BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE
Mgr Agnieszka Kwiecień-Madej
Pojęcie ART. 405 KC
• Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść
majątkową kosztem innej osoby, obowiązany
jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to
nie było możliwe, do zwrotu tej wartości.
Przesłanki:
1. Doszło do wzbogacenia majątku jednej osoby, uzyskanego kosztem majątku innej osoby,
2. Wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem miały
wspólne źródło oraz
3. Aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej.
• Należy pamiętać, że dla zwrotu
bezpodstawnego wzbogacenia nie jest wymagane, aby nastąpiło przesunięcie z majątku zubożonego do majątku
wzbogaconego.
• Zubożenie może polegać również na tym, że majątek nie uległ powiększeniu, a
wzbogacenie, że doszło do zaoszczędzenia na koniecznych wydatkach.
Funkcje roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia:
1. Zapewnienie ochrony przed niezgodnymi z prawem przesunięciami majątkowymi,
2. Umożliwienie przywrócenia zachwianej równowagi majątkowej między stronami tego stosunku prawnego,
3. Represja w stosunku do świadczeń
niegodziwych
Funkcja kompensacyjna
Bezpodstawne wzbogacenie
• Zwrot wartości uzyskanej bez podstawy prawnej
Nienależyte świadczenie
• Przywrócenie sytuacji istniejącej przed
spełnieniem świadczenia wzbogaconemu.
Ex delicto
• Określenie kto ma ponieść konsekwencje uszczerbku majątkowego na dobrach poszkodowanego
Funkcja represyjna
• Art. 412 możliwość orzeczenia przepadku na rzecz Skarbu Państwa świadczenia
niegodziwego.
• Świadczenie nienależne w wyniku zakazanej
lub nierzetelnej gry lub zakładu.
Sposoby powstania
1. Działanie zubożonego
– Budowa na cudzym gruncie z własnych materiałów
2. Działanie wzbogaconego
– Budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów
3. Działanie osoby trzeciej
– Zapłata cudzego długu
4. Zdarzenia niebędące działaniem ludzkim
– Osunięcie się ziemi na skutek nurtu rzeki przesuwające granice sąsiednich działek
Nienależne świadczenie
• Szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia,
• Wzbogacony uzyskuje korzyść na skutek działania zubożonego podjętego w celu zaspokojenia wierzyciela,
• Świadczenie stanowi element stosunku
zobowiązaniowego,
Podstawy żądania zwrotu nienależnego świadczenia
• Brak zobowiązania
• Odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia
• Nieosiągnięcie podstawy pranej świadczenia
• Nieważność czynności prawnej
Katalog zamknięty podstaw!
Brak zobowiązania
• Świadczący w chwili spełnienia świadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle
zobowiązany albo świadczył ponad swoje zobowiązanie. Był przy tym w błędzie, że spełnione świadczenie się należy.
– Pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy osoby niebędącej wierzycielem.
Odpadnięcie podstawy prawnej
• W chwili spełnienia świadczenia była podstawa prawna, ale później odpadła.
– Uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli, odwołanie darowizny.
Nieosiągnięcie celu świadczenia
• Zubożony świadczy w przekonaniu, że później przy współudziale odbiorcy świadczenia
zostanie osiągnięty zamierzony cel, który tworzy podstawę prawną świadczenia, co jednak nie nastąpiło.
– Świadczenie na poczet przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało ponieważ umowa nie została zawarta.
Nieważność czynności prawnej
• Zubożony świadczył na podstawie nieważnej czynności prawnej
– 58 KC sprzeczność z ustawą lub zasadami współżycia społecznego
Roszczenie o wydanie wzbogacenia – zasady ogólne
• Zubożony może żądać zwrotu tego korzyści
majątkowej jaką wzbogacony uzyskał kosztem zubożonego
• Zawsze mniejsza wartość: nie może żądać
więcej niż wynosi jego uszczerbek albo korzyść
uzyskana przez wzbogaconego
Zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
• Zwrot korzyści w naturze,
• Zapłata wartości wzbogacenia (gdy zwrot w naturze nie jest możliwy),
– Wartość rynkowa,
– Wedle cen z chwili orzekania (gdy przedmiot znajduje się w majątku wzbogaconego)
– Wedle cen z chwili, w której nastąpiło zużycie lub pozbycie się korzyści,
– Według stanu i cen z chwili jego uzyskania (gdy świadczenie nienależne nie mogło wejść do majątku wzbogaconego ze względu na swój charakter np. usługa)
Termin zwrotu
• Brak szczególnych przepisów w zakresie bezpodstawnego wzbogacenia,
• 455 KC – niezwłocznie po wezwaniu
• Uznanie wymagalności roszczenia od chwili
uzyskania korzyści przez wzbogaconego
Wygaśnięcie obowiązku zwrotu
• Jeśli wzbogacony zużył korzyść lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony,
• Obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie,
• Dotyczy to zużycia w sposób bezproduktywny, z którego nie uzyskał innej korzyści, ekwiwalentu, WYJĄTEK: obowiązek zwrotu korzyści w całości, gdy wyzbywając się jej lub zużywając „powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu”.
Zła wiara wzbogaconego
• Ocenia się ją w chwili, gdy ten wyzbywa się
korzyści, którą powinien zwrócić, a nie w
chwili wzbogacenia,
Podmioty zobowiązane do zwrotu
• Bezpodstawnie wzbogacony,
• Następcy prawni pod tytułem ogólnym (w szczególności spadkobiercy)
• Osoba trzecia – gdy bezpodstawnie
wzbogacony bezpłatnie rozporządził korzyścią
Przedawnienie roszczeń
• Według zasad ogólnych
• Terminy: 10 lat, 3 lata
• Liczone od spełnienia się przesłanek roszczenia
Wzbogacenie niepodlegające zwrotowi
• Wyjątki – 411 KC
• Przesłanki:
– Świadomość braku zobowiązania z wyjątkiem świadczeń:
• Z obowiązkiem zwrotu,
• W celu uniknięcia przymusu,
• W wykonaniu nieważnej czynności prawnej,
– Zgodność z zasadami współżycia społecznego,
– Zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów,
– Spełnienie niewymagalnego świadczenia,
Przepadek świadczenia
• Gdy niesłusznym jest odzyskanie świadczenia przez zubożonego, przypada ono Skarbowi
Państwa,
• Dotyczy spełnienia świadczenia w zamian za dokonanie czynu:
– Zabronionego przez prawo LUB – W celu niegodziwym,
Czyn zabroniony
• Brak dokładnej definicji
• Czyn zagrożony sankcjami karnymi
• Wymóg świadomego spełnienia świadczenia,
Cel niegodziwy
• Nie musi być zabroniony,
• Stan rzeczy, który rażąco narusza akceptowane normy moralne lub porządek społeczny,
• Realizacja tego czynu jest zamierzona przez
świadczącego i co najmniej wiadoma drugiej
stronie.
Skutki
• Konstytutywne orzeczenie sądu orzekające
przepadek na rzecz Skarbu Państwa przedmiotu spełnionego świadczenia.
• Jest to uprawnienie sądu a nie obowiązek – 412 KC – „może orzec”
• Przejaw represyjnej funkcji prawa cywilnego
• Roszczenie Skarbu Państwa o wydanie
przedmiotu świadczenia ulega przedawnieniu po upływie 10 lat.
Kazus
• Tadeusz kupił od znajomego Janusza działkę nad jeziorem, gdzie zamierzał spędzać
wszystkie weekendy. Zawarł w tym celu z Januszem umowę sprzedaży na piśmie i zapłacił tytułem ceny kwotę 30.000,00 zł.
Opowiadając o swoim zakupie przy rodzinnej
kolacji dowiedział się od kuzyna Karola (który
jest studentem prawa), że taka umowa jest
nieważna. Omów sytuację.
• Janusz zadowolony z transakcji pobiegł od razu do biura podróży i kupił dla siebie i żony
Grażyny wycieczkę last minute na Malediwy, wydając otrzymaną od Tadeusza kwotę.
Jak to wpływa na sytuację Tadeusza?
• Czy gdyby Janusz zamiast wyjazdu na wakacje otrzymane od Tadeusza pieniądze
zainwestował w zakup nowego auta – sytuacja
Tadeusza zmieniłaby się?
Kazus
• Tomasz był dealerem narkotykowym. Został ujęty przez policję i w postępowaniu karnym ustalono, że z tytułu ceny za sprzedane narkotyki z okres 10 miesięcy uzyskał kwotę 50.000,00 zł. Skarb
Państwa domaga się zapłaty tych pieniędzy, jednak Tomasz już ich nie ma, bo zainwestował w nowe partie narkotyków, które zostały zarekwirowane przez policję. Czy Skarbowi Państwa przysługuje w stosunku do Tomasza roszczenie o zapłatę?
