Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej wobec wzrostu zróżnicowań regionalnych związanych z ostatnim rozszerzeniem

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 701. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Magdalena Zając Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej. Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej wobec wzrostu zróżnicowań regionalnych związanych z ostatnim rozszerzeniem 1. Istota, przesłanki, założenia i funkcje polityki regionalnej Zróżnicowanie regionów w ramach Unii Europejskiej oraz kwestia spójności ekonomicznej i społecznej stanowią jedne z istotniejszych aspektów integracji europejskiej. Narzędziem wykorzystywanym do niwelowania występującej asymetrii w rozwoju poszczególnych regionów ugrupowania jest polityka regionalna. Zmniejszanie zróżnicowania regionalnego nabrało szczególnego znaczenia z dniem 1 maja 2004 r., kiedy to członkami Unii Europejskiej stało się dziesięć krajów o niższym poziomie rozwoju gospodarczego niż dotychczasowe państwa członkowskie. Politykę regionalną definiuje się jako bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie na przestrzenną strukturę gospodarki poprzez wspomaganie rozwoju wybranych regionów. Czynnikami przemawiającymi za koniecznością prowadzenia polityki regionalnej są nierównomierny rozwój poszczególnych regionów oraz przestrzenne dysproporcje w gospodarce.. M. Ciepielewska, B. Mucha-Leszko, Integracja Europejska. Droga do unii ekonomicznej i monetarnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1994, s. 83. . ZN_701.indb 95. 1/30/08 1:15:40 PM.

(2) Magdalena Zając. 96. Zgodnie z definicją przyjętą przez Parlament Europejski w 1988 r. za region należy rozumieć taki obszar, który stanowi wyraźną całość lub podobny zespół obszarów pod względem geograficznym. Ponadto w jego ramach występuje ciągłość wspólnych dla danej społeczności cech oraz dążenie do zachowania swej tożsamości, jej rozwijania w celu pobudzania postępu kulturowego, społecznego, jak i gospodarczego. Podstawą polityki regionalnej UE jest założenie, że występujące różnice nie podlegają samoczynnej likwidacji na skutek działania sił rynkowych, a zatem konieczna staje się interwencja. Przemawiają za nią względy ekonomiczne, gdyż nierównomierny rozkład dochodów utrudnia rozwój szerokiego rynku wewnętrznego, przyczynia się do wolniejszego wzrostu PKB, jak również do przemieszczania się kapitału i ludzi do regionów o wyższym poziomie rozwoju. Oprócz względów ekonomicznych należy wymienić także argument społeczny, tzn. równość. Przykładowo, środki uzyskane w ramach polityki regionalnej przyczyniają się do poprawy standardu życia miejscowej ludności, a także do wyrównywania szans rozwoju dla regionów będących w gorszej sytuacji ekonomicznej. Dwoma podstawowymi celami polityki regionalnej w ramach Unii Europejskiej są poprawa sytuacji regionów problemowych oraz zapobieganie tworzeniu się nowych dysproporcji rozwoju regionalnego. Wśród regionów problemowych można wyróżnić m.in. regiony o słabo rozwiniętym przetwórstwie przemysłowym i dominacji rolnictwa. Charakteryzują się one niskim poziomem PKB per capita, niedostatecznie rozwiniętą infrastrukturą oraz niedoborem pracowników o wysokich kwalifikacjach zawodowych. Ponadto do tej grupy regionów można również zaliczyć regiony schyłkowych gałęzi przemysłu, borykające się głównie z wysokim bezrobociem będącym wynikiem zmian w strukturze popytu, produkcji oraz nowych warunków konkurencji. Skupiając się na podstawowych funkcjach polityki regionalnej, można wśród nich wymienić: – stymulowanie i racjonalizowanie zarówno procesu rozwoju społeczno-ekonomicznego regionów, jak i rozwoju lokalnego, At Regional Level on Behalf of Europe’s Regions. Developing a New Field of Trade Union Activity, Regional Development Studies/25, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996, s. 29 oraz European Parliament, PE DOK A 2-218/88 of 21.10.1988. (Community Charter for Regionalization). . Integracja europejska, red. A. Marszałek, PWE, Warszawa 2004, s. 225.. . W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja gospodarcza, Gdańsk 2000, s. 455. . Integracja europejska, s. 226.. . Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego, red. B. Winiarski i L. Patrzałek, Wydawnictwo Samorządowe Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 1994, s. 16. . ZN_701.indb 96. 1/30/08 1:15:41 PM.

(3) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 97. – optymalizację przekształceń struktury przestrzennego rozmieszczenia ludności i gospodarki na obszarze określonego kraju, – przeciwdziałanie i usuwanie skutków patologii o charakterze społeczno-gospodarczym występujących w ramach regionów i związanych z ich specyfiką oraz poziomem rozwoju. Środki finansowe, przeznaczane w ramach wspólnej polityki regionalnej UE, kierowane są zgodnie z założonymi kryteriami i celami do określonych jednostek administracyjnych w krajach członkowskich, przy czym brany jest pod uwagę zakres ich kompetencji w ramach administracyjnej struktury państwa. Jednostki uprawnione do otrzymania pomocy określane są w Unii mianem regionów, niezależnie od nazewnictwa właściwego dla danego kraju. Z powodu występowania znacznych różnic w podziale administracyjnym krajów członkowskich, wynikających choćby z wielkości bądź zaludnienia jednostek, dla potrzeb polityki regionalnej stosuje się jednolitą nomenklaturę jednostek terytorialnych NUTS (Nomenclatures des Unités Territoriales Statistiques). Poniżej zostały zaprezentowane poziomy w hierarchii administracyjnej w ramach krajów członkowskich UE: NUTS 0 – państwa członkowskie, NUTS 1 – np. belgijskie regiony, niemieckie kraje związkowe, NUTS 2 – np. holenderskie prowincje, hiszpańskie wspólnoty regionalne, NUTS 3 – np. szwedzkie okręgi administracyjne, greckie prefektury, fińskie prowincje, NUTS 4 – np. brytyjskie dystrykty, fińskie związki międzygminne; NUTS 5 – gminy w większości krajów członkowskich UE. 2. Historia polityki regionalnej w ramach Wspólnot Europejskich Polityka regionalna WE ukształtowała się stosunkowo późno, gdyż dopiero pod koniec drugiego dziesięciolecia istnienia Wspólnoty. Jej początki są związane z podpisaniem w 1957 r. Traktatu rzymskiego, gdzie określono potrzebę harmonijnego rozwoju oraz umacniania spójności gospodarczej i społecznej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Warto zaznaczyć, że polityka regionalna podlegała cią Subsydiarność, red. D. Milczarek, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998, s. 205.. R. Martin, Regional Policy in the EU. Economic Foundations and Reality, Centre for European Policy Studies, Brussels 1998, s. 7; I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 72; K. Gawlikowska-Hueckel, Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej. Konwergencja czy polaryzacja? Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 252. . Treaty Establishing the European Community as Amended by Subsequent Treaties, Rome, 25.03.1957. . ZN_701.indb 97. 1/30/08 1:15:41 PM.

(4) Magdalena Zając. 98. głym zmianom. W ramach procesu formułowania się polityki regionalnej wspólnot można wymienić następujące główne okresy10: – 1957–1974 – okres powstania EWWiS, EWG i Euratom, pierwsze próby określenia polityki regionalnej na poziomie wspólnotowym, powstanie instytucji działających w tym zakresie, tj. Europejskiego Banku Inwestycyjnego w 1958 r. oraz Europejskiego Funduszu Społecznego w 1960 r.; – 1975–1988 – polityka regionalna WE będąca uzupełnieniem narodowej polityki regionalnej; w 1975 r. rozpoczyna działanie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – ERDF. Jednolity akt europejski obowiązujący od 1987 r. zawierał zalecenia intensyfikacji działań na rzecz regionów słabiej rozwiniętych; – 1989–1993 – czas reformy funduszy strukturalnych, takich jak: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Rolny Fundusz Doradczy i Gwarancyjny oraz Europejski Fundusz Społeczny. Polityka regionalna staje się w tych latach dominującą częścią wspólnotowej polityki strukturalnej; – 1994–1999 – zmiany polityki strukturalnej wynikające z Traktatu z Maastricht z 1993 r., w tym uznanie wzmacniania spójności ekonomicznej i społecznej za jeden z trzech priorytetów, powstanie Funduszu Spójności, Europejskiego Instrumentu Doradczego dla Rybołówstwa – FIFG. Ponadto nastąpiło poszerzenie kompetencji Europejskiego Funduszu Społecznego11, powołanie Komitetu Regionów jako ciała o charakterze doradczym dla Rady UE i Komisji Europejskiej w zakresie spraw regionalnych i lokalnych; – 2000–2006 – wpływ „Agendy 2000” na politykę strukturalną, w tym aktualizacja definicji ogólnych celów. 3. Przyczyny dysproporcji regionalnych w UE Rozważając główne przyczyny dysproporcji regionalnych w Unii Europejskiej, wyróżnia się najczęściej następujące zjawiska12: – globalizację działalności gospodarczej, która prowadzi do powiększania się wzajemnych zależności pomiędzy regionami zarówno w skali kraju, jak i ugrupowania integracyjnego. Zjawisko to ma związek ze specjalizacją w ramach między-. 10. Integracja europejska, s. 228. Structural Funds and Cohesion Fund 1994–99, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996. 11. Urbanisation and the Function of Cities in the European Community, Regional Development Studies/4, European Institute of Urban Affairs at Liverpool John Moores University, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1992, s. 14, 45, W. Molle, op. cit., s. 431. 12. ZN_701.indb 98. 1/30/08 1:15:41 PM.

(5) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 99. narodowego podziału pracy, regulacjami odnoszącymi się do swobody przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej, – przemieszczanie się siły roboczej z obszarów peryferyjnych do centralnych, a także z rolnictwa do sektora przemysłu i usług, ogólne kształtowanie się rynku pracy, rozwarstwienie społeczeństwa w sferach wykształcenia, kompetencji, wynagrodzeń, – przemieszczanie się kapitału, inwestycji bezpośrednich do obszarów peryferyjnych z centralnych, – postęp technologiczny i transfer technologii, – restrukturyzacja gospodarki w obrębie poszczególnych krajów oraz regionów wyspecjalizowanych w tradycyjnych sektorach przemysłu oraz rolniczych, – realizowanie polityki społecznej Unii poprzez wspieranie świadczeń w dziedzinie edukacji, ochrony zdrowia, opieki społecznej, – pogłębianie oraz poszerzanie się integracji w ramach ugrupowania, skutkującej powstawaniem specyficznych problemów oraz nowych metod ich rozwiązywania. Wymieniając najważniejsze przyczyny zróżnicowania regionalnego w ramach Unii Europejskiej, należy podkreślić, że źródła nierówności regionalnych mają też głębokie korzenie geograficzne i historyczne. Wiele krajów, jak na przykład Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania czy Grecja, jeszcze przed przystąpieniem do UE charakteryzowało się znacznym zróżnicowaniem regionalnym. Wśród cech charakterystycznych dla wewnętrznego zróżnicowania regionalnego w krajach członkowskich UE Komisja Europejska w opracowanych analizach działań na rzecz spójności gospodarczej i społecznej wskazała13: – brak występowania znacznych zmian zróżnicowania regionalnego w sferze dochodów ludności, gdy pod uwagę brane są poszczególne regiony, diametralne różnice widoczne podczas porównywania ze sobą regionów najbiedniejszych z najbogatszymi, – zwiększanie się regionalnego zróżnicowania w zakresie dochodów ludności we wszystkich krajach Unii Europejskiej, wówczas gdy analizowane są dane dla szczebla krajowego, – powiększanie się różnic regionalnych na poziomie regionów oraz zmniejszanie się zróżnicowania na szczeblu krajów członkowskich będzie wynikiem tego, że zacofane regiony podnoszą swój poziom rozwoju, lecz jednocześnie ma miejsce jeszcze szybsze tempo rozwoju regionów najbogatszych, – zbliżanie się poziomu dochodów w najbiedniejszych regionach do średniego poziomu unijnego, 13 Second Progress Report on Economic and Social Cohesion, Communication from the Commission, Brussels 30.01.2003, COM (2003) 34, s. 2; First Progress Report on Economic and Social Cohesion, Commission Communication, Brussels 30.01.2002, COM (2002) 46, s. 8.. ZN_701.indb 99. 1/30/08 1:15:41 PM.

(6) 100. Magdalena Zając. – wzrost regionalnego zróżnicowania pod względem stopy bezrobocia w większości państw członkowskich. 4. Zmiany w polityce regionalnej związane ze wschodnim rozszerzeniem Unii Europejskiej Mając na uwadze różnice regionalne wynikające z faktu rozszerzenia Wspólnot o dziesięć nowych państw, a w dalszej perspektywie również o Bułgarię i Rumunię, nie sposób pominąć zmian zawartych w „Agendzie 2000”14. Dokument ten, przedstawiony w 1997 r. Parlamentowi i Radzie Europejskiej przez Komisje Europejską, który został przyjęty w marcu dwa lata później, przedstawia propozycje modyfikacji zasad polityki regionalnej oraz określa ramy finansowe pomocy strukturalnej na lata 2000–2006. „Agenda 2000” w swych postanowieniach zmierza do większej efektywności instrumentów strukturalnych, co ma się dokonać poprzez silniejsze skoncentrowanie ich oddziaływania oraz kontrolę finansową zobowiązującą Komisję Europejską do ścisłej współpracy z pozostałymi instytucjami biorącymi udział w realizacji polityki regionalnej15. W związku z tym założono redukcję liczby celów polityki strukturalnej oraz inicjatyw wspólnotowych, efektywniejsze zarządzanie oraz przejrzysty podział odpowiedzialności pomiędzy zaangażowanymi stronami. Wszystkie te postanowienia i wynikające dalsze działania ściśle wiążą się z faktem, że polityką strukturalną zostały objęte nowe państwa członkowskie. Rozporządzenie Rady WE nr 1260/9916 zawiera w sobie nowe zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych. Pomimo planowanego poszerzenia UE, została podjęta kontrowersyjna decyzja o ograniczeniu nakładów na realizację wspólnej polityki regionalnej o niemal 10%, tj. z około 36% budżetu unijnego do poziomu 26%. W ramach dalszych ustaleń Agendy ustanowiono górny pułap pomocy dla krajów członkowskich, nie przekraczający 4% ich wartości PKB. Na realizację polityki regionalnej przeznaczono ogółem 257 mld euro. Z tej puli dla nowych krajów członkowskich przewidziano 22 mld euro w ramach pomocy przedakcesyjnej do 2004 r. oraz kolejne 22 mld euro na pomoc strukturalną na lata 2004–2006. 14 Agenda 2000: For a Stronger and Wider Union, Commission of the European Communities, Brussels 1997; oraz J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 15–17.. 15 Agenda 2000. For…; Council Regulation (EEC) No 2082/93 of 20 July 1993 amending Regulation (EEC) No 4253/88 as regards coordination of the activities of the different Structural Funds between themselves and with the operations of the European Investment Bank and the other existing financial instruments, art. 3.. Council Regulation (EC) No. 1260/99 of 21 June 1999 Laying Down General Provisions on the Structural Funds, „Official Journal” L 161, 26.06.1999. 16. ZN_701.indb 100. 1/30/08 1:15:42 PM.

(7) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 101. Oznacza to, że w 2006 r. średnia pomoc na mieszkańca wyniesie 117 euro. Jest to wielkość niższa niż 191 euro na mieszkańca w tym samym roku, przewidywana w ramach projektów berlińskich17. Zmniejszeniu uległa, zgodnie z zasadą koncentracji, liczba priorytetowych celów wspólnotowej polityki regionalnej. Uściślając, na lata 2000–2006 utworzono 3 cele z 7 istniejących w latach 1994–1999. Dwa z nich, tzn. cel 1 i cel 2, mają charakter regionalny, a cel 3 jest o charakterze horyzontalnym (funkcjonalnym). Cel 1 obejmuje swym zakresem regiony opóźnione w rozwoju, a w szczególności obszary o niskich dochodach, znacznym bezrobociu, niskim poziomie infrastruktury, tzn. takie regiony, w których przeciętny PKB per capita jest niższy niż 75% średniej wartości we Wspólnocie. Cel 1 dotyczy również regionów peryferyjnych (tj. departamentów zamorskich Francji, Wysp Azorskich, Madery, Wysp Kanaryjskich) i tych obszarów, które w poprzednim okresie planowania zaliczane były do celu 6 (program Peace dla Irlandii oraz program pomocy dla regionów skandynawskich, o niskiej gęstości zaludnienia)18. Omawiany cel jest najważniejszym celem polityki strukturalnej, a na jego realizację przyznano prawie 70% wszystkich środków funduszy strukturalnych, z których korzysta niemal 20% ludności Wspólnoty19. Podstawowe decyzje Rady Europejskiej20 odnośnie do efektywnego wykorzystania funduszy, w myśl realizacji zasady konsolidacji celów, koncentracji środków i przejrzystości ich podziału, w wypadku celu 1 określiły, że wkład funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności nie może być większy niż 75% całkowitych kosztów danego przedsięwzięcia. W krajach, które korzystają z Funduszu Spójności, udział ten może wzrosnąć do 80%, ale tylko w uzasadnionych wypadkach, a w regionach peryferyjnych może wynieść 85%. Ustalono, że co najmniej 50% wydatków ze źródeł publicznych przeznaczonych na realizowanie projektu lub programu, który uzyskał wsparcie, musi pochodzić z tych funduszy. Cel 2 dotyczy regionów borykających się z problemami będącymi skutkami gospodarczej i socjalnej restrukturyzacji, zmian przemysłowych i strukturalnych oraz malejącym wzrostem gospodarczym. Przedmiotem pomocy w ramach celu 2 stały się ponadto regiony upadającego rolnictwa, które poprzednio objęte były celem 5b, także trudne dzielnice miast i tereny uzależnione od rybołówstwa. Na realizację celu 2 przeznaczono 11,5% budżetu funduszy strukturalnych, Drugie sprawozdanie o spójności gospodarczo-społecznej (styczeń 2003), Jedność Europy, solidarność narodów, różnorodność regionów, COM(2003) 34. 17. 18 D. Czykier-Wierzba, Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej, Twigger, Warszawa 2003. 19. Integracja europejska, s. 236.. Presidency Conclusions. Berlin European Council. Berlin 24 and 25 March 1999, Brussels 1999. SN 100 (Presse). 20. ZN_701.indb 101. 1/30/08 1:15:42 PM.

(8) 102. Magdalena Zając. dodatkowo przyjęto założenie, że wspomniana pomoc może dotyczyć najwyżej 18% ludności WE. Cel 3, zastępujący realizowane wcześniej cele 3 i 4, ma za zadanie szeroko rozumianą walkę z bezrobociem, a więc rozwój zasobów ludzkich, dostosowanie oraz modernizację systemów kształcenia, szkolenia zawodowego, przeciwdziałanie zjawisku bezrobocia zgodnie z Europejską Strategią Zatrudnienia. Oprócz wymienionych priorytetów, cel 3 skupia się na przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu i dyskryminacji na rynku pracy. Na jego realizację przewidziano 12% budżetu funduszy strukturalnych. W odniesieniu do celów 2 i 3 granica unijnego finansowania została ustalona na poziomie 50% kosztów przedsięwzięcia. Wymagane jest przy tym zaangażowanie odpowiednich struktur w publiczne wydatki na finansowanie działań nie mniejsze niż 25%. Przeformułowanie celów polityki regionalnej UE ma doprowadzić do sytuacji, w której ukierunkowana pomoc będzie efektywnie oddziaływać na podstawowe czynniki konkurencji regionalnej, tj. na strukturę gospodarczej aktywności, poziom innowacyjności, poziom siły roboczej, warunkujący jej dostęp do współczesnego rynku pracy. Wszystkie kraje, które z dniem 1.05.2004 r. przystąpiły do Unii Europejskiej, zostały zakwalifikowane w całości jako terytoria zacofane. Wyjątki w tej grupie stanowią jedynie Cypr, Praga i region Bratysławy. Niniejszy fakt oznacza szansę na znaczne wsparcie finansowe, którego odpowiednie i efektywne wykorzystanie staje się jednym z priorytetowych zadań w ramach członkostwa w UE. Za regiony spełniające kryteria celu 1 uznano wszystkie regiony Republiki Czeskiej (z wyjątkiem Pragi), Estonię, Łotwę, Litwę, wszystkie regiony Węgier, Maltę, wszystkie regiony Polski, Słowenię oraz wszystkie regiony Słowacji z wyjątkiem regionu Bratysławy21. Na początku 2000 r. pięć najbiedniejszych regionów stanowiły polskie województwa (lubelskie – 29,4%, podkarpackie – 30,5%, podlaskie 31,8%, warmińsko-mazurskie 31,9% oraz świętokrzyskie 33,5% średniego PKB per capita UE-15)22. Cel 2 objął 31% populacji regionów, które nie zostały objęte celem 1. Komisja Europejska określiła górny pułap populacji w ramach celu 2 funduszy strukturalnych w latach 2000–2006. Wielkości te zostały przedstawione w tabeli 1. Report on the Results of the Negotiations on the Accession of Cyprus, Malta, Hungary, Poland, the Slovak Republic, Latvia, Estonia, Lithuania, the Czech Republic and Slovenia to the European Union, prepared by the Commission’s departments, 2004, s. 41. 21. Drugi raport w sprawie spójności gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, styczeń 2003. 22. W tym samym roku w najbiedniejszym regionie UE, w Ipeiros, w Grecji, PKB per capita wynosił 47,1% średniej UE-15.. ZN_701.indb 102. 1/30/08 1:15:42 PM.

(9) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 103. Tabela 1. Górny pułap populacji nowych krajów członkowskich UE objętych celem 2 Kraj Cypr Republika Czeska Słowacja. Górny pułap populacji 213 000. 370 000. 192 000. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Report on the Results of the Negotiations…, 2004, s. 42.. Wszystkie regiony nowych krajów członkowskich, które nie zostały objęte celem 1, tj. Cypr, Praga i Bratysława, podlegają pomocy w ramach celu 3. W drugim raporcie w sprawie spójności23 wyraźnie stwierdzono, że harmonizacja gospodarczo-społeczna przyniosła znaczne pozytywne efekty w krajach EU-15. Z drugiej strony zwrócono uwagę, że na szczeblu narodowym kraje objęte wówczas Funduszem Spójności, tj. Hiszpania, Grecja, Portugalia i Irlandia24 konsekwentnie nadrabiają opóźnienia, a mając na uwadze szczebel regionalny w Unii, występujące różnice ulegają zmniejszeniu. Jako przeciwwagę tak zarysowanej sytuacji wspomniano o negatywnej tendencji, kiedy to różnice już w ramach samych krajów członkowskich powiększyły się. 5. Specyfika wschodniego rozszerzenia UE i wynikające z niego różnice regionalne Poszerzenie Unii Europejskiej do 25 państw, a w perspektywie do 27 lub więcej, stanowi bezprecedensową sytuację w historii istnienia Wspólnoty. Wynika to z faktu, że nigdy wcześniej rozszerzenie nie nastąpiło o tak wiele krajów o istotnie niższym poziomie zamożności, a jednocześnie wysokiej liczbie ludności. Szacuje się, iż akcesja 12 krajów znacząco wpłynie na pogłębienie się i tak już głębokich różnic regionalnych w UE-1525. Przystąpienie 10 nowych krajów oznacza wzrost liczby ludności o około 20%, ogólnej powierzchni o 23% oraz spadek średniego PKB na mieszkańca o około 12,5%26. Jednocześnie w wyniku rozszerzenia unijnemu PKB (wzrost mierzony w walucie euro) przybędzie zaledwie niecałe. Drugi raport w sprawie spójności… Przedstawione dane regionalne PKB Rumunii i Bułgarii, których przystąpienie do Unii Europejskiej nie jest przewidziane przed 2006 r. znajdują się w raporcie, lecz nie zostały uwzględnione przy obliczaniu średniej PKB na mieszkańca w EU-25. 23. �� Irlandia pozostaje w tej grupie, pomimo że nie spełnia już warunków wymaganych przez Fundusz Spójności. 24. 25. Drugie sprawozdanie o spójności…. The Future of the Cohesion Policy, Komisja Europejska, październik 2003.. 26. ZN_701.indb 103. 1/30/08 1:15:43 PM.

(10) Magdalena Zając. 104. 5%27. Uogólniając, rozszerzenie UE doprowadzi do poszerzenia luki w rozwoju gospodarczym, geograficznego przesunięcia problemu występujących różnic i nierówności w kierunku wschodnim i znacznie trudniejszej sytuacji, jeśli chodzi o zatrudnienie28. Poniżej zaprezentowano zmiany w ramach dwóch podstawowych wskaźników będących podstawą analiz Komisji Europejskiej, dotyczących konkurencyjności regionów i spójności społeczno-ekonomicznej. Tymi wskaźnikami są PKB per capita oraz stopa bezrobocia. Wskaźnik PKB na mieszkańca i jego wahania ukazują zmiany w dobrobycie społecznym oraz procesy konwergencji w rozwoju regionów. Wysokość i zmiany stopy bezrobocia odzwierciedlają zmiany zachodzące na rynku pracy, wskazują ogólną kondycję danej gospodarki i określają skuteczność procesów dostosowawczych w dziedzinie popytu i podaży na pracę. W pierwszej kolejności zostaną omówione zachodzące we Wspólnocie zmiany dotyczące PKB per capita po rozszerzeniu jej o 10 nowych państw członkowskich oraz powstałe z tego tytułu implikacje. Na przestrzeni lat 90., a w szczególności w drugiej połowie tego dziesięciolecia, zmniejszeniu uległy nierówności występujące na obszarze UE w zakresie wysokości dochodu i poziomu zatrudnienia. W tym samym czasie w najmniej zamożnych obszarach miał miejsce proces relatywnego wzrostu produkcyjności pracy (a w konsekwencji konkurencyjności) w stosunku do poziomu pozostałych, bardziej zamożnych terenów. Nadal jednak, pomimo pomocy z funduszy strukturalnych, występują duże różnice we względnych poziomach zamożności oraz wynikach gospodarczych. Różnice te zarówno w obrębie regionów, jak i krajów uległy znacznemu zwiększeniu po dołączeniu do Unii 10 nowych państw, które niemal we wszystkich przypadkach doświadczyły, począwszy od poł. lat 90., istotnie większej dynamiki niż kraje UE-15, co miało miejsce po okresie początkowej nierównowagi okresu transformacji. Mimo to trzeba podkreślić, że kraje te charakteryzuje znacznie niższy niż unijna średnia dla UE-15 poziom PKB per capita oraz w wielu wypadkach niższy poziom zatrudnienia. Dotychczas tylko cztery kraje członkowskie, tj. Grecja, Irlandia, Hiszpania i Portugalia otrzymywały wsparcie z Funduszu Kohezji, natomiast w 2004 r. wszystkie dziesięć nowych krajów spełniło kryteria do otrzymania pomocy w ramach tego funduszu. Wzrost gospodarczy w wymienionych krajach kohezyjnych29 w latach 1994–2001. 27 Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca. Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, luty 2004, s. x.. Ibidem, s. xxv.. 28. Kraje kohezyjne to kraje, w których PKB per capita sięgnął poniżej poziomu 90% unijnej średniej, według stanu na początek lat 90. XX w. 29. ZN_701.indb 104. 1/30/08 1:15:43 PM.

(11) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 105. znacznie przekroczył średnią unijną, co miało przełożenie na istotny wzrost PKB per capita. W ramach dawnej EU-15 istnieją zasadniczo dwie grupy państw, zważywszy na wartość PKB30. Z jednej strony występują kraje najbogatsze, w których PKB w przeliczeniu na mieszkańca, mierzony według parytetu siły nabywczej, jest zbliżony lub wyższy od średniej unijnej. W tej grupie znalazły miejsce: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. W drugiej grupie znalazły się kraje, których PKB per capita wynosi około 67–82% średniej dla całej Wspólnoty. Są to: Hiszpania, Portugalia i Grecja. W momencie rozszerzenia UE kryterium to spełniły również: Cypr, Czechy, Malta i Słowenia. W drugim Raporcie Komisja Europejska zaznaczyła, że rozszerzenie Wspólnoty o 12 nowych państw będzie mieć istotny wpływ na charakter przedstawionego podziału na kraje najbardziej i najmniej zamożne. Do niniejszego podziału dołączyła grupa państw o średniej wartości PKB per capita na poziomie około 40% średniej unijnej. W ramach tej grupy należy wymienić: Słowację, Węgry, Estonię, Litwę, Łotwę, Polskę, a w dłuższej perspektywie także Rumunię i Bułgarię. W odniesieniu do sytuacji EU-15, różnica w wysokości PKB per capita pomiędzy 10% populacji żyjącej w regionach o najwyższym stopniu rozwoju, a 10% populacji zamieszkującej regiony najgorzej prosperujące uległa wraz z dniem 1.05.2004 r. więcej niż podwojeniu. W ramach UE-25 116 mln mieszkańców, tj. 25% unijnej populacji, żyje w regionach charakteryzujących się PKB per capita niższym od 75% średniej Wspólnoty, z czego 40% zamieszkuje kraje UE-15, a 60% nowe kraje członkowskie. W UE-2531 tylko 30 regionów państw członkowskich UE-15 (47 mln mieszkańców, 12% populacji) pozostało poniżej progu 75% nowej średniej PKB, natomiast w Unii liczącej 27 krajów, byłoby to jedynie 18 takich regionów (a więc 24 mln mieszkańców, 6% populacji UE-15). Przed ostatnim rozszerzeniem Unii, w regionach o progu PKB poniżej 75% średniej unijnej zamieszkiwało 68 mln osób, tj. 18% całej populacji UE-15, zamieszkującej w sumie 48 regionów. Po rozszerzeniu Unii w roku 2004, 67 regionów osiągnęło PKB per capita poniżej progu 75%. Około 92% ludności zamieszkującej nowe państwa członkowskie znajduje się w regionach, w których poziom PKB na mieszkańca wynosi poniżej 75% średniej dla UE-25, przy czym niemal 66% w regionach, gdzie poziom ten wynosi poniżej połowy tej średniej32. �� K. Głąbicka, M. Brewiński, Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2003, s. 143–189. 30. Drugi raport w sprawie spójności…, s. 3.. 31. Nowe partnerstwo dla spójności…, s. x.. 32. ZN_701.indb 105. 1/30/08 1:15:43 PM.

(12) Magdalena Zając. 106. Gdyby do Unii dołączyć miały Bułgaria i Rumunia, a więc kraje w których poziom PKB na mieszkańca wynosi poniżej 30% średniej dla UE-25, liczba ludności zamieszkująca regiony o poziomie PKB per capita wynoszącym poniżej 75% średniej unijnej co najmniej podwoiłaby się w stosunku do obecnej populacji (od około 73 mln do ponad 153 mln). Różnica, która dzieli charakterystyczny dla tych regionów średni poziom PKB per capita i średnią dla UE, także uległaby podwojeniu33 (tabela 2). Tabela 2. Statystyki dotyczące regionów, których PKB na mieszkańca jest niższy niż 75% w UE (2000 r.) Wyszczególnienie Współczynnik Liczba regionów poniżej 75%, w tym regiony UE-15. Populacja tych regionów (w mln osób), w tym regiony UE-15 Populacja w stosunku do UE-15/25/27 Regiony UE-15 w stosunku do UE-15. PKB średnio na mieszkańca regionów poniżej 75%, w tym regiony UE-15. UE-15. UE-25. UE-25. UE-27. UE-27. 48 48. 85 48. 67 30. 99 48. 68 18. 68 68. 137 68. 116 47. 168 68. 122 24. 18%. 30%. 26%. 35%. 25%. 18%. 18%. 12%. 18%. 6%. 65. 53. 54. 47. 46%. 65. 65. 69. 65. 68. UE-15=100 UE-15=100 UE-25=100 UE-15=100 UE-27=100 22 603 EUR 22 603 EUR 19 661 EUR 22 603 EUR 18 530 EUR. Źródło: Eurostat, obliczenia: DG REGIO, 2000 r.. W drugim Raporcie Komisja Europejska prognozowała, że średnia wartość PKB per capita 10% najzamożniejszych regionów będzie około 5 razy większa niż średnia wartość PKB per capita 10% najuboższych regionów w poszerzonej EU-27. Z kolei średni wskaźnik PKB per capita 25% regionów o najwyższym poziomie rozwoju będzie, według przewidywań, około 3 razy większy niż średni wskaźnik PKB per capita 25% najuboższych regionów w rozszerzonej UE. Wyraźnie zaznaczono, że zniwelowanie tak znaczących różnic regionalnych wymagać będzie długiego okresu, tj. co najmniej dwóch pokoleń.. Ibidem.. 33. ZN_701.indb 106. 1/30/08 1:15:44 PM.

(13) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 107. Dodatkowo, z danych zawartych w aneksie do drugiego Raportu w sprawie spójności gospodarczej i społecznej34 wynika, że w 1998 r. wskaźnik PKB per capita powyżej 50% średniej unijnej osiągnęły wśród krajów kandydujących jedynie: Cypr, Słowenia i Czechy. Dla pozostałej części krajów wskaźnik ten uzyskiwał wartości z przedziału od 27% do 49%, z tym że najbliżej średniej unijnej pozostawały Węgry (49%), Słowacja (48,6%), natomiast najdalej Łotwa (27,7%). Ponadto w statystykach zostały uwzględnione Bułgaria ze wskaźnikiem 22,3% oraz Rumunia z 28,2% PKB per capita dla UE-15. W wypadku nowych krajów członkowskich można zauważyć pewną prawidłowość. Wzrost na poziomie regionów koncentrował się głównie w okolicach stolic państw i obszarach, które je otaczają. Zarówno w Czechach, jak i na Słowacji, 20% ludności zamieszkuje najbardziej zamożne regiony mające poziom PKB per capita wynoszący niewiele ponad dwukrotność poziomu będącego udziałem 20% mieszkańców regionów najmniej zamożnych35. Węgry pośród nowych krajów członkowskich są przypadkiem szczególnym, gdyż na ich obszarze poziom PKB per capita w regionach zamieszkanych przez najbardziej zamożną ludność, tj. 20%, jest w przybliżeniu 2,4 razy wyższy niż poziom w regionach najmniej zamożnych. Stanowi to różnicę wyższą niż występujące w jakimkolwiek innym kraju UE (rys. 1). Okres szybszego wzrostu w latach 90. dla 10 nowo przyjętych krajów w porównaniu z krajami EU-15 nie zniwelował znacznej różnicy w poziomie PKB na mieszkańca. Zaledwie Cypr, Malta i Słowenia miały PKB per capita, rozpatrywany w kategoriach SSN36, na poziomie znacznie wyższym niż 60% średniej UE-15 z 2001 r. W Polsce, Estonii i na Litwie było to tylko około 40% średniej, na Łotwie tylko 35% średniej unijnej z 2001 r. Skrajnymi przypadkami są Rumunia i Bułgaria, ponieważ dla nich ten wskaźnik wynosił 26–27%. Przyjmując założenie, że średni poziom PKB na mieszkańca będzie w poszerzonej Unii niższy niż w UE-15, to jedynie Cypr osiągnie poziom powyżej 80% średniej w UE-25. Dla Łotwy ten wskaźnik osiąga zaledwie poziom 36% średniej UE-25, a więc mniej niż połowa poziomu dla Grecji czy Portugalii (77–78%), a dla Rumunii i Bułgarii oscyluje on na poziomie niższym niż 30% średniej. Negatywne tendencje można również zaobserwować, jeśli chodzi o sytuację w zatrudnieniu, a więc kształtowanie się wskaźnika zatrudnienia i stopy bezrobocia. Restrukturyzacja gospodarki w nowych państwach członkowskich dopro34. Drugi raport w sprawie spójności…. Nowe partnerstwo dla spójności…, s. 10.. 35. Mierzone w kategoriach standardów siły nabywczej. Ma to na celu dokonanie korekt dostosowawczych w zakresie towarów i usług, które dana jednostka PKB byłaby zdolna zakupić. Korekta wobec SSN dokonywana jest w stosunku rocznym, odpowiednio do dominującego w danym czasie wzorca konsumpcyjno-inwestycyjnego. 36. ZN_701.indb 107. 1/30/08 1:15:44 PM.

(14) Dessau. Dytiki Ellada. Extremadura. BE DK DE EL ES FR IE. Hainaut. Bolzano/ Utrecht Bozen. Aland Stockholm. Lisboa e Vale do Tejo. Wien. IT LU NL AT PT. FI. Jihozapad. EszakMagyarorszag. KozepMagyarorszag. Źródło: Eurostat, sprawozdania krajowe, 2001 r.. Vychodne Lubelskie Slovensko Nord-Est. Mazowieckie Bucuresti. Bratislavsky Zapadne Slovensko. BG CY CZ EE HU LT LV MT PL RO SI SK. Yuzhen Tsentralen. Yugozapaden Severozapad. Praha. Berkshire, Bucks & Oxfordshire. Cornwall & Isles of Scilly. SE UK. Norra Border, Flevoland Mellansverige Midland Burgenland Ita-Suomi and Calabria Acores Guyane Western. Madrid. Ilie de France Southern and Eastern. Sterea Ellada. Hamburg. Inner London. Rys. 1. PKB na mieszkańca (PPS) w podziale na kraje i regiony o danych ekstremalnych (2001 r.). 0. 50. 100. 150. 200. Antwerpen. 250. Bruxelles/ Brussels. Wskaźnik UE25=100. Oberbayern. ZN_701.indb 108 Salzburg. 300. 108. Magdalena Zając. 1/30/08 1:15:45 PM.

(15) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 109. wadziła do spadku liczby zatrudnionych osób. W rezultacie odsetek zatrudnionej ludności w wieku produkcyjnym sytuuje się znacznie poniżej średniej dla UE-1537. Aby utrzymać poziom zatrudnienia w UE sprzed czasu wschodniego rozszerzenia Wspólnoty, mając na uwadze schyłkowe tendencje wskaźnika zatrudnienia oraz wyższy wskaźnik długoterminowego bezrobocia wśród młodzieży, należałoby stworzyć 3 mln miejsc pracy. W ciągu ostatnich kilku lat można zaobserwować sytuację, gdzie niewielki wzrost poziomu zatrudnienia utrzymuje się w miarę postępów procesów restrukturyzacji. We wszystkich krajach o wyższej stopie wzrostu (wyjątkami są Węgry i Słowenia) wydajność pracy uległa znacznemu powiększeniu, a poziom zatrudnienia wzrósł o niewielką wartość (przykładem jest Łotwa), lub też zmalał (wszystkie pozostałe przypadki). Powołując się na trzeci Raport na temat spójności38 można stwierdzić, że poziom wzrostu w krajach akcesyjnych39 podczas ich transformacji nie wynikał z wyższego poziomu zatrudnienia, lecz ze zwiększonej produkcji. Taka sytuacja miała miejsce w większości tych krajów w ostatnich latach, a szczególnie w tych o najniższym PKB per capita. W okresie od 1998 do 2002 r. nastąpił spadek stopy zatrudnienia o 7 pkt. procentowych w Polsce i Rumunii, o 4 pkt. w Estonii, o 2 pkt. w Republice Czeskiej, na Słowacji i Litwie. Zaobserwowano też zmiany poziomu zatrudnienia przebiegające w odwrotnym kierunku. W Słowenii stopa zatrudnienia wzrosła o niecały 1 pkt. procentowy, na Węgrzech i Łotwie o ponad 3 pkt. Porównując sytuację nowych krajów członkowskich UE z krajami UE-15, można zauważyć, że na skutek zmniejszającego się wzrostu poziomu zatrudnienia odsetek ludności w wieku produkcyjnym, który ma pracę w nowych krajach członkowskich, ulegał od momentu rozpoczęcia procesu transformacji ustawicznemu zmniejszaniu się. Jednocześnie w państwach UE-15 analogiczny odsetek wzrósł. Dla 2002 r. odnotowano stopę zatrudnienia wynoszącą zaledwie 56% w dziesięciu nowych krajach Wspólnoty. Ta wielkość odbiega od średniej UE-15 w 2002 r., wynoszącej niewiele ponad 64%. We wszystkich nowych państwach członkowskich, z wyłączeniem Cypru, stopa zatrudnienia osiągała poziom poniżej celów wyznaczonych dla Unii podczas szczytu w Lizbonie, określonych wskaźnikami: 67% w 2005 r. i 70% w 2010 r. Jedynie w Republice Czeskiej stopa ta wynosiła 65,5%, a więc była względnie bliska wskaźnikowi docelowemu – 67%. W wypadku Słowenii stopa zatrudnienia równała się średniej unijnej, natomiast już dla reszty krajów zanotowano znacznie niższy jej poziom. Dla Węgier i Słowacji stopa zatrudnienia oscylowała wokół wielkości 56%, a więc była podobna do wielkości określonej dla Grecji, i niewiele Nowe partnerstwo dla spójności…, s. x.. 37. Ibidem, s. 9.. 38 39. ZN_701.indb 109. Zostały uwzględnione również Rumunia i Bułgaria.. 1/30/08 1:15:45 PM.

(16) Magdalena Zając. 110. wyższa od średniej dla Włoch. Najniższa stopa zatrudnienia ze wszystkich państw członkowskich, tj. 52%, charakteryzowała Polskę (rys. 2). 80. Zatrudnieni w wieku 15–64 jako % ludności w wieku 15–64. 70 60 50 40 30 20 10 0. DK NL SE UK FI AT PT DE IE LU FR BE ES EL IT CY CZ SI EE LT LV RO HU SK PL BG 1998 r. 2002 r.. średnia UE-15 2002 r. docelowa lizbońska 2010 r.. MT: brak danych; BG i CY: brak danych za 1998 r.. Rys. 2. Wskaźnik zatrudnienia w latach 1998 i 2002 Źródło: Eurostat, LFS, 2002 r.. Stopy zatrudnienia w większości regionów krajów nowo przyjętych do UE są niższe niż średnia dla UE-15, chociaż, co znaczące, w żadnym z tych krajów nie są one na tak niskim poziomie jak w południowych regionach Włoch. Tylko w czterech regionach, a więc na Cyprze oraz w trzech regionach Republiki Czeskiej: Stredni Čechy, Jihozápad i Praha, stopa zatrudnienia przekroczyła określoną w Lizbonie wartość docelową dla 2005 r., natomiast poziom wyższy niż 70% uzyskał jedynie region Pragi. Dla odmiany wśród państw UE-15 występują 53 regiony NUTS 2, w których stopa zatrudnienia przekroczyła średnią UE-15. Większość z tych 53 regionów ma lokalizację w Wielkiej Brytanii, Holandii oraz krajach nordyckich40. W poszerzonej UE jest obecnie 14 regionów, w których stopa zatrudnienia jest niższa niż 50%. Sześć z nich znajduje się w południowych Włoszech, jeden w Hiszpanii (Ceuta y Melilla) oraz jeden we Francji (Corse).. 40. ZN_701.indb 110. Nowe partnerstwo dla spójności…, s. 12, 13.. 1/30/08 1:15:46 PM.

(17) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 111. Ponadto do tej grupy zalicza się pięć regionów w Polsce i jeden region Észak-Alföld na Węgrzech. Cechami charakterystycznymi dla tych regionów są niski poziom zatrudnienia oraz bezpośrednio związany z tym niski poziom PKB per capita. W niektórych nowych krajach UE, a w szczególności w Polsce, stopa zatrudnienia jest ściślej powiązana z rozmiarem sektora rolniczego niż z poziomem PKB per capita. Odzwierciedla to rzeczywistość, w której działalność rolnicza uprawiana jest z powodów bytowych. Zaprezentowana sytuacja jest sprzeczna z tym, co można zaobserwować w UE-15, gdzie stopy zatrudnienia w regionach rolniczych kształtują się na niskim poziomie. Na dodatek, względnie niski poziom zatrudnienia w sektorze usług w nowych krajach UE jest bardziej widoczny w porównaniu z regionami Unii spoza celu 1, odznaczającymi się większą liczbą osób zatrudnionych w tym sektorze niż regiony objęte tym celem. Niedobór występuje szczególnie wyraźnie w obszarze usług specjalistycznych, świadczonych przez samorządy lokalne, biznes i usługi finansowe oraz w obszarze oświaty, ochrony zdrowia i usług społecznych. 6. Funkcjonowanie polityki spójności w latach 2007–2013 Trzeci Raport Komisji Europejskiej na temat spójności gospodarczej i społecznej UE zawiera w sobie propozycję funkcjonowania polityki spójności na lata 2007–2013. Na jego podstawie można wnioskować, że nastąpi swoisty podział polityki spójności na dwa nurty, z których pierwszy skupi się przede wszystkim na pomocy dla regionów najsłabiej rozwijających się gospodarczo, w celu większej spójności na obszarze Unii Europejskiej. Będzie on scentralizowany na poziomie narodowym, a koncentrował się będzie głównie na tradycyjnych inwestycjach publicznych. Z kolei drugi nurt polityki spójności, który będzie zarządzany regionalnie, za cel obierze realizację założeń strategii lizbońskiej. Oznacza to, że w tym wypadku beneficjentami będą regiony krajów UE-1541. Ostateczna koncepcja polityki spójności na lata 2007–2013 budzi ożywioną dyskusję. Pojawiają się głosy, aby dokonać modyfikacji propozycji Komisji Europejskiej i wprowadzić możliwość korzystania przez nowe kraje członkowskie z celu 2 polityki spójności, tj. z finansowania rozwoju nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy. W myśl istniejącego podziału na cel 1 i cel 2, regiony i kraje o najniższym poziomie dochodu powinny przede wszystkim skupić się na rozbudowie infrastruktury podstawowej, jak również na działaniach zmierzających do. T. G. Grosse, J. Olbrycht, Trzeci raport kohezyjny Komisji Europejskiej – wnioski dla Polski, Instytut Spraw Publicznych, Analizy i Opinie, nr 23, Warszawa 2004, s. 2. 41. ZN_701.indb 111. 1/30/08 1:15:46 PM.

(18) Magdalena Zając. 112. wzrostu zatrudnienia42. Z celu 2 korzystają głównie regiony o wyższym poziomie rozwoju, które uzyskują wsparcie zorientowane na rozwój przedsiębiorczości i innowacji technologicznych. Należy zaznaczyć, że zaproponowany podział polityki rozwojowej może w przyszłości skutkować utrwaleniem się różnic gospodarczych i strukturalnych między krajami stanowiącymi europejskie centrum a krajami peryferyjnymi. Dla nowych, uboższych krajów członkowskich rodzi to zagrożenie zaniedbania rozwoju nowoczesnej gospodarki i uzależnienia się w coraz to większym stopniu od importu technologicznego i kapitałowego43. Oprócz wyżej wymienionych kontrowersji pojawiają się postulaty uproszczenia oraz regionalizacji zarządzania częścią pomocy strukturalnej w ramach celu 1. 7. Podsumowanie Odnosząc się do powyższych faktów i danych liczbowych, należy stwierdzić, że głównymi wyzwaniami w ramach polityki regionalnej, z jakimi musi się zmierzyć poszerzona Unia Europejska, są44: – likwidacja znacznych różnic pomiędzy krajami członkowskimi UE-25, a w dalszej perspektywie czasu także UE-27, przyczynianie się do wzrostu, konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju, – finansowe wsparcie regionów najbiedniejszych, szczególnie tych borykających się z dużymi problemami strukturalnymi, jak bezrobocie i wykluczenie społeczne, – oparcie polityki spójności na partnerstwie i solidarności, – dążenie do równomiernego rozwoju nowoczesnej gospodarki europejskiej. Aby w pełni sprostać wyzwaniom stojącym przed poszerzoną Unią Europejską, która obejmuje swym zasięgiem terytorialnym zróżnicowane regiony i państwa członkowskie, musi nastąpić dodatkowe przyczynianie się do przyspieszenia restrukturyzacji gospodarek krajów nowo przyjętych. Nie mniej ważna jest rewolucja technologiczna, rozwój społeczeństwa informatycznego oraz skupienie się na problemie starzenia się społeczeństwa. Dokładnie zaplanowana strategia oraz odpowiednie wsparcie finansowe mogą sprawić, iż w perspektywie najbliższych lat diametralne różnice regionalne UE, powstałe w wyniku wschodniego rozszerze42 Jest to ukierunkowanie celu 1, do którego zalicza się nowe kraje członkowskie, stare kraje kohezyjne oraz regiony objęte efektem statystycznym. 43. �� T. G. Grosse, J. Olbrycht, op. cit., s. 4, 5.. Debate The Future of the Cohesion Policy – Ten Questions and Answers, European Com�� mission�� , 2003. 44. ZN_701.indb 112. 1/30/08 1:15:47 PM.

(19) Zadania polityki regionalnej Unii Europejskiej…. 113. nia, będą stopniowo ulegać zmniejszaniu, a PKB per capita i poziom zatrudnienia w określonych krajach czy regionach zbliżać się będą do optymalnych wartości. Literatura Agenda 2000. For a Stronger and Wider Union, Commission of the European Communities, Brussels 1997. At Regional Level on Behalf of Europe’s Regions. Developing a New Field of Trade Union Activity, Regional Development Studies/25, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996. Ciepielewska M., Mucha-Leszko B., Integracja Europejska. Droga do unii ekonomicznej i monetarnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1994. Council Regulation (EC) No. 1260/99 of 21 June 1999 laying down general provisions on the Structural Funds, Official Journal L 161, 26.06.1999. Council Regulation (EEC) No 2082/93 of 20 July 1993 amending Regulation (EEC) No 4253/88 as regards coordination of the activities of the different Structural Funds between themselves and with the operations of the European Investment Bank and the other existing financial instruments. Art. 3. Czykier-Wierzba D., Finansowanie polityki regionalnej w Unii Europejskiej, Twigger, Warszawa 2003. Debate The Future of the Cohesion Policy – Ten Questions and Answers, European Commission�� 2003. European Parliament, PE DOK A 2-218/88 of 21.10.1988, (Community Charter for Regionalization). Gawlikowska-Hueckel K., Procesy rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej. Konwergencja czy polaryzacja?, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002. Głąbicka K., Brewiński M, Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2003. Grosse T. G., Olbrycht J., Trzeci raport kohezyjny Komisji Europejskiej – wnioski dla Polski, Instytut Spraw Publicznych, Analizy i Opinie Nr 23, Warszawa 2004. Integracja europejska, red. A. Marszałek, PWE, Warszawa 2004. Jedność Europy, solidarność narodów, różnorodność regionów, Drugie sprawozdanie o spójności gospodarczo-społecznej (styczeń 2003), COM(2003) 34. Martin R., Regional Policy in the EU. Economic Poundations and Reality, Centre for European Policy Studies, Brussels 1998. Molle W., Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja gospodarcza, Gdańsk 2000. Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca, Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, Komisja Europejska, luty 2004. Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. Presidency Conclusions. Berlin European Council. Berlin 24 and 25 March 1999, Brussels 1999, SN 100 (Presse). Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego, red. B. Winiarski i L. Patrzałek, Wydawnictwo Samorządowe Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 1994.. ZN_701.indb 113. 1/30/08 1:15:47 PM.

(20) 114. Magdalena Zając. Report on the Results of the Negotiations on the Accession of Cyprus, Malta, Hungary, Poland, the Slovak Republic, Latvia, Estonia, Lithuania, the Czech Republic and Slovenia to the European Union, prepared by the Commission‘s departments, 2004. Second Progress Report on Economic and Social Cohesion. Communication from the Commission, Brussels 30.01.2003, COM (2003) 34. Structural Funds and Cohesion Fund 1994–99, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1996. Subsydiarność, red. D. Milczarek, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998. The Future of the Cohesion Policy, Komisja Europejska, październik 2003. Treaty Establishing the European Community as Amended by Subsequent Treaties, Rome, 25.03.1957. Urbanisation and the Function of Cities in the European Community, Regional Development Studies/4, European Institute of Urban Affairs at Liverpool John Moores University, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 1992. Tasks of European Union Regional Policy in the Face of an Increase in Regional Disparities Associated with the Latest Enlargement The author analyses the changes in regional disparities due to the accession of ten new Member States to the European Union on 1 May 2004. In the first part of the article, the author presents the history and main functions of EU regional policy, as well as the causes of existing disparities. The author discusses changes in Agenda 2000, including the decision to reduce by almost 10 percent outlays on EU regional policy and the number of priority goals from seven to three. In the next section of the article, the author focuses on changes in two indicators that reflect regional competitiveness and socio-economic cohesion, i.e., GDP per capita and the unemployment rate. The author estimates that the accession of ten new members to the EU will result in a decrease in average GDP per capita by about 12.5%. In turn, the planned enlargement of the Union to include Romania and Bulgaria will further widen the gap between the richest and poorest countries. Presently, within the EU-25, 25 percent of the population resides in regions in which the GDP per capita is lower than 75 percent of the average GDP per capita in the EU, of which 60 percent is made up of citizens of the new Member States. Additionally, the article presents an analysis of GDP per capita in countries and regions with the most extreme data. With respect to the employment rate, the author shows that for the new EU countries, this rate is 8 percent lower than the average figure for the EU-15 as of 2002. Moreover, the author offers recommendations for cohesion policy during the 2007–2013 period and identifies the main problems about which a heated debate continues. The author advances the thesis that under a properly implemented regional policy, the disparities resulting from the Eastern enlargement of the European Union can be gradually reduced.. ZN_701.indb 114. 1/30/08 1:15:47 PM.

(21)