Prof. dr hab. Zbigniew Kotañski urodzi³ siê 17.08.1927 r. w Pudzinie — ma³ej wiosce nad Niemnem w woj. nowo-gródzkim — w rodzinie nauczycielskiej. Na Nowogród-czyŸnie spêdzi³ te¿ m³ode lata, koñcz¹c w 1939 r. szko³ê powszechn¹ w Lidzie. Tam zasta³ Go wybuch wojny i okupacja, najpierw sowiecka, a póŸniej niemiecka. Kilku-nastoletni Zbyszek rych³o zwi¹za³ siê z podziemiem nie-podleg³oœciowym i zacz¹³ pracowaæ najpierw w nas³uchu radiowym, a po zaprzysiê¿eniu — w Biurze Informacji i Propagandy AK. Po dekonspiracji poszed³ do lasu i zosta³ ¿o³nierzem plutonu „Sawicza”, wcielonego do VII batalio-nu 77 pu³ku piechoty, dowodzonego przez s³ynnego „Ponurego” — majora Jana Piwnika. By³ te¿ jednym z tych, którym przypad³o w udziale — po œmierci „Ponure-go” w czerwcu 1944 r. — przewiezienie cia³a poleg³ego dowódcy. Po przesz³o 40 latach, kiedy wspólnie z towarzy-szami broni — ¿o³nierzami „Ponurego” — spotykali siê w Górach Œwiêtokrzyskich, uzyska³ podziêkowanie za ¿o³nier-sk¹ s³u¿bê; tym podziêkowaniem — które sprawi³o Mu wielk¹ przyjemnoœæ — by³y t³umy skanduj¹ce: Dziêkuje-my ci Armio Krajowa.
Bra³ udzia³ w operacji „Ostra Brama”, a po rozbrojeniu oddzia³ów AK w Puszczy Rodnickiej pod Wilnem uda³o
Mu siê unikn¹æ internowania i wróci³ w okolice Lidy, sk¹d wiosn¹ 1945 r. zosta³ — jak to siê wtedy mówi³o — repa-triowany do Bia³egostoku. Maturê uzyska³ w Toruniu, tam te¿ rozpocz¹³ — na Uniwersytecie Miko³aja Kopernika — studia geograficzne, ale wkrótce, zafascynowany wyk³ada-mi profesora Edwarda Passendorfera, przeniós³ siê na geo-logiê. Mia³ jeszcze szczêœcie s³uchaæ wyk³adów leciwego ju¿ wówczas profesora Mieczys³awa Limanowskiego. Stu-dia ukoñczy³ w 1952 r. i po przeniesieniu — wraz z ca³ym Zak³adem Geologii — do Warszawy, zosta³ pracownikiem Wydzia³u Geologii UW, na którym uzyska³ stopnie dokto-ra (1957) i doktodokto-ra habilitowanego (1961); ten drugi na podstawie rozprawy Tektogeneza i rekonstrukcja paleogeo-grafii pasma wierchowego w Tatrach. Bo w³aœnie Tatry, gdzie pracowa³ ponad 20 lat, i w zwi¹zku z którymi prowa-dzi³ badania porównawcze w ró¿nych czêœciach alpidów na obszarze Europy, sta³y siê pasj¹ Jego ¿ycia.
By³ wybitnym znawc¹ geologii Tatr i niekwestiono-wanym autorytetem w tej dziedzinie. Od pocz¹tku lat 1950. prowadzi³ tam bardzo intensywne badania, których efek-tem by³o najpierw poznanie zmiennoœci facjalnej w strefie wierchowej i reglowej, a nastêpnie — rekonstrukcja palinspastyczna oraz przedstawienie nowego ujêcia
tekto-631 Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 8, 2005
Zbigniew Kotañski 1927–2005
niki Tatr. Oparte ono zosta³o na odkrytym przez Z. Kotañskiego oryginalnym stylu budowy pasma wierchowego oraz reglowe-go, zwi¹zanym z istnieniem ³usek p³aszczo-winowych. W efekcie badañ Z. Kotañskiego (i jego uczniów) obszar Tatr — mimo bar-dzo skomplikowanej budowy — sta³ siê w latach 1960. jednym z najlepiej poznanych w ca³ym górotworze karpackim. Szczególny postêp zanotowano przy tym w stratygrafii triasu opartej na glonach wapiennych z ro-dziny Dasycladaceae. Do wielkich osi¹gniêæ Z. Kotañskiego nale¿a³o te¿ odkrycie jedy-nych w Tatrach triasowych amonitów, daonelli i p³azów tarczog³owych w p³asz-czowinie reglowej górnej oraz wyró¿nienie wielu jednostek tektonicznych w paœmie wierchowym i reglowym. Wreszcie — opra-cowa³ i wyda³ materia³y rêkopiœmienne Fer-dynanda Rabowskiego, innego wielkiego geologa tatrzañskiego.
W 1969 r. Z. Kotañski zwi¹za³ swe losy z Pañstwowym Instytutem Geologicznym i tu w 1981 r. uzyska³ tytu³ naukowy profe-sora. W PIG rozpocz¹³ prace metodyczne, dotycz¹ce geologicznej kartografii wg³êb-nej, i bardzo szybko sta³ siê uznanym
auto-rytetem w tej dziedzinie. Ukoronowaniem tego w¹tku twórczoœci naukowej Z. Kotañskiego by³ bardzo wysoko oceniany, wykonany w 1997 r. pod jego kierownictwem naukowym, atlas map geologicznych œciêcia poziomego Polski do g³êbokoœci 5 km.
Dzia³alnoœæ Zbigniewa Kotañskiego w dziedzinie geo-logii cechowa³ nadzwyczaj rzadki przymiot — wszech-stronnoœci zainteresowañ naukowych zawsze towa-rzyszy³y du¿e sukcesy, dokumentowane licznymi publika-cjami naukowymi.
Obraz dzia³alnoœci by³by wszak¿e nie-pe³ny bez wspomnienia o Jego wielkich osi¹gniêciach dydaktycznych i popularyza-torskich. Z. Kotañski by³ autorem kilkunastu podrêczników uniwersyteckich i ksi¹¿ek po-pularnonaukowych, wychowawc¹ i mistrzem kilku pokoleñ geologów — w tym m.in. moim wychowawc¹ i mistrzem — i autorem bardzo popularnych przewodników geolo-gicznych po Tatrach i Górach Œwiêtokrzys-kich.
Warto te¿ dodaæ, i¿ dla przysz³ych pokoleñ dziêki stara-niom Z. Kotañskiego uratowano od zniszczenia dwa wa¿ne rezerwaty w Górach Œwiêtokrzyskich: Miedziankê i Œlu-chowice.
Pod koniec kariery zawodowej by³ kierownikiem Muzeum Geologicznego PIG. Zapytany wtedy, co chcia³by robiæ na staroœæ, odpar³: Móg³bym osi¹œæ jako Grek Zorba na którejœ z wysp Morza Egejskiego. Nie by³o Mu to — nie-stety — dane. Zmar³ 18.06.2005 r. w Warszawie.
Profesor Zbigniew Kotañski dobrze zas³u¿y³ siê Polsce i dobrze zas³u¿y³ siê geologii.
Tadeusz Peryt
632
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 8, 2005
¬
Ryc. 2. Z. Kotañski z bokserem Czacz¹ w
za-chodniej czêœci Zelejowej w Górach Œwiêto-krzyskich. Po³owa lat 1960.
Ryc. 3. Zbigniew Kotañski („Artur”) i Jan Wasiewicz („Lew”) — ¿o³nierze
