Konferencje naukowe.

Konferencje naukowe.

7 . KONFERENCJE NAUKOWE

A. Z PRAC DZIAŁU LITERATURY STAROPOLSKIEJ Sprawozdanie z z eb ra n ia

w d n iu 1 5 lis to p a d a I 968 r .

Na kolejnym, żeb ra n iu naukowym zorganizowanym przez Zakład H i s t o r i i L ite r a tu r y S ta r o p o ls k ie j I n s t y t u t u Badań L ite r a c k ic h PAN t o c z y ł a s i ę d y sk u sja nad projektem planowanej przez z e s­ p ó ł s t a r o p o ls k i zbiorow ej p u b lik a c ji słow nikow ej.

Zebranym przedstaw iono dwie ró w n o leg łe p ro p o zy cje. Pierw­ sza z n ic h d o ty c z y ła "Słownika s ta r o p o ls k ic h gatunków l i t e ­ r a c k ic h " , który - nastaw iony na p e n e tr a c ję dawnego p iśm ie n n ic ­ twa z punktu w id zen ia problem atyki g e n o lo g ic z n e j - obejmował- by ok oło 15 0 h a s e ł a n a lity c z n y c h , prezen tu jących w a ż n ie jsz e gatu n k i p o e z j i i prozy / z uwzględnieniem fonn. p a r a lit e r a c k ic h / fu n k cjon u ją ce w o k r e s ie sta r o p o lsk im . V/ h a sła c h ty c h miałyby być rozważane n ie t y lk o p o sz c ze g ó ln e stru k tu ry gatunkowe, a le rów nież elem enty o g ó ln o e u r o p e jsk ie j i s t a r o p o ls k ie j świadomo­ ś c i g e n o lo g ic z n e j. Oprócz celów poznawczych słow nik t a k i s t a ­ w iałb y s o b ie zadania dydaktyczne i p o p u la r y z a to r s k ie , s ł u ż y ł ­ by pomocą n ie t y lk o s p e c ja lis t o m , a le rów nież studentom , nau­ c z y c ie lo m wyższych k l a s , a w r e sz c ie - wszystkim czyteln ik o m zainteresow anym piśm iennictw em sta r o p o lsk im .

P r o je k t "Słownika gatunków" b y ł już uprzednio poddawany

d y s k u s j i. Obecnie podstawą wymiany zdań s t a ł y s i ę próbne has­ ł a sporządzone p rzez c z te r e c h autorów: dr Barbarę Otwinowską /" S lo g iu m " /, dr Hannę D z ie c h c iń sk ą /" B io g r a f ia " /, d o c .d r a Ta­ deusza Bieńkow skiego /" D ia lo g sz k o ln y " / i mgra M irosława Ko- r o lk ę /" K a z a n ie " /.

Druga p ropozycja d o ty c z y ła opracowania "Słownika l i t e r a ­ tu ry s t a r o p o ls k ie j " . Podstawą d y s k u sji s t a ł s i ę przygotowany w Pracowni L ite r a tu r y O św iecenia p rzez dr T eresę K o stk ie w i- czową p r o je k t "Słownika lit e r a t u r y p o ls k ie g o O świecen ia " .Kom­ pendium t o miałoby obejmować h a s ła układające s i ę w c z te r y - co najm niej - grupy problemowe: a / prądy i k ie ru n k i l i t e r a c ­

k ie o ra z f i l o z o f i c z n e ; b / l i t e r a t u r a jak& e le m e n t k u l tu r y o~ k r e s u ; с / świadom ość l i t e r a c k a e p o k i; d /fo rra y a r t y s t y c z n e l i ­ t e r a t u r y o k re s u . "Proponowany S łow nik - czytam y w p r o je k c ie - n ie m iałb y być p o d rę c z n ą e n c y k lo p e d ią l i t e r a t u r y O św ie c e n ia , do k t ó r e j mógłby s ię g n ą ć k a ż d y , n a jm n ie j naw et przygotow any o d b io rc a , po zw ykłą in fo r m a c ję d o ty c z ą c ą jednostkow ych, fak tó w l i t e r a c k i c h . K ie b y ło b y w nim h a s e ł osobowych ani h a s e ł s z c z e ­ gółowych / t y p u np. "M yszeida" czy " D o ś w ia d c z y ń s k i" /. O d b io rcą t a k i e g o S ło w n ik a b y łb y p rz e d e w szy stk im s t u d e n t , n au czy ciel czy w o g ó le c z y t e l n i k m ający o k re ś lo n e p rz y g o to w a n ie i pew ien za ­ sób f a k t o g r a f i c z n e j w iedzy o l i t e r a t u r z e O św ie c e n ia , p rag n ą c y t ę w iedzę p o g łę b ić i uporząd k o w ać. W łaśn ie t a k ą f u n k c ję p o - r z ą d k u j ą c ą , n a d a ją c ą m y śle n iu o l i t e r a t u r z e o k re ś ­ lo n y k ie r u n e k p e łn i łb y S ło w n ik wobec c z y t e l n i k a . / . . . / Z re d a ­ gowany w c jn spo só b S ło w n ik p r z e d s ta w ia łb y u k ła d h a s e ł b ęd ą­ cy odpow iednikiem in d e k s u rzeczow ego do d z i e ł a z a w ie r a ją c e g o s y n te z ę wiedzy o l i t e r a t u r z e O ś w ie c e n ia " .

V/ d y s k u s j i , le tó ra r o z w in ę ła s i ę w okół obu p ro je k tó w ,w ię k ­ sz o ść u c z e stn ik ó w z e b r a n ia o p o w ie d z ia ła s i ę za p r o p o z y c ją spo­ r z ą d z e n ia "S łow n ik a l i t e r a t u r y " . B rano p rz y tym pod uwagę n a­ s tę p u ją c e o k o lic z n o ś c i:

1 / Słow nik t a k i o b ją łb y z n a c z n ie s z e r s z y , n i ż w p ierw szym wypadku, o b s z a r m a te ria ło w y i problemowy s ta r o p o ls k i e g o p i ś ­ m ie n n ic tw a , u w z g lę d n ia ją c ró w n o c z eśn ie je g o w a ż n ie js z e odmia­ ny g e n o lo g ic z n e . S z c z e g ó ln ie cenne b y ły b y h a s ł a d o ty c z ą c e św iadom ości l i t e r a c k i e j i e s t e t y c z n e j o ra z i n s t y t u c j i i z j a ­ w isk k u ltu ro w y c h w łaściw ych omawianej e p o c e .

2 / "S łow nik l i t e r a t u r y " - ja k d o w o d z ili d y s k u ta n c i - od­ p o w ie d z ia łb y z n a c z n ie sz ersz em u zam ów ieniu sp ołeczn em u i t r a ­ f i ł b y do w ię k s z e j lic z b y odbiorcó w .

* /

W dalszym c ią g u zeb ra n i w y s łu c h a li r e f e r a t u r e d . mgr Ka­

zim iery Ż u k o w s k i e j /PIW/ p t . "Próba s p o jr z e n ia na

s ta r o p o ls k ie kazanie hum orystyczne". P arodie kazań - s tw ie r ­ d z i ł a r e fe r e n tk a - odkryto d la hum orystyki s t a r o p o ls k ie j n ie ­ zbyt dawno, n ic w ięc dziw nego, że w stadium "gromadzenia ma—

t e r i a ł ó w " n ie w ie le pośw ięcono im uwag m ery to ry c z n y ch . Już j e d - ■ " z , t.u;3, p u o lik u ją c k i l k a k azań z czasów s a s k i c h , wska­ z a ł n a z w ią z k i p a r o u i i k azań ze ś re d n io w ie c z e m . I s t o t n i e , g e n e ­ zy g a tu n k u d o szu k iw ać s i ę można w średn io w iecznym N a r r e n f e s t , F e stů m s t u l t o r u j a , obchodzonym od czasów w czesnego c h r z e ś c i j a ń ­

s tw a . V/ o k r e s i e ty c h zabaw o b ie ra n o b ła z e ń s k io g o b is k u p a , od­ p ra w ia n o i> arodie mszy i w y g łaszan o p a ro d y s ty c z n e m onologi k az­ n o d z i e j s k i e . G atu n ek t e n o k a z a ł s i ę żywotny i p o p u larn y na t y ­ l e , aby fun k cjo n o w ać ju ż s a m o d z ie ln ie i 's ł u ż y ć różnorodnym ce ­ lom sa ty ry c z n y m . Wśród p o ls k ic h p a r o d i i k azań - k tó ry c h popu­ l a r n o ś ć w XVII w ieku w ią z a ła s i ę n ie w ą tp liw ie z ogólnym cha­ r a k te r e m k u l tu r y s a rm a c k ie j - i s t n i e j e ta k ż e duże zró ż n ico w a ­ n i e . W y ró ż n ia ją s i ę z v /ia sz c z a dwa ty p y p a r o d i i : k r y ty c z n a , v/g G .H ig h e ta zwana " m a t e r i a l n ą ’1 / z a w i e r a j ą c a parodię ś w ia ta p rz e d ­ s ta w io n e g o /, do k t ó r e j t o k a t e g o r i i można z a li c z y ć gru p ę k a ­ zań " r u s k i c h " i a n ty r e f ormacy jn y c h , o ra z k o m ic z n a /a naweo moż­ n a by t u zaproponow ać te r m in " lu d y c z n a " / , według ty p o lo g ii H ig-- h e t a " f o r m a ln a " , a w ięc parou.!;.*, d o ty c z ą c a formy d z i e i a , jeg o k s z t a ł t u s t y l i s t y c z n e g o i językow ego. Podstawowym chwytem te g o r o d z a j u p a ro d ii- k azań j e s t ro z c h w ia n ie związków lo g ic z n y c h nio- dzy p o sz cz e g ó ln y m i c z ło n a m i z d a ń , jawny f a ł s z h is to r y c z n y i g e o g r a f ic z n y oraz. nonsensow ne z e s ta w ie n ia p rz y słó w i l o c i com­ m unes, Tego ty p u p a r o d i i k azań n ie sp o só b ro z p a try w a ć w o d e r­ w an iu od s U ал u ow o czesnej r e t o r y k i i k a z n o d z ie js tw a . O p ie ra ją c

s i ę t o ż na .p o d rę c z n ik a c h wymowy, można b ę d z ie p r z e ś l e d z i ć i - s t o t n e zw iązki, rd ę d z y p a r o d ią a. rz e c z y w isty m kazaniem z w.XVII, stanow iący m o p o z y c ję p a r o d i i .

I.lgr T e r e sa II a j e w s к a /IK L / w y g ło siła n a stę p n ie ko­ munikat p t . " L i s t s t a r o p o l s k i " . Komunikat ten stan o w ił próbę

o k r e ś l e n i a m ie j s c a l i s t u w piśmienniefcwie staro p o lsk im .N a pod­ sta w ie t e o r i i 13.s t u z aw arte j w podręcznikach e p i s t o l o g r a i i c z - nych i w reto ry k a ch z XVÏI i p ie r w sz e j połowy XVIII wieku moż­ na s t w ie r d z ić - k o n s t a t u j e a u to rk a - że l i s t y były z a lic z a n e do odmian piśm iennietw a mających znaczenie przede wszystkim prał. ty ok ne. Podobnie było w o k r e sie wcześnie j a s y r , ja k nożna wnioskować z omówionych przez L . ’.ïinniczuk w " B p i s t o l o g r a f i i " podręczników z l a t 1489-1530. V/ dochowanej do d z i ś o b f i t e j ko­

r e sp o n d e n c ji s t a r o p o ls k ie j d o ty c z ą c e j sprav/ państwowych i pry­ watnych na p ie : 7szy p la n w y b ija s i ę c e l p ra k tyczn y, któremu podporządkowane są s t y l i kom pozycja. Za p rzyk ład mogą słu ży ć l i s t y będące odpowiednikami p r z y j a c ie ls k ic h rozmów, n io sk rę­ powanych konwencjonalnymi zwrotami /n p . l i s t y K r z y sz to fa Opa­ liń s k ie g o do b r a ta , k r ó la S o b ie s k ie g o do M arysieńki czy h e t ­ mana Chodkiew icza do ż o n y /. Inny ch a ra k ter m iały n p . l i s t y do­ n o szą ce o wydarzeniach państwowych, g d z ie ważna b y ła przede

w szystkim w iarygodność i dokładność in fo r m a c ji. L is ty t a k ie

p e łn iły c z ę s t o r o lę g a z e t.

V1 d y s k u sji zwrócono uwagę na inne j e s z c z e fu n k c je , ja k ie mógł p e łn ić l i s t w o k r e s ie sta r o p o lsk im , np. l i s t - r e la c j a z podróży, l i s t - rozprav/a naukowa, l i s t - n a r r a c ja o wy darz e - n ia c h o s o b is ty c h , p o sia d a ją c a walory p a r a lit e r a c k ie i t p .

Dr T eresa Llichałowska ^ n s ty tu t Badań L ite r a c k ic h

B. KONFERENCJA NAUKOWA

POŚWIECONA PROZIE POLSKIEJ XX WIEKU

W d n iach 21-23 lis t o p a d a 1968 r . odbyła s i ę w Toruniu kon­ f e r e n c j a naukowa pośw ięcona p r o z ie p o l s k ie j XX w ie k u ,z o r g a n i­ zowana przez Zakład L ite r a tu r y P o ls k ie j XX w. U n iw ersy tetu M ikołaja Kopernika oraz I n s t y t u t Badań L it e r a c k ic h PAN.

k o n fe r en cja t a , stan ow iąca pewne ogniwo w zaplanowanym

c ią g u spotkań badaczy zajm uj4cych s i ę w sp ó łc z esn ą l i t e r a t u r ą p o lsk ą /p o p rzed n ie s p o tk a n ie , mające na uwadze dw udziestow ie­ czną problem atykę rew olu cyjn ą w l i t e r a t u r z e p o l s k i e j , odbyło s i ę w Warszawie w s ty c z n iu I968 r o k u /, m iała n ie ty lk o stwo­ rzy ć m ożliw ość p r e z e n ta c j i różnorodnych kierunków z a in t e r e s o ­ wań, k o n fr o n ta c ji postaw m etod ologiczn ych - co już d o s t a t e c z ­ n ie u zasad n iałob y j e j p o trzeb ę - le c z ta k że p r z y c zy n ić s i ę w jakimś sto p n iu do sy n tezy g en eraln ych procesów rozwojowych l i ­ te r a tu r y XX w ieku, wskazać na cechy s w o is te prozy p o l s k ie j te ­ go okresu.

W c z a s i e trzydniowych, obrad, w k tó ry ch w z i ę l i u d z ia ł przed­ s t a w i c i e l e prawie w s z y s tk ic h ośrodków p o lo n is ty c z n y c h , w ygło­ szono i przedyskutowano n a stę p u ją c e r e f e r a t y :

J erzy R o z e n ta l/U Ł / - Elementy p o e ty k i M łodej P o l s k i w

p o w ie śc ia c h l a t 19^0 - 1928 /n a wybranych p rzy k ła d a ch /

Hanna K irch n er - " N a j ś c iś le j s z e z a le ż n o ś c i" .

Kon-/IBL Warszawa/ c e p c ja osobow ości w k s ią ż c e Z.

N ałk ow sk iej "Niedobra m iło ść" Zbigniew Ż a b ick i "T ragiczność" i "drwina" w ś w ia

-/IEL Warszawa/ dom ości " p ok olen ia I9IO"

K rystyna Jakowska /UMK/ - Język i sposób n a r r a c j i w " S o li

ziem i" W it t lin a jako śr o d k i wpro­ w adzenia u k szta łto w a ń e k s p r e s jo ­ n i s t y с znych w obręb r e a l i s t y c z ­ n ej p o w ie ś c i

Z d zisła w J a s tr z ę b s k i /UMCS/ - Zw iązki między p o e z ją i p rozą

Jerzy S p ein a /UMK/ - Bruno S ch u lz a n ad rea lizm

M ałgorzata Czermińska - A utotem atyczność i d y s ta n s c z a

-/WSP Gdańsk/ sowy w p o w ie śc ia c h P a r n ic k ie g o

M ieczysław Jankowiak /UMK/ - S ztuka n a r r a c j i w p o w ie śc ia c h h i ­ sto ry czn y ch P a r n ic k ie g o

Jerzy Poradecki /U Ł/ - N a rra to r i n a r r a c ja w "Bramach

raju" i w " I d z ie skacząc po gó­ rach" J erzeg o Andrze jew sk ieg o

H elena Zaworska - "Słowa na niby" w ż y c iu

okupa-/IHL Warszawa/ cyjnym i w l i t e r a t u r z e o okupa­

c j i . 0 " Z łotych oknach" A d o lfa R udnickiego

Andrzej Werner - Tadeusz Borowski: Fenom enologia

/IB L W arszaw a/ system u

A n ie la Kowalska /U Ł/ - Nowa summa prozy Tadeusza Róże­

w icza

E lż b ie t a Rzewuska /UMCS/ - Elementy t e a t r a ln e w p o w ie ś c ia c h Tadeusza M iciń sk ieg o

Jerzy P aszek /U J / - Funkcja a r c h a iz a c y jn a m eta fo ry k i

"Popiołów ".

Jerzy R o z e n t a l p o d ją ł zad an ie p r z e ś le d z e n ia i sp raw d zen ia, w jakim s to p n iu w p r o z ie p o w ieściow ej mniej zna­ nych p is a r z y p ie rw sze g o d z i e s i ę c i o l e c i a międzywojennego moż­ na d o s t r z e c o g ó ln ie stw ierd zan y f a k t k o n ty n u a cji p o e ty k i i s t y l u M łodej P o l s k i. A n a liz u ją c wybrane p rzez s i e b i e t e k s t y Gustawa D a n iło w sk ie g o , J e r ze g o H u lew icza , J a lu Kurka i Jana Ż yznow skiego, zauw ażył w n ic h wyraźną aktywność t a k ic h c e c h , ja k s i l n e p r z e p o je n ie n a r r a c j i w trętam i lir y c z n y m i, lu ź n o ść kom pozycyjna, oderwanie ś w ia ta p rzed staw ion ego od r e a lió w ży­ c i a c o d z ie n n e g o , a r ty sto w sk a kon cep cja b o h a te r a ,o b e cn o ść mo­ tywów sy m b o liczn y ch , nadawanie zdarzeniom sensów m e ta fiz y c z ­ n ych . A utor r e f e r a t u u zn a ł t e cechy za konstruktywne d la po­ e t y k i modernizmu i w sk a za ł na n ie jako na wzorzec u le g a ją c y p o w ie la n iu po roku I9I 4 i p rzez t o p o w ie la n ie p rzesa d n ie wy­ jask raw ion y .

Hanna K i r c h n e r z a j ę ł a s i ę problem atyką i n t e r ­

a k c j i m iędzyosobow ej w "N iedobrej m iłości**. J e s t t o - zda­ niem r e f e r e n t k i - p o w ieść uw ydatn iająca "rolę** sp o łe c z n ą j e j lic z n y c h bohaterów i wyznaczonego t ą r o lą m ie jsc a w k rzyżu­ ją c y c h s i ę l i n i a c h ic h wzajemnej i n t e r a k c j i . S łu ży temu uży­ t a forma n a r r a c j i , w y o s tr z a ją c a w o b r a z ie n a r r a to r a jego fu n ­ k c j ę św iad k a, w s p ó łw y r a z ic ie la św iadom ości z b io r o w e j, oraz p r z e d s ta w ia ją c a p o s t a c i - z w ła szc z a drugoplanowe - w ic h u - w ik ła n iu w sw oje r o l e .

Zbigniew Ż a b i с к i zwrócił uvagę na fakt dw ojakiego ro zu ­ m ien ia "aktywizmu" p r z e z p is a r z y i krytyków p o k o le n ia w s tę ­ p u ją ceg o w la t a c h t r z y d z i e s t y c h . ?03tawa a k ty w isty c z n a , s i l ­ n ie p r z e c iw s ta w ia ją c a s i ę p a s e is t y c z n e j o b s e r w a c ji, jaka by­ ł a u d ziałem l i t e r a t u r y spod znaku n a tu ra lizm u , r e a lizm u " fo ­ to g r a fic z n e g o " /"m ałego r e a liz m u " /, psych ologizm u , i p o stu ­ lu j ą c a p oszukiw an ie i kreowanie p rzez l i t e r a t u r ę pewnych war­ t o ś c i , k tó r e mogłyby s p r o s ta ć ówczesnemu w ielk iem u kryzysow i e u ro p ejsk iem u , b y ła w spólna d la c a łe g o p ok olen ia,zaró w n o d la Wyki, ja k d la F ryd ego, A ndrzejew skiego czy G om browicza.Dzie­ l i ł j e n a to m ia st wybór, dokonywany ju ż w o b ręb ie aktywizmu. Wyka w y b ie r a ł aktywizm e ty c z n o - s p o łe c z n y , F iyd e - aktywizm

poznaw czy, k le rk o w sk i. Te dwa wybory, za którym i - ja k p rzy ­ pom niał a u to r r e f e r a t u - k r y ją s i ę odmienne tr a d y c je e s t e t y ­ c z n e : tr a d y c ja B rzozow skiego i tr a d y c ja I r z y k o w s k ie g o ,s ą zna­ mienne n i e t y lk o d la " p ok o len ia 1 9 1 0 й. O k r eśla ją one bezpo­ ś r e d n io dwa normatywne modele l i t e r a t u r y , k tó r e św iadom ości p is a r z y i este ty k ó w n arzu ca ły s i ę - i n arzu ca ją n ad a l - p rzez c a ły w iek dirudziesty /p o sta w a " tra g iczn a " i postaw a "drwią­ c a " /.

K rystyna J a k o w s k a , z a k ła d a ją c , i ż zasadniczym

problemem formalnym " S o li ziem i" 7 / i t t l i n a j e s t p o d ję ta p rzez j e j a u to ra próba przetransponow ania na grunt r e a l i s t y c z n e j p o e ty k i - e k s p r e s j o n is ty c z n e j m ito lo g ii» p o d d a ła a n a l i z i e wy­ s tę p u ją c e w tym utworze typy m it o lo g iz u j ą c e j s t y l i z a c j i j ę z y ­ kowej i sposób u k sz ta łto w a n ia s y t u a c j i n arra cy jn ej,w a ru n k u ją ­ c e j z a sto so w a n ie owej s t y l i z a c j i , oraz z a j ę ł a s i ę s t y l i z a c j ą r e l i g i j n ą i s t y l i z a c j ą o p artą na wzorcw. ludowej b a ś n i.

Zam ierzeniem Z d zisła w a J a s t r z ę b s k i e g o by­

ł o u s t a le n i e p rob lem atyk i związków między p o e z ją a prozą.Prob- lem atykę t ę , <?otąd n ie opracowaną s y n t e t y c z n ie , n a le ż a ło b y - według r e f e r e n t a - badać przede w szystkim od stron y h i s t o r y ­ c z n o l i t e r a c k i e j ; p o zw o liło b y t o u ją ć z a g a d n ie n ie w k o n te k ś c ie o g ó ln ie j s z e g o p ro cesu rozw oju l it e r a t u r y oraz z n a le ź ć d lań w ła ściw e m ie j s c e , a je d n o c z e śn ie u s t a l i ć je g o ź r ó d ła i przy­ czyn y, ew olu cyjn ą drogę badanej o p o z y c ji. R zeczą n ie z m ie r n ie ważną b yłoby u s t a le n i e s to p n ia c h a r a k te r y s ty c z n o ś c i i za k resu zja w isk a w danym o k r e s ie . W iele nieporozum ień w y św ietliłob y u - w z g lę d n ie n ie w badaniach - norm p o e ty c k ic h , k o n c e p c ji e s t e t y ­ cznych; w iąże s i ę z tym p o trzeb a s z e r o k ic h poszukiwań,obejm u­ ją cy ch różne p ła s z c z y z n y , t a k ie jak o r g a n iz a c ja r y tm icz n a , str u k tu r y podawcze, s f e r a sem antyki, g e n o l o g i i , o n to lo g ia d z ie ­ ł a l i t e r a c k i e g o .

J erzy S p e i n a , wychodząc z z a ło ż e n ia , że zw ią z a n ie prozy S c h u lz a - uważanej pow szechnie za wy jątkow ą z punktu w i­ d zen ia k o n e k s ji h is t o r y c z n o li t e r a c k i c h - z wiodącymi nurtam i lit e r a c k im i ok resu międzywojennego j e s t c z y n n o ś c ią n iezb ęd n ą d la d a ls z e g o postęp ow ania in te r p r e ta c y j n e g o , zm ierza ją ceg o do

z b a d a n ia t e g o , co w tw ó r c z o ś c i t e j j e s t n a w skroś o r y g in a ln e , zaproponow ał u j ę c i e a n a li z y "Sklepów cynamonowych." i " S a n a to ­ riu m Pod K le p s y d rą " pod k ątem h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h a n a l o g i i z u n i w e r s a l is t y c z n ą k o n c e p c ją ś w i a ta n a d r e a liz m u . Na uwagę z a s łu g u je t u p rz e d e w sz y stk im p o s t u l a t , w spólny d l a program u s u r r e a l i s t ó w i S c h u lz a : k re o w a n ia ś w ia ta z p o z y c ji d z ie c k a , p r z e z pryzm at je g o s u b ie k ty w is ty c z n e j i m it o lo g i c z n e j i n t e r ­ p r e t a c j i r z e c z y w i s t o ś c i ; j e s t t o ś w ia t cudow ności - i " l e mer­ v e i l l e u x " , będący w ynikiem wzajemnego o d d z ia ły w a n ia w yo braźni i r e a l n o ś c i , d z ie d z in ą "o b iek ty w n eg o " p rz y p a d k u , m arzeń se n ­ n y ch .

M a łg o rz a ta C z e r m i ń s k a p o s ta n o w iła odpowiedzieć n a p y t a n i e , w ja k im s e n s i e można do P a r n ic k ie g o o d n ie ś ć t e r ­ m in " p o w ieśc io w a m e to d o lo g ia p o w ie ś c i" , wprowadzony p rz e z Mi­ c h a ła G ło w iń sk ie g o n a o k r e ś l e n ie p o e ty k i "no u v eau roman1*. P rzedm iotem p o d e jr z li w o ś c i P a r n ic k ie g o , j a k w y k a z a ła C zer - m iń sk a , j e s t fo rm a p o w ie ś c i s ie n k ie w ic z o w sk o -d u m a so w sk ie j. S to so w an a p r z e z a u t o r a "Nowej b a ś n i" t e c h n i k a p o w ie ś c i e p i s - t o l a r n e j , d z ie n n ik a i t p , s p ra w ia , że n a r r a t o r usytuow any j e s t u n ie g o zaw sze w c h w i li a k t u a l n e j wobec opow iadanego z d a r z e ­ n i a , gdy tym czasem k lasy czny m punktem o b s e rw a c ji / z w ła s z c z a w p o w ie ś c i h i s t o r y c z n e j / , w któ rym sy tu o w a ł s i ę on ja k o w szech­ w ie d z ą c y , zachow ujący duży d y s ta n s i o g a r n ia ją c y s z e r o k i h o ­ r y z o n t , b y ł p u n k t po z a k o ń c z e n iu w ydarzeń f a b u l a r n y c h . Wypo­ w ie d z i n a r r a to r ó w s ą z a p is a m i p r o c e s u p o z n a n ia , zawsze n i e ­ p e łn e g o , n i e d a ją c e g o s i ę z a k o ń c z y ć , w c ią ż wym agającego w ery­ f i k a c j i . I s t o t n e z n a c z e n ie ma t u s p i ę t r z e n i e p e rsp ek ty w y a u - to te m a t y c z n o ś c i , dokonane d z i ę k i pom nażaniu l ic z b y n a r r a to r ó w k o m e n tu ją c y c h je d e n d r u g ie g o . U ja w n ie n ie s y t u a c j i wypowiada­ n i a i p o tra k to w a n ie j e j ja k o p rz e d m io tu o p o w ie śc i na rów ni ze z d a rz e n ia m i c z y n i k o n s tr u k c ję ś w i a ta p r z e d s ta w io n e g o , a w ię c je g o c z a s , p rz e d e w sz y stk im s p r a w ą j ę z y k a . M ieczy sław J a n k o w i a k w sk a z a ł na h e g lo w s k i r o d o ­ wód n a rra to ró w -m ie s z a ń c ó w u P a r n ic k ie g o . " M ie s z a n ie c " w po ­ w ie ś c ia c h a u t o r a "Słow a i c i a ł a " , ze w zględ u na swój w y b itn ie podmiotowy s to s u n e k do ś w i a t a , n i e k o n te m p lu je r z e c z y w i s t o ś c i

w b e z r e f le k s y jn y m o g l ą d z i e , le c z prow adzi d ia le k ty c z n y s p ó r. W s p o r z e tym używa w s z e lk ic h n a r z ę d z i lo g ic z n y c h i l i t e r a c ­ k i c h , a poniew aż je g o spraw a j e s t n ie z w y k ła , s p ó r t e n s t a j e

s i ę z a sk ak u jący m konceptem . S z tu k i k o n c e p tu n a u c z y ł s i ę P a r ­ n i c k i - zdaniem Jankow iaka - od m a n ie ry stó w .

Z a ło ż e n ie m r e f e r a t u J e rz e g o P o r a d e c k i e g o by­ ł o u k a z a n ie ró żn o ro d n y c h elem entów o b raz u n a r r a t o r a i n a r r a - с j i pod kątem i c h m o żliw o śc i z n a c z e n i o tw ó rcz y c h . N a r r a t o r w szechw iedzący "Bram r a j u ” n ie j e s t - j a k w yk azała a n a l i z a - o b iek ty w n y . Duża l i c z b a a n a f o r , rozbudow anie ję z y k a słowami o zn aczn ych w a lo ra c h em o cjon aln y ch wysuwają n a p la n pierw szy w ła ś n ie su b iek ty w izm n a r r a c j i . N ie j e s t t o o p i s , l e c z k r e a c j a . 'W szechwiedza n a r r a t o r a j e s t t u t y lk o w szechw iedzą tw ó r c y ,k tó ­ r y w io, co tw o rz y , a l e n i e z n a w s z e lk ic h m ożliw ych zn aczeń w ła sn eg o d z i e ł a . Z a c ie r a n ie g r a n i c m iędzy n a rr a to r e m a k re o ­ wanym p rz e z n ie g o św iatem , m iędzy n a r r a c j ą w iodącą a n a r r a c j ą w p is a n ą , pro w ad zi do zachow ania p o rzą d k u p rzy czy n o w o -sk u tk o ­ wego. W ie lo ść ró ż n y c h p rz y c z y n i celów n i e pozw ala mówić o ko­ n i e c z n o ś c i . Rzecz w końcu sprow adza s i ę do i n t e r p r e t a c j i f a k ­ tó w . J e s z c z e w y r a ź n ie j z ja w is k o k r e a c j i w y s tę p u je w " I d z ie ska­ c z ą c po g ó r a c h " : n a r r a c j a w io d ąca samą sw oją s t y l i s t y k ą n arzu ­ c a t u s z tu c z n o ś ć , wymyślony c h a r a k te r f a b u ł y . N a r r a t o r wska­ z u je n a l i t e r a c k o ś ć ja k o n a m etodę w ła s n e j rozpraw y m o ra ln e j. H e le n a Z a w o r s к a s k o n c e n tro w a ła s i ę n a o p is ie ge­ n ezy i f u n k c j i id eo w e j pewnego z a b ie g u a r ty s ty c z n e g o A d o lfa R u d n ic k ie g o , m ia n o w ic ie konsekw entnego w y ró ż n ia n ia wyrazów i zwrotów a k tu a liz o w a n y c h znaczeniow o w l a t a c h o k u p a c ji, ty p u p r z e j ś c i e , m u r y , n a p a p i e r a c h , c m e n t a r z . R e f e re n tk a s t a r a ł a s i ę d o w ie ść , i ż o wyróż­ n i e n i u te g o r o d z a j u wyrazów decydow ała chęć p i s a r z a ja k n a j ­ w i e r n ie js z e g o p r z e k a z a n ia fenomenów ów czesn ej mowy p o to c z n e j; z w r ó c iła ta k ż e uwagę, że c y to w a n ie wyrazów, a w ięc p o d k r e ś la ­ n i e i c h zbio row eg o a u to r s tw a , pro w adzi do s y t u a c j i p arad o k sal­ n e j , cudzysłow y p e ł n i ą bowiem. w " Z ło ty c h oknach" dwie ró żn e f u n k c je : c y t u j ą ów czesne a u te n ty c z n e w ypow iedzi, a le zarazem w sk a z u ją na t o , że w ypow iedzi t e b y ły z a p rz e c z e n ie m a u te n ty z ­

mu, w y ra ż ały z u p e łn ie w yjątkow ą umowność. F a k ty językow e od­ n o s z ą s i ę do ż y c ia tra k to w a n e g o jak o n i e r z e c z y w i s te , n i e n o r ­ m aln e . "Słow a n a n ib y " o d d a ją praw dę o " ż y c i u n a n i b y " .

A n d rzej W e r n e r u j ą ł o p o w iad an ia B orow skiego ja k o l i t e r a c k ą w iz ję ś w ia ta obozów, s t w i e r d z a j ą c , i ż k a t e g o r i a o - p i s u , r e l a c j i ś c i ś l e d o k u m en ta ln e j do obozowej l i t e r a t u r y m ar- t y r o l o g i c z n e j n i e w y s ta r c z a , poniew aż i n te r w e n iu j e t u c z ę s t o s f e r a i d e o l o g i i czy - .s z e r z e j - św ia to p o g lą d u .O b ó z k o n c e n tr a ­ cy jn y w w i z j i B orow skiego d e m o n stru je - j a k p o d k r e ś l i ł r e f e ­ r e n t - o s ta te c z n y k s z t a ł t t o t a l i t a r y z m u . Na w iz ję t ę s k ł a d a j ą s i ę t a k i e e le m e n ty , j a k n ie u s ta n n e z a g ro ż e n ie ś m i e r c i ą , maso­ wość ś m i e r c i , nieśw iad o m o ść motywów w yroku, n a d a n ie w ię ź n io w i

s t a t u s u p rz e d m io tu , anonimowość m ordercow , tr a k to w a n ie d z i a ­ ł a l n o ś c i o k s te n a in a c y jn e j p rze z oprawców ja k o b e z n a m ię tn e j, ob­ l i c z o n e j w szczeg ó łach , p r a c y .

A n ie la K o w a l s k a w swym r e f e r a c i e w y su n ęła t e z ę , i ż "Moja c ó re c z k a " R óżew icza s ta w ia swego a u t o r a w rzędzie twór­ ców "nowej p o w ie ś c i" . W skazała n a z ło ż o n ą d y n a rik ę kompozy­ c y jn ą , e k s p o n u ją c ą " k in e m a to g ra f ic z n y " m echanizm p o s t r z e g a n i a i m y ś le n ia , n a znaczny u d z i a ł w n a r r a c j i - obok m onologu Wew­ n ę tr z n e g o - z a p is u lu ź n y c h o b s e rw a c ji s ta n o w ią c y c h n ie m a l s u ­ rowe o d b ic ie ś w ia ta , z którym b o h a te r s i ę s ty k a ; przypomina t o tr o c h ę te c h n ik ę c o lla g e 7u . Widząc w i n t e n c j a c h R óżew icza z a ­ m ia r p r z e k a z a n ia dośw iadczeń p r o s t e g o ,n i e w y ró ż n ia ją c e g o s i ę niczym c z ło w ie k a , bez n a z w isk a , b ez u s t a l o n e j b i o g r a f i i » r e f e ­ r e n t k a o d w o łała s i ę do p od o b n ej k o n c e p c ji b o h a te ró w Camusa.

E l ż b i e t a R z e w u s k a o k r e ś l i ł a ja k o t e a t r a l n e n a ­ s tę p u ją c e elem en ty s t r u k t u r y p o w ie ś c i M ic iń s k ie g o : p o d p o rzą d ­ kowanie fa b u ły w i e lk i e j m e ta fo rz e - co j e s t r e z u l ta t e m ujmo­ w an ia p o w ie ś c i ja k o i l u s t r a c j i w ie c z n e j w a lk i id e i,w p ro w a d z e ­ n i e k o n tr a s t ow ości obrazów i s ty ló w , k o m p lik a c ję planów n a r ­ r a c j i i p rz e d s ta w ie ń , u św iad am ian ie n a r z u c o n e j , s z tu c z n e j kon­ w e n c ji p o e t y c k i e j , o b se rw a c ję planów z z e w n ą trz , prym at паз>- r a c j i u n a o c z n ia ją c e j, k o n s tr u k c ję s c e n e r i i ja k o s c e n o g r a f i i , sc en o eksponowanym ru c h u i sc e n zb io ro w y ch , k r e a c ję b o h a te r a

jako a k to r a "na teatrum." zd arzeń , pozbawionego cech osobowoś­ c i , zredukowanego do " r o li" .

Jerzy P a s z e k , przypomniawszy, że m etaforyka podpo­

rządkowana s t y l i z a c j i a r c h a ic z n e j może o d d z ia ła ć dwojako na k s z t a ł t św ia ta przedstaw ionego: 1 / poprzez wprowadzane r e a l i a oraz vry razy starodaw ne, 2 / poprzez naśladow anie form czy s t y ­ l u obrazowania dawnej epoki / e p i t e t y z ło ż o n e , obrazy m ito lo ­ g ic z n e , m etaforyka b i b l i j n a / , zauw ażył, że Żeromski zn aczn ie c z ę ś c i e j n iż S ie n k ie w ic z tworzy obrazy p rzen ośn e, wyzyskując archaizm y lub zja w isk o l e k s y k a l i z a c j i . D z ię k i doborowi odpo- w ied n ich słó w s ta r o p o ls k ic h o s ią g a autor "Popiołów" n a s tr ó j

" p a ty n y wieków". Używając archaizmów, p is a r z doprowadza c z ę s ­ t o do n a p ię c ia m etaforycznego między znaczeniem starym i albo

p ó ź n ie j zagubionym, a lb o z u p e łn ie zmienionym. V/ z a k r e sie dru­ gim, wyznaczonym p rzez naśladow anie form obrazowania danej e - p o k i, n ie na w i e lk ie j r ó ż n ic y pomiędzy Żeromskim a S ie n k ie w i­ czem.

Dr Jerzy Speina

U n iw ersy tet M ikołaja Kopernika

C. KONFERENCJA NAUKOWA

P0Ś\7IĘp01IA PROBLEMOM DOKUMTACJI HISTORYCZNCLITERA.CKIEJ

W d n iach 2 8 - 3 0 lis t o p a d a 1963 r . z o s t a ła zorganizowana v/'Poznaniu ogó ln o p o lsk a k o n feren cja naukowa na tem at p ro b le­ mów m etodycznych dokum entacji h i s t o r y c z n o li t e r a c k i e j . U d ział w k o n f e r e n c j i, obok pracowników I n s ty t u t u Badań L ite r a c k ic h , w z i ę l i z a in te r e s o w a n i t ą problem atyką pracownicy In stytu tu B i­ b lio g r a f ic z n e g o B i b l i o t e k i Narodowej, in s ty tu tó w hum anistycz­ nych РАН, u n iw e r sy te c k ic h k a ted r h i s t o r i i l it e r a t u r y i b i b l i o ­ tekoznaw stw a, w yższych s z k ó ł ped agogiczn ych , b i b l io t e k u n i­

w e r s y te c k ic h , tow arzystw naukowych, wydawnictw, Radia - ogó­

łem 13 0 osób . Z g o ś c i zagranicznych przybył na k o n feren cję

T y tu ł k o n fe r e n c ji: "Zakres i metody dokum entacji h i s t o r y ­ c z n o lit e r a c k ie j " , wskazywał k ieru n ek n a c h y le n ia problem atyki p o szczeg ó ln y ch r e fe r a tó w ; punktem w y jś c ia n ie b y ły w n ic h jed­ nak rozw ażania te o r e t y c z n e , a l e konkretne p u b lik a c j e ,j a k ie u - kazały s i ę w o sta tn im 2 0 - l e c i u . C h odziło o p r z e d s ta w ie n ie i

poddanie d y s k u sji problemów m etodycznych różnych typów prac

b ib lio g r a f ic z n y c h , fa k to g r a fic z n y c h i słow nikow ych,o konfron­ t a c j ę dorobku powojennego ze stanem sp rzed 1939 r .o r a z w sp ół­ czesnym i o s ią g n ię c ia m i za g ran iczn ym i. 0 wyborze t a k ie j kon­ c e p c j i k o n fe r e n c ji zdecydowało p r z e św ia d c z e n ie , i ż w s y t u a c j i , gdy zakres dokum entacji w n a s z e j i y s c y p l i n i e , podobnie ja k w o g ó le w naukach sp o łe c z n y c h , n ie j e s t j e s z c z e wyraźnie sp re­ cyzowany, t y lk o p rzez r e f l e k s j ę op artą na d ośw ia d czen ia ch praktycznych d o jś ć można do ogólnych stw ie r d z e ń teo r e ty cz n y c h . P ierw sze r e fe r a ty pośw ięcone b yły podstawowym dla w a r sz ta ­ t u naukowego h is to r y k a l i t e r a t u r y p r z e d się w z ięc io m w z a k r e s ie b i b l i o g r a f i i b ie ż ą c e j i r e tr o sp e k ty w n e j. Mgr K. S z y m a - n o w s к i w r e f e r a c ie o " P o ls k ie j B i b l i o g r a f i i L it e r a c ­ k ie j" p r z e d s ta w ił p rzeo b ra żen ia w m etodzie opracowania k o l e j ­ nych roczników , motywując d e c y z ję r e z y g n a c ji z k o n c e p c ji szyb ­ k ieg o inform atora w z a k r e s ie nauki o l i t e r a t u r z e na r z e c z ob­ s z e r n e j , m ożliw ie p e łn e j dokum entacji ż y c ia l i t e r a c k i e g o , o - b ejm u ją cej, poczynając od r o czn ik a 1 9 66 , obok druKÓw,również

utwory l i t e r a c k i e publikowane innymi środkami masowego p r z e ­

kazu.

D r J . C z a c h o w s k a omówiła różne typy słownikow

p isa rz y w sp ó łczesn y ch , przeprowadzając szczeg ó ło w ą a n a liz ę po­

równawczą metod opracowania "Słownika w sp ó łczesn y ch p is a r z y

p o ls k ic h " , r a d z ie c k ie g o kompendium "Ruskie s o w ie t s k ij e p i s a - t i e l i p r o z a ik i" oraz d z i e ł a Н.ТаГv a rta i J .P la c e r a " B ib lio ­ graphie des au teu rs modernes de langue f r a n ç a is e " .

R e fe ra t dr E. A l e k s a n d r o w s k i e j " H isto ry ­

c z n o lit e r a c k ie kompendia b io —b ib lio g r a f ic z n e z zak resu s ta r o — p o lszczy zn y i o św iecen ia" /p rzed sta w io n y wobec n ie o b e c n o ś c i a u to r k i przez d o c. dra Z .G o liń s k ie g o / uk azał l i n i ę rozw oju kompendiów te g o ty p u , a na tym t l e " B ib lio g r a f ię l i t e r a t u r y p o ls k ie j »Nowy K o r b u t« " .

Y7 obu r e f e r a t a c h , d r C zach o w sk iej i d r A le k s a n d ro w s k ie j, z o s t a ł y w y s u n ię te p o s t u l a t y s t a ł e g o u z u p e łn i a n i a t a k i c h pub­ l i k a c j i , j a k "Nowy K o rb u t" i "S ło w n ik w sp ó łc z e sn y c h p i s a r z y p o l s k i c h " , a ró w n o c z e śn ie r o z w in ię c ie p ra c w dwóch k ie ru n k a c h : opraćow yw ania m o n o g ra fii b i b l i o g r a f i c z n y c h p o sz c z e g ó ln y c h o - k re s ó w , z a g a d n ie ń i osób o ra z p rz y g o to w a n ia m in ia tu r y z a c ji No­ v/ego K o rb u ta" d l a s z e r s z e g o k rę g u o d b io rcó w .

Z k o l e i k u s to s z mgr I . M a d e y s k a w y g ło s iła komu­ n i k a t o p ra c a c h n a d r e j e s t r a c j ą s t a r o p o l s k i c h l i t e r a r i ó w r ę ­ k o p iśm ie n n y c h .

P o s ie d z e n ie p o p o łu d n io w e , pośw ięcone d o k u m e n ta c ji h i s t o ­ r y c z n o l i t e r a c k i e j w z a k r e s ie s ta r o p o ls z c z y z n y , r o z p o c z ą ł r e ­ f e r a t p r o f , d r A lo d ii G r y c z o w e j "D ru k arz e daw nej P o l s k i na t l e słow ników d r u k a r z y " . A u to rk a u k a z a ła odm ienność p o ls k ie g o sło w n ik a od podobnych p u b l i k a c j i z a g ra n ic z n y c h , po­ l e g a j ą c ą na d ą ż n o ś c i do opracow ań m o n o g ra fic z n y c h ,o p a rty c h n a zbadanym g ru n to w n ie m a t e r i a l e źródłowym .

Dwa k o le jn e r e f e r a t y podejm owały p ro b le m a ty k ę b i b l i o g r a ­ f i i gatunków l i t e r a c k i c h . 0 b i b l i o g r a f i i dram atu s t a r o p o l s k i e ­ go mówił mgr Y/ł. K o r o t a j , w sk a z u ją c n a p o tr z e b ę o p ra ­ cowyw ania m a t e r i a ł u w a s p e k c ie badawczym ró ż n y c h s p e c j a ln o ś ­ c i : h i s t o r i i l i t e r a t u r y , n a u k i o dawnej k s i ą ż c e , t e a t r o l o g i i , m u z y k o lo g ii. D r J . R u d n i c k a p r z e d s t a w ił a p ra c e p o l ­ s k ie i obce w z a k r e s i e b i b l i o g r a f i i p o w i e ś ć i ,p o s tu l u ją c o p ra ­ cow anie zespołow e kompendiów na wzór R om anftthrer.

W drugim d n iu o b rad p o s ie d z e n ie p o ran n e skoncentrow ane by­ ł o na p ro b le m a ty c e p r a c ty p u b i o - b i b l i o g r a f i i i k a le n d a rió w . Dr В. V/ i n к 1 o w a , om aw iając "M onografie b i o - b i b l i o g r a - f i c z n e " , p r z e a n a liz o w a ła r ó ż n ic e m iędzy tym nowym typem p ra c a b i b l i o g r a f i a m i osobowymi. R e f e re n tk a w s k a z a ła , i ż p o s z e r z e ­ n i e a d n o t a c j i , w prow adzenie f a k t o g r a f i i b i o g r a f i c z n e j tw orzy

ju ż z ty c h p r a c i n t e g r a l n ą c z ę ś ć badań h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h . Dr K. K o s t e n i с z w r e f e r a c i e " K a le n d a r ia ż y c ia i tw ó r c z o ś c i p i s a r z y " d a ła po r a z p ierw sz y t e o r e ty c z n e omówie­ n ie te g o ty p u p ra c f a k t o g r a f ic z n y c h i ź ró d ło w y c h , k t ó r e , ope­ r u j ą c nowym tworzywem, tw o rz ą w ła sn e metody p o s tę p o w a n ia n au ­ kowego. Omawiając opracow ane w P o ls c e k a l e n d a r i a , d r K ostenicz

p o d k r e ś l i ł a k o n ie c z n o ś ć d o sto s o w a n ia metody p ra c y do r a n g i p i ­ s a r z a o raz z a in te r e s o w a ń o d b io rców . R e f e r a t d r a ,J . S t r a - d e c 'a i e g o ukazyw ał problem y m etodyczno " K ro n ik i grupy

l i t e r a c k i e j " n a p r z y k ła d z ie przygotow yw anej p r z e z a u to r a k r o ­ n i k i grupy Skam andra, w y r a ź n ie .u w id o c z n ia ją c , że p ro b le m a ty k a waŕsv. :a tu m etodycznego i p ra c d okum entacyjnych w iąże s i ę ś c i ­ ś l e z w iadom ościam i naukowymi i te o r e ty c z n y m i d y s c y p lin y » k tó ­ r e j s łu ż y .

P o s ie d z e n ie popołudniow e pośw ięcone b y ło d o k u m e n ta c ji te a ­ t r a l n e j ; O g ło s z o n e z o s t a ł y n a s t ę p u j а зз r e f e r a t y : mgr M.K.M a - c i e ' j e w s k i e j " P o ls k a b i b l i o g r a f i a t e a t r a l n a w o k re ­ s i e powojennym", i r a Z. W i l s k i e g o "Z .dośw iadczeń p ra­ cy nad sło w n ik iem b io g ra fic z n y m t e a t r u 'p o l s k i e g o " , dra J . G- o - t a " R e p e rtu a ry " i dw ugłos d o c . d ŕ a Z. R a s z e w s k i e - g-, o i d r a J . T i m o s z e w i c z a " P a r t y t u r a k r y ty c z ­ n a . /D o k u m en tacja p r z e d s ta w ie n ia t e a t r a l n e g o / " . R e f e ra ty t e p o z w o liły u c z e s tn ik o m zap o zn ać s i ę z p rac a m i podstawowymi d l a w a r s z t a t u naukowego t e a l . • -ogów, k t ó r e , co p o d k re ś la n o w d y s­ k u s j i , s ą b a rd z o p o trz e b n e ró w n ież h is to ry k o m l i t e r a t u r y . S z c z stjó ln e z a in te r e s o w a n ie w z b u d z iła u kazana p r z e z d o c . Ra­

szew sk ie g o i d r a J . T im oszew icza / n a p r z y k ł a d z i e i n s c e n i z a ­ c j i "Dziadów" p xzez L. S c h i l l e r a / s z tu k a r e k o n s t r u k c j i c a ł o ś ­ c io w e j. p r z e d s t a w ie n i a t e a t r a l n e g o .

T r z e c i d z ie ń o b rad r o z p o c z ą ł r e f e r a t mgr M. B r y k a ł - s k i e j " B i b l i o g r a f i a z a w a r to ś c i c z aso p ism l i t e r a c k i c h t y ­ p u m o n o g ra fic z n eg o " , om aw iający szcisc-^iow o poważny d orobek b i b l i o g r a f i i p o l s k i e j w tym z a k r e s ie i p o s tu l u j ą c y p u b l ik a c ję d a ls z y c h p r a c , c zęścio w o ju ż przygoto w any ch w k a r t o t e k a c h . Z k o l e i d o c. d r E . J a n k o w s k i w r e f e r a c i e "S ło w n ik pseu­ donimów"' p r z e d s t a w ił d z i s j e i. s t a n a k tu a ln y p s e u d o riim o g ra fii i p s e u d o n im o lo g ii w P o ls c e i za g r a n i c ą o raz o k r e ś l i ł p o d s ta ­ wowe z a ł o ż e n i a sło w n ik a pseudonimów przygotow yw anego w IBŁ. O s t a t n i r e f e r a t w y g ło s ił dr- J . S ł a w i ń s к i . Rozwa­ ż a n ia swoje p o ś w i ę c i ł problemom l i t e r a t u r o z n a w c z e j t e n a i n o l o - g i i , s t w i e r d z a j ą c , i ż ję z y k w n auce o l i t e r a t u r z e j ô s t s p o is ­ t ą m ie s z a n in ą c z te r e c h typów mov7 * d y sk u rsu naukowego, mov~y p o t o c z n e j, pew nej t e c h n i k i p e rs w a z y jn e j i mowy z l i t e r a t u r y

p i ę k n e j . H i e r a r c h ia w a ż n o śc i ty c h sk ła d n ik ó w p r z e d s ta w ia s i ę r o z b i c i e w ro ż n y c h k ie r u n k a c h l ite r a tu r o z n a w c z y c h .

W d y s k u s ji nad w ygłoszonym i r e f e r a t a m i z a b r a ło g ł o s 32 u - c z e s tn ik ó w , p o r u s z a ją c szczegółow e problem y m etodyczne o ra z z g ł a s z a j ą c l i c z n e p ro p o z y c je nowych p r a c . j ť r o f .d r J . K o rp a ła , d o c .d r M. Dembowska, w sk azując n a poważny ro zw ó j p ra c doku­ m e n ta c y jn y c h z z a k r e s u n a u k i o l i t e r a t u r z e w c ią g u o s t a t n i e g o d v A id z ie s to le c ia , p o d k r e ś l i l i ogrom d z i e ł a -dokonanego w tym z a ­ k r e s i e p r z e z I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h .

Zgodnie uznano duże z n a c z e n ie k o h e r e n c j i , p ie r w s z e j te g o ty p u - г j e l i c h o d z i o d o k u m entację h i s t o r y c z n o l i t e r a c k ą , k t ó r a w zaawansowanym e t a p i e p ra c st^ - :r z y ła m ożliw ość p r z e a n a l i z o ­ w an ia ' problemów- m etodycznych, wymiany poglądów i sform ułow a­ n i a p o s tu lá to v ; na p r z y s z ł o ś ć . O c e n ia ją c p o zy ty w n ie s z e r o k ą t e ­ m atykę r e f e r a t ó w , i c h rzeczo w o ść i i n s tru k ty w n o ś ć , d o c . Dem­ bowska - i i n n i d y s k u ta n c i - z g ł o s i l i w n io se k o p u b lik o w a n ia r e f e r á to v / ja k o w noszących poważny w kład w rozw ój m eto d y k i do­ k u m e n ta c ji nauk s p o łe c z n y c h .

Dr Ja d w ig a Czachowska I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h

D. KONFERENCJA NAUKOWA POŚWIĘCONA PROBLEMOM TiżDRII Ï HISTORII POEZJI

Na k o n f e r e n c j i , z o rg a n iz o w a n e j p rzez P raco w n ię P o e ty k i H i­ s to r y c z n e j IBL w d n ia c h g r u d n ia I968 r . , w ygłoszono n a ­ s tę p u j ą c e r e f e r a t y :

T e r e s a S k u b a la n k a /UMCS/ - Problem y sy n o n im ii. p o e ty c k i e j A lin a W itkowska - T y s ią c w ie rs z y o s a d z e n iu g r o

-/IB L tfa rsz a w a / ch u . /Z problemów poem atu o p is o ­ v/ego/

E u g e n iu sz C z a p le je w ic z - A d re s a t u rz e d s ta w io n y w l i r y k a c h

/UW/ T , . *

L eśm iana

E l ż b i e t a W róblewska /U Ł / - Podm iot l ir y c z n y w • ^ e z j i awan­ gardow ej

J e rz y Św ięch /UMCS/ Z p ro b le m a ty k i tłu m a c z e ń p a m a -s i-s tó w i B a u d e l a i r e ' a w P o l-s c e M a ria P od raza-K w iatk o w sk a - P o j ę c i e sym bolu w o k r e s ie

Mło-/IB L Kraków/ de;j p o l s k l

M arian M a cie je w sk i /KUL/ P ró b a modelowego o k r e ś l e n i a po­ w ie ś c i p o e ty c k i e j

I r e n e u s z O packi /KUL/ - Z z a g a d n ie ń c y k lu sonetow ego w p o lsk im rom antyzm ie

Lucyl i a P sz c zo ło w sk a - H arm onia i kusy rym /IB L 7/arszaw a/

Edward B a lc e r z a n /UAM/ - K a te g o r ia s y t u a c j i l i r y c z n e j . Wymienione r e f e r a t y s ta n o w ią c z ę ś ć m a te r ia łó w ,k tó r e w ej­ d ą w s k ła d k s i ą ż k i z b io ro w e j “S t u d ia z t e o r i i -i h i s t o r i i poe­ z j i . S e r i a I I й ; j e j p u b l i k a c j a w s e r i i IBL Z D ziejó w Form Ar­ ty s ty c z n y c h w L i t e r a t u r z e P o l s k i e j planow ana j e s t w ro k u 1 9 7 0 .

Dwa s p o ś ró d n i c h /T e r e s y S k u b a l a n k i , Edwarda B a l c e r z ą n a / d o ty c z y ły og ó ln y ch problem ów t e o r e t y ­ c z n y c h , b a rd z o i s t o t n y c h d l a a n a li z y ję z y k a p o e ty c k ie g o ; po­ z o s t a ł e podejm owały wybrane problem y p o e ty k i h i s t o r y c z n e j , zw iązane z p o ls k ą p o e z ją XIX i XX w iek u , d o k o n u jąc a n a liz y zarów no św iad o m o ści l i t e r a c k i e j / n p . L u c y lla P s z c z o ­ ł o w s k a p o d d a ła a n a l i z i e d y s k u s je o rym ie męskim na po­ c z ą t k u XIX v / ./ , j a k k o n k re tn y c h ro z w ią z a ń gatunkow ych i s t y ­ l i s t y c z n y c h .

Trzy r e f e r a t y p ośw ięcone problemom p o e ty k i ro m a n ty c z n e j /A lin y W i t k o w s k i e j , M arian a M a c i e j e w ­ s k i e g o , I r e n e u s z a O p a c k i e g o / zaproponow ały u j ę c i a s y n te ty c z n e t r z e c h gatunków podstaw owych d l a p ie rw ­ sz eg o o k re s u rom antyzm u. W p ra c a c h ty c h g a tu n e k n ie b y ł t r a k ­ towany ja k o r z e c z sama w s o b ie , a u to rz y ujm ow ali je g o sprawy n a t l e s z e r o k ie g o k o n te k s tu l i t e r a c k i e g o , tra k to w a n e g o dyna­ m ic z n ie . Innym i słow y: g a tu n e k ujmowano ja k o e le m e n t p ro c e s u h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e g o .

R e f e r a ty d o ty c z ą c e M łodej P o l s k i n ie tw o rz y ły ju ż t a k j e d n o l i t e g o b lo k u te m a ty c z n e g o , podejm owały je d n a k spraw y w i e l k i e j w agi d l a te g o o k r e s u . Mazia P o d r a z а - К w i a t - k o w s к a p r z e d s t a w ił a k s z ta ł to w a n i e s i ę k a t e g o r i i

symbo-l u p rz e d e w szy stk im n a m a t e r i a symbo-le fra n c u s k im , Jerzy ś w i ę c h z a ś p o d d a ł a n a l i z i e p o l s k i e p rz e k ła d y p o e z ji f r a n c u s k ie jw l a ­ t a c h d z ie w ię ć d z i e s ią ty c h XIX w ., p o k a z u ją c zarówno konw encje s t y l i s t y c z n e , j a k i e w ty c h tłu m a c z e n ia c h obow iązyw ały, ja k zna­ c z e n ie t y c h p rzek ład ó w d l a ro zw o ju ro d z im e j tw ó r c z o ś c i. P o e z ji XX w. d o ty c z y ły dwa r e f e r a t y : E u g e n iu sz C z a p l e j e w i c z p o d d a ł a n a l i z i e c y k l Leśm iana "W malinowym c h r u ś n ia k u " , z a s t a ­ n a w ia ją c , s i ę p rz e d e w szy stk im nad w y s tę p u ją c ą w nim sym boliką e r o t y c z n ą ; E l ż b i e t a W r ó b l e w s k a , p r z e d s ta w ia ją c r o z ­ w a ż a n ia o k s z ta ł to w a n i u po d m io tu w p o e z j i aw angardow ej, n i e o - g r a n i c z y ł a s i ę do g rupy k r a k o w s k ie j, a l e w p row adziła w obręb sw o ich d o c ie k a ń w s z y s tk ie d ą ż e n ia awangardowe- d w u d z ie s to le c ia m iędzyw ojennego.

R elacjon ow an a k o n f e r e n c ja b y ł a czymś w ię c e j n i ż t y lk o cyk­ lom r e f e r a t ó w : d u żą r o l ę odgryw ały d y s k u s je , w k tó ry c h u d z ia ł w z i ę l i p r z e d s t a w i c i e l e ró ż n y c h ośrodków p o lo n is ty c z n y c h . Dys­ k u s je owe p o k a z a ły , j a k żywe z a in te r e s o w a n ie budzą w śród h i s ­ to ryków l i t e r a t u r y problem y p o e ty k i h i s t o r y c z n e j .

Doc. d r M ichał G ło w iński I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h

E . KONFERENCJA NAUKOWA

POáWIipOíIA 1 0O-LECIU URODZIN STANISŁAWA WÏSPIAIÎSKIEGO Kraków 20 -2 2 I I 1969

W d n ia c h 20-22 lu te g o 1969 ro k u o b rado w ała w a u l i krakow­ s k ie g o C o lleg iu m Novum s e s j a naukowa p o św ięco na S ta n is ła w o w i W yspiańskiem u. Z org anizo w an a z o k a z ji s t u l e c i a je g o u ro d z in p r z e z I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h PAN i K a te d rę L i t e r a t u r y P o l­ s k i e j U n iw e rs y te tu J a g i e l l o ń s k i e g o , z g ro m a d z iła h isto ry k ó w l i ­ t e r a t u r y i t e a t r u z Krakowa, Warszawy, L u b lin a , K ato w ic, Lodzi i P o z n a n ia . W p i ę t n a s t u w ygłoszonych r e f e r a t a c h i w ponad dwu­ d z i e s t u g ło s a c h d y sk u s y jn y c h omówiono w ie le c e n tr a ln y c h p ro b ­ lemów zw iązanych z tw ó r c z o ś c ią a u to r a "W esela" o raz z j e j r e ­ c e p c j ą .

Obrady o tw o rz y ł w im ie n iu K a te d ry L i t e r a t u r y P o l s k i e j UJ p r o f . Henryk M a r k i e w i c z . P ie rw sz y r e f e r a t s e s j i / “S ta n is ła w W y sp iań sk i 1 8 6 9 -1 96 9”/ w y g ło s ił p r o f . K a z im ierz W y k a /W arszaw a/ . S c h a ra k te ry z o w a ł on s t a n badań n ad Wys­ p ia ń sk im w o k r e s ie o s t a t n i c h l a t je d e n a s tu / d z i e l ą c y c h d z is ie j­ s z ą k o n f e r e n c ję od p o d o b n e j, od by w ającej s ię - w ro k u 1 9 5 7 , w 5 0 - l e c i e ś m ie r c i p i s a r z a / , w sk azu jąc na pozytywny d o ro b e k tych l a t /z w ła s z c z a na z b io ro w e , k ry ty c z n e w ydanie ’'D z i e ł ” dokona­ ne p rz e z p r o f . Leona P ło s z e w s k ie g o /, o raz p r z e d s t a w ił z n a c z e ­ n ie W yspiańskiego z p u n k tu w id z e n ia d z i s i e j s z e j św iadom ości k u l t u r a l n e j .

Dwa n a s tę p n e r e f e r a t y z a j ę ł y s i ę b i o g r a f i ą p i s a r z a : p r o f . Leon P ł o s z e w s k i /K ra k ó w /: " Ś w ia tła i 'm r o k i r e l a ­ c j i i wspomnień o W yspiańskim ” ,, omówił ź r ó d ł a p a m ię tn ik a r s k ie d o ty c z ą c e a u to r a "W esela" o ra z l ic z n e t r u d n o ś c i zw iązan e z w e r y f ik a c ją p rz e k a z a n y c h p rz e z n ie i n f o r m a c ji ; mgr Maria S t o ­ k o w a /W arszaw a/: "Z d o św iad czeń k r o n ik a r z a ż y c ia i tw ó r­ c z o ś c i W y sp ia ń sk ie g o ", p r z e d s t a w ił a uwagi n a m a r g in e s ie p ro ­ wadzonych p rz e z n i ą p r a c nad k a le n d a riu m p i s a r z a , d o r z u c a ją c g a rś ć n ie z n a n y c h sz cz e g ó łó w b io g r a f ic z n y c h do je g o ż y c io r y s u .

Jednemu z n a j i s t o t n i e j s z y c h z a g a d n ie ń zw iązanych z tw ó r­ c z o ś c i ą W yspiańskiego - z a g a d n ie n iu m itu i h i s t o r i i w je g o d ram a ta c h - pośw ięcono popołudniow e obrady p ie rw s z e g o d n ia s e ­

s j i . R e f e re n c i s k o n c e n tro w a li s i ę na p ro b lem ach p o l s k i e j l e ­ gendy ś r e d n io w ie c z n e j: p r o f . Ja n N o w a k o w s k i /K ra ­ ków/: " H i s t o r i a i m it w d ram a ta c h b o le s ła w o w s k ic h ” , o ra z n a sprav/ach i n s p i r a c j i i f u n k c j i k u l tu r y k l a s y c z n e j: mgr U r s z u la K o w a l s k a / L u b l i n / : "W alor a n ty k u w św iadom ości Wys­ p ia ń s k ie g o " , mgr H anna, F i l i p k o w s k a /W a rsza w a/: "M it hom erycki w d r a m a tu r g ii W ysp iań sk ieg o " - ukazany n a p rz y ­ k ł a d z i e "Pow rotu O dysa".

D ru g i d z ie ń k o n f e r e n c ji w ypełniony z o s t a ł dwoma kom plek­ sami z a g a d n ie ń : problemem w ew nętrznej s tr u k t u r y d z i e ł dram a­ ty c z n y c h W yspiańskiego o raz ic h r e c e p c j i l i t e r a c k i e j . P r o b le ­ m atykę p ierw sz e g o z wym ienionych zakresów p r z e d s ta w iły r e f e ­ r a t y : d r A n i e li Ł e m p i c k i e j /K rakó w /: "Nowy t e a t r » W y z w o le n ia « . D ra m a tu rg ia i te m a t s z t u k i w u tw o rz e " , mgr Ewy

M i o d o ń s k i e j /K rakov;/: "K o n stru k c j a c z a s u w drama­ t a c h W y s p ia ń s k ie g o " , mgr M a rii W o ź n i a k i e w i с z - D z i a d o s z / L u b l i n / : "Funkc j a d id a s k a lió w w d ram atach W y s p ia ń s k ie g o " , o ra z p r o f .S ta n is ła w a Z a b i e r o w s k i e - g o / K a to w ic ./ : "Prolegom ena do » W esela-« " . 0 l i t e r a c k i m d z ie d z ic t w i e wyb r a t e c h . motywów tw ó ro ^ o ś c i W yspiańskiego mówi­ ł a p r o f . S t e f a n i a S k w a r c z y ń s k a /Ł ó d ź /: " »Cho­ c h o l i t a n i e c « W y sp iań sk iego ja k o o b ra z -sy m b o l w ję z y k u p ó ż - n ie js z c - j s z t u k i p o ls k ie j" - o ra z p r o f . J a n in a G a r b i - с z o w s к a / L u b l i n / : "D z ie d z ictw o » r z e ^ y listo p a d o w y c h « po W yspiańskim w p r o z ie Wacława B e r e n ta " .

T e a tro w i' 7 /y sp ia ń sk ie g o pośw ięcono o s t a t n i e t r z y r e f e r a t y k o n f e r e n c j i , w ygłoszone w j e j tr z e c i m d n iu : mgr .K azim ierz N. o- w а с к i /K raków / p r z e d s t a w ił "W ysp iańskiego koncepcję » t e a ­ t r u o g ro m n e g o « " , k o n c e n tr u ją c z r e s z t ą swe ro z w a ż a n ia n ie t y ­ l e n a id e o w o - a r ty s ty c z n e j p ro b le m a ty c e z t ą k o n c e p c ją zw iąza­ n e j , i l e na z a g a d n ie n iu w a r s z t a tu t e a t r a l n e g o , o b f i c i e i l u s ­ t r u j ą c wywody d o k u m en ta cją i k o n o g r a f ic z n ą . Dr L esław E Ur- s t a c h i e w i с z /W arszaw a/ omówił z a g a d n ie n ie "T rady­ c jo n a liz m u i eksperym entów w t e a t r a l n e j i n t e r p r e t a c j i d z i e ł W y sp ia ń a k isg o " . W re sz c ie o stru .f t u r z e i n s c e n i z a c y jn e j "Akro­ p o l i s " w " T e a t r z j - l a b o r a t o r i u m 13 rzędów " w O polu /1 9 6 2 / mó­ w i ł dx* Z bigniew O s i ń s k i /P o z n a ń /: " ^ A k r o p o l i s « " w

i n s c e n i z a c j i J e rz e g o G ro to w sk ie g o ".

S e s j a krakow ska w z b u d z iła żywe z a in te r e s o w a n ie n ie t y lk o w k rę g a c h h is to r y k ó w l i t e r a t u r y i t e a t r u , a le ta k ż e w ś ro d o ­ w isk a c h l i t e r a c k i c h i a r ty s ty c z n y c h . P rz e b ie g ie m .o b ra d , po­ t w i e r d z i ł a słow a p r o f . H enryka M a rk ie w icz a , w ypow iedziane w z a g a j e n iu , w sk a z u ją c e na bogactw o p ro b le m a ty k i badawczej zw ią­ z a n e j z tw ó r c z o ś c ią i d z i a ł a l n o ś c i ą W y sp iań sk ieg o . Do w iedzy o a u to r z e "W esela" s e s j a d o r z u c i ł a w ie le nowych s p o s tr z e ż e ń i i n f o ria a c ./i, zarówno w z a k r e s ie p ro b le m a ty k i b i o g r a f i s t y c z n e j , j a k h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e j i t e a t r o l o g i c z n e j . N ie p r e te n d u ją c do r o l i podsumowania o k re ś lo n e g o e ta p u b ad ań , n i e sta n o w ią c r e z u l t a t u j e d n o l i t e j . ln ic ja ty w y b a d a w c z e j, z sy n ch ro n izo w a n ej programowo bądź m e to d o lo g ic z n ie , p o k a z a ła wybrane problem y w

o ś w i e tl e n iu ró żn y c h w a rs z ta tó w naukowych i z a ry s o w a ła p ro p o ­ z y c je d a ls z y c h p r a c nad W yspiańskim na l a t a n a j b l i ż s z e .

Mgr Roman L o th . I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h

8 . PRODUKCJA WYDAWNICZA IBL W R. I968

W ro k u 1968 u k a z ały s i ę n a s tę p u ją c e p o z y c je z p la n u wydawni­ czego I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h РАН:

I . H i s t o r i a i T e o r ia L i t e r a t u r y . S t u d i a . K o m itet Redak c y j­ ny: A lin ą B ro d zk a, M aria J a n io n , J u lia n K rzy żan o w sk i, Zo­ f i a Szmydtowa, K azim ierz Wyka, S t e f a n Ż ó łk ie w s k i. S e k re - t a r z K o m itetu R edakcyjnego: A n ie la P io ru n o w a. - P aństw o­ wy I n s t y t u t Wydawniczy. W arszawa:

1 . Tom 21: K ry sty n a S i e r o c k a , P o lo n ia r a d z ie c k a 1 9 1 7 - 19 3 9 * Z d z i a ł a l n o ś c i k u l t u r a l n e j i l i t e r a c k i e j . Ark.wyd. 19»10. S t r . 288, 4 n l b . N ak ład 1000+255 egz.Bro­

s z u r a . Warszawa ‘i968. Cena z ł 3 0 , - / P o ś l i z g z p la n u na ro k 1 9 6 7 /•

I I . S tu d ia S t a r o p o l s k i e . Pod re d a k c ją . C zesław a H ern a s a i Je ­ rz e g o Ziomka. O ssolineum . W rocław:

2. Tom XXII: S t e f a n Z a b ł o c k i , P o ls k o - ła c iń f ik ie 0-- piced iu m ren esan so w e na t l e e u r o p e js k im .- A rk .w y d .1 9 ,1 0 . S t r . 259» 1 n l b . 'N akład 45O+I3 O e g z . B ro s z u ra . W rocław - Warszawa-Kraków 1968.. Cena z ł 4 5

,-I ,-I ,-I . S tu d ia z O kresu O św iecen ia. K om itet R ed akcy jny : E l ż b i e t a A lek san d ro w sk a, Ja n K o tt, Z d z isła w L i b e r a . O sso lin e u m . W rocław:

3. Tom V I I I: Z o fia S i n к o, P ow ieść z a c h o d n io e u ro p e js k a w k u ltu r z e l i t e r a c k i e j p o ls k ie g o O św ie c e n ia . - A rk.w yd. 2 4 ,6 0 . S t r . 394, 2 n i b . I l u s t r . 1 4 . N ak ład 500+ I30 e g z . B ro s z u ra . Wrocław-Warszawa-Kraków I968. Cena z ł 6 0