sjańską zapowiedzią powszechnego kr6~ lestwa Bożego..

(7) symbolika herbów pGlistw. . Północnej i Środkowej. 4.3. Meksyk. Herb Meksyku, stworzony w 1823 r., w detalach zmodyfikowany w 1968 r., zdobi środkowy, biały pas flagi tego kraju. Centralną jego część zajmuje orzeł (przedstawiony w kolorze jasnobrązowym) siedz ący na zielonej opuncji i poże rający zielonego węża". Herb wywodzi się ze znanej legendy indiańskiej mówią cej, że Aztekowie szukając - za radą swych kapłanów , wypełniających wolę boga słońca i wojny Huitzilopochtli - takiego widoku, znaleźli go na shlistej wysepce pośrodku rozległego jeziora Texcoco. Orzeł ów, witając ich, skłoni! głowę. Postanowili się tu zatrzymać, założyli (naj prawdopodobniej w 1375 r.) swoją stolicę Tenochtitlan, nazwaną później Meksykiem". Przodkowie Azteków, którzy po pięciuset latach wędrówki dotarli w centralne rejony Wyżyny Meksykańskiej, pierwotnie zamieszkiwali naj prawdopodobniej północne rejony dzisiejszego Meksyku. W ciągu dwóch wieków Aztekowie stworzyli potężne imperium sięgające od Zatoki Meksykańskiej po Ocean Spokojny, któremu kres położył dopiero w 1521 r. hiszpański zdobywca Pernando Cortez". 4.4. Kraje. międzymorza środkowoamerykańskiego. Herby aż pięciu krajów międzymorza środkowoamerykońskiego (bez Panamy i Hondurasu) znalazły się na ich flagach paIlstwowych. Godłem narodowym Gwatemali jest kwezal (quetzal) herbowy (Pharomachrus moci/ll1o) . Ten jeden z naj piękniej ubarwionych" ptaków świata, symbolizuje ducha wolności, władzę i narodową dumę Gwatemalczyków". Kwezal czczony był przez Majów i Azteków, którzy uważali, że nie potrafi on żyć w niewoli - uwięziony ginie z tęsknoty do wolności. Występuje w mglistych, górskich lasach Ameryki Środkowej - od południowego Meksyku do Kostaryki (w Gwatemali w płd.-zach. części). Quetzal herbowy szczególnie popularny jest właśnie w Gwatemali, gdzie jego wizerunek - poza herbem i flagą - znajduje się na znaczkach pocztowych i monetach. Waluta tego kraju też nosi jego imię. J3. Jest to nawiązanie do Quetzalcoatla - jednego z najważniejszych bogów ludów Mezoarneryki,. przedstawianego w kształcie upierzonego. węża .. Zwraca uwagę duże podobielistwo tej legendy do rodzimej, mówiqcej o zalożeniu stolicy Polan w miejscu, gdzie Lech spotkał "binłego orłu" (orły) w gnicidzie. "T. Łepkowski, Historia Meksykl/, PWN, Warszawa 1986, s. 55; Z. Szot, Meksyk, PWN, Warszawa 1981, s. 90; H. Krzywicka-Adamowicz. Meksyk - orzeł, wąż i opul/cja, WP, Warszawa 1963, S.II-15. 16 Wierzchnie upierzenie kwezala lśni metalicznie zielono, w spodzie występują kolory - biały i czerwony. KweZ/lI należący do rodziny pilików (trogonówl,jest wielkości golębia. U samca dlugość dwóch środkowych górnych piór ogon. dochodzi do 90 cm. Wlaśnie one byly atrybutem wladzy królewskiej. Również QuetzalcoaU- jeden z najważniejszych bogów Azteków i Majów przedstawinny był zwykle w pióropuszu z piór kwezala. Obecnie kwezal jest rzadkim ptakiem, m.in. wskutek trzebieży lasów tropikalnych. ŻyjijC tam, żywi sit; malymi owocami i owadami, którc chwyln w locie. W Gwatemali kwczala -legendarnego ptaka Indian Ameryki Środkowej, chroni od lat ustawa rządowa. 17 A. Bonascwicz, W ojczyźnie qllctzala, "Poznaj Swiat" 1987,111' J, s. 20. 14.

(8) I. Jerzy Wrona. Poza quetzalem w herbie umieszczono dwa karabiny z bagnetami, dwie szable i zwój papieru z napisem Uber/ad - J5 de septiembre de J82 J. Napis oznacza "Wolność - 15 września 1821 r." i przypomina datę wyzwolenia kraju od Hiszpanów i proklamowania niepodległości. Główne detale herbu otacza wieniec liści kawowych na dowód, że kawa (wraz z bananami) jest najważniej szym artykułem eksportowym Gwatemałi. Na tarczy herbu kostarykańskiego widać trzy wułkany (lrazu, Poas, Chirripo Grande) symbolizujące górzystość kraju i przypomiuające, ze lezy on w obszarze aktywnym sejsmicznie. Stożki wulkaniczne oblewają wody Pacyfiku i Morza Karaibskiego (na których pływają dwa żaglowce), co z kolei przypomina o położeniu kraju między dwoma oceanami. Znad morskiego horyzontu wyłania się "słońce wołności". Nad nim i górami umieszczono 7 bialych gwiazd oznaczających prowincje pailstwa. W obramowaniu tarczy herbowej przedstawiono 80 (2 x 40) złotych kul, co jest nawiązaniem do nazwy kraju. Kostarykę odkryl Kolumb w 1502 l'. podczas swej czwartej wyprawy, a sądząc, że ma przed sobą legendarną krainę złota, nazwa I ją "bogatym wybrzeżem" (Costa Rica). Herb uzupelniają napisy: America Celltral- RepubLica de Costa Rica. Herb Nikaragui tworzy równoramienny trójkąt, otoczony zloty m napisem: Republica de Nicaragua - America Celltral. Wierzchołki trójkąta oznaczają Sprawiedliwość, Prawdę, Prawo - fundamenty ustroju republikańskiego pm\stwa. Wewnątrz trójkąta, na symbolicznym styku dwóch oceanów, położone są zielone sylwetld 5 gór (wulkanów) oznaczających pięciu członków (Nikaragua, Honduras, Gwatemala, Kostaryka, Salwador) Zjednoczonych Prowincji Ameryki Srodkowej, istniejących w I polowie XIX W. Nad wulkanami umieszczona jest czerwona jakobińska "czapka wolności" i tęcza - heraldyczny symbol szczęścia, radości, optymizmu, pomyślności. Bardzo podobny w kształcie, detalach i symbolice jest herb Salwadoru, również wzorowany na herbie dawnych Zjednoczonych Prowincji Ameryki Centralnej. Zielone sylwetki gór nawiązują do geografii kraju - występuje tutaj ponad 60 czynnych i wygasłych wulkanów. Trójkąt symbolizuje równość wszystkich obywateli wobec prawa. Jego rogi oznaczają władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Tęcza jest symbolem pokoju, czapka jakobińska wolności. Wokół czapki, na promienistym wieńcu, widnieje data uzyskania niepodleglości - 15 sierpnia 1821 r. Dewiza kraju to: Dios, Union y Uber/ad - Bóg, Jedność i Wolność. Czternaście pąków liści laurowych symbolizuje 14 departamentów kraju. Wieniec i elementy centralne herbu otacza kolisty napis: ReplIblica de el Salvador ell la America Central. W owalnej tarczy bogatego w różnorodne detale herbu Hondurasu umieszczono - podobny do piramidy - równoramienny trójkąt symbolizujący równość i sprawieclliwość,'Tęcza jest tu znakiem nadziei, wieże zamkowe symbolicznie strzegą suwerenności i niepodzielności kraju. Wody u podstawy trójkąta podkreślają położenie nad dwoma oceanami. Owal tarczy otacza napis z nazwą państwa i mottem: ReplIblica de Honduras - Ubre Soberalla e Independiente.

(9) -~. --. A. M eksyk. .tryka. Nikaragua. duras. Panama. JSA , Meksyku . Kostaryki, Nikaragui. Hondu rasu i Panam y.

(10) ;a. Kuba. Antigua i Barbuda. os. Gre nada. , Kuby. Bahamów, Anti gui i Barbudy, Barbadosu i Gre nad y.

(11) symbolika herbów pa/1SIW Ameryki. i Środkowej. - "Republika Hondurasu - Wolność, Niezależność, Niepodległość". Powyżej kołczan ze strzałami i dwa rogi obfitości - z kwiatami i płodami rolnymi. Wśród owoców dominują banany, podstawowy artykuł eksportowy kraju. Wśród róż nych innych detali herbowych wyróżnić można sylwetki dębów i sosen (siła narodu i nadzieja ua pomyślny rozwój Hondurasu) oraz - umieszczone pod tarczą herbową - proste narzędzia pracy. Podstawą gospodarki narodowej innego państwa Ameryki Środkowej Belize, położonego nad Zatoką Honduraską, jest - obok rolnictwa -leśnictwo. Pokrywające prawie 50% powierzchni kraju, zawsze zielone, wielogatunkowe lasy równikowe od dawna dostarczały na eksport cennych gatunków drewna, głównie mahoniu. Wyraźnie nawiązuje do tego herb państwa umieszczony na ciemnoniebieskim (obramowanym wąskimi pasami czerwonymi) polu flagi Belize. Centralne elementy herbu otacza wieniec składający się z 50 liści oliwnych (wg innych źródeł -laurowych)". Tarczy herbowej strzegą Metys (z siekierą) i Kreol (z wiosłem). Z tyłu tarczy umieszczono drzewo mahoniowe z pięknie rozłożoną koroną. Mahoniowiec (Swielenia mahagoni) jest tu traktowany jako drzewo narodowe, reprezentujące bogactwa naturalne kraju. Drewno mahoniowców, zwane popularnie mahoniem, odznacza się pięknym rysunkiem słojów i z wiekiem przybiera zabarwienie czerwone lub brązowe. Jest bardzo trwałe, twarde i łatwe w obróbce, stąd też uważane jest za najcenniejsze w meblarstwie. Mahoniowce występują jednak rzadko, bywa że na 5-10 ha lasu rośnie tylko jeden okaz. Na tarczy herbowej Belize umieszczono narzędzia ułatwiające pozyskanie drzewa i jego transport: drewnianą palkę i wiosło oraz siekierę i dwuręczną piłę. Na tarczy jest również trójmasztowy żaglowiec symbolizujący dostawę drewna do Europy w okresie dawniejszym. Do znaczenia lasów w gospodarce państwa nawiązuje również motto herbu: Sub umbra floreo - "W cieniu rozkwitam"19. Środkowa część tarczy herbu Panamy zawiera stylizowany rysunek Przesmyku Panamskiego. Księżyc wschodzący nad morzem i słońce zachodzące nad lądem mają przypominać, że niepodległość'" nadeszła w chwili, kiedy "spotkało się popołudnie z wieczorem". Skierowana w dół szabla i zawieszony na kołku karabin wskazują, że zakOllczyly się wyniszczające kraj wojny domowe. Przedstawione w kolejnym polu tarczy herbowej łopata i motyka symbolizują pracę, zwłaszcza budowę Kanału Panamskiego. Złoty róg z monetami jest oznaką obfitości, a skrzydlate koło - postępu. Orzeł, na wzór ameIII Jest to przypomnienie roku 1950, kiedy zaktywizownł sit; rllch dl)Ż~lcy do oswobodzenia kraju spod panowania brytyjskiego i kiedy zaczęto nieoficjalnie używać Hagi. 19 New F/ags. Belize, "Thc Flag Bullctin, 1991. nr 139, s, 2-7, 2U PclIUI suwerenność Panama uzyskała 3 listopada 1903 (', dziQki pomocy Stanów Zjcdl1oczo~ nych, które przejr;ły zwierzchność nad Przesmykiem Panamskim, W 19141', USA sfinalizowały, rozpoczętą w latach 80, XIX w, przez Francuzów budowę Kanału Panamskiego (clI. 81,6 km),.

(12) Jerzy Wrona rykańskiego, trzyma w dziobie wstęgę z łacińską dewizą Pro MUlldi Belleficio - "Dla dobrodziejstwa świata", co jest aluzją do Kanału Panamskiego i ogólnych korzyści z ułatwienia żeglugi. Dziewięć złotych gwiazd nad głową orła oznacza dziewięć prowincji kraju: Panama, Bocas deI Toro, Chiriqui, Cocle, Colon, Dm'ien, Herrera, Los Santos , Veraguas. Wi zerunek herbu panamskiego uzupełniają 4 flagi narodowe.. 4.5. Wielkie Antyle I Bahamy. Jamajka, odkryta przez Kolumba w 1494 r. i wnet skolonizowana, pozodo 1655 r. kolonią hiszpańską. N astępnie prze szła pod panowanie brytyjskie i w 1661 r. otrzymała herb. Jest on najstarszym brytyjskim herbem koloniałnym, gdyż wygląda prawie identycznie jak dzisiejszy (z 1957 r.). Najważniejszą różnicą jest inne motto, obecnie brzmi ono: Out of mally, olle people - "Z wielu, jeden naród". Na białej tarczy herbowej znajduje się czerwony krzyż św. Jerzego z pięcioma złotymi ananasami. Krzyż gregoriański oznacza Anglię, choć w 1655 r. powiewał już tam pierwszy Ullioll Jack" . W czasie gdy powstał herb Jamajki, ananas rósł tu częściowo dziko , uprawiano go też na plantacjach. Wtedy był głównym artykułem eksportowym wyspy, choć dziś zbiory tego aromatycznego owocu" są tu stosunkowo niewielkie (głównymi płodami roślinnymi są: trzcina cukrowa, jam , banany, kopra, bataty, maniok) . Tarczę herbową Jamajki podtrzymuje dwoje Indian Arawaków pierwotnych mieszkańców wyspy, którzy zostali w ciągu pierwszych kilkudziesięciu lat kolonizacji całkowicie wytępieni. Stojąca z prawej strony tarczy kobieta indiańska trzyma kosz z ananasami, mężczyzna z lewej strony posiada łuk. Arawakowie odegrali bardzo ważną rolę w gospodarce Ameryki Łaciń skiej. Podstawą ich gospodarki było rolnictwo , głównie uprawa manioku, tytoniu i bawelny, rybolówstwo i myślistwo . Herb wieńczy zielona sylwetka krokodyla". Flaga państwowa Haiti posiada, umieszczony na pasach poziomych - niebieskim i czerwonym, bialy prostokąt z herbem. Flaga z pasami, niebieskim nad czerwonym, używana byla w latach 1822-1964 (w 1844 r. dodano herb, który powstal w 1806 r.) , w latach 1964-1986 pasy flagi byly pionowe , od 1986 r. (po obaleniu dyktatury Duvalierów) powrócono do poprzedniego stawała. 21. K.H. Hesmcr, Flaggcn Will Wappell der We/t, BertcIsmann Lexikon Vcrlag, Glitersloh 1992,. s.73. 22 Ananas (ananas jadalny - Ananas comoslIs) jest roślini) zielną (bylillq) o grubych liściach. których wyrasta glówny p~d Z dużym owocem. Uprawiany byl na dlugo przed odkryciem. spośród. Ameryki, zarówno w swej ojczyźnie (prawdopodobnie środkowa Brazylin),jak i na całym obszarze karaibskim. Dzisiaj ananas wyst9puje we wszystkich krajach międzyzwrotnikowych i w niektórych podzwrotnikowych. 23 W rzekach o spokojnym nurcie i na terenach podmokłych Ameryki Środkowej i Poludniowej żyją kajmany (nnłeL,cc do rodziny aligatorów, rlędu krokodyli) . Ubarwienie ich grzbietu najczęściej. jest oliwkowozielone, fi brzuch jasno żółty, Na Wielkich Antylach najszerzej crocodilus i Caimalllalil'ostris.. wystc;pują. Caimall.

(13) Geograficzna symbolika herbów. nmietw. układu pasów, a herb nieco zmodyfikowano". Herb haitański zawiera mnóstwo szczegółów nawiązujących do orężnej walki o niepodległość na początku XIX w. prowadzonej przeciw Francuzom. Pośrodku herbu, z zielonego trawnika, wyrasta palma królewska", zwieńczona czapką jakobińską. Tego symbolu wolności nie było w herbie w czasach rządów rodziny Ouvalierów. Po obu stronach palmy znajdują się po trzy haitańskie flagi narodowe (tzn. bez herbu) i brązowe. strzelby ze srebrnymi bagnetami. Ponadto na zielonej murawie umieszczono m.in. dwa działa, bęben, kotwice, siekiery, trąbk.i bojowe, łańcuch, kule armatnie ułożone w piramidy. Na białej wstędze, w dolnej części herbu, widnieje motto (w języku francuskim): L'unionfait laforce - "W jedności jest siła". Skalne przylądki na poziomym pasie tarczy herbu kubm\skiego symbolizują Północ i Południe. Złoty klucz na morzu między przylądkami oznacza Kubę, która ze względu na swe strategiczne położenie i wielkość jest "kluczem" do Zatoki Meksykal\skiej. SłOl\ce symbolizuje wyzwolenie się kraju spoci dominacji kolonialnej dzięki krwi przelanej przez swych bohaterów i świetlaną przyszłość. Na pionowych polach tarczy herbowej umieszczono niebiesko-białe pasy z flagi narodowej oraz typowy krajobraz wyspy z palmą królewską na pierwszym planie. Tarczę wieńczą czapka jakobińska i rózgi liktorskie, a oplata wieniec z liści clębowych i kawowych. Zarówno flaga z białym krzyżem pośrodku, jak i herb Oominikany nawiązują clo religii - 95% mieszkańców kraju to katolicy. W centralnej części dominikań skiej tarczy herbowej, na tle narodowych flag, umieszczono Biblię otwartą na stronie z Ewangelią św. Jana. Naci Pismem Świętym jest złoty krzyż symbolizujący wyzwolenie z niewoli kolonialnej. Do religii nawiązuje również motto (w języku hiszpm\skim) na niebieskiej wstędze znajdującej się naci tarczą herbową. Brzmi ono: Dios, Patria, Libertad - Bóg, Ojczyzna, Wolność. W herbie Puerto Rico (z 1511 r., obecny wyglącl pochodzi z 1976 r.) znajduje się, na zielonej tarczy, wizerunek Baranka Bożego (Agllus Dei), w chrześcijaństwie symbolizującego Jezusa Chrystusa. Patronem wyspy jest św. Jan Chrzciciel (hiszp. San Juan Bautista). Kiedy Pan Jezus przyjął w Jordanie chrzest z rąk Jana, ten dał świadectwo o Nim w słowach: "Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata" (Ewangelia wg św. Jana, 1,29) Głównym elementem tarczy herbu Wysp Bahama - archipelagu kilkuset małych wysp polożonych na południowy wschód od Florydy i na północ od Kuby - jest flagowy statek Krzysztofa Kolumba "Santa Maria". Upamiętnia on fakt, że ten sławny żeglarz, odkrywając 12 października 1492 r. "Nowy Świat", najprawdopodobniej wylądował na Guanahani. Wysepka ta, ochrzczona przez Kolumba San Salvador (Wyspa Zbawiciela), a dziś zwana Watling, należy wła śnie do archipelagu Bahamów. Połówka promienistego słOllca na tarczy herbo" L. Mucha, S. Va1a!ck, V/ajkya maky umi 'Vela. GKP. Praha 1987. s. 154. 25 Posiadająca wspaniałą sylwetkę palnm królewska (Roysfollea regia) rośnie w pld.-wsch. części USA oraz na wyspach Indii Zachodnich, osiągając ok. 30 m wysokości. Jej liście są pięknie. wyksztalconc, a gładki. pień. ma kolor jasnoszary. Sadzona jest często w celach dekoracyjnych..

(14) Wrona wej symbolizuje przyszłość. Przypomina również o roli turystyki - rozwijającej się m.in. dzięki przyjemnemu klimatowi - we współczesnej gospodarce kraju. Bogaty świat zwierzęcy Wysp Bahamskich oraz otaczających je wód Atlantyku symbolizują, podtrzymujące tarczę herbową, flaming" i marlin". O związkach z morzem przypomina również muszla wieńcząca (wraz z pękiem liści palmowych) herb. Dewiza herbu Współnoty Bahamów, umieszczona na podstawie składającej się z fał morskich i łądu, to Forward, upward, onward logether"Do przodu, do góry, naprzód razem". 4.6.. Małe Antyłe. Herb Antigui i Barbudzie nadała w 1967 r.• jako krajowi stowarzyszonemu z Wielką Brytanią, królowa angiełska Elżbieta n. Tarcza herbowa kołorystycz nie i symbolicznie nawiązuje do wycinka w kształcie litery V z flagi państwo wej. Jej zasadniczym i charakterystycznym elementem jest stojący na zielonej murawie, historyczny kamienny młyn do przerobu trzciny cukrowej. Przypomina on, że z uwagi na wybitnie gorący i wilgotny klimat, główną rośliną dawniej tu uprawianą była trzcina cukrowa. Dziś produkcja cukru oraz rumu, i w ogóle rolnictwo, ma nieco mniejsze znaczenie w gospodarce kraju, w porównaniu do dynamicznie rozwijającej się turystyki. Na tarczy herbowej spoczywa - wzorem klasycznych herbów rodowych rycerska przyłbica, w klejnocie herbu jest złoty ananas - symbol uprawianych tu różnorakich owoców południowych. Wokół ananasa cztery czelwone kwiaty ketmii, inaczej hibiskusa (Hibiscus) - wiełogatunkowej rośliny strefy między zwrotnikowej z rodzaju ślazowatych. Tarczy herbowej strzegą dwa jelenie żyjące w rezerwacie przyrody na wyspie Barbuda, przedstawione w naturalnych kołorach. Prawy jełel\ dzierży łodygę trzciny cukrowej , lewy - kwitnący pęd bawełny barbadoskiej, inaczej peruwiańskiej (GossypiulII barbadel/se)ważnych upraw kraju. Poniżej murawy znajduje się wstęga z mottem Each el/deavouring aU achieving - "Kiedy każdy się wysila, wszyscy osiągają sukces". Zielony krzak bawełny z białym puchem wieńczy herb Saint Vincent i Grenadynów. Sam herb (z 1912 r.) jest dość oryginalny - ma postać złoconej i rzeźbionej ramy, wewnątrz której jest oltarz ognia i alegoryczne postacie. Postać kobiety z gałązką oliwki oznacza "pokój", klęcząca kapłanka składająca ofiarę nad ogniem symbolizuje "sprawiedliwość". Do rysunku herbowego nawiązuje motto, w języku łacińskim, Pax et justicia - "Pokój i Sprawiedliwość",. 26 Flamingi (czerwonaki) to rodzina dużych ptaków brodzl)Cych, które żyją najczęściej wal· brzymich koloniach na obszarach błotnistych lub zalewowych. W herbie Bahamów znajduje sil; wspallinly amerykań s ki nam ing czerwony (PhoclIicoplems 1'llbcl' rubcJ'). 27 Marliny (Makaim) (o duże (do 5 m długości) ryby 'I. rodziny żnglicowatych . Ich górna szczęka wydlużol1a jest w charakterystyczny, zaokrąglony dlugi szpic. Z.'\micszkujq wody wszystkich ciepłych mórz. Mięso marlinów jest bardzo smaczne..

(15) herbów. Ameryki Północnej i Środkowej. Podobnie jak w przypadku Antigui i Barbudy , również Barbados otrzymał nowy herb (zastępujący herb z okresu kolonialnego) z rąk królowej brytyjskiej Elżbiety II. Dokument o herbie (z 1965 r.) królowa wręczyła osobiście wła dzom Barbadosu podczas wizyty tutaj w lutym 1966 r. Centralną część złotego pola tarczy herbowej zajmuje naturalny rysunek drzewa figowego (Ficus ba/'bata) , od którego pochodzi nazwa kraju'". Ponad drzewem umieszczono dwa czerwone kwiaty kolczastego krzewu poinciany (Poinciana pl/lcherrima) , zwanej tu "Czerwoną Dumą Barbadosu". W górnej części herbu przedstawiono wyciągniętą rękę Barbadyjczyka (mieszkają tu głównie Murzyni i Mulaci), trzymającego dwie, krzyżujące się, łodygi trzciny cukrowej. Rysunek kawałków trzciny cukrowej podkreśla rolę, jaką w gospodarce kraju (szczególnie dawniej) odgrywał eksport cukru, rumu i melasy. Tarczę herbową podtrzymują, z prawej strony - stylizowany delfin, z lewej - biały pelikan. Delfin symbolizuje wyspiarskie położenie kraju, pelikanzwiązki kraju z kontynentem. Na złotej wstędze, u dołu herbu, motto: Pride and induslry - "Duma i Pracowitość". Herb Dominiki został jej nadany, jako kolonii brytyjskiej, w 1961 r. i pozostał niezmieniony po uzyskaniu niepodległości w 1978 l'. Tarczę herbową dzieli na cztery części krzyż, będący symbolem chrześcijańskiej wiary narodu (92% ludności to chrześcijanie). Widniejąca w pierwszym polu tarczy palma kokosowa oraz bananowiec w polu czwartym nawiązują do bogactwa szaty roślinnej wyspy i znaczenia owoców tych roślin w produkcji rolnej kraju. Przedstawicielem fauny jest - przedstawiona w polu drugim tarczy - rzadka, praktycznie tylko tu żyjąca, zielona żaba dominicka". Karaibska łódka z żaglem (w ćwiartce trzeciej) wskazuje na wyspiarskie położenie wyspy. Przypomina ponadto odkrycie Dominiki przez Krzysztofa Kolumba podczas jego drugiej wyprawy w 1493 r. Wieńczący herb lew jest symbolem niegdysiejszego panowania tu Anglików. Podtrzymujące herb papugi stoją na wstędze z mottem państwa (w języku patois - dialekcie frankoafrykańskim) Apres Bondie C'est la Ter - "Po Bogu kochamy ziemię". Bujne lasy Dominiki, szczególnie w terenach górskich, zamieszkuje wiele gatunków papug, unikalnych nawet w skali świata. Do naj piękniejszych i najrzadszych należy sisserou, uważana za ptaka narodowego. Gatunkowo jest to amazonka cesarska, zwana też papugą imperialną" (Amazona imperia lis) z ro28 Nazwa Barbados wzięła się od hiszpańskiego słowa "barba" oznaczajlicego brodQ. Jej wygląd rOSn<lce tu drzewa fjgowe, których konary porastajq liczne korzenie opuszczające się. przypominają. jak. "długie. brody".. 29 Żaba ta (Leptodactylllsfallax), nazywana tu "cmpaud" ,jest endemitem, gdyż poza Dominiką występuje w niewielkiej ilości na pobliskiej wysepce Montserrat. Na Dominice uchodzi za lokalny przysmak kulinarny, stąd też znana jest jako "górski kurczak" (mOlmtain chickell). Występuje w niż szych partiach gór, aktywna jest nocą, a jej donośny glos jest łatwo odróinialny. 30. New Flags.. Com11lołlwealth. oj Domillica, "Thc Flag Bullctin". 1978, nr 6, s. 164..

(16) Wrona dziny papug (Psittacidae) , której żyje prawdopodobnie około 150 osobników". Choć wizerunek tej endemicznej papugi na fladze państwowej (i w herbie) jest różnokolorowy, oczywiście nie oddaje w pełni jej urody. W górnej części tarczy herbu Saint Christopher (Kitts) i Nevis umieszczono lilię burbońską i różę tudorską - symbole francuskich i angielskich wpływów z okresu kolonialnego. Pośrodku nich jest głowa Karaiba przypominająca pierwotnych mieszkańców kraju. Żaglówka jest symbolem tradycyjnego środka podróżowania między wyspami antylskimi. Nad czerwoną krokwią przedstawiono dwa narodowe kwiaty poinciany (Poillcialla pulcherrima) noszące imię pierwszego francuskiego gubernatora na SI. Christopher, M. de Poinci, który jako pierwszy przywiózł te kwiaty na wyspę". Na tarczy herbowej spoczywa hełm, a na nim klejnot, który tworzą stylizowane mury przypominające fortecę Brimstone Hill Fort (nazywaną Gibraltarem Indii Zachodnich) na wyspie SI. Kitts oraz Fort Charles (Askby Fort) na wyspie Nevis. Zza murów wyłaniają się trzy ręce - Afrykańczyka, Europejczyka i Mulata (wg innych źródeł Kreoła), które trzymają płonącą pochodnię. Jest ona symbolem walki o wolność , którą prowadził i ludzie różnego etnicznego pochodzenia. Strażnikami tarczy herbowej są dwa pelikany trzymające trzcinę cukrową i palmę kokosową - popularne uprawy na wyspach. Na wstędze, u dołu herbu, widnieje motto państwowe: Country above self - "Sprawy kraju nad sprawy własne". Brytyjskie róże Tudorów i francuskie lilie Burbonów umieszczone na niebieskim tle tarczy herbu wyspy Saint Lucia przypominają, że kraj ten był w wiekach XVII i XVIII miejscem rywalizacji kolonialnej między Anglią a Francją. Wyspa siedmiokrotnie przechodziła z rąk do rąk, w 1814 r. została ostatecznie włączona do posiadłości brytyjskich. Umieszczony pośrodku tarczy krzyż bambusowy symbolizuje główną religię SI. Lucii (90% ludności to katolicy). Pośrodku krzyża stylizowany "tron afrykański" przypominający o afrykańskim rodowodzie mieszkańców (dziś 90% to Murzyni). Tarczę herbową podtrzymują ziełone papugi - amazonki" modrogłowe (Amazona versicolor). Papuga ta jest osobliwością faunistyczną wyspy. Ponieważ gatunkowi temu grozi wyginięcie, dła jego ochrony w centralnej części wyspy został utworzony specjałny rezerwat Quillesse o powierzchni 15 km 2l4 • Poniżej tarczy herbowej znajduje się motto państwa: The land, the light, the people - "Kraj, Światło,. 31 Do wyraźnego zmniejszenia populacji ptaków na wyspie przyczynili się mieszkaJ1cY, którzy od dawna nami~tnie polują na papugi uważając je za rzadki przysmak. 32 J. Lauda, Nove statui zuaky. Svaty Krystoj a Nev;s, IIVexilologie" 1984, nr 55, s. 1145. 33 Amazonki (Amazona) są to krępe, krótkoogonowe popugi zamieszkujące w wielu gatunkach Amerykę Środkową i Południową. Są na ogół ziełone, z barwnymi wzorami na glowic, skrzydłach i ogonie. Gnieżdżą się w dziuplach. Amazonki znakomicie wspinają się po gałęziach, słabo latają, a na ziemi poruszają się bardzo niezręcznie. 34 Ameryka Północna ... , s. 310..

(17) Geograficzna symbolika herbów pallstw Ameryki Północnej i Środkowej. I. Naród". Herb wieI1czy wyciągnięta czarna ręka z pochodnią przypominająca jak ważna dawniej dla żeglugi była ta i inne wyspy Małych Antyli. Tarcza herbu Grenady (przyjętego w 1974 L, z chwilą uzyskania niepodległości) podzielona jest żółtym krzyżem na cztery pola. W pierwszym i czwartym polu, na czerwonym tle, znajduje się złoty lew. Lew jest symbolem siły i zdecydowania w dążeniu do stworzenia jednolitego narodu. Jednocześnie lew przypomina o niedawnym panowaniu tu Anglików i dzisiejszej przynależności kraju do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. W drugim i trzecim zielonym polu umieszczono w każdym żółty półksiężyc i białą lilię - w chrześcijmlstwie symbol czystości, niewinności, dziewictwa. Jest to nawiązanie do faktu odkrycia wyspy przez Krzysztofa Kolumba i nazwanie jej na cześć Matki Boskiej Concepcion - Niepokalanego Poczęcia. W środku tarczy, na przecięciu ramion krzyża, znajduje się okręt Kolumba "Santa Maria", którym odkrywca przybył tutaj w 1498 r. Tarcza herbowa oparta jest o zielone wzgórze symbolizujące najwyższy szczyt tego dość górzystego kraju nazywany Saint Catherine (840 m n.p.m.). Zaznaczono tu też niebieską plamą jezioro kraterowe Grand Etang, położone w centralnej części wyspy, nad tarczą - żółto-czerwony hełm i mała, czerwona, pięcioramienna gwiazda. Powyżej klejnot utworzony z siedmiu czerwonych róż (odpowiednik jednostek administracyjnych paI1stwa), otoczony wieI1cem czerwonych "kwiatów" bugenwilli". Tarczę herbu Grenady podtrzymują pancernik" i gołąb" - symbolizujące faunę kraju. Za ich sylwetkami umieszczono symbole roślinności wyspy kolbę kukurydzy oraz bananowca. Natomiast w dolnej części postumentu, o który oparta jest tarcza herbowa, znajdują się inne ważne dla gospodarki kraju uprawy - gałka muszkatowa, kakao i orzech kokosowy. Grenada nazywana jest także Wyspą Korzenną, słynie bowiem z uprawy różnych przypraw, przede wszystkim jednak gaiki muszkatołowej (której owoc widnieje na fladze). Dewiza JS Bugenwilla (kącicicrń) to efektowne cierniste pnącza obejmujące gatunki występujące w obszarach tropikalnych Ameryki Srodkowej i Południowej, Nazwę wzięła od nazwiska francuskiego admirała Louisa Antoinc' a Bougainvillc, który odkrył ją podczas podróży dookoła Ziemi. Odtąd bugenwilla stała się znana na całym świecie, często jest uprawiana w krajach ciepłych jako pnącze ogrodowe. Kwiaty jej są stosunkowo niepozorne, otoczone jednak trzema dużymi i barwnymi przylistkami (podkwiatkami). W herbie Grenady umieszczono bugenwillę okazałą (Bougaillvillea spectabilis) o podkwiatkach zwykle różowoczerwonych. 36 Ozdobą herbu Grenady jest pancernik długoogoniasty, zwany też tatusją lub pebą (Dasypus lIovemcinctus). Ten charakterystyczny przedstawiciel rodziny pancerników występuje w prawie całej Ameryce Poludniowej, na północy sięgając po południową część USA. Jak sama nazwa wskazuje, ciało zwierzęcia wraz z ogonem pokryte jest płytkami. Ten pancernik żywi się owadami, drobnymi kręgowcami, atakuje nawet jadowite węże. Jego mięso jest jadalne, pancerze wykorzystywane są do wyrobu koszyków. 37 W herbie umieszczono gołębia karolińskiego (ZeJlaida macl'Ol//'a), który żyje na wyspach Morza Karaibskiego. Jest to najpospolitszy amerykmiski gatunek gołębi zamieszkujący tereny podmiejskie i rolnicze. Gołąb ten, charakteryzujący się prostym lecz szybkim lotem,jest przedmiotem polowań..

(18) I. Jerzy Wrona. omawianego kraju, umieszczona na wstędze w dolnej części herbu, brzmi: Ever conscious oj God we aspire, bili/d and advance as one people - "Zawsze dążymy do poznania Boga, budowy i postępu jako jeden naród"". Trynidad i Tobago, jako członek Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, otrzymał herb państwowy w 1963 l'. decyzją królowej Elżbiety II. Zastąpił on herb z 1958 l'. Tło tarczy herbowej jest w barwach flagi pm\stwowej - czerwone, białe, czarne. Umieszczone w górnej części tarczy clwa złote kolibry" (Plwethornis guy guy) symbolizują - wchodzące w skłacl Małych Antyli - wyspy Trynidad i Tobago, które tworzą państwo - Republikę Trynidadu i Tobago. Trzy, również złote, karawele przedstawiają statki "Santa Maria", "Pinta" i "Nina", na których podróżując Krzysztof Kolumb odkrył w 1498 r. wyspę Trynidad, w czasie swej trzeciej wyprawy na kontynent amerykański. Tarczę herbową podtrzymują ptaki występujące tylko w tej części Ameryki. Po prawej stronie przedstawiono ibisa purpurowego'" (szkarłatnego) reprezentującego Trynidad, po lewej - cocrico41 , symbol Tobago. Tarcza herbu spoczywa na podstawie stworzonej przez fale morskie i trójwierzchołkowy grzbiet górski. Na wyspie Trynidacl przebiegają równoleżnikowo trzy pasma górskie: Góry Północne, Środkowe i Południowe. W tych ostatnich najwyższym szczytem jest Trinity (304 m n.p.m.), od którego pochodzi nazwa kraju. Dewiza herbu brzmi: Together we aspire - together we achieve - "Razem ciążymy clo celu - razem osiągniemy sukces".. 5. Podsumowanie Przeprowadzona analiza. wykazała, że. barwy i elementy graficzne herbów. państw Ameryki Północnej i Środkowej symbolicznie przedstawiają - w stop-. niu znacznie większym niż zakładano - wiele cech środowiska geograficznego i życia społeczno-gospodarczego poszczególnych krajów. Szczególnie bogate w swej ornamentyce i symbolice geograficznej są oficjalne znaki pm\stw Ameryki Środkowej. K.Ii. Hesner, op. cit., s. 56. 39 Rodzina kolibrów -najmniejszych ptaków świata, liczy wiele gatunków i podgatunków, które zamieszkują lasy i ogrody Nowego Świata. Żywią się nektarem i pyłkiem kwiatów oraz małymi 38. tak szybko, że skrzydła nikną z oczu, tworząc migotliw,} w powietrzu jak helikoptery, Bajecznie kolorowe upierzenie z metalicznym połyskiem sprawia, że zaliczane są do najpiQknicjszych ptaków świata, 40 Ibis purpurowy (EHdocif/lus l'ubel') , o pięknym szkarłatnym upierzeniu i czarnych końcach skrzydeł, żyje w wielkich koloniach, naj liczniej w strefie brzegowej tropikalnych rejonów Ameryki Południowej, Posiada charakterystyczny długi i wygięty ku dołowi dziób, który służy mu do sondowania błota w poszukiwaniu pokarmu (krabów, żab, ryb, owadów), Lecące stado tych ptaków jest niezwykle malowniczym widokiem, 41 Gatunkowo jest to czakalaka (Ortalis mJicauda) z rodziny czubaczy (Cracidae) z rzędu kuraków, owadami. W locie lrzcpocz<} mgiełkę, Mogą też zawisnąć. skrzydłami.

(19) herbów """<lw. W herbach kilkunastu krajów przedstawiono charakterystyczne dla nich zwierzęta i rośliny, które równocześnie symbolizują określone pozytywne cechy narodowe. Przykładowo, w herbie USA znalazł się bielik amerykm\ski, Gwatemali - quetzal herbowy, Kanady - liść klonu. W niektórych herbach umieszczono też osobliwości botaniczne (poinciana - SI. Kius i Nevis) , czy rzadkie gatunki zwierząt (papuga sisserou, ropucha dominicka). Herby wielu państw Ameryki Środkowej przedstawiają rośliny - owoce , łodygi lub liście które odgrywają (względnie odgrywały w niedalekiej przeszłości) dużą rolę gospodarczą, jako rośliny żywieniowe czy też eksportowe. Trzcina cukrowa widnieje w herbach m.in. Barbadosu, Antigui i Bat·budy, gałka muszkatołowa - Grenady, bawełna - St. Vincent i Grenadynów, ananas - Jamajki, kawa - Gwatemali, bananowiec - Hondurasu. Mahoniowiec znalazł miejsce w herbie Belize, którego gospodarka w dużej mierze buzuje na eksporcie cennych gatunków drewna, głównie mahoniu. Do wydarzei\ historycznych, choć też interesujących geograficznie, nawią zuje przede wszystkim herb Bahamów, przedstawiający flagowy statek Krzsztofa Kolumba "Santa Maria". Na tarczy herbu Trynidadu i Tobago widniejq podobizny wszystkich trzech karawel odkrywcy "Nowego Świata". Różne elementy graficzne w herbie Stanów Zjednoczonych przypominają, że niepodległość pm\stwa wywalczy lo 13 pierwszych kołonii angielskich. Herby kilku krajów karaibskich symbolicznie nawiązują do etnicznego (gIównie afrykm\skiego) pochodzenia mieszkH1\ców. Herby Dominikany i Dominiki eksponują główne wyznanie (katolicyzm) ludności kraju. Jak więc widać, symbolika geograficzna herbów pfll\stw północnoamerykm\ skich jest bardzo bogata. Geograf nie może jej pomijać, gdyż w sposób szczególny wzbogaca ona naszą wiedzę o krajach tego kontynentu - ich środowisku przyrodniczym, społeczeństwie i gospodarce.. Geographlcal Symbolism In the Flags and Emblems ol North and Centrał Amerlcan Countrles This article discusses the f1ags and emblems of North and Central American Countries, with speciał emphasis on their geagraphicał symbolism. The anałysis shaws that Ihe flags and emblems of nearly al1 Ihe callnlries of Ihis canlinent cantain - of course, in a simplified form - many cluuacteristic features or the geogrnphical environment and socio~economic life of these counlries..

(20)