Archeologia Polski Środkowowschodniej,!. IV, 1999
Ba d a n i a k u r h a n ó w k u l t u r y c e r a m i k i s z n u r o w e j n a Gr z ę d z i e So k a l s k i e j
- KURHAN NR 3 NA STAN. 2 5 W Ł U B C Z U , POW . T O M A SZÓ W Jo l a n t a Ba g i ń s k a
U w agi w stępne
W kolejnym sezonie badań kurhanów kultury cera m iki sznurow ej na południow ym garbie Grzędy Sokal skiej przebadano kurhan nr 3 na stan. 25 w Łubczu, gm. Jarczów, pow. Tom aszów należący do grupy czterech kopców położonych na lokalnej kulm inacji (ryc. 1). Ba dania finansow ane były przez G K Z w W arszawie. K ur han znajdujący się na polu ornym został niem al całko w icie zniwelowany. W trakcie badań okazało się, że rów nież grób centralny uległ destrukcji. Tuż pod hum usem odkryto spąg podłużnej ja m y o długości ok. 170-200 cm (zarys jam y uchw ycono jed y n ie na profilu N -S), która znajdow ała się nad stropem grobu nr 5 (ryc. 3:5A). Z lo kalizow ana była w obrębie koła zakreślonego przez ro w ek wewnętrzny. Jest to praw dopodobnie pozostałość grobu K C Sz (w w ypełnisku znaleziono fragm enty kości ludzkich). R ow ek w ew nętrzny stykał się od północy z row kiem zew nętrznym . O d tej samej strony kurhan ota czała rozległa jam a przykurhanow a (ryc. 2). W warstw ie hum usow ej znaleziono liczne fragm enty ceram iki KPL, K C Sz i k. m ierzanow ickiej, a także odłupki, fragmenty w iórów i 2 grociki z krzem ienia wołyńskiego (ryc. 6: 2, 3). Tuż pod hum usem odkryto 2 groby, które pow stały po usypaniu kurhanu (zw iązane z k. m ierzanow icką i być może KCSz, ale z p ew nością m łodsze od kopca, ponie w aż znajdow ały się poza row kiem ) oraz ja m ę o nieusta lonej funkcji w kopaną w row ek. Poniżej warstwy, w któ rej w ystąpiły row ki znaleziono 7 grobów starszych od kurhanu (KPL), a na kraw ędzi jam y przykurhanowej spąg obiektu będącego pozostałością paleniska. Pod w arstw ą zw iązaną z ja m ą przykurhanow ą znaleziono jeszcze j e den grób k. m ierzan o w ick iej, k tó ry p raw dopodobnie został w kopany w dno „glinianki” w czasie gdy jeszcze nie uległa zasypaniu, stąd też w arstw a w ypełniskow a j a my znalazła się nad m łodszym obiektem .
Opis obiektów i ich inw entarzy
R ow ek zew nętrzny. Przekrój prostokątny, średnica - 830 cm, szerokość - 25-30 cm, głębokość - 70-80 cm.
R ow ek wewnętrzny. Przekrój zbliżony do prostoką ta, średnica - 540 cm , szerokość - 25-30 cm, głębokość - 50 cm.
Jam a p rzyku rh a n o w a . P ó łk sięży co w ata w rzucie poziom ym , nieckow ata w przekroju, m aksym alna sze rokość - 400 cm, głębokość - 110 cm. W w ypełnisku fragm enty ceram iki, kości zw ierzęce i ludzkie.
Grób n r l. Zniszczony - spąg tuż pod w arstw ą orną (ryc. 3: 1). Jam a grobow a ow alna, o słabo czytelnych kraw ędziach (w idoczna tylko w części północnej), zo rientow ana w zdłuż osi N -S, w ym iary - 160 x co naj mniej 270 cm. Grób podw ójny: szkielet nr 1 (zachodni) położony nieco wyżej (głębokość 49-59 cm), bardziej zniszczony, ułożony w pozycji skurczonej, na lew ym boku, głow ą na N, szkielet nr 2 (w schodni) lepiej zacho w any (głębokość 52-65 cm ), ułożony w pozycji skur czonej, na lew ym boku, g łow ą na S. W śród kości czasz ki szkieletu nr 1 znaleziono fragm enty ozdoby m iedzia nej.
Inw entarz: 3 drobne fragm enty miedzianej blaszki - zausznica?
Grób n r 2. Zniszczony — spąg tuż pod w arstw ą orną (ryc. 3: 2). Jam a grobow a nieczytelna. Zachow ały się tylko kości nóg na głębokości 38-44 cm. Zm arły ułożo ny był na praw ym boku, w pozycji skurczonej, zoriento w any w zdłuż osi N -S, g łow ą na N.
B rak inw entarza.
Grób n r 3. Jama owalna o w ymiarach 50 x 180 cm, zorientowana z niewielkim odchyleniem wzdłuż osi W-E, dno na głębokości 71 cm (ryc. 3: 3). Szkielet dziecka uło żony w pozycji w yprostow anej, głow ą na zachód, na głę bokości 62-71 cm.
B rak inw entarza.
Grób n r 4. D uża, ow alna jam a zorientow ana z lek kim odchyleniem w zdłuż osi W -E, dno na głębokości
101 cm, w ym iary - 140 x 275 cm (ryc. 3: 4). Szkielet ułożony w pozycji w yprostow anej, na głębokości 88- 101 cm , g łow ą na W. O zdoby kościane ułożone w okoli cach szyi i lewego ram ienia zm arłego, naczynie przy le wej ręce, grocik krzem ienny m iędzy żebram i, w iór krze m ienny po lewej stronie czaszki.
Inw entarz: 1. Flasza z kry zą (ryc. 5: 1), kraw ędź w y lew u i kryzy zdobiona nacinaniem , glina z niew ielką do m ieszką piasku, barw y szaro-brązow ej, plam iastej, w y m iary: w ysokość - 10,8 cm, średnica w ylew u - 4,9 cm, dna - 4,0 cm, brzuśca - 8,9 cm, kryzy - 5,9 cm. N a dnie znaleziono grudki jak iejś substancji (pokarm ?). 2. R ur ka kościana (ryc. 5 :4 ), wymiary: długość - 1 2 ,8 cm, śred n i c a - 0 ,5 x 0 ,7 cm. 3. Zaw ieszka z szabli dzika (ryc. 5: 5), w ym iary: długość - 12,8 cm, szerokość — 1,6 cm, gru bość - 0,4 cm. Z aw ieszka uszkodzona - odłam any frag m ent przy otw orze. 4. G rocik w ykonany z krzem ienia w ołyńskiego (ryc. 5: 3), boki proste, podstaw a prosta,
5 8 Jo l a n t a Ba g iń s k a
Ryc. 1. Łubcze, stan. 25, kurhan 3. Lokalizacja kurhanu.
w ym iary: długość - 3,11 cm, szerokość — 1,7 cm, gru bość - 0,4 cm. G rocik tkw ił w resztkach opraw y drew nianej. 5. W iór w ykonany z krzem ienia w ołyńskiego (ryc.5: 2), jed en bok retuszow any na stronie górnej, w y miary: długość 10,6 cm, szerokość 3,0 cm, grubość -0,7 cm.
Grób n r 5. O w alna jam a, zorientow ana w zdłuż osi W-E, o wym iarach 85 x 190 cm, dno na głębokości 92 cm (ryc.3: 5). Szkielet w złym stanie, ułożony w pozycji w yprostow anej, głow ą na W, na głębokości 84-92 cm.
B rak inw entarza.
Grób n r 6. Jam a ow alna, zorientow ana z niew iel kim odchyleniem w zdłuż osi W -E, wym iary: 90 x co naj mniej 150 cm, dno na głębokości 95 cm (ryc. 4: 1). Z a rys jam y słabo czytelny, część w schodnia zniszczona przez korytarz lisa. Szkielet ułożony w pozycji w ypro stow anej, g łow ą na W, na głębokości 81-95 cm.
Brak inw entarza.
Grób n r 7. Zarys ja m y słabo czytelny, część w schod nia nieczytelna (ryc. 4: 2). Jam a ow alna, zorientow ana z niew ielkim odchyleniem w zdłuż osi W -E, wymiary: 115 x co najm niej 150 cm. N a południow ej kraw ędzi jam y, na głębokości 68-71 cm znaleziono zniszczoną czaszkę ludzką. Pochów ek podw ójny - osobnik dorosły
i dziecko. Oba szkielety zorientow ane wzdłuż osi W NW - ESE, ułożone w pozycji w yprostow anej, głowam i na W. Szkielet dziecka na głębokości 77-85 cm, dorosłego na głębokości 75-87 cm.
B rak inwentarza.
Grób n r 8. Zarys jam y bardzo słabo czytelny, część w schodnia zniszczona przez korytarz lisa, uszkodzony szkielet, brak czaszki i lew ego ram ienia (ryc.4: 3). Jama owalna, zorientow ana z niew ielkim odchyleniem w zdłuż osi W -E, w ym iary: ok. 80 cm x co najm niej 200 cm, dno jam y na głębokości 72 cm. Szkielet zorientow any wzdłuż osi W N W -ESE, ułożony w pozycji w yprostow anej, gło w ą na E, na głębokości 63-72 cm. Pod lew ą częścią m ied nicy znaleziono nóż (?) z szabli dzika.
Inw entarz: 1. N óż (?) z szabli dzika w 2 fragmen tach (ryc. 6: 4), wymiary: a: długość - 8,0 cm, szerokość - 2 , 1 cm, b: długość - 2,6 cm, szerokość - 0,7 cm.
Grób n r 9. Zarys jam y grobowej nieczytelny (ryc. 4: 9). Szkielet zorientow any w zdłuż osi N W -SE, głow ą na NW, ułożony w pozycji w yprostow anej, n a głęboko ści 63-74 cm. W odległości 85 cm na SW od kości nóg znaleziono fragm ent w ióra krzem iennego. W obec braku zarysu kraw ędzi jam y grobow ej zw iązek tego zabytku z grobem nie je st pewny.
Ba d a n iak u r h a n ó w k u l t u r yc e r a m i k is z n u r o w e jn a Gr z ę d z ie So k a l s k i e j 59
Ryc. 2. Łubcze, stan. 25, kurhan 3. Plan sytuacyjno - wysokościowy (nr obiektów zgodne z inwentarzem, a - jama przykurhano- wa, b - rowki, c - jama lisa).
6 0 Jo l a n t a Ba g iń s k a
Ryc. 3. Łubcze, stan.25, kurhan 3. Rzuty poziome i przekroje grobów (A - przekroje grobów, 1 - 5 - nr grobów b - jamy grobowe, c - calec, d - spąg jamy KCSz).
Ba d a n ia k u r h a n ó wk u l t u r yc e r a m i k is z n u r o w e jn a Gr z ę d z ie So k a l s k i e j 61
Ryc. 4. Łubcze, stan.25, kurhan 3. Rzuty poziome grobów nr 6-10 i przekrój grobu nr 10 A (a - korytarz lisa, b - humus, c - warstwa związana z jam ą przykurhanową, d - jama grobowa, e - calec, x - wiór krzemienny).
62 Jo l a n t a Ba g iń s k a
Ba d a n iak u r h a n ó wk u l t u r yc e r a m i k is z n u r o w e jn a Gr z ę d z i e So k a l s k t f j
6 4 Jo l a n t a Ba g iń s k a
Inw entarz: I. Przypiętkow y fragm ent w ióra z krze m ienia w ołyńskiego (ryc. 6: 1), nieretuszow any, w ym ia ry: długość 4,8 cm , szerokość 3,3 cm, grubość -0,5 cm.
Grób n r 10. Jam a grobow a zbliżona do prostokąta (ryc. 4: 5, 6), zorientow ana w zdłuż osi N W -SE. W ym ia ry: 100 x 200 cm, dno na głębokości 150 cm. Szkielet źle zachowany, pozycja trudna do ustalenia — nogi lekko ugięte(?), głow a odw rócona tw arzoczaszką w dół, szkie let na głębokości 123-143 cm. Przy czaszce, w okoli cach szyi ozdoby z m uszli, pod żebram i szpila kościana. Inwentarz: 1. Z aw ieszki z m uszli (ryc. 6: 7) — 6 sztuk. 2. Paciorki z m uszli (ryc. 6: 6) - 8 sztuk zachow anych w całości, 4 sztuki zachow ane fragmentarycznie. Paciorki okrągłe z pojedynczym otw orem , średnica - 0,6-0,7 cm, grubość — 0,1-0,2 cm (m ają one tendencje do rozw ar stw iania w ięc ich pierw otna grubość m ogła być w ięk sza). 3. S zp ila k o śc ia n a b e z w y o d ręb n io n ej głów ki (ryc.6e), w górnej części płasko ścięta, otw ór przew ier cony poziom o. Szpila w przekroju okrągła. Wymiary: długość - 6,4 cm, średnica - 0,5 cm.
O biekt n r 11. Jam a trapezow ata w rzucie poziom ym , zorientow ana w zdłuż osi N -S, w ym iary: 80 x 130 cm, dno na głębokości 63 cm. W ypełnisko jednolite, barw y czarnej. Jam a znajdow ała się nad row kiem .
Brak inw entarza.
O biekt n r 12. Zniszczony, zachow ał się tylko spąg ja m y o w ym iarach 60 x 150 cm. Jam a zorientow ana w zd łu ż osi N E -SW . W y p ełn isk o b ru n a tn e z p o le p ą w zdłuż kraw ędzi i licznym i drobinam i w ęgla drzew ne go. B rak inwentarza.
Analiza m ateriałów
K urhan nr 3 na stan. 25 w Łubczu je s t bez w ątpienia zw iązany z kulturą ceram iki sznurow ej. Ś w iadczą o tym odkryte row ki i półksiężycow ata jam a przykurhanow a stanow iące elem enty charakterystyczne dla tej kultury. Średnica row ka zew nętrznego (8,3 m ) je st typow a dla kurhanów z G rzędy Sokalskiej. A nalogiczne row ki zna leziono w W erszczycy stan. 1 i 30 i Ł ubczu stan. 2, kur han II (J. B agińska 1990, s. 22, ryc. B , 1997, s. 47, ryc. 2B, W. K om an 1990, s. 16, ryc. 2). Row ek wew nętrz ny nie był położony koncentrycznie w stosunku do row ka zew nętrznego lecz stykał się z nim z jednej strony. B yła to praw dopodobnie dodatkow a konstrukcja otacza ją c a grób. Takie w ew nętrzne row ki znane są z kurha nów w B rzezinkach (J. M achnik 1966, tabl. XXA). Duże, p ó łk sięży co w ate ja m y o ta c z a ją w iększość kurhanów z Grzędy Sokalskiej. M ożna tu w ym ienić np. kurhany ze stan. 27 i 37 w Ł ubczu (W. K om an 1997, s. 38, ryc. 1, J. Bagińska 1997a, s. 47, ryc. 2A). N a profilu N -S zaob serw ow ano tuż pod hum usem spąg podłużnej ja m y znaj dującej się nad stropem grobu nr 5 (KPL). W jej wypeł- nisku znaleziono fragm enty kości ludzkich. U kład stra tygraficzny obu obiektów św iadczy o m łodszej pozycji chronologicznej om aw ianej jam y. Znajdow ała się ona na
obszarze otoczonym row kiem wew nętrznym . Praw do podobnie je st to pozostałość zniszczonego grobu KCSz. Przypuszczenia te m oże potw ierdzać znalezienie w hu m usie fragm entów ceram iki K C Sz i grocika krzem ien nego (ryc. 6: 2) m ającego analogie w m ateriałach tej kul tury, m. in. z W erszczycy stan. 29 (J. Bagińska, W. K o man 1991, s. 85), z K rzyża stan 1 (K. Tunia 1997, s. 187, ryc. 10), z B rzezinek (J. M achnik 1966, tabl. XXXV-2).
W śród obiektów odkrytych na om aw ianym stano w isku je st 10 grobów (ob. n r 1-10). Jeden obiekt m a cha rakter w yraźnie osadow y (ob. n r 12). W ypełnisko jam y (polepa w zdłuż krawędzi, liczne w ęgielki) świadczy o jej paleniskowej funkcji (spąg pieca?). N iestety brak ceram i ki uniem ożliw ia datow anie obiektu. Przeznaczenia kolej nego obiektu (nr 11) trudno ustalić. Jam a m iała jed n o li cie czarne w ypełnisko, trapezow aty kształt i wym iary 80 x 130 cm. K ształt zdaje się sugerow ać funkcję grobową. T rapezow ate ja m y grobow e odkryto w kurhanach, m.in. na stan. 2 i 24 w Łubczu, 29 i 30 w W erszczycy (J. B a gińska, W. K om an 1991, s. 77). W ym iary w skazują na grób dziecięcy. B ardzo podo b n e w ym iary m iał grób dziecka ze stan. 16 w Ł ubczu (J. B agińska 1991, s. 5). W ątpliw ości budzi jed n ak zupełny brak kości. N ie da się w zw iązku z tym w ykluczyć innego przeznaczenia tego obiektu. U kład stratygraficzny om aw ianej ja m y i row ka św iadczy o jej m łodszej pozycji chronologicz nej, a w ięc je s t ona m łodsza od kurhanu KCSz.
Odkryte groby m ają ró żn ą orientację. W zdłuż osi N -S zorientow ane są groby n r 1 i 2, w zdłuż osi W -E groby nr 3-8, w zdłuż osi N W -SE groby nr 9 i 10. Zarysy ja m grobow ych w w iększości przypadków są słabo czy
telne (nr 1,6-8) lub nieczytelne (nr 2,9). Wyraźny, owalny kształt m iały jam y n r 3-5, kształt zbliżony do prostokąta zaś ja m a nr 10. Z arysy ja m n r 1, 6-8 były czytelne tylko fragm entarycznie, ale m ożna uznać j e za owalne, a więc aż 7 ze znalezionych grobów m iało ow alne jam y. Różny był stopień zachow ania szkieletów. W grobach nr 3, 4, 6, 7, 9 szkielety zachow ały się w stanie dobrym. Groby nr 1 i 2 częściow o zniszczyła orka, a w ięc szkielety za chow ały się fragm entarycznie. Szkielety z grobów nr 5 i 10 znaleziono w bardzo złym stanie, chociaż ja m gro bow ych nie naruszyła działalność gospodarcza. Szkielet z grobu nr 8, chociaż dobrze zachow any, pozbaw iony był czaszki i lew ego ram ienia. Zniszczenia te spow odo w ał korytarz w ykopany przez lisa. Być m oże czaszka należąca do tego osobnika została przesunięta aż do stro pu grobu n r 7, w którym znaleziono zniszczoną czaszkę ludzką. W śród 10 odkrytych grobów 2 były grobam i podw ójnym i - w grobie nr 1 ułożono osoby dorosłe, w grobie nr 7 dorosłego i dziecko. D uże zróżnicow anie w ykazuje ułożenie i orientacja zm arłych. W grobach o orientacji W -E w szystkie szkielety ułożono w pozycji w yprostow anej, w iększość głow am i na W. W yjątek sta now i grób nr 8 zorientow any g łow ą na E. W pozycji w yprostow anej ułożono też zm arłego z grobu nr 9, gło w ą na NW. W pozycji skurczonej n a lew ym boku znale
Ba d a n iak u r h a n ó wk u l t u r yc e r a m i k is z n u r o w e jn a Gr z ę d z ie So k a l s k i e j 65
ziono oba szkielety z grobu nr 1 (głow ą skierow ane na N i S), a w pozycji skurczonej na praw ym boku szkielet z grobu n r 2. Ze w zględu na zły stan zachow ania trudne do ustalenia je s t ułożenie szkieletu z grobu nr 10. Głow a odw rócona była tw arzoczaszką w dół, nogi być może lekko skurczone. Szkielet zorientow ano głow ą na SE.
Tylko połow a odkrytych w Ł ubczu grobów zaw ie rała inwentarz. W grobie n r 1 natrafiono na fragm enty blaszki m iedzianej w śród kości czaszki. Jest to zapew ne pozostałość zausznicy. G rób ten należy w iązać z kulturą m ierzanow icką. O prócz obecności zabytku m iedziane go świadczy o tym rów nież sposób ułożenia szkieletów typow y dla pochów ków m ierzanow ickich. O becności tej kultury na om aw ianym stanow isku dow odzi także zna lezienie w hum usie fragm entów ceram iki zdobionych odciskam i podw ójnego i potrójnego sznura oraz grocika krzem iennego m ającego analogie w m ateriałach m ierza now ickich z kurhanu K C S z n a stan. 38 w Łubczu (J. B a gińska 1997b, s. 196, ryc. 3). N a podstaw ie okruchów blaszki m iedzianej trudno określić fazę k. m ierzanow ic- kiej, z którą zw iązany je s t grób n r 1. Fragm enty ceram iki z hum usu należące do faz w cześniejszych (faza proto- i w czesnom ierzanow icka) m o g ą m ieć zw iązek z grobem n r 1 lub ze zniszczonym grobem nr 2 obecnie pozbaw io nym w yposażenia. Sposób ułożenia zm arłego pozw ala łączyć grób nr 2 z k u ltu rą ceram iki sznurow ej lub m ie rzanow icką.
Z k u ltu rą m ierzanow icką należy też w iązać inw en tarz grobu nr 10, w którym znaleziono szpilę kościaną zbliżoną do typu Ib w typologii B. B aczyńskiej (1994, s. 18, ryc. 5). Szpile kościane w y stęp u jąw inw entarzach m łodszych fa z k . m ierzanow ickiej (S. Kadrów, J. M ach nik 1997, s. 164). W raz ze szp ilą znaleziono okrągłe paciorki z m uszli częste w inw entarzach tej kultury oraz zaw ieszki z m uszli.
Inw entarz grobu n r 4 je s t bez w ątpienia zw iązany z kulturą pucharów lejkow atych. W yznacznikiem kultu row ym w tym zespole je s t flasza z kryzą, której tow a rzyszyły ozdoby kościane i w yroby z krzem ienia w ołyń skiego - retuszow any w iór i rów noram ienny grocik. F la sza zdobiona nacinaniem na kraw ędzi w ylew u i kryzy m a liczne analogie w materiałach K PL, m.in. z Lasu
Stoc-kiego, A ntopola, N ałęczow a (L. G ajew ski 1949, s. 129, ryc. 71, s. 11, ryc. 4, s. 171), Ć m ielow a (T. W iślański 1979, s. 189, ryc. 100:2) i G ródka N adbużnego (W. Gu- m iński 1989, s. 83, ryc. 38e-g). G rocik rów noram ienny zbliżony je s t do typu A l-1 w typologii grocików krze m iennych K W L C M (A. Z akościelna 1996, s. 67, ryc. 9). G rociki takie pojaw iły się w polskich zespołach za p o średnictw em kultury trypolskiej, w której pow szechne są od fazy B (3600-3000 conv. BC). G eneralnie należy je datow ać na II poł. IV i początek III tysiąclecia. Cały zespół należy łączyć z fazą B R II kultury pucharów lej kow atych (2900-2700/ 2600 conv. BC - 3540 —3340/ 3180 cal BC).
Z k u ltu rą p u ch aró w lejk o w aty ch m ożna rów nież w iązać grób n r 8 w yposażony w szablę dzika pełniącą być m oże funkcję noża. A nalogiczne narzędzie znale ziono w Ć m ielow ie (T. W iślański 1979, s. 235, ryc. 135 -15). G roby n r 3, 5-7 pozbaw ione były inw entarza, ale sposób ułożenia zm arłych i orientacja grobów identycz ne z grobam i w yposażonym i w zabytki K PL pozw alają na przyporządkow anie ich w łaśnie tej kulturze. W ątpli w ości budzi chronologia grobu n r 9, w którym zm arły ułożony b y ł w pozycji w yprostow anej, ale grób zorien tow ano w zdłuż osi N W -SE. W pobliżu szkieletu znale ziono fragm ent w ióra krzem iennego. W obec braku za rysu ja m y grobowej zw iązek tego zabytku z grobem nie jest pewny. Pozycja w jakiej znaleziono szkielet oraz brak inwentarza (ew entualnie fragm ent wióra) sugerują zw ią zek z kulturą pucharów lejkowatych. Zastanaw ia jednak odm ienna orientacja, tym bardziej, że grób znajdow ał się w bezpośrednim sąsiedztw ie pozostałych grobów KPL.
P o d su m o w u jąc ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e o b iek tó w znalezionych n a stan. 25 w Ł ubczu należy stw ierdzić, że k urhan K C S z p o w sta ł na starszy m cm entarzysku zw iązanym z fa z ą B R II kultury pucharów lejkow atych. Z kulturą tą zw iązane są groby nr 3-8. W nasyp kurhanu w kopano co najm niej 2 groby kultury m ierzanow ickiej (grób nr 1 i 10). G rób n r 2 m ożna łączyć z K C Sz lub kulturą m ierzanow icką. T rudna do ustalenia je s t chro nologia obiektów nr 9, 11 i 1 2 . 0 jam ie nr 11 m ożna p o wiedzieć tylko tyle, że je st m łodsza od kurhanu, gdyż została w kopana w rowek.
Literatur a
B a c z y ń s k a B.
1994 Cmentarzysko kultury mierzanowickiej w Szar-bii, woj. kieleckie. Studium obrządku pogrze bowego, Kraków.
B a g i ń s k a J.
1990 Kurhan KCSz - stan. 30 w Werszczycy, gm. Jar czów, Spr. zam., s. 20-23.
1991 Cmentarzysko KCSz na Grzędzie Sokalskiej - stan. 16 w Łubczu, Spr. zam., s. 5-7.
1997a Cmentarzysko kurhanowe kultury ceramiki sznurowej na Grzędzie Sokalskiej - stanowiska: Łubcze 37, Werszczyca 1, APŚ, t. 2, s. 45-52. 1997b Groby kultury mierzanowickiej na Grzędzie So
kalskiej, Spr. Arch., t. 49, s. 191-206. B a g i ń s k a J., K o m a n W.
1991 Badania nad kurhanami kultury ceramiki sznu rowej na Grzędzie Sokalskiej, Lub. Mat. Arch., t. 6, s. 73-87.
66 Jo l a n t a Ba g iń s k a
G a j e w s k i L.
1949 Kultura czasz lejowatych między Wisłą i Bu giem, Ann. UMCS, sec. F, t. 4, s. 1-194. G u m i ń s k i W.
1989 Gródek Nadbużny. Osada kultury pucharów lej kowatych, Wrocław.
K a d r ó w S., M a c h n i k J.
1997 Kultura mierzanowicka. Chronologia, taksono mia i rozwój przestrzenny, Kraków.
K o m a n W.
1990 Badania mikroregionalne na Grzędzie Sokal- skiej. Cmentarzysko kurhanowe kultury cera miki sznurowej w Łubczu na stan. 2, gm. Jar czów, Spr. zam., s. 11-19.
1997 Sprawozdanie z badań kurhanu na stan. 27 w Łubczu, woj. zamojskie, APS, t. 2, s. 37-44.
K r u k J., M i l i s a u s k a s S.
1981 Wyżynne osiedle neolityczne w Bronocicach, woj. kieleckie, APol, t. 26, s. 65-108. M a c h n i k J.
1966 Studia nad kulturą ceramiki sznurowej w Ma-łopolsce, Wrocław.
T u n i a K.
1997 Groby kultury ceramiki sznurowej w Krzyżu, woj. Kielce, Spr. Arch., t. 49, s. 181-190. W i ś 1 a ń s k i T.
1979 Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo
- hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lej kowatych, PZ Pol, t. 2, s. 165-260.
Z a k o ś c i e l n a A.
1996 Krzemieniarstwo kultury wotyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej, Lublin.
Jo l a n t a Ba g iń s k a
E x c a v a t i o n s o f t h e C o r d e d W a r e C u l t u r e B a r r o w s in G r z ę d a S o k a l s k a , B a r r o w 3 a t S i t e 2 5 in Ł u b c z e , T o m a s z ó w L u b e l s k i D i s t r i c t
The examined barrow number 3 at site 25 in the Jarczow commune, had its mound completely levelled off. However, two ring-ditches and a pit adjacent to the barrow were prese rved. The ditches, which were 8,3 m and 5,4 m in diameter, were not concentric. The internal ditch most probably consti tuted an additional construction surrounding the central grave which was destroyed. The humus contained potsherds, and a flint arrow point of the Corded Ware culture. The barrow was located at an older cemetery associated with the Bronoci- ce phase II o f the Funnel Beaker culture. Twelve features were uncovered, among which feature 12 had a settlement charac ter, while features 1-10 were graves. The absence of findings makes it impossible to establish the function of feature 11. Graves 3-8, in which the individuals were laid along the W-E axis, in the supine position, should be ascribed to the Funnel Beaker culture. Only two of them contained grave furniture: grave 8 a knife made of the tusk of a wild boar, grave 4
-a coll-ared fl-ask, -an -arrow point, -a bl-ade m-ade of Volhyni-an flint, and bone ornaments. At least two graves (1 and 10) may be connected with the Mierzanowice culture. The individuals from these graves were laid in the crouching position, and the ir furnishing was represented by artefacts which are typical of this culture: fragments of an ear-ring (grave 1), a bone pin as well as pendants and beads made of shells (grave 10). The unfur nished and devastated grave 2, which contained remains of an individual placed in the crouching position, may be connected with the people of the Corded Ware or Mierzanowice cultures. It is difficult to establish the chronology of grave 9. Quite po ssibly, it should be associated with the Funnel Beaker culture cemetery (identical positioning of the skeleton), though the NW-SE orientation of the skeleton casts doubt on this hypo thesis. The stratigraphy of pit 11 and of the ring-ditch point to a younger chronological dating of the pit, which means that it was made after the creation of the barrow.
