• Nie Znaleziono Wyników

Zur Negation im Kopulasatz im Deutschen und Polnischen

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zur Negation im Kopulasatz im Deutschen und Polnischen"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A li N I V E S S I T A T I S L O D Z I , E N S I S FOLIA LINGUIST!CA 3 , 1 9 0 2

Tomasz G liw iń s k i

ZUR NEGATION IM KOPULASATZ IM DEUTSCHEN UND POLNISCHEN

D ie g e s o n d e r te B e tr a c h tu n g d e r N e g a tio n im K o p u la s a tz i s t f ü r d i e d e u t s c h - p o ln i s c h e k o n t r a s t i v e N e g a tio n s f o r s c h u n g i n s o ­ f e r n von B ed eu tu n g , a l s d a s Wesen d e s K o p u la s a tz e s l n den Gram­ m a tik e n u n t e r s c h i e d l i c h a u f g e f a f lt w i r d . Es w e rd en d i e s b e z ü g l ic h zw ei T h e o r ie n v e r t r e t e n . E in e von ih n e n s a g t , daß d a s K o pu la­ v e r b n i c h t s e l b s t ä n d i g a l s s t r u k t u r e l l e s Z entrum d e s S a tz e s

f u n g i e r e n k a n n , s o n d e rn e r s t i n V e rb in d u n g m it dem P r ä d i k a t i v e i n e zu sa m m e n g esetzte P r ä d ik a ts f o r m b i l d e t . D ie s e M einung w ir d i n den m e is te n p o l n is c h e n G ram m atiken v e r b r e i t e t .

D ie z w e ite T h e o r ie b e z e i c h n e t d a s K o p u la v e rb a l s s o u v e r ä n e s P r ä d i k a t und s t e l l t d a s P r ä d i k a t i v den a n d e re n S a t z g l i e d e r n g l e i c h 2 . D i e s e r A u ffa s s im g , d i e a u f d e r G ru n d la g e e i n e r s t r u k ­ t u r e l l e n S a tz a n a l y s e e n ts ta n d e n i s t , b egeg nen w i r l n den n e u e re n d e u ts c h e n G ram m atiken, wo dem K o p u la v e rb zw ar e i n b e s o n d e r e r P l a t z u n t e r den a n d e re n V o llv e rb a n a u fg ru n d s e i n e r L e is tu n g , zw ei E le m e n te s y n t a k t i s c h m ite in a n d e r zu v e r b in d e n , e in g eräu x n t w ir d , ' S ie h e d az u u . a . Z. K l e m e n s i e w i с z , Z ary s s k ł a ­ d n i p o l s k i e j , Warszawa 1973, S . 34 f f . 5 S . ^ J o d ł o w s k i , P odstaw y p o l s k i e j s k ł a d n i , Warszawa 1977, 3 . 73 f f . 2 Y g l. H. G 1 i n z , ' Der d e u ts c h e S a t z . W o r ta r te n und S a t z g l i e d e r w i s s e n s c h a f t l i c h g e f a ß t und d i c h t e r i s h g e d e u t e t , D ü s s e l d o r f 1957, S . 6 3 ; J . E r b e n , A briß d e r d e u ts c h e n G ram m atik, B e r l i n 1965, S . 232 f . (a u ch Anm. A ); G. H e l b i g , W. S с h e n к e 1 , W ö rterb u ch z u r V a le n z und D i s t r i b u t i o n d e u ­ t s c h e r V erb en , L e ip z ig 1969, S . 30; Dudeh. G ram m atik d e r d eu ­ ts c h e n G e g e n w a rts s p ra c h e , B d. 4 , M annheim -W ien-Z ürich 1973, S . 478 f . , 503 f .

(2)

s e i n Wesen je d o c h n i c h t a l s a u s s c h l i e ß l i c h ! 'v o m P r ä d i k a t i v , d e t e r ­ m i n i e r t a n g e se h e n w ird «

E in e n B ew eis d a f ü r , dafl d a s K o p u lav e rb m it dem P r ä d i k a t i v im P o ln i s c h e n k e in e s y n t a k t i s c h e E i n h e i t b i l d e t , s c h e i n t d a s V er­ h a l t e n d e r N e g a t i o n s p a r t i k e l ’ n ie * im K o p u la s a tz und d e r d a m it v e rb u n d e n e w e s e n t li c h e s e m a n tis c h e U n t e r s c h i e d , d e r s i c h beim G e b ra u c h d e r n e g i e r t e n a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v e e r g i b t , zu l i e f e r n . D ie s e N e g ie ru n g e n t s t e h t d u rc h d i e V e rla g e r u n g d e r N e g a tio n vom V erb a u f d i e d u rc h d a s P r ä d i k a t i v a u s g e d r ü c k te E i g e n s c h a f t . I n f o l g e . d i e s e r V e rla g e r u n g ä n d e r t * nie* s e i n e n mor­ p h o lo g is c h e n S t a t u s vom f r e i e n zum gebundenen F o r m a tiv , Den d a ­ d u r c h e n ts ta n d e n e n s e m a n tis c h e n U n te r s c h ie d mögen f o lg e n d e B e i­ s p i e l e i l l u s t r i e r e n ;

( 1 ) M ia s to n i e b y ło z a d b a n e . (1 a) M ia s to b y ło z a n ie d b a n e .; ( 2 ) МесзГ n’j-.e b y ł c ie k a w y . (2 a ) Mecz b y ł n i e ciekaw y .

W ahrend i n den S ä tz e n 1 u . 2 d i e N e g a tio n d a s F e h le n e i n e r E ig e n s c h a f t zum A usdruck b r i n g t , b e w ir k t s i e i n d en S ä tz e n 1a u , 2a d a s V o rh a n d e n s e in e i n e r b e r e i t s n e g i e r t e n E i g e n s c h a f t . D ie d i f f e r e n z i e r t e W irkung d e r N e g a tio n i n d i e s e n S ä tz e n l i e g t d e r O p p o s itio n ' n i c h t v o rh a n d e n s e i n : v o rh a n d e n s e in * a l s o d e r Op­ p o s i t i o n 'n e g a t i v : a f f i r m a t i v ' z u g ru n d e , d i e e s e r l a u b t , d i e K o p u la v e rb e n z u m in d e s t r e i n s y n t a k t i s c h i n d i e G ruppe v o l l w e r t i ­ g e r V erben e in z u o r d n e n . S c h w i e r ig k e i te n , d i e d e r K o p u la s a tz im D e u tsc h e n im H in b lic k a u f - d ie N e g a tio n b i e t e t und d i e ö f t e r s zu einem d e r Kommunika- t i o n s a b s i c h t n i c h t e n ts p r e c h e n d e n K o m m u n ik a tio n s e ffe k t f ü h r e n , hän g e n m i t d e r Wahl d e s N e g a tio n s w o rte s im F a l l e d e s s u b s t a n t i ­ v is c h e n P r ä d i k a t i v s zusammen. D er G rund d a f ü r l i e g t m ein es E r­ a c h te n s i n e i n e r : ungenügenden s y n t a k t i s c h e n M a rk ie ru n g d e r S a t z - bzw . S o n d e r n e g a tio n , D ie N e g ie ru n g e i n e s K o p u la s a tz e s m it , su b ­ s t a n t i v i s c h e m P r ä d i k a t i v e r f o l g t i n e r s t e r L i n i e d u rc h ' k e i n * und ' n i c h t * . Was d i e Anwendung d i e s e r b e id e n N e g a tio n s w ö r te r an ­ b e t r i f f t , so u n t e r l i e g t ' k e i n * w e s e n tlic h e n d i s t r i b u t i o n e i l e n R e s t r i k t i o n e n g e g e n ü b e r dem N e g a tio n s w o rt ' n i c h t * . 'K e in * w ird n ä m lic h n u r im K o p u la s a tz m it s u b s ta n t i v is c h e m P r ä d i k a t i v v e r ­

(3)

I n d i e s e r s y n t a k t i s c h e n Umgebung i s t a b e r ’ k ein * auch m it ’n i c h t 1 a u s t a u s c h b a r . W ird dagegen d a s s u b s t a n t i v i s c h e P r ä d i k a t i v im n e g i e r t e n S a tz m it den M erkmalen (+ d e t) ( + d e f ) v e r s e h e n , s t e h t o b l i g a t o r i s c h ’n i c h t ’ a l s n e g ie r e n d e s M i t t e l . D abei d ü r f t e n och h i n z u g e f ü g t w e rd e n , dafl d a s s u b s t a n t i v i s c h e P r ä d i k a t i v m it den M erkm alen ( + d e t) (+ d e f ) o b l i g a t o r i s c h d u rc h a t t r i b u t i v e E lem en­ t e e r g ä n z t w erden muß:

( 3 ) H e rr M e ie r i s t n i c h t d e r R e c h ts a n w a lt, den i c h m ir g e ­ w ü n sch t h ä t t e .

W ir w o lle n u n s nun im e in z e ln e n den n e g i e r t e n K o p u la s ä tz e n m i t s u b s ta n t i v is c h e m P r ä d i k a t i v im D eu tsc h en zuwenden und s i e g l e i c h z e i t i g i h r e n E n tsp re c h u n g e n im P o ln is c h e n g e g e n ü b e r s t e l l e n . Zum a f f i r m a t i v e n K o p u la s a tz î ( 4 ) H e rr M e ie r i s t ( e i n ) R e c h ts a n w a lt. können d r e i n e g a t i v m a r k ie r te S ä tz e g e b i l d e t w erd en : ( 5 ) H e rr M eier i s t k e in R e c h ts a n w a lt. ( 6 ) H e rr M e ie r i s t n i c h t R e c h ts a n w a lt. ( 7 ) H e rr M e ie r i s t n i c h t e in R e c h ts a n w a lt.

D ie Wahl d e s N e g a tio n s w o rte s f ü h r t h i e r n u r b e d i n g t z u r s e ­ m a n tis c h e n D i f f e r e n z i e r u n g d e r A ussage d e s n e g i e r t e n K o p u la s a tz e s und zw ar n u r i n s o f e r n , a l s 'k e in * d i e Z u g e h ö r ig k e it zu e i n e r K la s s e und ’n i c h t * d a s V e r t r e t e r - S e i n e i n e r K la s s e n e g i e r t . Man kann an d i e s e r S t e l l e von e i n e r g e w is se n G ra d u ie ru n g d e r n e g a t i ­ v en W irkung im Rahmen d e r S a tz n e g a tio n s p r e c h e n . D abei w ird d i e d u rc h ’ kein* b e w ir k te N e g a tio n a l s s t ä r k e r e N e g a tio n em pfunden.

Der n ä c h s te U n te r s c h ie d zw isc h en d e r N e g ie ru n g d u rc h ’ k e i n ’ und * n ic h t* i s t r e i n s y n t a k t i s c h e r N a tu r . Während ’ k ein * n o rm a le r­ w e ise k e in im K o n t r a s t w e i t e r g e f ü h r t e s S a t z g l i e d z u l ä ß t , so i s t e s b e i e n ts p r e c h e n d e r B etonung b e i ’n i c h t * m ö g lic h und b e i

* n i c h t ein * s o g a r e r f o r d e r l i c h : ( 6a ) H e rr M eier i s t n i c h t R e c h ts a n w a lt, s o n d e rn l e d i g l i c h e in P r o t o k o l lb e a m te r . ( 7 a ) H e rr M e ie r i s t n i c h t e in R e c h ts a n w a lt, so n d ern e in U n te r­ s u c h u n g s r i c h te r . D abei i s t z u " b e a c h te n , daß d a s a l t e r n a t i v h in z u g e f ü g te E l e ­ ment n i c h t s an d e r Q u a l i t ä t d e r N e g a tio n ä n d e r t , denn d e r n e g i e r ­ t e K o p u la s a tz g e h t , ab g e seh en von d e r M ö g lic h k e it, d u rc h e in A l t e r n a t i v g l i e d e r g ä n z t zu w erden, u n v e r ä n d e r li c h a u f d i e B edeu­ tu n g 'je m a n d o d e r e tw a s n i c h t s e in * z u r ü c k .

(4)

Im P o ln is c h e n e n ts p r e c h e n d en oben g e n a n n te n Typen von n e ­ g i e r t e n K o p u la s ä tz e n fo lg e n d e K o n s tr u k tio n e n :

( 5 ) H e rr M e ie r i s t k e in R e c h ts a n w a lt. * Pan M e ie r n ie j e s t adw okatem . ( 6 ) H e rr M e ie r i s t n i c h t R e c h ts a n w a lt.

» Pan M eier n i e j e s t adw okatem .

( 6 a ) H e rr M e ie r i s t n i c h t R e c h ts a n w a lt, s o n d e rn l e d i g l i c h e i n P r o t o k o l lb e a m t e r .

* 1 . Pan M e ie r n i e j e s t adw okatem , l e c z z a le d w ie p r o t o ­ k o la n te m sądowym.

* 2 . Pan M e ie r j e s t n i e adw okatem , l e c z z a le d w ie p r o t o ­ k o la n te m sądowym.

( 7 a ) H e rr M eier i s t n i c h t R e c h ts a n w a lt, s o n d e rn e in U n te rs u ­ c h u n g s r i c h t e r .

- 1 . Pan M eier n i e j e s t adw okatem , l e c z s ę d z i ą ś le d c z y m . ■ 2 , '? a n M eier j e s t n i e adw okatem , l e c z s ę d z i ą śle d c z y m . Aus d i e s e r G e g e n ü b e rs te llu n g g e h t h e r v o r , d aß d o r t , wo im K o p u la s a tz im D e u tsc h e n d i e N e g ie ru n g d u rc h ' k e i n ' o d e r 'n i c h t * vorgenommen w ir d , ohne daß e i n A l t e r n a t i v g l i e d h in z u g e f ü g t w ir d , im p o ln is c h e n K o p u la s a tz d i e N e g ie ru n g d u rc h *rtie* i n p r ä v e r b a ­ l e r S t e l l u n g zu e r w a rte n i s t . Die p o ln is c h e n E n ts p re c h u n g e n d e r n e g i e r t e n d e u ts c h e n K o p u la s ä tz e , d i e im K o n t r a s t w e i t e r g e f ü h r t w erd en ( S ä t z e 6 a u . 7 a ) , w e ise n dagegen z w e ifa c h e D i s t r i b u t i o n d e r N e g a t i o n s p a r t i k e l *nie* a u f . D ie s e u n t e r s c h i e d l i c h e D i s t r i b u ­ t i o n f ü h r t je d o c h zu k e i n e r s e m a n tis c n e n D i f f e r e n z i e r u n g , w e il d e r K o p u la s a tz auch im P o ln is c h e n a n g e s i c h t s d e s s e m a n tis c h e n t ­ l e e r t e n K o p u la v e rb s in d e r R eg el n u r d i e S a tz n e g a tio n z u l ä ß t . Deswegen w ird d ie p r ä v e r b a l e P o s i t i o n von ‘ n i e ’ von d e r S prachnorm h e r b e v o r z u g t; d i e S te l lu n g von 'n ie * v o r den P r ä d i k a t i v ' w ird d ag eg en a l s e i n e s t i l i s t i s c h e Abweichung em pfunden, d i e i n d e r S p r a c h p r a x is e h e r v erm ie d en w ir d . D ie se h i n s i c h t l i c h d e s C h a r a k te r s d e r N e g a tio n im K o p u la s a tz k ü n s t l i c h e P o s i t i o n d e r N e g a t i o n s p a r t i k e l *nie* d ü r f t e m ein es E r a c h te n s a l s A n a lo g ie b ild u n g zu je n e n S ä tz e n g e d e u te t w erden , i n denen ’ n ie * v o r e i n e r n i c h t v e r b a l e n K o n s t i t u e n t e , d e r z u s ä t z ­ l i c h e in a l t e r n a t i v e s E lem en ts g e g e n ü b e r g e s t e l l t w ird , e i n e e c h ­ t e S o n d e rn e g a tio n b e w ir k t. Ы е mehr o d e r w e n ig e r f e s t e P o s i t i o n d e r N e ja ti o n s w ö r te r im

(5)

d e u ts c h e n und p o l n i s c h e n K o p u la s a tz m it s u b s ta n tiv is c h e m P r ä d i ­ k a t i v , vde s i e anhand d e r s p r a c h l ic h e n B eleg e f e s t g e s t e l l t w er­ den k o n n te , w ird a l l e r d i n g s d u rc h v e r s c h ie d e n e F a k to re n b e d i n g t . Im D e u tsc h en i s t e s e i n s t r u k t u r e l l e r F a k t o r , d e r den N e g a tio n s - w ö r te m ’ k e i n ’ und 'n i c h t * e in e n f e s t e n P l a t z im K o p u la s a tz zu­ w e i s t , im P o ln is c h e n i s t e s d i e F u n k tio n , d i e d e r N e g a tio n s p a r ­ t i k e l 'n i e * im S a tz zukommt. Da d i e s e F u n k tio n a u f d e r N e g ie ­ ru n g d e s ganzen S a t z e s b e r u h t, w ird d i e p r ä v e r b a l e S t e l l u n g von 'n i e * e r f o r d e r t , a u c h wenn d a s h in z u g e f u g te A l t e r n a t i v g l i e d a u f e i n e Q u a s i- S o n d e m e g a tlo n h i n w e i s t .

I n den K o p u la s ä tz e n m it dem a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v i s t d i e Wahl d e r N e s a tio n s w ^ r t e r i n den b e id e n S p ra c h e n a u f j e w e i l s e i n s b e s c h r ä n k t . Im D eu tsc h en i s t e s d a s N e g a tio n s w o rt ’n i c h t * , im P o ln is c h e n ’ n i e * ;

( 8 ) Das Zimmer war n i c h t g e m ü tlic h . « P o k ćj n i e b y ł p r z y t u l n y . D ie S t e l l u n g d i e s e r N e g a tio n s w ö r te r u n t e r l i e g t d e n s e lb e n G e se tz e n w ie im K o p u la s a tz m it s u b s ta n tiv is c h e m P r ä d i k a t i v , d . h . 'n i c h t * s t e h t o b l i g a t o r i s c h v o r dem a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v , 'n i e * v o r d e r P e r s o n a lf o r a d e s K o p u la v e rb a . Auch h i n s i c h t l i c h d e r L e is tu n g d i e s e r N e g a tio n s w ö r te r h e r r s c h t e i n e v o l l e I d e n t i t ä t , d . h . s i e v e r l e i h e n den S ä tz e n i n d en b e id e n S p ra c h e n d i e a e d e u tu n g 'e i n e E i g e n s c h a f t n i c h t b e s i t ­ z e n * . D ie se A rt d e r n e g i e r t e n K o p u la s ä tz e i s t t r o t z i h r e r s t r u k ­ t u r e l l e n E i n f a c h k e i t und s e m a n tis c h e r E i n d e u t i g k e i t f ü r u n s e r e Ü b e rleg u n g en i n s o f e r n von B ed eu tu n g , a l s b i l d e n s i e g e w isse rm aß ­ en e i n e U b e rg a n g s s tu fe zw isc h en g ra m m a tis c h e r und a f f i x a l e r Ne­ g a t i o n .

W ir w o lle n u n s f o lg e n d e S a tz p a a r e und i h r e p o ln is c h e n E n t­ sp re c h u n g e n a n se h e n :

( 9 ) D ie se « u fg a b e i s t n i c h t k o m p l i z i e r t . » Z a d a n ie t o n i e j e s t skom plikow ane. (1 0 ) D ie se A ufgabe j e s t u n k o m p l iz ie r t .

» Z a d a n ie t o j e s t n i e skom plikow ane. (11) D ie se K ra n k h e it i s t n i c h t h e i l b a r .

» C horoba t a n i e j e s t u l e c z a l n a . (12) D ie se K ra n k h e it i s t u n h e i l b a r .

(6)

E in im D e u tsc h e n s e h r h ä u f i g g e b r a u c h t e s A u s d r u c k s m itte l d e r a f f i x a l e n N e g a tio n i s t h i e r d a s P r ä f i x 'u n - '" * , Im P o ln is c h e n e n t s p r i c h t d ie se m P r ä f i x d a s N e g a t i o n s p r ä f i x »n i e - * « Im G egen­ s a t z zu den g ra m m a tisc h n e g i e r t e n K o p u la s ä tz e n , d i e a u f d i e Be­ d e u tu n g 'je m a n d o d e r ’ e tw a s b e s i t z t e i n e E i g e n s c h a f t n i c h t ' z u rü c k g e h e n , l i e g t den K o p u la s ä tz e n m it dem p r ä f i x a l n e g i e r t e n a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v d a s Syntagm a 'Je m a n d o d e r e tw a s b e ­ s i t z t e i n e E i g e n s c h a f t m it dem Merkmal ( n e g ) ' z u g ru n d e . D ie n e ­ g i e r t e n K o p u la s ä tz e und d i e K o p u la s ä tz e m it p r ä f i x a l n e g ie r te m a d j e k t i v i s c h e m P r ä d i k a t i v b i l d e n a l s o e i n e s e m a n tis c h e n O p p o si­ t i o n 'n e g a t i v : p o s i t i v ' . D ie s e E r k e n n tn i s t r i f f t sow ohl a u f d a s D e u tsc h e a l s au ch a u f d a s P o ln is c h e z u , sodafl man h i e r von e i n e r v o l l e n I d e n t i t ä t i n d e r A u sd ru c k sfo rm und i n d e r s e m a n ti­ sc h e n L e is tu n g d e r p r ä f i x a l e n N e g a tio n s p re c h e n k a n n ,

V i e l k o m p l i z i e r t e r i s t d ag eg en d i e I n t e r p r e t a t i o n d e r L e i s ­ tu n g d e s N e g a tio n s s u f f i x e s »- l o s » und s e i n e r fo rm a le n E n t s p r e ­ chungen im P o ln is c h e n . F o lg e n d e S ä tz e mögen davon ze u g en :

(1 3 ) Das a l l e s i s t ohne B e d e u tu n g .

- To w sz y stk o n i e m a / j e s t b e z z n a c z e n ia . (1 4 ) Das a l l e s i s t b e d e u tu n g s lo s .

» To w sz y stk o n i e m a / j e s t b e z z n a c z e n ia . (15) D eine B i t t e ums G eld i s t s i n n l o s .

= 1 . Tw oja p r o ś b a o p i e n i ą d z e n i e m a / j e s t b e z s e n s u . « 2 . Twoja p ro ś b a o p i e n i ą d z e j e s t b e z sen so w n a .

Das S u f f i x »‘•lo s* l ä ß t s i c h a u f d a s Syntagm a 'o h n e etw a s s e i n ' z u r ü c k fü h re n ( S a t z 1 4 ) . Da d i e P r ä p o s i t i o n 'o h n e* im P o l­ n is c h e n e in e d i r e k t e E n ts p re c h u n g i n d e r P r ä p o s i t i o n ’ b e z ' h a t , w erden d i e ' - l o s ’ -B ild u n g e n a n g e s i c h t s d e s M angels an einem N e g a t io n s s u f f i x im P o ln i seh e n d u rc h d a s f r e i e F o rm a tiv ’ »b e z ' ( S ä t z e 14 u . 1 5 ) o d e r d u rc h d a s g eb un dene F o rm a tiv »b e z - » ( S a t z 1 5 -2 ) w ie d e rg e g e b e n , j e nachdem , ob von d e r W o rtb ild u n g h e r e i n e E in -W o rt-E n ts p re c h u n g m ö g lic h i s t , o d e r e in e U m schreibung d u rc h

^ D ie g l e i c h e F u n k tio n w ie »un-» e r f ü l l e n im K o p u la s a tz m it adjek.tiv.is.chem P r ä d i k a t i v auch frem de P r ä f i x e m it a u s s c h l i e ß l i c h n e g i e r e n d e r L e i s t u n g . Da u n s je d o e n i n e r s t e r L i n i e um A n a ly se d e r s e m a n tis c h e n L e is tu n g d e r a f f i x a l e n N e g a tio n im K o p u la s a tz i n den b e id e n S p rac h en g e h t , h ab e i c h zu d ie s e m Zweck l e d i g l i c h d a s d e u ts c h e P r ä f i x ’ u n - ’ und s e i n e p o l n i s c h e E n t s p r e c h u n g 'n i e - ’ a l s am h ä u f i g s t e n g e b r a u c h te P r ä f i x e i n B e t r a c h t g e z o g e n .

(7)

e i n e P r ä p o s i t i o n a l p h r a s e m it 'b e z * a l s e i n z i g m ö g lic h e s Ä q u iv a­ l e n t aufgezw ungen w ir d .

D ie s e m a n tis c h e L e is tu n g d e r *- l o s '- B i l d u n g e n u nd i h r e r p o ln i s c h e n E n ts p re c h u n g e n im K o p u la s a tz m it einem a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v l ä ß t m a n c h e rle i Z w e ife l aufkommen im H in b lic k d a r a u f , ob e s s i c h h i e r um e i n e d e r S a t z n e g a tio n ä h n l i c h e W irkung o d e r um e i n e t y p i s c h e S o n d e rn e g a tio n h a n d e l t . F ü r d i e S o n d e rn e g a tio n w ürde l e d i g l i c h d i e T a ts a c h e s p r e c h e n , daß d i e a f f l x a l e n Ne­ g a t i o n s m i t t e l , d i e s t r u k t u r e l l an n i c h t v e r b a l e K o n s t i t u e n t e n f e s tg e b u n d e n s i n d , i n d e r R eg el k e in e n B ezug a u f d a s s a t z g r ü n ­ d e n d e V erb nehmen und d em zu fo lg e d i e v e r b a l a u s g e d r ü c k te Hand­ lu n g n i c h t b e e i n f l u s s e n . D ie s t r i f f t au ch m i t u n t e r a u f ' - l o s * / / * b e z L* B ild u n g e n , d i e a l s a t t r i b u t i v e E rg än zu n g en o d e r f r e i e A ngaben f u n g i e r e n . F ü r d i e s a t z e n g i e r e n d e F u n k tio n d e r *- l o s * / 'b e z - '- B i l d u n g e n s p re c h e n dageg en m e h re re F a k to r e n , d i e im f o lg e n d e n n ä h e r e r l ä u ­ t e r t w e rd e n . E r s t e n s h a n d e l t e s s i c h im F a l l e e i n e s m it ’ - l o s * / ' b e z - ' g e ­ b i l d e t e n a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v s um e in e n o b l i g a t o r i s c h e n Ak- t a n t e n . beim K c p u la v e rb im G e g e n s a tz zu d e r a r t i g e n B ild u n g e n i n S ä tz e n m it einem ty p is c h e n V o ll v e r b . Z w e ite n s b e s t e h t e i n w e s e n t l i c h e r U n te r s c h ie d i n d e r B edeu­ tu n g zw ischen den Syntagm en, d i e den K o p u la s ä tz e n z u g r u n d e lie g e n , d i e e in m it * u n - * / ’n ie - * und ’ - l o s ' / ' b e z - * a f f i g i e r t e s P r ä d i ­ k a t i v e n t h a l t e n . D ie s e r U n te r s c h ie d b e r u h t d a r a u f , daß d i e Be­ d e u tu n g d e s K o p u la s a tz e s m it einem d u rc h * u n - * /* n ie - * p r ä f i - g i e r t e n a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v a u f d i e B ed eu tu n g 'je m a n d o d e r e tw a s b e s i t z t e in e E ig e n s c h a f t m it dem Merkmal ( n e g ) ' z u r ü c k g e h t d e r K o p u la s a tz m it einem d u rc h ' - l o s ' / ' b e z - * g e b i l d e t e n P r ä d i ­ k a t i v dagegen a u f d i e B edeutung ’ jem and o d e r e tw a s b e s i t z t e t ­ was n i c h t * . D ie R i c h t i g k e i t d i e s e r tÄ v tersc h eid u n g mag an f o l ­ g en d e n B e i s p i e l e n n a c h g e w ie se n w e rd en : ( 1 6 > Ju n g e L e u te s in d u n d i s z i p l i n i e r t . ■ Ju n g e L e u te b e s i t z e n d i e E i g e n s c h a f t ’ U n d i s z i p l i n i e r t ­ h e i t ' . ( 16a ) K łc d z i l u d z i e s ą n ie z d y s c y p lin o w a n i. » M łodzi l u d z i e p o s i a d a j ą c e c h ą 'n i e z d y s c y p l i n o w a n i e '. (17) F a m ilie M ü lle r i s t k i n d e r l o s . = F a m ilie M ü lle r b e s i t z t k e in e K in d e r .

(8)

* (1 7 a ) M ü lle ro w ie s ą b e z d z i e t n i . » M ü lle ro w le n i e p o s i a d a j ą d z i e c i . Zum d r i t t e n s te h e n K o p u la s ä tz e m it a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i ­ v e n , d i e d \irc h d i e A f f ix e * - lo s * /* b e z - * n e g a t i v m a r k i e r t s i n d , i n k e i n e r O p p o s itio n zu n e g a t i v u n m a rk ie rte n K o p u la s ä tz e n , w ie e s b e i * u n -’ / ’n i e - * d e r F ä l l i s t , s o n d e rn zu S ä tz e n m it V o l l ­ v e r b e n , , ' d i e i h r e r s e i t s auch g ra m m a tisch n e g i e r t w erden können:

(16) D ie A ufgabe i s t k o m p l i z i e r t . = 3 . D ie A ufgabe i s t n i c h t k o m p l i z i e r t . =* 2 . D ie A ufgabe i s t u n k o m p l iz ie r t . (1 8 a ) Z a d a n ie J e s t sko m p lik o w an e. «* 1 . Z a d a n ie n i e j e s t - sk om pliko w an e. « 2 . Z a d a n ie j e s t n ie sk o m p lik o w a n e . (19) F a m ilie M ü lle r h a t K in d e r . * 1 . F a m ilie M ü lle r h a t k e in e K in d e r . » . 2>, F a m ille M ü lle r i s t k i n d e r l o s . (19 a) M ü lle ro w ie m ają d z i e c i . - 1 . M ü lle ro w ie n i e m ają d z i e c i . « 2 . M ü lle ro w ie s ą b e z d z i e t n i . W ahrend den n e g a t i v u n m a r k ie r te n K o p u la s ä tz e n (18 u . 1 8 a) j e w e i l s zwei n e g a t i v m a r k ie r te O p p o s i t i o n s s ä t z e m it u n t e r s c h i e d ­ l i c h e r B ed eu tu n g g e g e n ü b e r s te h e n , l a s s e n s i c h b e i d e n e g a t i v mar­ k i e r t e O p p o s i t i o n s s ä t z e zum a f f i r m a t i v e n S a tz 19 a u f e i n e g e ­ m einsam e B e d e u tu n g ,* e tw a s n i c h t b e s itz e n * z u r ü c k fü h re n und - s i n d d e m z u fo lg e s e m a n tis c h ä q u i v a l e n t .

U n te r B e r ü c k s ic h tig u n g d e r g e n a n n te n F a k to re n s c h e i n t d i e An­ nahme von dem s a tz n e g ie r e n d e n C h a r a k te r d e r A f f ix e * -lo s * /* b e z - * i n K o p u la s ä tz e n m it a d j e k t i v i s c h e n P r ä d i k a t i v e n im D e u tsc h en und

P o ln is c h e n b e r e c h t i g t zu s e i n . •

D ie o b ig e n A u sfü h ru n g en d ü r f t e n m ein es E r a c h te n s e in ig e r m a ­ ßen z u r K lä ru n g d e r S em antik d e r N e g a tio n im K o p u la s a tz b e i t r a ­ g e n , d i e l n den b i s h e r i g e n U n tersu ch u n g en z u r N e g a tio n m e is te n s ungenügend b e r ü c k s i c h t i g t o d e r a b e r ex trè m u n t e r s c h i e d l i c h i n ­ t e r p r e t i e r t w orden w a r.

I n s t y t u t F i l o l o g i i G e rm a ń s k ie j U n iw e rs y te tu Ł ód zk ieg o

(9)

Tomasz G liw iń s k l

NEGACJA V ZDANIU ŁĄCZNIKOWYM W JÇZYKU NIEMIECKIM I POLSKIM

A u to r a r t y k u ł u omawia n a w s tę p ie s t a t u s s y n ta k ty c z n y ł ą c z n i ­ k a i o r z e c z n ik a w z d a n iu w o p a r c i u o r ó ż n ią c e s i ę sp o so b y u j ę c i a te g o p ro b lem u w g ra m a ty c e p o l s k i e j i n i e m i e c k i e j . Jednym z czynników p rz e m a w ia ją c y c h za a u t a r k i ą s y n ta k ty c z n ą ł ą c z n i k a J e s t zach o w an ie s i ę p r z e c z e n i a , k t ó r e w y s tę p u ją c w f o r ­ m ie w o ln e j ja k o 'n i c h t * i *nie* o r a z w fo r m ie z w ią z a n e j ja k o ’ un-* i * n ie -* n a d a je z d a n iu ró ż n e z n a c z e n ia d a j ą c e s i ę s p r o ­ w a d zić do o p o z y c ji ’ n e g a c ja : a f i r m a c j a ’ , co n i e b y ło b y m ożliw e, gdyby ł ą c z n i k i o r z e c z n ik s ta n o w iły s y n ta k ty c z n ą c a ł o ś ć .

W d alszy m c ią g u a r t y k u ł u a u t o r a n a l i z u j e r ó ż n i c e sem an ty c zn e w y n ik a ją c e z n e g a c j i o r z e c z n ik a p rz y m io tn ik o w eg o p r z y pomocy a - f ik s ó w *un-* 1 * n i e - ’ o r a z * -lo s * i * b e z - * . W pierw szym p rz y p a d k u w y s tę p u je zdaniem a u t o r a z ja w is k o n e g a c j i p a r ty t y w n e j , w d ru g im n e g a c j i z d a n io w e j.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Możliwość dostosowania czasu pracy do obowiązków rodzinnych i  spraw oso- bistych była jedną z najważniejszych zalet pracy tymczasowej tylko dla jednej piątej

Osadnictwo prawdopodobnie koncentrowało się w budowlach naziemnych, po których ślady nie zachowały się, a część gospodarczą stanowią jamy odpadowe d rą ­ żone

Drugim typem ćwiczeń w każdej jednostce są utrwalające ćwiczenia słownikowe. Znalazły się w nich słowa i zwroty przeznaczone do zapam iętania. Dołączone są

Preparation of the treaty for Italy was therefore entrusted to  representatives of  the  US, UK, USSR and France, while the  treaties for Romania, Bulgaria and Hungary were

Active involvement of s o - cialist countries in the international labour division, wide use of capital and financial markets, import of modern technology,

Romualda Franczuk,Roman Domagała.. Mała

K inansow al WKZ Szczecin.. Trzeci sezon b

Henryk Paner,Krzysztof Godon Gdańsk,