Wprowadzenie

(1)

Miłosz Babecki

Wprowadzenie

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 6, 5-11

2010

(2)

Wprowadzenie

O d d a je m y do P a ń s tw a r ą k szó sty n u m e r ro c z n ik a „M edia - K u ltu r a - K o m u n ik a c ja S p o łe czn a”. W b ieżą cy m w y d a n iu a u to rz y te k s tó w z w ra c a ją u w a g ę n a a s p e k ty d o tyczące fu n k c jo n o w a n ia s p e k tr u m m ediów . W a r ty k u ła c h n au k o w y c h o ra z re c e n z ja c h p o d e jm u ją p ro b le m a ty k ę d o ty czącą n ie ty lk o ogólnej ty p o lo g ii środków p rz e k a z u : m aso w ych , pó łm aso- w ych, j a k ró w n ież ty ch , w k tó ry c h d o s trz e g a ln e s ą ju ż sy m p to m y in icjo w a n y ch pro cesów o d m a so w ie n ia o raz in d y w id u a liz a c ji. U w a g ę sw ą p o św ięc ają p o n a d to z ja w isk o m d e te rm in o w a n y m p rzez specy fik ę sposobów u tr w a la n ia i p o w ie la n ia p rz e k a z y w a n y c h tre śc i, a le też p rzez c h a r a k te r y s ty k ę a n g a ż o w a n y c h zm ysłów .

Z le k tu r y z a m ie szcz o n y ch w n u m e rz e te k s tó w w y ła n ia ją się in t e r e s u j ą ce w ą tk i g e n e ro w a n e p rz ez społeczne, p sych olog iczn e, p o lity c zn e i ek o n o m iczn e k o n se k w e n c je obecności m ediów w ży ciu je d n o s te k o raz w sp ó ln o t. A u to rz y w s k a z u ją p rz y ty m n a coraz w y ra z is ts z ą opozycję k o n s ty tu o w a n ą p rz ez z m ie n ia ją c e się ro z u m ie n ie p o jęcia w spó lno to w ości, g ó ru ją c e n a d u s tę p u ją c y m i m u k o n s tr u k ta m i lo k a ln y m i, re g io n a ln y m i i n a ro d o w y m i. T w o rzen ie w sp ó ln o t, czy j a k u w a ż a J a n v a n D ijk - siecio w an ie, j e s t w u ję c iu h isto ry c z n y m je d n ą z is to tn ie js z y c h ak ty w n o śc i lu d z k ic h . J e d n a k ż e dopiero w c ią g u o s ta tn ic h k ilk u d z ie s ię c iu l a t b a d a ń w y p ra co w a n o te o rie w a ru n k u ją c e ro z p a try w a n ie procesów m e d ia liz a c ji sp o łecz eń stw w p e rs p e k ty w ie te o rii s ie c i1. To z a ś spow odow ało, że a n a liz o w a n ie sp ecy fik i m edió w tra k to w a n y c h system o w o m a o becn ie o d m ie n n y od n ieg d y ś u trw a lo n e g o c h a r a k te r . D ecyduje o ty m p rz e d e w s z y s tk im s to p ie ń te c h n o logicznego z a a w a n s o w a n ia „u ż y tk o w n ik ó w ” k u ltu ry .

R o z w a ż a n ia , k tó ry m p o św ię c a ją sw o ją u w a g ę a u to rz y w sp ó łtw o rz ący sz ó sty n u m e r „M ediów ”, m a ją rów n ież in n y w y m ia r. D z ię k i zró żn ico w a n y m op ty kom , w y n ik a ją c y m z e k sp lo ra c ji o d m ie n n y c h pól b ad aw czy ch , fu n d o w a n y ch n a szero k o p o jm o w an y ch s tu d ia c h z z a k r e s u m e d io z n a w stw a , l i t e r a tu ro z n a w s tw a , ję z y k o z n a w s tw a , k u ltu ro z n a w s tw a , now e p o la a n a lity c z n o - - in te rp r e ta c y jn e o tw ie ra ją się, gdy d y s k u s ja dotyczy fu n k c ji p rz y p is a n y c h m ed io m słu ż ą c y m k o m u n ik o w a n iu . W s k a z a n ia w y m a g a ją ta k ie choćby, j a k k u ltu ro tw ó rc z a czy so c ja liz a c y jn a - u m o żliw iające z a c h o w a n ie to ż s a m ości n aro d o w ej czy lo k a ln e j w s y tu a c ji a to m iz o w a n ia w sze lk ic h w ięzi, w ty m ta k ż e k s z ta łto w a n y c h p rz ez w s p ó ln ą d la d a n e j g ru p y tra d y c ję b ąd ź ciągłość h isto ry c z n ą . Tego ro d z a ju ro z w a ż a n io m to w a rz y s z ą in n e . A u to rz y p o ru s z a ją się w o b sz a ra c h z a re z e rw o w a n y c h d la lite r a tu r y , k r y ty k i l i t e r a

1 Por. J. van Dijk, Społeczne aspekty nowych mediów, tłum. J. Konieczny, Warszawa 2010, s. 36-41.

(3)

б M iło sz B ab eck i

ckiej, film o z n a w stw a , śro d o w isk a sieciow ego ze szczeg ó ln y m w s k a z a n ie m n a p o w sta ją c e w n im m o d ele społecznej a g re g a c ji i p a rty c y p a c ji. K o n c en t r u j ą się ta k ż e n a obecności w now ych k o n te k s ta c h m edió w tra d y c y jn y c h , n ie g d y ś u to ż s a m ia n y c h z k o n s ty tu o w a n ie m k u lt u r y w y sok iej. W p r z e s tr z e n i k u lt u r y m asow ej p o s z u k u ją z a ś in s p ira c ji do stu d ió w n a d k re o w a n ie m w iz e ru n k u , k o m e rc ja liz o w a n y m k o m u n ik o w a n ie m in s ty tu c jo n a ln y m czy w re szcie do stu d ió w n a d s c h e m a ta m i n a r ra c y jn y m i d o s trz e g a n y m i w t e k s ta c h p o p u la rn y c h .

D z ię k i in te rd y s c y p lin a r n y m b a d a n io m , w s tre fie k tó ry c h z n a jd u ją się w ielo asp e k to w o p o s trz e g a n e m e d ia , m ożliw e j e s t d y s k u to w a n ie o in n y c h jeszc ze w y z w an iac h , p rz e d k tó ry m i s ta je ś w ia t „ s ta r y ”, nie-cyfrow y. D o

ty c z ą one d e fin io w a n ia lu b te ż re d e fin io w a n ia w a rto ś c i w s y tu a c ji kiedy: „ Ilu z ja p a n o w a n ia n a d w a rto ś c ia m i p rz e s ła n ia ć m oże m ed io m n ie b e z p ie c z n e k o n se k w e n c je p o d d a w a n ia się p re s ji o cz ek iw ań odbiorców . U le g a n ie z ja w is k u ogólności i ilości w o b rę b ie p rop ozy cji m e d ia ln y c h m oże o zn aczać w k o n se k w e n c ji n ie z a m ie rz o n y b r a k p a n o w a n ia n a d w a rto ś c ia m i, m oże rodzić sy tu a c ję , k t ó r ą R y s z a rd K a p u śc iń s k i w y ra z ił n a s tę p u ją c o : » T y ra n ia ch w ili d e z in fo rm u je i d efo rm u je o b ra z ś w ia ta , w p ro w a d z a n a s z e u m y sły w s ta n ch a o su « ”2.

W b ieżą cy m n u m e rz e „M ediów - K u ltu ry - K o m u n ik a c ji S p o łeczn ej” a n a liz ie śro d k ó w p rz e k a z u , ta k ic h ja k : te le w iz ja , ra d io , p ra s a , k s ią ż k a , k in e m a to g ra fia , ta k ż e a n a liz ie śro d o w is k a sieciow ego, w ty m s tro n o m in te rn e to w y m , blogom , forom , a n a w e t g ro m k o m p u te ro w y m o ra z p ra s ie s p e c ja listy c z n e j, ew o lu u jącej w k ie r u n k u c u sto m p u b lis h in g , pośw ięcone z o s ta ły a r ty k u ły n a u k o w e s k u p io n e n a o b ra z a c h ś w ia ta zd efo rm o w an eg o , u m y sła c h w s ta n ie ch a o su , ale też o b sz a ra c h , w k tó ry c h w ciąż n a szc zęś cie p a n u je ła d i n a d a l o b o w iąz u ją m o ra ln e o raz ety c z n e z a s a d y . W te n oto sposób a u to rz y p o d e jm u ją te m a ty k ę c h a ra k te r y s ty c z n ą d la w ie lu o d m ia n d y sk u rsó w : k u ltu ro w e g o , sp ec ja listy cz n eg o , ta k ż e zideolog izo w an ego , s y tu ow aneg o n a p o g ra n ic z u p o lity k i i m a rk e tin g u .

W p ierw szej części n u m e r u szó stego „M ediów ” („ W a ria n ty k o m u n ik o w a n ia k u ltu ro w e g o ”) o d n a jd z ie C z y te ln ik te k s ty in s p iro w a n e b a d a n ia m i z p o g ra n ic z a lite r a tu r o z n a w s tw a i n a u k i o k o m u n ik o w a n iu , p o cząw szy od p ro z a to rs k ic h o dsłon k obiecych h is to r ii in ty m n y c h , p o przez ro z w a ż a n ia n a te m a t k ry ty k i lite ra c k ie j n a W a rm ii i M a z u ra c h , aż do e ty cz n y ch a sp e k tó w e g z y ste n c ji lu d z k ie j, p o d p o rz ąd k o w y w a n ej w ciąż fu n k c jo n o w a n iu m ediów au d io w iz u a ln y c h . W z a p o w ia d a n y m b lo k u te m a ty c z n y m B e r n a d e tta D ar- sk a , p rz y w o łu ją c m o d ele obecności k o b ie ty w l i te r a tu r z e p o p u la rn e j, k o n c e n tru je się n a „ P rz e o b ra ż e n iu , k tó re dotyczy b o h a te r e k o bu pow ieści, s ta je się ta k ż e sy m b o liczn y m u p o m n ie n ie m się sp o łe c z e ń s tw a o w y p e łn ie n ie obo w iązk ó w z w ią z a n y c h z p łc ią (s. 1 5 -1 6 ). P ow ieściow e losy k o b ie t s ą p r e te k s te m do d y s k u s ji n a t e m a t społecznych, w ich asp e k c ie k o m u n ik a c y jn y m , k o n se k w e n c ji w y n ik a ją c y c h z d e te r m in iz m u płciow ego. W ą te k in te ra k c y jn y

(4)

j e s t ró w n ież obecny w a r ty k u le J o a n n y C h ło sty -Z ie lo n k i, p o d ejm u jące j się p o rtre to w a n ia z ja w isk c h a ra k te ry s ty c z n y c h d la śro d o w isk a k r y ty k i l ite ra c k ie j n a W a rm ii i M a z u ra c h . T ym ra z e m je d n a k n a p la n p ie rw sz y w y s u w a ją się in ic ja ty w y p o leg ają ce n a u tr w a le n iu tego, co u lo tn e : p a m ię c i o lu d z ia c h i ich d o k o n a n ia c h . D o k u m e n tu ją c d z ia ła ln o ść lite r a c k ą re g io n u , a u to r k a p o d k re ś la , że m im o - w y d a w ało b y się - b a rd z ie j s p rz y ja ją c y c h po p rz e m ia n a c h czerw cow ych w a ru n k ó w , n a jn o w s z a k r y ty k a lite r a c k a w re g io n ie n ie j e s t ju ż ta k k u ltu ro tw ó rc z a j a k n ieg d y ś. S tą d k o n s ta ta c ja : „Po 1989 ro k u k r y ty k a lite r a c k a w całej P o lsce p rz e ż y w a ła k ry z y s [...]. Tej s y tu a c ji n ie s p rz y ja ją ta k ż e n a jn o w sz e l a t a ” (s. 33, 34). Tę część ro z w a ż a ń te o re ty c z n y c h z a m y k a te k s t n a p is a n y p rz ez M ario lę M a rc z a k . K o re sp o n d u jąc n ie ja k o z p o p rz e d n im i a u to ra m i, M a rc z a k ró w n ież p o d ejm u je p ro b le m a ty k ę specyficznego u tr w a la n ia , p o rtre to w a n ia rz ecz y w isto śc i p rzez p o z o sta ją c ą w opozycji do p a le o -te le w iz ji n eo -te lew izję. W a r ty k u le , w k tó ry m p rz y c z y n k ie m do ro z w a ż a ń j e s t s p e k ta k l t e a t r a l n y o raz film , a u to r k a k o n c e n tru je się n a re la ty w iz m ie m e d ia ln y m , z a s p ra w ą k tó re g o p rz e o b ra ż e n io m u le g a ją n ie ty lk o m e c h a n iz m y po zn aw cze d e te rm in u ją c e je d n o s t kow e k o n k re ty z a c je w idzów , lecz ta k ż e u n ie w a ż n io n e z o s ta ją u z n a w a n e z a u n iw e r s a ln e i trw a łe w a rto śc i, w a ru n k u ją c e p ro c esy o c e n ia n ia w re la c ja c h in te rp e rs o n a ln y c h i m aso w ych.

W d ru g ie j części to m u („M odele u c z e s tn ic tw a w k u ltu r z e m ediów e le k tro n ic z n y c h ”) d o m in a n tę a n a lity c z n ą s ta n o w i to, co p o z w a la re in te rp re to - w ać poczucie p rz y n a le ż n o śc i w sy tu a c ji, gdy k o n t a k t t w a r z ą w tw a rz n ie j e s t m ożliw y lu b p o ż ą d a n y , a jeg o s u b s ty tu te m s ta je się re la c ja po m ięd zy u ż y tk o w n ik ie m a u rz ą d z e n ie m - o becnie p o d łącz o n y m do I n t e r n e t u k o m p u te re m , n ie g d y ś p ry m ity w n ą , dom o w ą p la tfo rm ą zin d y w id u a liz o w a n e j ro z ry w k i. D la w ie lo ra k ic h m o d eli u c z e s tn ic tw a w k u ltu r z e m ediów e le k tro n ic z n y c h z n a c z e n ie m a k o n te k s t h is to ry c z n y i d o stęp n o ść do te c h n o lo gii te le in fo rm a ty c z n e j. D z ię k i te m u m ożliw e j e s t p e łn ie jsz e w y ja ś n ia n ie społeczn y ch k o n se k w e n c ji a lo k a c ji ze ś w ia ta fizy k a ln eg o do sfery, k tó re j h o ry z o n t w y z n a c z a k o d zero -jed y n k o w y . „ P ie rw si b a d a c z e z a in te re s o w a n i k o m u n ik o w a n ie m z a p o śre d n ic tw e m k o m p u te r a s k u p ili się n a m ożliw o ś ciach an o n im o w ej e k sp re s ji. Szybko je d n a k d o strze żo n o k ry ją c y się t u is to tn y p o te n c ja ł tw o rz e n ia now ych fo rm to ż sa m o śc i g rup ow ej [...]. P o s ta w iono w iele w a ż n y c h p y ta ń : czy społeczn o ści m o g ą is tn ie ć p o za o k re ślo n ą fizy c zn ą p rz e s trz e n ią ? J a k i e s tr a te g ie d y s k u rs y w n e lu b b e h a w io ra ln e je d e fin iu ją ? J a k ą w a rto ść m o g ą m ieć te sp o łeczno ści d la s y s te m u p o li

ty cznego ja k o całości? J a k i e ra m y p o lity k i społecznej n a le ż y stw orzy ć, by móc w y k o rz y sta ć ich p o te n c ja ł i je d n o c z e ś n ie obniżyć po ziom w y k lu c z e n ia cyfrow ego, do k tó re g o się p rz y c z y n ia ją [,..]?”3

R o d z a je m o d p o w ied z i n a z g ła s z a n e p rz ez te o re ty k ó w w ą tp liw o śc i u j m o w a n e w fo rm ie o tw a rty c h n a d a l p y ta ń s ą t e k s ty a u to r s tw a S zy m o n a

3 M. Listner, J. Dovej, S. Giddins, I. Grant, K. Kelly, Nowe media. Wprowadzenie, tłum. M. Lorek, A. Sadza, K. Sawicka, Kraków 2009, s. 320-321.

(5)

8 M iło sz B ab eck i

Ż y liń sk ie g o , M iło sz a B ab eck ieg o , M a r ty W ięckiew icz, U rs z u li D oliw y, D o m in ik i S zm y t.

S zym on Ż y liń sk i p rz y w o łu je te k s ty p ra so w e z k o ń c a l a t p ię ć d z ie sią ty c h i p o c z ą tk u sz e ść d z ie sią ty c h , k tó re p o z w a la ją n a u k a z y w a n ie procesów z a w ią z y w a n ia się w sp ó ln o ty m łodych au to sto p o w iczó w u p ro g u m e d ia liz a - cji, z a te m w rzeczy w isto ści, w k tó re j ro d z iła się d op iero p o tę g a telew iz ji, a w m e d ia s fe rz e d o m in o w ały ra d io fo n ia i p ra s a . Z c y to w a n y ch p rz ez Ż y liń skiego w y b ra n y c h a rty k u łó w w y n ik a , że fe n o m e n a u to s to p u n ie b y ł ty lk o s p o n ta n ic z n ą in ic ja ty w ą m łodych e n tu z ja s tó w n ie sk rę p o w a n e g o p o dróżo w a n ia , lecz w s p ie r a ł się n a a k c ja c h re a liz o w a n y c h p rz ez d z ie n n ik a rz y p r a cu jący ch w re d a k c ja c h ta k ic h cz aso p ism , j a k „D ookoła Ś w ia ta ” czy „M otor”. W te n oto sposób Ż y liń sk i z w ra c a u w a g ę n a tr z y z c z te re c h poziom ów do s trz e g a ln y c h w siecia ch społecznych: re la c je m ięd zy je d n o s tk a m i, re la c je g ru p o w e i o rg a n iz a c y jn e o raz re la c je sp o łecz n e4: „A uto sto p p rz e ro d z ił się w t a k ą p r z e s tr z e ń a k ty w n o ś c i fr a g m e n tu sp o łe c z e ń s tw a p olsk ieg o, k tó r a p o g o d ziła »ideologiczne w y m a g a n ia sy stem u « z p o trz e b ą spo łeczn ą. S ta ł się w ięc w ty m w zg lęd zie e le m e n te m s ta b iliz u ją c y m u s tró j, choć ró w n o c ześn ie z a p e w n ia ł u c z e s tn ik o m ak c ji - p rz ez cały o k re s sw ego t r w a n ia w P R L -u - e r s a tz w olności” (s. 76). O n e g a ty w n y c h p ro c e sa c h sie c io w a n ia to w a rz y szących w k ra c z a n iu do śro d o w is k a e le k tro n ic z n e j ro z ry w k i p isze z k o lei M iłosz B ab eck i. T y m ra z e m je d n a k k o n te k s to w i tra d y c y jn e m u , an a lo g o w e m u , to w a rz y s z y now y - cyfrow y. B a b e c k i p o d ejm u je p ro b le m a ty k ę z w ią z a n ą z n e g a ty w n y m i a s p e k ta m i k o m u n ik o w a n ia w śro d o w isk u sieciow ym , p rzez k tó re ro z u m ie w sp ó ln o tę p o lsk ich u ży tk o w n ik ó w k o m p u te ró w ty p u A ta ri, A m s tra d , S p e c tru m , C om m odore czy A m iga. Ze w z g lę d u n a o g ra n i c z e n ia tech n o lo g icz n e n ie m ogli o n i w k o ń c u l a t o s ie m d z ie s ią ty c h i p o c z ą t k u d z ie w ię ć d z ie sią ty c h tw o rzy ć w sp ó ln o t e le k tro n ic z n y c h w dzisiejszy m , in te rn e to w y m ro z u m ie n iu . D lateg o też B ab e c k i p isze ró w n ież o s u b s ty tu ta c h p o zw alający c h n a tw o rz e n ie sieci p o za te le in fo rm a ty c z n y m śro d o w i sk iem . W ty m c e lu a n a liz u je w y b ra n ą p ra s ę k o m p u te ro w ą i o becne n a jej ła m a c h za p isy , fo to g rafie, z r z u ty e k ra n o w e z g ie r k o m p u te ro w y c h , w p ły w a ją c e n a p rz e b ie g d y s k u sji o n a r a s ta ją c y m z a g ro ż e n iu p o rn o g ra fiz a c ją : „ Ś w iat p rz e d s ta w io n y w ie lu g ier, w k tó ry c h sw e u m ie ję tn o śc i sp ra w d z a ło p o k o len ie k rz em o w y ch K olum bów , p ó źn iejszej g e n e ra c ji Y, o k a z a ł się d la p ro g ra m istó w n ie w y s ta rc z a ją c y m p o lem o d d ziały w a ń . D lateg o też p ro b le m a ty k a p o rn o g ra fiz a c ji cyfrow ej ro z ry w k i j e s t ró w n ież o b ec n a w k o n s ty tu u ją c y m się d y s k u rs ie sp e c ja listy c z n y m , to w a rz y sz ą c y m p o stę p u ją c e j re w o lu cji tech n o lo g ic z n e j” (s. 98).

W p ro w ad zo n e do ro z w a ż a ń w ą tk i do ty czące re z u lta tó w p o d p o rz ą d k o w y w a n ia się sp o łecz eń stw tech n o lo g ii cyfrow ej s ą d o m e n ą b a d a ń M a rty W ięckiew icz, p iszącej o sp ołeczn ych k o n se k w e n c ja c h h ip e rte k s tu a ln o ś c i blogów. W ięckiew icz k o n c e n tru je się n ie ty lk o n a p ro c e sa c h in te g ro w a n ia obcych sobie d o tą d je d n o s te k , k tó re n a w e t z siec io w an e n a d a l pozo

(6)

s ta ją d la sieb ie an o n im o w e. W a żn e s ą d la a u to r k i ta k ż e k w e stie d o ty c z ą ce in te ra k c ji p o m ięd zy ty m i, k tó rz y g e n e ru ją te k s ty w In te rn e c ie , o raz ty m i, k tó rz y je c z y ta ją . F o rm a te m p o d d a w a n y m w n ik liw y m a n a liz o m j e s t w ty m k o n k re tn y m p rz y p a d k u blog i jeg o s t r u k t u r a : „W h is to r ii blogów z a u w a ż a ln e s ą d w a is to tn e e ta p y . N a p o c z ą tk u d z ie n n ik i in te rn e to w e były tw o rz o n e głó w nie p rz ez osoby, k tó re z ra c ji za w o d u czy z a in te re s o w a ń po s ia d a ły d u ż ą w ied z ę n a t e m a t fu n k c jo n o w a n ia i n t e r n e tu [...]. P rz e ło m XX i XXI w ie k u w ią z a ł się z p ro c e se m g w ałto w n eg o ro zw o ju sieci, w ty m ró w n ież ze z ja w isk ie m k o m e rc ja liz a c ji” (s. 105). P o m ię d zy k o m e rc ja liz a c ją a in ic ja ty w a m i o c h a r a k te r z e społecznym , p o n ie k ą d sp o n ta n ic z n y m i, s y tu u je się t e k s t a u to r s tw a U rs z u li D oliw y. A u to rk a p ró b u je odpo w ied zieć n a p y ta n ie o to, n a ile ro z g ło śn ie ra d io w e, fu n k c jo n u ją c e w śro d o w isk u i n t e r neto w y m , m o g ą być a lte r n a ty w ą d la ro z g ło śn i o u g ru n to w a n e j i m ocnej, p o za siecią, pozycji ry n k o w e j. S ta w ia ją c to p y ta n ie , D oliw a w y ja ś n ia , że n ie k a ż d a in ic ja ty w a t r a k to w a n a być m u s i ja k o k o n k u re n c y jn a . C zy n iąc to, p rz y w o łu je zja w isk o o k re ś la n e ja k o c o m m u n ity ra d io i z a z n a c z a , że ci e n tu z ja ś c i ra d io fo n ii, k tó rz y ch cielib y n a d a w a ć sw oje p ro g ra m y w I n t e r necie, n a p o ty k a ją n a tru d n o ś c i in s ty tu c jo n a ln e , sy stem o w e i p ra w n e : „W P olsce o fe rta ro z g ło śn i in te rn e to w y c h j e s t sz e ro k a . O prócz liczn y ch s t a cji g ra ją c y c h ty lk o m u z y k ę is tn ie je ró w n ież w iele p odm iotów , k tó re tw o rz ą a m b itn y p ro g ra m k ie ro w a n y do śro d o w isk lo k a ln y c h b ąd ź in n y c h sp o łeczn ości (relig ijn y ch , n aro d o w y ch , k u ltu ro w y c h ). W iele z n ic h d z ia ła ty lk o w In te rn e c ie , bo n ie m a s z a n s n a w ejście w e te r. W ysokie k o s z ty z w ią z a n e z p ro w a d z e n ie m ro z g ło śn i k o n ce sjo n o w an ej o raz b r a k pom ocy ze s tro n y p a ń s tw a d la teg o ty p u p ro je k tó w s p ra w ia ją , że n a d a w a n ie w sieci s ta je się je d y n ą m o żliw ą fo rm ą d z ia ła n ia ” (s. 121). O s ta tn im w te j g ru p ie te k stó w , s ta n o w ią c y m d o p e łn ie n ie d y s k u s ji o m o d elac h u c z e s tn ic tw a w s te c h n ic y z o w a n y m św iecie, j e s t a r ty k u ł a u to r s tw a D o m in ik i S zm y t. R o z p ra w ia ją c o n ajn o w sz ej te a tr o lo g ii p o lsk iej, S z m y t k o n s ta tu je : „Tw órcy z a jm u ją c y się te a t r e m - po d o b n ie ja k się to dzieje w p rz y p a d k u in n y c h d zied z in w sp ó ł czesnej s z tu k i - coraz częściej s ię g a ją po now e m e d ia , ro z u m ia n e ja k o m e d ia z in te g ro w a n e (łączące sieci te le k o m u n ik a c y jn e , w y m ia n y d an y c h , m a s s m ediów ) i in te ra k ty w n e p rz e ło m u XX i XXI w iek u , o p a r te n a k od zie b in a r n y m 5. W y k o rz y stu ją ich p o te n c ja ł z a ró w n o ja k o e le m e n t tw o rz ący s p e k ta k l, j a k i głów ny śro d e k słu ż ą c y k o m u n ik o w a n iu tre ś c i d z ie ła o d b io r com. O bok p rz e d s ta w ie ń tra d y c y jn y c h - ro z g ry w ają cy ch się w b u d y n k a c h te a tró w , p rz e d s ta w ie ń , k tó ry c h s iła p o leg a p rz e d e w s z y s tk im n a g rz e a k to rów , ich re a ln e j obecności n a scen ie - w w ie lu s p e k ta k la c h p ro p o n u ją w i dzow i sk o n fro n to w a n ie a k to r a z p ro je k c ja m i m u ltim e d ia ln y m i, często s t a n o w iąc y m i je d y n ą sce n o g rafię , a n a w e t cy fro w ą k o n k re ty z a c ję scen iczn y ch p ro ta g o n istó w . Z a c z y n a ją sięg ać p o n a d to po m ożliw ości, k tó re d aje I n t e r n e t, w c h o d zą w p rz e s trz e n ie w ir tu a ln e ” (s. 123).

(7)

1 0 M iło sz B ab eck i

T am , gdzie w d y s k u rs ie n a t e m a t k o n se k w e n c ji o d d z ia ły w a n ia m ediów e le k tro n ic z n y c h i m o d eli u c z e s tn ic tw a w k u ltu r z e m aso w ej obecne j e s t po jęcie k o m e rc ja liz a c ji, sw e b a d a n ia k o n ty n u u ją a u to rz y , k tó ry c h a r ty k u ły

z n a la z ły się w trz e c ie j części z e s z y tu („ R e p re z e n ta c ja , k re a c ja i n o w a obec ność w in fo sfe rze cz ło w ie k a”). D la a n a liz a u to r s tw a B ożeny B rzo sto w sk iej i A g n ie sz k i J ę c z e ń p r z e s tr z e n ią w s p ó ln ą j e s t in fo s fe ra człow ieka, z a ś k la m r ą k o m p o zy cy jn ą szero k o p o jm o w an y d y s k u rs m e d ia ln y .

B o ż e n a B rz o sto w sk a k ie ru je sw ą u w a g ę n a p ra s ę b ra n ż o w ą , w szcze gólności e d y to w a n ą p rz ez G e n e ra li T o w a rzy stw o U bezpieczen io w e, i tw o rz y s tu d iu m p rz y p a d k u n ie r e g u la r n ik a „L eo P o lo n ia”. Z e s ta w ia o b ec n ą w p u b lik a c ja c h z w a rty c h te o rię n a t e m a t cu s to m p u b lis h in g z p r a g m a  ty k ą p o s tę p o w a n ia p ra co w n ik ó w d z ia łu p u b lic re la tio n s o raz re d a k to ró w o p isy w an eg o p e rio d y k u . P o słu g u ją c się a n a liz ą z a w a rto śc i, p rzeczy n ie k tó ry m z b łę d n y c h i n ie a k tu a ln y c h ju ż c h a r a k te r y s ty k z ja w is k a i p o d k r e ś la je d n o c z e ś n ie in n e . P o n a d to p isz ą c o w ciąż n ie d o c e n ia n y m w P olsce in s tr u m e n ta r iu m k s z ta łto w a n ia w iz e ru n k u in s ty tu c ji o ra z in te g ra c ji z e sp o łu pracow niczego, z w ra c a u w a g ę n a p o d o b ie ń stw a w s to s u n k u do p ra s y ogólnej, dotyczące choćby specyficznie po jm o w an ej fu n k c ji in fo rm ac y jn ej: „W ydaw an e p rzez in s ty tu c je i p rz e d s ię b io rs tw a p erio d y k i, d efin io w a n e ra z ja k o b iu le ty n y , in n y m z a ś ra z e m ja k o p r a s a b ra n ż o w a , n ie s ta n o w ią w z a

ło ż e n iu tu b y p ro p a g a n d o w e j, lecz w ia ry g o d n e źró d ło in fo rm a c ji k ie ro w a n e j do p ra co w n ik ó w i k lie n tó w . T w orzone s ą w e w n ą trz firm , » k tó ry ch ze sp o ły s p e c ja liz u ją się w k re o w a n iu p rz e k a z ó w re k la m o w y c h p o d d a n y c h s ty listy c e d z ie n n ik a rs k ie j« ” (s. 138). W o b sz a rz e k o m u n ik a c y jn y m to ż sa m y m z d z ia ła n ia m i z p o g ra n ic z a m a r k e tin g u o raz m o d e lo w a n ia w iz e ru n k o w e go i n a rra c y jn e g o z n a la z ł się ta k ż e a r ty k u ł a u to r s tw a A g n iesz k i Ję c z e ń . T ym ra z e m n a fu n d a m e n c ie m aso w o ści w z n o si się n a r r a c y jn a s t r u k t u r a e k s p lo a to w a n a w p o p u la rn e j o d m ia n ie d y s k u rs u m e d ia ln e g o - p lo tk a : „P ro b lem te n s k ła n ia do re fle k s ji n a d to ż sa m o ś c ią i s y s te m e m aksjo lo g icz n y m dzisiejszeg o sp o łe c z e ń stw a , a ta k ż e do z a s ta n o w ie n ia się n a d s iln ą p o trz e b ą b u d o w a n ia m e d ia ln y c h w sp ó ln o t n a rra c y jn y c h . P lo tk i w k u ltu r z e p o p u la rn e j w y z n a c z a ją bo w iem n ie ty lk o z m ia n y w o b rę b ie e ty k i k a n o n u w a rto ś c i tra d y c y jn y c h , ale ró w n ież u s ta n a w ia ją n ow oczesn e sty le życia, z a r z ą d z a ją lu d z k ą b io g ra fią i em o cja m i w od bio rze ś w ia ta ” (s. 152).

P re z e n to w a n e w y d a n ie „M ediów - K u ltu ry - K o m u n ik a c ji S p o łeczn ej” kończy d z ia ł re cen z ji. W n im - obok t e k s t u A lin y N a ru sz e w ic z -D u c h liń - skiej, p y ta ją c e j o to, czy w now o czesnej in fo sfe rze m o ra ln o ść z a s tą p io n a z o s ta n ie p rz ez m e d ia ln o ść , oraz te k s t u B o żeny B rzo sto w sk iej, p iszącej o p ró b a c h d e m is ty fik o w a n ia m ech a n iz m ó w k s z ta łto w a n ia o p in ii p u b liczn e j w sfe rze t a k z w an ej p o s tp o lity k i - n a d p ro b le m a ty k ą p rz e n ik a ją c y c h się w sp o m n ie ń o p rz y m u so w ej e m ig ra cji, b ęd ącej e fe k te m w o jen nego ch a o su , p o ch y la się J o a n n a C h ło sta -Z ie lo n k a . W te n oto sposób w ą tk o m z w ią z a n y m z fu n k c jo n o w a n ie m m ediów m aso w y ch i d y s try b u c ją in fo rm a c ji w s y s te m a c h d e m o k ra ty c z n y c h to w a rz y sz y re fle k s ja n a t e m a t p o m ija n ej do ty ch czas

(8)

w p iśm ie n n ic tw ie p o lsk im po 1989 ro k u u t r a t y te re n ó w P r u s W sch o d n ich po II w o jn ie św iato w ej.

A rty k u ły i re c e n z je z a m ie szcz o n e w sz ó sty m n u m e rz e ro c z n ik a „M edia - K u ltu r a - K o m u n ik a c ja S p o łe czn a”, ze w z g lę d u n a p ro w a d zo n e p rzez ich a u to ró w b a d a n ia o raz a n a liz o w a n y m a te r ia ł e g z em p lifik a cy jn y , lo k o w an y w o b sz a ra c h w łaściw y ch stu d io m m ed io zn aw czy m , lite ra tu ro z n a w c z y m , języ k o z n a w c z y m o ra z k u ltu ro z n a w c z y m , o d p o w ia d a ją sw ą c h a r a k te r y

s ty k ą p o s tu la to m zg ło szo n y m w 1971 ro k u p rzez J o h n a M e rilla i R a lp h a L o w e n ste in a . P rz y w o ła n i b a d a c z e o p ra c o w a li m e d ia p ro g re ssio n m o d e l6, p o zw a la ją c y w y ja śn ia ć zró żn ico w a n e k o n se k w e n c je w y n ik a ją c e z tego, j a k a d a p tu je m y się do obecnych w n a s z y m o to cze n iu sp o łecz n y m w ciąż now ych m ediów , j a k p o strz e g a m y te , k tó re fu n k c jo n u ją w r e in te rp re to w a n y c h k o n te k s ta c h , o ra z j a k w k o n ta k c ie z n im i ew o lu u je n a s z a e g z y ste n c ja . W spó ł cz eśn ie pojęciem w a ż n ie jsz y m od ła d u i lin e a r y z m u s t a ł a się k a s to m iz a c ja , w a rto ść fu n d a m e n ta ln a w ży ciu w chodzącego w cy fro w ą dorosłość p o k o le n ia sieci. M am y n a d z ie ję , że sz ó sty n u m e r n asz eg o p e rio d y k u z a in te re s u je C zy teln ik ó w i d o sta rc z y P a ń s tw u ciek aw ej le k tu ry .

6 Por. J.R. Wilson, S. Le Roy Wilson, Mass Media, Mass Culture. An Introduction, New York 1998.