Onderzoek naar de veiligheid van de boezemkade van de Giethoornsche polder

(1)

A-77.007

(2)

2. B e s c h r i j v i n g van de p o l d e r , de boezem en de kade 2.1. De p o l d e r

2.1.1. L i g g i n g

2.1.2. O p p e r v l a k t e en p e i 1 en

2.1.3. Inwoners en economische belangen 2.1.4. Gevolgen van een doorbraak

2.2. De boezem

2.2.1. Oppervl a k t e en p e i 1 en

2.2.2. M o g e l i j k h e d e n t o t c o m p a r t i m e n t e r i n g 2.2.3. D a l i n g van de boezem b i j een doorbraak 2.2.4. Gevolgen v o o r de scheepvaart en de w a t e r -

h u i s houding b i j een doorbraak 2.3. De kade

2.3.1. De l e n g t e van de kade 2.3.2. B e s c h r i j v i n g van de kade

2.3.3. Aanwezigheid van vreemde o b j e c t e n 2.3.4. Onderhoud van de kade

3. Geschiedenis en toekomst

4. B e o o r d e l i n g van de v e i l i g h e i d van de gehele kade

4

8

1 0

11

(3)

1 2 6 7 8

S i t u a t i e , overzicht genomen

f o t o ' s

Geologi sc

h

rapport

LGM

Foto

1

en

2

Foto

3

en

4

Foto

5

en

6

Foto

7

en

8

Foto

9

en

1 0

F o t o

11 A4/77.887 l o c / A4/79.022 A4/79.023 A4/79.024 A4/79.025 A4/79.026 A4/79.027

(4)

1. Inleiding

I n

het kader van het systematisch kade-onderzoek i s een onderzoek ingesteld

naar

de veiligheid

van

de boezemkaden

rond

d e Giet- hoornsc he pol der,

Deze polder

behoort

t o t

het waterschap Vollenhove en l i g t in

de

provincie Overijssel.

De kaden beschermen een klei

n

ni e t di epl i ggend

a g r a r i

sch gebied, met hierin een deel

van

de bebouwing

v a n

Giethoorn en de onder de gemeente Giethoorn vallende Middenbuurt.

Het onderzoek i s beperkt gebleven

t o t

een verkenning en

het

maken

van

een s e r i e f o t o ' s

v a n

de kaden langs het Kanaal Beukers-Steenwijk, het Molengat en de Dorpsgracht.

Bovengenoemde

werkzaamheden

hebben

plaats gevonden in februari

1978.

Het

Laboratorium

voor

Grondmechanica ( L G M ) heeft van

het

betrokken gebied

een

geologisch

r a p p o r t

samengesteld, d a t a l s bijlage 2 i s b i j gevoegd a

Bij de rapportering i s tevens gebrui k gemaakt van gegevens die het Inlaterschap Vollenhove en het Ingenieurs- en Architekten-

bureau

van

Hasselt en de Koning beschikbaar hebben gesteld, waaronder het "Algemeen plan

voor

de

verbetering

van

de uitgeveende gronden in het Land

van

Vol

1

enhove" a

(5)

2 . Beschri.ivinq

van

de Polder, de boezem en de kade

2.1. De polder 2.1.1. Ligging

De polder l i g t ten oosten

v a n

Het Kanaal Beukers-Steenwijk en het middel s t e gedeel t e

van

de pol der Giethoorn.

I n

het noorden grenst de polder

voor

een deel aan het Molengat

en

ged e e ltelijk

aan

de hierop uitkomende z i j s l o t e n . In het oosten grenst de polder

aan

de Dorpsgracht, in het zuiden aan hooggelegen gronden genaamd Halve Deukten en in het westen

aan

het kanaal Beukers-Steenwijk.

2 . 1 . 2 . Oppervlakte en peilen

De Giethoornsche polder heeft een waterstaatkundige oppervlakte van 130

ha.

Het polderpeil i s vastgesteld

op

NAP

-

2,40

m ,

terwijl het maaiveld in de polder gemiddeld

op

NAP

-

1,3

rn

l i g t .

De bemaling

v a n

de polder vindt plaats

door

middel

van

een 3

gemaal lozende op de Dorpsgracht ( c a p a c i t e i t 13

m

/min). 2.1.3. Inwoners en economische belangen

Ket aantal inwoners z a l , rekening houdend met de bebouwing

v a n

Giethoorn en Middenbuurt voorzover deze binnen de polder v a l t , naar ruwe schatting in de

b u u r t

van

de 500 liggen.

De polder bestaat

voor

het grootste gedeelte u i t grasland en enkel e percel en akker1 and.

Uit t o e r i s t i s c h

oogpunt

i s met name de bebouwing gelegen langs de Dorpsvaart

van

groot belang.

Op de eige n lijk e polderkade aan de westzijde van de polder l i g t , de Beu

1

a kerweg

.

2.1.4. Gevolgen

van

een doorbraak

Na

een eventuele doorbraak

van

een der boezemkaden zal de polder

t o t

NAP

-

0,62

m

inunderen.

Bij de berekening z i j n de volgende aannamen gedaan:

-

de oppervlakte

van

de boezem bedraagt c i r ca 5000 ha.

(6)

-

de boezem i s n i e t gecompartimenteerd.

-

met slootberging

van

de polder i s geen rekening gehouden.

-

de b i j 2 . 1 . 2 . gestelde oppervlakte en gemiddelde maaiveldhoogte i s aangehouden.

Na een doorbraak van de kade z a l , indien met bovenstaande inundatiehoogte rekening gehouden w o r d t , gevaar ontstaan

voor

de in de polder aanwezige bevolking.

Bovendien zal

aan

de v e e te e lt, de akkerbouw en aan de be- bouwi ng schade toegebracht worden.

2 . 2 . De boezem

2 . 2 . 1 . Oppervl akte en pei

1

en

De boezemwateren

rond

de Giethoornsche polder behoren

t o t

het boezemgebied van het waterschap Vol lenhove en staan hiermee in open verbinding.

De t o t a l e oppervlakte

van

de boezem bedraagt ongeveer 5000 ha. Het peil

van

de boezem wordt in de zomermaanden zoveel mogelijk gehouden

op

NAP

-

0,70

m

en in de wintermaanden

op NAP

-

0,80

m.

Bovendien

o n t v a n g t

het waterschap Vollenhove het water

v a n :

1. de Steenwi jke r A en haar bovenbeloop. 2 , het waterschap Nijeveen-Kolderveen,

Het Meppelerdiep wordt d o o r het nieuwe gemaal Zedemuden t e Zwarts1 ui s bema1 en.

B i j buitengewone omstandigheden

k a n

het Meppelerdiep via een aflaatwerk t e Beukers lozen op de boezem van het waterschap Vol 1 enhove.

2.2.2. Mogelijkheden

t o t

compartimentering

De boezemwateren van het waterschap Vollenhove z i j n volgens de waterstaatskaart n i e t t e compartimenteren.

2.2.3. Dal ing

van

de boezem b i j een doorbraak

Bij een eventuele doorbraak

van

een der boezemkaden zal de boezem s lec h ts 0,02 m dalen.

(7)

2 . 2 . 4 .

Gevolgen voor de scheepvaart en de waterhuishouding b i j een doorbraak

De gevolgen

voor

de scheepvaart en waterhuishouding zullen

na

een eventuele doorbraak

van

een der boezemkaden zeer gering z i j n .

2.3. De kade

2.3.1. De lengte

v a n

de kade

De westelijke kade, met

op

de kruin de Beulakerweg heeft een lengte van ongeveer 1100

m ,

waarvan s l e ch t s 250

m

kade d i r e k t langs het kanaal Beukers-Steenwijk i s gelegen. Het overige kadegedeel t e heeft zeer breed

,

pl aatsel i j k ongeveer 120

m

bebouwd boezemland

voor

de kade.

De noordel i j ke kade gelegen langs het Molengat en enkele

z i

jslote n heeft een lengte

van

ongeveer 800

m.

De lengte

van

de o o s te lijk e kade

van

de polder i s ongeveer 1900

m.

Hiervan l i g t c ir ca 700

m

n i e t d i r e k t langs het boezemwater, maar grenst aan hooggelegen boezemland.

De zuide lijk e kade, welke geen boezemwater keert vormt de

scheiding tussen enerzijds de Giethoornsche polder en anderzijds de Halve Deukten en heeft een lengte

van

ongeveer 1300

m.

De t o t a l e lengte

van

de kaden rond de Giethoornsche polder bedraagt ongeveer 5 , l km.

2.3.2. Beschrijving

van

de kade

De kade langs het kanaal Beukers-Steenwijk heeft over de gehele

1

engte

op

de kruin een 5,5

m

brede asfal tweg.

De

kruinhoogte

van

de kade l i g t op NAP t 0,3

m .

Vanaf de tussenkade, welke de scheiding vormt tussen de polder en de Halve Deukten, heeft de kade langs het kanaal Beukers- Steenwijk over een lengte van ongeveer 250

m

een 8 à 1 0

m

brede m i n o f meer

op

kadehoogte gelegen buitenberm ( f o t o 1 ) . De plaats en richting

van

de genomen f o t o ' s i s

op

bi j l a g e 1 i nge t e kend

.

I n de volgende, hierop aansluitende 850

m

waaiert deze buitenberm, in f e i t e boezemland, u i t

t o t

een breedte van ongeveer

(8)

120 m.

D i t voor de kade gelegen boezemland l i g t op ongeveer NAP en e r i s bebouwing aanwezig ( f o t o 2 ) .

De oeververdediging l a n g s h e t kanaal Beukers-Steenwi j k , be- s t a a t doorgaans u i t een i n goede s t a a t verkerende betonnen beschoeiing ( f o t o 3 ) .

Het a c h t e r l a n d d i r e k t a c h t e r de kade l i g t op ongeveer NAP

-

1

m.

I n h e t noordwesten van de p o l d e r l i g t h e t maaiveld t e r p l a a t s e van de bebouwing van G i e t h o o r n op NAP

-

0,8 m

en hoger.

De n o o r d e l i j k e kade van de Giethoornsche p o l d e r maakt vanaf de Beulakerweg t o t aan h e t Molengat deel u i t van de bebouwing van Giethoorn.

De kade en h e t a c h t e r l a n d vormen h i e r een geheel en l i g t

op

ongeveer NAP

-

0,5

m

( z i e f o t o 4 en 5 ) .

Het kadegedeelte l a n g s h e t Molengat, h e e f t een ongeveer 4 m brede k r u i n met h i e r o p een b i j n a 3,5

m

brede a s f a l t w e g . De k r u i n van d i t kadegedeel t e l i g t op ongeveer NAP. I n zowel binnen- a l s b u i t e n t a l u d komen o v e r de gehele l e n g t e v r i j veel bomen en s t r u i k e n voor. D i r e k t aan de teen van h e t binnen- t a l u d l i g t een ongeveer 0,5

m

brede greppel.

Het a c h t e r l a n d d i r e k t a c h t e r de kade l i g t op ongeveer NAP

-

1,l

m. Aan de b u i t e n z i j d e van de kade, d i r e k t a a n s l u i t e n d op h e t b u i t e n - t a l u d , d a t overigens onverdedigd i s , komt p l a a t s e l i j k v r i j

breed r i e t / v l i e t l and v o o r ( f o t o 6 )

De o o s t e l i j k e kade van de p o l d e r , l i g t vanaf h e t Molengat o v e r de e e r s t e 700

m

n i e t d i r e k t langs boezemwater.

Voor de kade l i g t h i e r breed t o t zeer breed bebouwd boezemland. D i t boezemland d a t op minimaal NAP

-

0,5

rn

l i g t wordt doorsneden door d i v e r s e s l o t e n d i e i n v e r b i n d i n g staan met de boezem.

De kade h e e f t o v e r d i t g e d e e l t e een ongeveer 6

m

brede k r u i n met h i e r o p een 3,5

m

brede a s f a l t w e g . I n zowel binnen- a l s

b u i t e n t a l u d komen bomen en s t r u i k e n voor. De greppel aan de teen van de kade i s p l a a t s e l i j k verdwenen.

De k r u i n van de kade 1 i g t i n d i t gedeel t e op ongeveer NAP en h e t a c h t e r l a n d l i g t h i e r op NAP

-

1,3

m

t o t NAP

-

0,9

m.

(9)

Het h i e r o p a a n s l u i t e n d kadegedeelte k e e r t weer d i r e c t boezemwater (de Dorpsgracht).

De kade h e e f t over de e e r s t e 600

m

l a n g s de Dorpsgracht een ongeveer 7 m brede k r u i n met h i e r o p een 3 m brede a s f a l t w e g .

I n de kade komen v r i j v e e l bomen en s t r u i k e n voor.

Ook s t a a t i n o f op h e t verhoogde b i n n e n t a l u d enige bebouwing, waaronder ook h e t e l e k t r i s c h e gemaal van de Giethoornsche p o l d e r ( f o t o 7 ) .

I n Middenbuurt l o o p t de 3

m

brede a s f a l t w e g over een l e n g t e van ongeveer 150

m ,

i n verband met twee haakse bochten i n de Dorps- g r a c h t , a c h t e r de e i g e n l i j k e kade l a n g s .

Het op deze w i j z e i n g e s l o t e n p o l d e r g e d e e l t e , g r o o t ongeveer 0 , 5 ha, l i g t v r i j hoog en i s bebouwd. Op de kade hierom heen komt veel b e g r o e i i n g voor. Op de k r u i n , welke een hoogte h e e f t van ongeveer NAP t 0,2 m, l i g t een 1,5 m breed voetpad ( f o t o 8).

Op o f n a b i j h e t h i e r o p volgende kadegedeelte t o t aan de z u i d e - l i j k e p o l d e r s s t a a t de bebouwing van Middenbuurt.

De op de k r u i n gelegen 3 m brede a s f a l t w e g g a a t v l a k v o o r d a t de kade

om

bepaalde bebouwingen heen b u i g t , over i n een v o e t c.q. r i j w i e l p a d ( f o t o 9 ) .

De bebouwing van Middenbuurt l i g t min o f meer op kadehoogte. I n binnen- en b u i t e n t a l u d komen h i e r v r i j veel bomen en s t r u i k e n voor, t e r w i j l ook t a l r i j k e b r u g g e t j e s de boezem k r u i s e n .

De oever l a n g s de Dorpsgracht i s over b i j n a de gehele l e n g t e v e r - dedigd door een houten beschoeiing ( f o t o 10).

De k r u i n h o o g t e van de kade l a n g s de Dorpsgracht l i g t ongeveer op NAP.

Het a c h t e r l a n d d i r e k t a c h t e r de kade v a r i e e r t van NAP

-

1,2

m

t o t YAP

-

0,6 m.

De tussenkade welke de Giethoornsche p o l d e r i n h e t zuiden van de Halve Deukten s c h e i d t , l i g t e e r s t o v e r een l e n g t e van ongeveer 400 m westwaarts, daarna over ongeveer 500 m i n noordel i j ke

r i c h t i n g , vervolgens b u i g t de kade i n w e s t e l i j k e r i c h t i n g naar de kade langs h e t Kanaal Beukers-Steenwi j k .

De hoogte van de tussenkade l i g t b l i j k e n s de d w a r s p r o f i e l e n van h e t waterschap op NAP

-

0,37

m

t o t NAP

-

0,17

m.

(10)

Foto

11,

genomen vanaf de Beulakerweg, l a a t een gedeelte van de

tussenkade zien.

2.3.3.

Aanwezigheid

van

vreemde objecten

Diverse kabels en leidingen kruisen en liggen in de boezemkaden

van de Giethoornsche polder.

Tevens komen

i n

de kaden bomen en struiken

voor.

Ook

komt

bebouwing

in

o f n a b i j

de kaden

voor.

2.3.4. Onderhoud

van

de kade

Het onderhoud

van de kade bestaat voornamelijk

u i t

het j a a r l i j k s

aanbrengen

van herstellingen, het snoeien v a n bomen en s t r u i ken,

het snijden

van het r i e t en het uitvoeren van kleine verbeteringen.

(11)

3. Geschiedenis en toekomst

I n h e t gebied waarin de Giethoornsche p o l d e r i s gelegen, b l i j k t d a t v o o r a l i n de e e r s t e eeuwen de vervening, met name i n de

om-

geving van Giethoorn, op geheel w i l l e k e u r i g e w i j z e geschiedde. Deze p e r i o d e wordt dan ook wel de t i j d van de " w i l d e vervening'' genoemd.

Deze w i l d e vervening h e e f t toen t e n gevolge gehad, d a t v o o r a l b i j l a t e r e d i j k d o o r b r a k e n w a a r b i j h e t water met k r a c h t naar

binnen stroomde, g r o t e p l a s s e n i n d i t gebied z i j n o n t s t a a n , z o a l s b i j v o o r b e e l d de Beulaker Wiede welke i n 1776 ontstond.

De Beulaker Wiede dankt z i j n naam aan h e t veendorp Beulake, d a t door h e t water t e n gevolge van a f s l a g en h e r h a a l d e l i j k e stormen en overstromingen geheel werd opgeslokt.

Langzamerhand werd e c h t e r h e t gevaar van de w i l d e vervening on- derkend en werd de vervening meer en meer g e r e g l ementeerd.

Na de vervening i s een landschap o n t s t a a n d a t bestond u i t s m a l l e s t r o k e n land, de Ilzetwal l e n "

of

" r i b b e n " met daar tussen brede u i tgeveende p u t t e n genaamd " t r e k g a t e n " .

Omdat de w a t e r a f v o e r voor 1919 nog l a n g s n a t u u r l i j k e weg p l a a t s - vond was d i t landschap onderhevig aan waterstanden tussen

NAP t 0,8

m

en NAP

-

0,5

m.

Een g r o t e v e r b e t e r i n g h i e r i n b r a c h t h e t gemaal A.F. STROINK d a t i n 1920 i n werking werd g e s t e l d .

Met d i t gemaal moesten hogere boezemstanden dan NAP

-

0,5

m

worden voorkomen.

Hierna kon pas worden begonnen met h e t v e r b e t e r e n van h e t l a n d door een o n t w i k k e l i n g s m a a t s c h a p p i j genaamd "Ontginningsmaat- s c h a p p i j Land van Vollenhove" welk voor h e t u i t t e voeren werk werd o p g e r i c h t .

I n 1928 werd begonnen met de Giethoornsche p o l d e r waarna h e t n i e t l a n g duurde

of

h e t moerasland was veranderd i n goede l a n d - bouwgrond.

De geschiedenis van G i e t h o o r n g a a t t e r u g t o t h e t b e g i n van de d e r t i e n d e eeuw, toen leden van een g o d s d i e n s t i g e sekte, de f l a g e l l a n t e n of gesel broeders, d a n k z i j de voorspraak van de k a s t e l e i n van Vollenhove, toestemming kregen van de U t r e c h t s e bisschop

om

z i c h i n h e t o n t o e g a n k e l i j k e met bos overdekte veen- gebied a c h t e r F u l n a t r o (Vollenhove) t e v e s t i g e n .

(12)

vervolging t e vrezen, zoals in de zuidelijke landen langs de

Middellandse zee, waar

z i j

oorspronkelijk vandaan kwamen.

Giethoorn

k o m t v o o r t

u i t Geythorn (Geitenhoek) en bestaat u i t

d r i e delen n m l . Noordeinde, Middenbuurt en Zuideinde.

Noordeinde i s het oudste gedeelte,

waarin de Kloosterbuurt l i g t

met een klooster, dat door de Franciscaners werd g e s t i c h t .

Het Zuideinde i s het r u s t i g s t e deel, terwijl de Middenbuurt

het drukst

door toeristen wordt bezocht.

Het l i g t z e l f s in de bedoeling om een

nog

zwaarder accent t e leggen

op de Middenbuurt, waarbij gedacht

wordt

om

in de Giethoornsche

polder een nieuwe dorpskern aan t e leggen waarin plaats

zal z i j n

voor zo

een duizend huizen en een groot parkeerterrein.

(13)

4. Beoordeling van de v e i l i g h e i d van de gehele kade

Na een v i s u e l e verkenning en op grond van h e t g e o l o g i s c h r a p p o r t van h e t Laboratorium voor Grondmechanica ( b i j l a g e 2 ) i s b e s l o t e n om i n de kaden rond de Giethoornsche p o l d e r geen s t a b i l i t e i t s - onderzoek t e v e r r i c h t e n .

Enkele redenen h i e r v o o r z i j n : a. h e t ruime p r o f i e l van de kaden

b. h e t g e r i n g e v e r s c h i l tussen boezempeil en de maaiveldhoogte i n de polder.

Gezien h e t ruime p r o f i e l en de g e r i n g e kerende hoogte kan g e s t e l d worden d a t de kaden van de Giethoornsche p o l d e r u i t s t a b i l i t e i t s - overwegingen a l s v e i l i g kunnen worden aangemerkt.

Rekening d i e n t t e worden gehouden met m o g e l i j k ongel i j k m a t i g e z e t t i n g e n van h e t kadelichaam a l s gevolg van de v a r i ë r e n d e d i k t e van de veenlaag.

De aanwezigheid van kabels, l e i d i n g e n en vreemde o b j e c t e n i s n i e t i n de beschouwing o v e r de v e i l i g h e i d van de kaden betrokken. De aanwezige kabels, l e i d i n g e n en vreemde o b j e c t e n dienen t e worden g e t o e t s t aan de volgende l e i d r a d e n van de Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen.

a. Leidraad voor c o n s t r u c t i e en beheer van g a s l e i d i n g e n i n , op en n a b i j waterkeringen.

b. Leidraad voor c o n s t r u c t i e en beheer van v l o e i s t o f l e i d i n g e n i n , op en n a b i j waterkeringen.

c . Leidraad voor ontwerp, beheer en onderhoud van c o n s t r u c t i e s en vreemde o b j e c t e n i n , op en n a b i j waterkeringen.