Renata Janiec
BADANIA M A R K ETIN G O W E N A D ZA PO TR ZEB O W A N IEM NA O K R EŚLO N Y RODZAJ BAZY N O C LEG O W EJ W K R A K O W IE
LES EX A M EN S D E M A R K ETIN G C O N C ER N A N T LA D EM A N D E DU G EN R E DÉFINI DE LA BASE DE CO U C H A G E À C RA CO V IE
m a r k e t i n g r e s e a r c h i n t o t h e d e m a n d f o r a g i v e n t y p e o f a c c o m m o d a t i o n f o r t h e n i g h t IN CRA CO W
K raków jak o ośrodek turystyczny zajm uje w yjątkow e m iejsce w Polsce. Je go atrakcyjność w ynika przede w szystkim z przeszłości historycznej, która splo tła się z trad y cją i k u ltu rą narodow ą, w yrażoną w w ielkiej liczbie najwyższej klasy zabytków architektury, dzieł sztuki i m iejsc historycznych. N a terenie K rakow a znajduje się bow iem 6380 zabytków , w tym: 132 klasztory i kościoły, 5500 dom ów m ieszkalnych, 130 zabytków techniki, 16 fortyfikacji i 5 układów urbanistycznych1. G łów nym skupiskiem tych obiektów je s t Stare M iasto, gdzie na obszarze około 72 ha znajduje się 58 zabytków architektury m onum entalnej, 331 zabytkow ych kam ieniczek i ponad 2 min ruchom ych dzieł sztuki. K raków skupia 11 spośród 52 istniejących w Polsce obiektów zabytkow ych o najwyższej Wartości w skali św iata, a zespół architektoniczno-urbanistyczny m iasta został Wpisany w 1978 r. na listę Św iatow ego D ziedzictw a UN ESCO ( A d a m c z e w s k i 1980, L u d w i k o w s k i 1991). W granicach m iasta na uw agę za sługują także zabudow ania O pactw a B enedyktynów w Tyńcu z XI/XII w. m iesz czące się w jednym z najw iększych w Polsce i Europie zagospodarow anym par ku leśnym - w Lasku W olskim (Z i n k o w 1981).
N a atrakcyjność K rakow a w pływ ają ponadto liczne placów ki kulturalne (36 m uzeów, 11 teatrów , 20 kin, liczne galerie i w ystaw y), a także im prezy kultu ralne i elem enty folklorystyczne. N ależą do nich m. in.: Em aus, Rękaw ka, Juw e nalia, Dni K rakow a, Lajkonik, W ianki, Pochód B ractw a Kurkow ego, K onkurs Szopek K rakow skich. W sezonie turystycznym organizow ane są cykliczne
prezy o charakterze ogólnopolskim i m iędzynarodow ym . N ależą do nich: Festi wal K ultury Ż ydow skiej, Tynieckie R ecitale Organowe, Festiwal „M uzyka w Starym K rakow ie” . O gólnopolskie Targi Sztuki Ludow ej, M iędzynarodo we B iennale Grafiki i inne. W obrębie Starego M iasta działa ponadto 11 kapel podw órkow ych ludow ych i cygańskich.
N ie bez w pływ u na w ielkość przyjazdów do K rakow a je s t rów nież je g o po tężne środow isko naukow e. M ieści się tutaj 11 wyższych uczelni (m. in. naj starsz a w P o lsce - U n iw e rsy tet Ja g ie llo ń sk i) sk u p iający ch p onad 8 ty sięcy kadry naukow ej o raz liczne instytuty P aństw ow ej A kadem ii N auk (W ar- szyńska 1969). U z u p ełn ie n iem atrak cji m iasta je s t b lisk o ść tak ich ośro d k ó w tu ry sty czn y c h ja k O jco w sk i P ark N aro d o w y , M uzeum M artyro log ii w O ś w ięcim iu i W ielicz k a z u n ik ato w ą w skali św iato w ej p o d ziem n ą tra s ą tu ry s tyczną.
Początek ruchu przyjazdow ego do K rakow a wiąże się z ruchem pielgrzym kowym . Z ostał on zapoczątkow any w XII w., a najw iększe jeg o nasilenie przy pada na w iek XV. Jako centrum turystyki krajoznaw czej K raków rozw inął się w II poł. XIX w., ośrodkiem o zasięgu m iędzynarodow ym stał się na przełom ie XIX i XX w. Silnie rozw ijał się ruch turystyczny po I w ojnie św iatow ej, po uzyskaniu niepodległości, i odbyw ał się pod hasłem "poznania w łasnego kraju". Rozwój turystyki zaham ow any został przez kryzys gospodarczy w latach trzy dziestych, lecz ju ż w 1936-1939 r. nastąpiło jeg o znaczne ożyw ienie.
Po II w ojnie św iatow ej nie zniszczone m iasto o bogatych tradycjach i naj w yższej klasy obiektach zabytkow ych stało się bardzo żyw otnym ośrodkiem tu rystyki poznaw czej. Liczba osób przyjeżdżających do K rakow a stale rośnie aż do 1981 r. (1980 r. - 3,6 m in), kiedy to w wyniku stanu w ojennego ruch turysty czny uległ zaham ow aniu. Od 1983 r. obserw uje się w yraźny w zrost liczby przy jazd ó w do K rakow a. Ponow ny regres notuje się w 1989 r. Od tego roku ruch tu
rystyczny system atycznie spada (1991 r. - 1,8 m in) - (rys. 1).
K oniec lat osiem dziesiątych i lata dziew ięćdziesiąte to okres przem ian sys tem ow ych, których skutki odczuw alne są także w turystyce. W yraźną tendencję spadkow ą obserw uje się zw łaszcza w turystyce krajow ej. N a tak gw ałtow ny spadek przyjazdów ma częściow o w pływ trudna sytuacja finansow a przy je d n o czesnym w zroście cen za usługi. Rośnie liczba przyjazdów turystów zagranicz nych, chociaż w ostatnich latach w zrost udziału turystyki zagranicznej w ogól nym ruchu przyjazdow ym nie je s t ju ż tak duży. N astąpiła natom iast zm iana stru ktury przyjazdów na rzecz turystów z krajów kapitalistycznych ( J a c k o w s k i , W a r s z y ń s k a 1971). N ależałoby zastanow ić się, dlaczego m iasto o tak w yso kich w alorach, zaw sze m asow o odw iedzane przez turystów krajow ych i zagra nicznych przeżyw a w ostatnich latach regres.
W niniejszym opracow aniu przyjęto, że duży w pływ na ta k ą sytuację ma ro dzaj bazy noclegow ej w K rakow ie. M imo znacznych inwestycji po II w ojnie światowej w zakresie bazy recepcyjnej odczuw any był stale deficyt m iejsc
noc-lęgowych, co w iązało się z faktem niepełnego zaspokajania potrzeb turystycz nych w okresie sezonu. W chw ili obecnej odczuw any je s t deficyt tylko niektó rych rodzajów bazy noclegow ej, co wiąże się ze zm ianą aktyw ności turystycz nej poszczególnych grup turystów .
Liczba turystów (tys.)
Lata
Rys. 1. W ielkość ruchu przyjazdowego do Krakowa w latach 1963-1991 (źródło: dane WUS w Krakowie)
Dessin 1. La grandeur du mouvement d’ arrivées à Cracovie dans les années 1963-1991 (source: les données du Bureau de Statistique à Cracovie)
W skład bazy noclegow ej m iasta w chodzą 53 obiekty dysponujące 9498 m iejscam i, z czego 61% (5830) stanow ią m iejsca w obiektach całorocznych (1991 r.). N ajw yższy w skaźnik w ykorzystania m ają hotele o średniej i niskiej klasie - > 90% a także dom y w ycieczkow e - 80% i schroniska m łodzieżow e - 78%. W ram ach turystyki m asow ej, zw łaszcza m łodzieżow ej, często zachodzi konieczność kierow ania grup w ycieczkow ych na nocleg do ośrodków odległych od m iasta o około 3 0 -4 0 km. O bserw uje się natom iast słabe w ykorzystanie ho teli o w ysokim standardzie (cztero- i trzygw iazdkow ych). O siągalne w artości Wskaźnika dow odzą niedosytu bazy noclegow ej średniego standardu.
M etodą ankiet i w yw iadów przeprow adzono badania reprezentacyjne w śród turystów , którzy odw iedzają Kraków, w celu poznania ich opinii o istniejącej bazie noclegow ej. A nkiety rozprow adzane były w czerw cow y dzień w szczycie
sezonu na głów nym szlaku turystycznym K rakow a - Drodze K rólew skiej. Roz dano ponad 200 ankiet, z czego do analizy w ykorzystano 190; 100 osób w ybra nych w śród turystów krajow ych i 90 w śród zagranicznych. Respondenci dobie rani byli głów nie w edług kryterium wiekow ego. Przew ażała m łodzież ucząca się (37% ), a głów nie studenci. N astępną grupę stanow iły osoby m iędzy 26 a 40 ro kiem życia (32% ), oraz m iędzy 40 i 60 (28% ). N iew iele, bo około 5%, stanow ią osoby powyżej 60 roku życia i najczęściej są to turyści zagraniczni. W śród an kietow anych 46% stanow ią kobiety, 54% - m ężczyźni. Jako cel sw ego przyjaz du do K rakow a ponad 80% respondentów podaje cel turystyczny, 6% handlowy, 7% naukow y, pozostałe osoby - inny. 65% ankietow anych posiada w ykształce nie średnie.
Turyści zagraniczni pochodzą z następujących krajów: Austria, Kanada, Portugalia, C hiny, USA, Brazylia, W łochy, W ielka Brytania, M eksyk, Japonia, H iszpania, Francja, A ustralia, Dania, Sudan.
Ze 190 ankietow anych osób tylko 4% orzekło, że baza noclegow a K rakow a je s t bardzo dobra, 28% oceniło j ą jak o w ystarczającą. Aż 68% osób oceniło ba
zę ja k o niew ystarczającą. W śród turystów krajow ych odpow iednio - 6%, 33%, 61% . Ponad 30% ostatniej grupy to osoby m iędzy 18 a 25 rokiem życia (z 32 osób tej grupy w iekow ej aż 21 było w łaśnie tego zdania). Jeśli chodzi o zawód, najw ięcej osób odczuw ających niedosyt taniej bazy - to pracow nicy um ysłowi. O pinie turystów zagranicznych są podobne - tylko 2% uważa bazę noclegow ą za bardzo dobrą, 22% za w ystarczającą, aż 75% za nie wystarczającą.
N ajbardziej preferow anym w śród turystów rodzajem bazy są hotele o niż szym standardzie - opinię tak ą w yraziło 65% respondentów , dom y w yciecz kow e - 23% i schroniska m łodzieżow e - 17%. Przy czym hotele o niższym stan dardzie s ą w ybierane zarów no wśród turystów krajow ych (46% ) ja k i zagranicz nych (85% ), natom iast dom y w ycieczkow e i schroniska m łodzieżow e prefero wane s ą głów nie przez przyjezdnych krajow ych (po 30% ) w yw odzących się naj częściej z grupy w iekow ej 18-25 lat. Tym czasem struktura m iejsc noclegow ych przedstaw ia się następująco: blisko 50% bazy stanow ią m iejsca hotelow e (około 4000 m iejsc), z czego w hotelach czterogw iazdkow ych znajduje się około 2300 m iejsc (57% m iejsc hotelow ych, 25% całej bazy noclegow ej), w hotelach trzy- gw iazdkow ych około 1070 m iejsc (27% m iejsc hotelow ych, 11% całej bazy noclegow ej), a w hotelach dw u- i jednogw iazdkow ych około 738 m iejsc (18% m iejsc hotelow ych, 7% całej bazy). M iejsca w dom ach w ycieczkow ych w licz bie 922 stanow ią około 10% bazy. Schroniska m łodzieżow e dysponują 460 m iejscam i (5% bazy), a cam pingi z 1076 m iejscam i stanow ią około 11% bazy noclegow ej (rys. 2).
W ostatnim czasie udostępniono do działalności recepcyjnej niektóre obie kty zakładów pracy, a także sezonow o dom y akadem ickie i internaty, dzięki cze mu baza K rakow a w zbogaciła się o m iejsca dostępne dla mniej zam ożnego tu rysty.
N ajbardziej odczuw alny je s t brak obiektów noclegow ych w centrum (57% ) i bliskim je g o sąsiedztw ie (32% ). Turyści krajow i preferu ją dla lokalizacji obie któw noclegow ych tak centrum ja k i jeg o bliskie sąsiedztw o - po 30% , nato m iast turyści zagraniczni zdecydow anie w ybierają centrum - 81%. Sytuacja ta je st o tyle oczyw ista, że na Starym M ieście stanow iącym w łaśnie centrum K ra
kow a zgrupow anych je s t najw ięcej obiektów do zw iedzania. Turyści
zagranicz-Rys. 2. Struktura bazy noclegowej w Krakowie (źródło: dane WUS w Krakowie) 1 - h o t e le (42% ); A - czterogwiazdkowe (24%), B - trzygwiazdkowe (11%), C - d w u - i jedno- gwiazdkowe (7%); 2 - domy wycieczkowe (10%); 3 - schroniska młodzieżowe (5%); 4 - c a m
pingi; (11% ); 5 - inne (32%)
Dessin 2. La structure de la base de couchage à Cracovie (source: les données du Bureau de Statistique à Cracovie)
1 - hôtels (42% ); A - à 4 étoiles (24%); B - à 3 étoiles (11%); C - à 2 et 1 étoiles (7%); 2 - mai sons d’ excursion (10%); 3 - a b r is pour la jeunesse (5%); 4 - campings (11% ); 5 - a u t r e s (32% )
ni bardzo często ogran iczają się w łaśnie do w izyty na W awelu, na Rynku, w K ościele M ariackim , w Sukiennicach i bardzo cen ią sobie łatw ość w dostępie do odw iedzanych obiektów . Poza tym w centrum m iasta skupia się je g o życie kulturalne (restauracje, kaw iarnie, w szelkie usługi).
Tymczasem w centrum K rakow a ze względu aa w ysokie ceny gruntu oprócz bazy hotelow ej nie m a innej. Są dw a hotele czterogw iazdkow e z 200 m iejscam i, trzy hotele trzygw iazdkow e z około 240 m iejscam i i dw a hotele dw ugw
iazdko-we z około 230 m iejscam i. Zdaniem respondentów w skazane byłoby rozszerze nie w centrum m iasta bazy hoteli dw u- i jednogw iazdkow ych w cenie przystęp nej zarów no dla turysty zagranicznego, ja k i krajowego.
G łów nym kryterium przy w yborze m iejsca na nocleg je st cena. 75% turys tów krajow ych podaje ten czynnik jak o najw ażniejszy. Przew ażnie są to osoby m łode w w ieku od 18 do 25 lat, przew ażają pracow nicy um ysłowi i m łodzież ucząca się. Turyści zagraniczni rów nież przy w yborze m iejsca na nocleg kierują się głów nie ce n ą (85% ). Tym czasem baza noclegow a w Krakow ie je s t bardzo droga. Za dw uosobow y pokój w hotelu czterogw iazdkow ym trzeba zapłacić od 950 000 do 1 100 000 zł, w hotelu trzygw iazdkow ym od 370 000 do 790 000 zł, w hotelu dw u- i jednogw iazdkow ym około 240 000 zł. Ceny w dom ach w y cieczkow ych w ah ają się od 30 000 zł za m iejsce w pokoju zbiorow ym do 220 000 w pokoju dw uosobow ym ; w schroniskach m łodzieżow ych - około 20 tys. za m iejsce. W sezonie udostępnione są do recepcji akadem iki w cenie około 120 tys. za pokój dw uosobow y (A W F) - (dane z w rześnia 1992 r.). S ą to bardzo w ysokie ceny, tym bardziej że konkurencyjne są oferty w innych ośrodkach europejskich. N a przykład w H iszpanii na w ybrzeżu C osta Brava m ożna spędzić noc w hotelu trzygw iazdkow ym ju ż od 670 tys. zł od osoby, w Londynie w ho telu tej sam ej klasy za około 540 tys. zł od osoby. W e W łoszech w apartam encie czteroosobow ym je d n o m iejsce kosztuje około 415 tys. zł. W hotelu w Słonecz nym Brzegu w Bułgarii za jed en nocleg płaci się około 290 tys. zł od osoby. Dla wielu osób (zw łaszcza krajow ych) je s t to bardzo atrakcyjna oferta2.
Z decydow ana w iększość turystów , bo aż 70%, bez względu na pochodzenie najchętniej zam ieszkałaby w obiektach zbliżonych do architektury miasta. Szczególnie w centrum Krakowa. P adają propozycje lokalizow ania hoteli w ist niejących ju ż kam ieniczkach. Jeżeli ju ż budow ać obiekty now oczesne - to zda niem respondentów na peryferiach m iasta.
Z najczęściej pow tarzających się uw ag charakteryzujących istniejącą bazę noclegow ą w K rakow ie m ożna przytoczyć opinie o zbyt wygórow anych cenach, zw łaszcza że nie odpow iadają one standardow i, oraz o niefunkcjonalnym urzą dzeniu w nętrz (ostatni sąd w ypow iadany je st głów nie przez turystów zagranicz nych). W iele osób je st zdania, że czystość, zw łaszcza w schroniskach i domach w ycieczkow ych, pozostaw ia w iele do życzenia. Turyści zagraniczni zw racają też uw agę na zaniedbanie starych, zabytkow ych budynków, w których m ieszczą się hotele.
R easum ując, w w yniku badań przeprow adzonych wśród turystów polskich i zagranicznych okazuje się, że odczuw alny je s t brak obiektów noclegow ych w K rakow ie, jed n ak nie chodzi tu bynajm niej o hotele czterogw iazdkow e. Bra kuje zw łaszcza hoteli o niższym standardzie, dom ów w ycieczkow ych oraz schronisk m łodzieżow ych. K raków je s t przecież m iastem , które ze względu na
nagrom adzenie dóbr kulturalnych pow inno przyciągać w iele w ycieczek szkol nych. N iestety ze względu na brak bazy dla turystyki masowej okres oczeki w ania na w olny term in przeciąga się do kilku m iesięcy lub przedstaw iana je s t oferta noclegu poza m iastem . N ie sprzyja to rozw ojow i turystyki m łodzieżow ej w K rakow ie. W edług respondentów obiekty pow inny być w m iarę m ożliwości zgrupow ane w centrum m iasta i je g o sąsiedztw ie, a swym wyglądem zbliżone do architektury m iasta i lokalizow ane w zabytkow ych kam ieniczkach przystoso w anych do obsługi ruchu turystycznego. W praw dzie centrum nie je s t m iejscem dla lokalizacji obiektów przeznaczonych do obsługi m asow ego ruchu turystycz nego, takich ja k schroniska m łodzieżow e czy dom y w ycieczkow e, ale m a odpo w iednie w arunki do rozw oju bazy hotelowej średniego standardu. Przede w szy stkim je d n a k należałoby zm ienić politykę cen, gdyż dla wielu s ą one niestety za w ysokie. Za w ysokie dla turysty krajow ego, którego nie stać na nocleg w w yso kości połow y je g o m iesięcznej pensji, za w ysokie rów nież dla turysty zagranicz nego, który m ając do w yboru oferty różnych europejskich ośrodków , nie zaw sze w ybierze Kraków. A przecież ze w zględu na swe w alory kulturow e m iasto to ma potencjalnie w ielk ą szansę dołączyć do ośrodków europejskich, a w pływ y z turystyki m ogą stanow ić istotny składnik budżetu m iasta.
PIŚM IENNICTW O
A d a m c z e w s k i J., 1980, Kraków o d A do Z, KAW, Kraków.
J a c k o w s k i A., W a r s z y ń s k a J., 1971, Turystyka w regionie krakowskim, Oddział PAN w Krakowie, "Nauka dla W szystkich", nr 152, Kraków.
L u d w i k o w s k i L., 1991, Kraków i okolice, Warszawa.
W a r s z y ń s k a J., 1969, Kraków ja k o ośrodek turystyczny, Folia Geographica, series "Geogra- phica-Oeconom ica", Kraków, vol. 1.
W a r s z y ń s k a J., 1975, Turystyka w Krakowie, Folia Geographica, series "Geographica-Oeco- nomica", Kraków.
Z i n k o w .1., 1981, Województwo miejskie krakowskie, KAW, Kraków.
Mgr. Renata Janiec Wpłynęło:
Instytut Geografii 15 września 1993 r. Uniwersytet Jagielloński
ul. Grodzka 64 3 1 -0 4 4 Kraków
