Angola : notatki z podróży po Afryce. T. 1

I

TOM I.

BIBLJOTEKA PODRÓ?Y EGZOTYCZNYCH

?======::aVII ^..:::::::=======::::;

JERZY CHMIELEWSKI

A GOLA

N OT A T K I Z P O D R6 :2: y pO ? F R Y C E

z PRZEDMOW>\ ^JANUSZA MAKARCZYKA

WARSZAWA ^- 1929

PREMJUM DLA PRENUMERATORÓW .. ?W lATA"

ANGOLA

BIBLJOTEKA PODRÓ?Y EGZOTYCZNYCH

JERZY CI-IMIELEWSKI

ANGOLA

NOTATKI Z PODRÓ2Y PO AFRYCE

Z PRZEDMOW? ^JANUSZA MAKARCZYICA

TOM I

P RE 1\1 J U:\I D L A P R E N U M E R A T ORÓW "? ^{WI ATA"}

DRUKARNIA ZAKLAD6w WYDAWNICZYCH

M. ARCT, SP. AKC. W WARSZAWIE,

CZIRNIAltoWSlCA 225

002883

PRZEDlVIOWA

My?li kolonjalne ^nie sta?y si? jeszcze popu-

larnem has?em w Polsce; ^{?adne z} ugrupowa? ^nie

wypisa?o ^{ich na swoim} sztandarze. Zbyt ^wiele

by?o, przez ^{- z} punktu ^widzenia historji ^czaso-

kres nader krótki ^- dziesi?? ^{lat -} spraw ak-

tualnych ^do uregulowania, aby si? zajmowa?

dalsz? przysz?o?ci?. Tylko ^w nik?ej grupie ludzi,

sk?adaj?cej si? ^ze szczup?ej garstki teoretyków

i szerszego sprzysi??enia polskich eonquistado-

rów, umys?ów niespokojnych, tym cudownym

twórczym niepokojem, powiedziano ^{sobie od za-}

rania naszego bytu pa?stwowego:

- Polska musi prowadzi? polityk? ^kolonlal-

n?, wyra?nie kolonialn? ^{- nie} emigracyjn?!

Jeste?my narodem, ^z którego pewien procent

obywateli opuszcza ojczyzn?. ^{Fakt ten w naszem}

spo?ecze?stwie przyj?? musimy jako zjawisko

normalne, ^mo?na tylko ⁱ nale?y opanowa? ^ten

ruch i pchn?? go ^we w?a?ciwe ?o?ysko.

Cz?sto s?yszymy narzekania, ^?e pewien ^kon-

tyngent ^ludno?ci wyje?d?a, ^mówi si?, ^?e emigra-

cja jest z?em, ^{czasem z?em} koniecznem, ^{w ka?-}

dym ^{razie z?em. Jest to} rozumowanie b??dne;

emigracja ^dobrze pokierowana ⁱ zu?yta przyno-

si wielkie korzy?ci macierzy, zdobywa ^nowe ryn-

ki dla krajowego przemys?u, zdobywa ^{nowe te-}

reny, ^mo?e budowa? kolonje.

\V latach przedwojennych emigracja polska

nie mog?a by? nietylko kierowana, ^{a tem bar-}

dziej wyzyskana ^{dla celów} kolonjalnych. ^Kilku

ideowców, ^bez egzekutywy, ^{nie zdo?a?o zrobi?}

wiele, ^{to te? tem} bardziej fakt, ^?e emigracja ^bez

opieki pa?stwowej, id?ca ^bez komendy, ^bez pla-

nu, potrafi?a wytworzy?, ^w niezwykle trudnych

'warunkach, ^{takie cuda} jak kolonje polskie

w stanie Parana (Brazylja), ^{utwierdza w} przeko-

naniu, ^?e posiadamy ^w polskim ^wie?niaku

pierwszorz?dny materja? pionierski, który jest

dla nas atu tem w' grze ^o kolonj ^e.

Pionier polski wytrzebi? ^dziewicze puszcze,

osiad? mocno na roli, ^zachowa? sw?, narodowo??.

Ale jaki ^z tego wszystkiego ^{rezultat dla Polski?}

Powiedzmy ^{sobie otwarcie - ?aden.}

Za ch?opem ^{osadnikiem nie} poszed? kupiec

i do dzi? produktami polskiemi handluj? obcy,

sprzedaj?c ^naszemu ch?opu narz?dzia ^nie pol-

skie, ^lecz cudzoziemskie.

Kolonista nie jest wi?c propagatorem polskie-

go przemys?u, ^od plantatora ^{Polaka nie} nabywa-

my ^za po?rednictwem kupca ^Polaka produktów

t. ^zw. kolonjalnych, ^{- W sumie -} podarowali-

?my Brazylji ^element pierwszorz?dny, ^zdrowe

r?ce do _pracy ^- bez ?adnego ekwiwalentu. Pio-

nier trzebi?cy puszcze sta? si? pod?cieliskiem

obcego nacjonalizmu.

To samo powiedzie? ^{mo?na o} naszej emigra-

cji ^{i do} innych krajów Ameryki Po?udniowej,

gdzie wysy?ka ^ludzi odbywa si? jakgdyby pod

has?em pozbycia si? ich, ^{wzamian za nic i bez}

?adnych ^{widoków na} przysz?o??, gdy? ^{coraz sil-}

niejszy ^nacisk miejscowych rz?dów ^{w celu za-}

symilowania polskiego ch?opa wci?ga go ^{w or-}

bit? kszta?tuj?cych si?, m?odych narodowo?ci

po?udniowo-ameryka?skich.

W Stanach Zjednoczonyeh Ameryki ^Pó?noc-

nej ^{natomiast nie} istnieje wogóle emigracja' pio-

nierska; mamy do czynienia ^z emigracja ^do

miast, ^do fabryk ⁱ kopalni. ^{Ta forma} jest bodaj-

?e gorsza ^od poprzedniej, ^bo emigrant ^{nie ma}

najcz??ciej ?adnej w?asno?ci, skazany jest ^na

zarobek z pracy r?k ^{i w} ?adnym stopniu ^nie

przyczynia si? ^do popierania przemys?u swojego

kraju.

Fakt, ^?e emigranci ^{nasi nie?li} swej ojczy?nie

pomoc ^w dniach wojny, ?wiadczy ^{bardzo chlub-}

nie o ich patrjotyzmie, ^{nie ma} jednak zupe?nie

znaczenia praktycznego ^w przysz?o?ci.

Emigracja ^do Ameryki ^nie jest ^{idea?em ra-}

cjonalnej polityki emigracyjnej, ^nie daje nic,

prócz straty r?k roboczych. To, ^?e emigranci ^nie

mieli zatrudnienia w kraju, jest ^{bez znaczenia.}

Dla kupca, maj?cego tysi?ce szpulek nici, ^nie

przedstawiaj? ^{one warto?ci} u?ytkowej, jednak

kupiec ^{nie odda ich} darmo, wiedz?c, ^{?e bli?ni} je-

go maj? ^{na nie} zapotrzebowanie ^{i ?e dla nich}

szpulka ^nici przedstawia ^warto?? u?ytkow?.

Ameryka ^{- wszerz i wzd?u? - nie} jest ^tere-

nem clla emigracji, ^{która ma} przynosi? po?ytek

swemu krajowi macierzystemu. Aby ^dowie??

s?uszno?ci powy?szego twierdzenia, wystarczy

zacytowa? trzy ^nazwiska: Monroe, Drago, ^{J ohn-}

son. Ci trzej politycy ^dobitnie dowiedli, ^{?e Ame-}

ryka ^{nie mo?e} by? ^{uwa?ana za teren koloniza-}

cyjny ^dla pa?stw europejskich. Ameryka ch?t-

nie przygarnia emigrantów, ^{ale bez} aspiracyj ^na-

rodowych, ^bez zgody ^na wybitne popieranie

przez nich przemys?u kraju emigracyjnego.

Ameryka pó?nocna ^{nie wchodzi w} rachub?,

lub prawie ^nie wchodzi, ^dzi?ki zmniejszeniu

kontynentu (bill Johnsona) immigracyjnego.

Ameryka ^Po?udniowa niech?tnie patrzy ^{na sku-}

piska obconarodowe, ^{a bez takich} skupisk ^emi-

gracja jest tylko pozbywaniem si? ^{ludzi - na}

przepad?e.

Wedle Za??skiego, ^ilo?? technicznie zb?dnej

ludno?ci rolnej, dojrza?ej wynosi?a ^{w roku 1921}

oko?o 2.150.000 ludzi, którzy musz? by? ^albo po-

ch?oni?ci przez skupiska miejskie, ^{albo te?} wy-

emigrowa?, ^w przeciwnym ^razie grozi ^im n?dza

i zwi?kszenie ^ilo?ci gospodarstw kar?owatych,

do samodzielnogo bytu niezdolnych.

Ustawodawstwa, zakazuj?ce ^dzielenia gospo-

darstw ch?opskich przy du?ym przyro?cie ^lud-

no?ciowym ⁱ bezcelowo?ci przenoszenia si? ^do

miast, gdzie przemys? ^{nie mo?e zatrudni?} tylu

rak roboczych, ^mo?e tylko cz??ciowo ^zaradzi?

z?u. S?owem ^- emigracja jest ^konieczna przy

jednoczesnej ^wadliwo?ci emigracji ^w dzisiejszej

formie.

I tu nale?y ^wskaza? drogi, po których kroczy

Zwi?zek ^Pionierów Kolonjalnych ⁱ studjuje je

s

teoretycznie ^Polska Stacja ^Bada? Tropikalnych;

nie prowadz? ^{one do} Ameryki, ^{lecz do} krajów,

gdzie emigracja ^mo?e przyczyni? si? ^do budowy

podwalin pod polsk? przysz?o?? kolcnialn?.

Gdzie osadnictwo mo?e by? ^traktowane skupi-

skowo, gdzie ^mo?e by? ^{mowa o} nabywaniu pro-

duktów t. zw, kolonjalnych wprost ^od polskie-

go producenta, ^za po?rednictwem polskiego kup-

ca, gdzie przemys? polski ^{mo?e mie?} zbyt.

Takich terenów mo?e dostarczy? jedynie

Afryka. Nieobecno?? Polski na rynkach tego

kontynentu wyda?aby, ^{w razie} przed?u?enia si?

naszej bierno?ci, jak najgorsze rezultaty, ^chodzi

przecie? ^{o surowce} pierwszorz?dnej ^warto?ci

i o rynki zbytu.

Przed emigracj? ^{masowa do} wybranej cz??ci

czarnego l?du musz? powsta? faktorje ^handlo-

we, które zupomoc? swych ^oddzia?ów sprzeda-

wa?yby tylko wyroby przemys?u macierzystego

i zakupywa?yby produkty, ^{na które} kraj ^{ich ma}

zapotrzebowanie.

I tak naprzyk?ad ^{faktura w Messamedes} (An-

gola) ^{ma ca?y} aparat podfaktoryj ^we wn?trzu

kraju, ^{dostarcza towarów, odbiera} produkty

miejscowe ^{i w ten} sposób pracuje. Miejscowego

kupiectwa, ^{z którem mo?naby} wej?? ^{w stosun-}

ki ^- niema.

Angola, kraj prawie ^{trzy razy tak wielki} jak

Polska, ^{ma oko?o} pi?? ^{do sze?ciu miljonów mie-}

szka?ców, ^{z czego na} Portugalczyków (Angola

jest kolonja portugalsk?) ^{przypada oko?o czter-}

dziestu tysi?cy ^ludzi.

Portugalczycy ^do Angoli ^nie emigruj?, ^lmmi-

9

gracja ^w tym kraju jest nik?a, ^{sama za? Portu-}

galja liczy niespe?na ^sze?? miljonów ^mieszka?-

ców. Nie chodzi o zdobywanie kolonij ^w Afryce,

lecz o teren, ^na którym emigracja mog?aby si?

rozwija? ^normalnie i spe?nia? zadania, ^o których

pisali?my powy?ej,

Je?eli dodamy, ^?e s?siaduj?ce ^z Angol? ^Kon-

go Belgijskie cierpi ^{na brak} r?k roboczych, ^?e

maj?c ^rozliczne bogactwa naturalne, ^nie upra-

wia kartofli, ^które polski ^{kolonista z} Angoli np.

móg?by ^w Kongu sprzedawa?, b?dziemy ^mieli

jeszcze jeden argument, ^{i to} argument ^wa?ki.

Kartofle bowiem _s? w wielkiej ^{cenie w} tych ^stro-

nach Afryki, ^{a nikt nie} zajmuje si? ^ich produk-

cj?, gdy gleba ^{i klimat nie} stoj? ^{temu w niektó-}

rych cz??ciach ^na przeszkodzie.

\V handlu zewn?trznym Angoli Portugalja

zajmuje niezwykle ^skromne miejsce, wyra?aj?-

ce si? ^{w stosunku do} innych dostawców, jak ³

do 7.

W?ród importerów znajdujemy ^{m. in. Cze-}

chos?owacj?, ^brak dotychczas Polski, ^{cho? An-}

gola poszukuje ^{towarów w Polsce} wyrabianych,

a transport ^{nie mo?e wchodzi? w} grQ, skoro Cze-

chos?owacja ^bez dost?pu ^{do morza dostarcza swe}

towary, ^{mo?e to} uczyni? ^{i Polska.}

My mamy towar bezcenny ^{- stale} zwi?ksza-

j?c? si? ludno??, post?pujemy jednak jak ^utra-

cjusze; rzucamy nasz? emigracj?, gdzie si? ^da.

Rodz? si? najbardziej fantastyczne pomys?y, by-

le znale?? nowe tereny emigracyjne, gdzie ^{i na}

jakich ^{warunkach -} mniejsza.

J eden z bardzo wp?ywowych urz?dników, gdy

10

•

mu zwracano uwag? ^na z?y ^{klimat w} pewnej

miejscowo?ci, ^odezwa? si?:

- Ofiary by? ^musza. Szukamy ^{terenów dla}

rozrastaj?cej si? emigracji. ^{Jak warunki istnie-}

nia oka?? ^si? niemo?liwe, ^nie b?dziemy innych

posy?ali.

Owszem ^- niech b?d? ofiary, ^{ale dla} jakie-

go? celu, ^dla jakiej? idei, ^{a nie dla} fantazji ludzi,

o mikroskopijnem poczuciu odpowicdztatno?ct

za swoje czyny.

Ubieg?e dziesi?ciolecie naszego niepodleg?ego

bytu zaznaczy?o si? ^szukaniem dróg ⁱ powolnem

oswajaniem spo?ecze?stwa ^z my?l? ^o Polsce,

która nie ko?czy si? ^w Gdyni: ^o tej ^Polsce przy-

sz?o?ci, ^{która nie} b?dzie skazywa?a swych synów

na marnowanie si? dla obcych.

Usterki \V naszej ^- polityce emigracyjnej by?

musia?y. Odziedziczyli?my ^w tej ^{dziedzinie bez-}

planowo?? zupe?n?, ^{teraz za? nadszed? czas} po-

stawienia _sprawy wyra?nie:

Chodzi ^{nam o} prace dla polskiej my?li ^kolo-

njalnej.

*

>I< >I<

Autor ksi??ki, ^do której kre?l? tych par? s?ów

wst?pnych, ^nie jest ^{literatem. To te? w} jego pra-

cy poci?ga czytelnika ^nie tyle pi?kno s?ów, ^co

pi?kno czynu.

Jerzy Chmielewski nale?y ^do grona entuzja-

stów "Polski zamorskiej". ^Od naj m?odszego ^wie-

ku gna?o go ^za ocean, bawi? w puszczy brazylij-

skiej, przechodzi? zwyk?e, fantastyczne ^{nieco dla}

europejskiego ^Polaka koleje pionierskie, ^a gdy

Liga ^{Morska i Rzeczna w} porozumieniu ^{z Pol-}

ska Stacj? ^Bada? Tropikalnych zaj??a si? pene-

tracj? Angoli, Chmielewski stan?? ^do pracy, ^zo-

sta? wybrany ^{na cz?onka} ekspedycji ⁱ pod prze-

wodnictwem _p. ?ypa, starego wygi ^z tropików,

ruszy? ^na ogl?dziny tych ciekawych ^terenów.

W ksi??ce niniejszej opowiedzia? prosto ⁱ ja-

sno o swej wyprawie, ^{a ta} prostota opowiadania

i bezpo?rednio?? ^wra?e? legitymuje go przed

czytaj?c? publiczno?ci?.

Janusz Makarczsjk,

Silnem szarpni?ciem ko?dry ^{obudzono mnie.}

- Co, ^co takiego?

Nade _mn? sta? rozgor?czkowany ?yp, gesty-

kuluj?c, wykrzykiwa?:

- Jeste?my ju? ^{w zatoce!} Wspanla?a! ^\Vsta-

wajciel ^Za chwil? maj? ^nas przycumowa? ^do

mola.

\Vyskoczy?em ^{z ?ó?ka} jak ^z procy. Jedn? ^no-

g? wlaz?em do otwartej, napó? zapakowanej

walizki, potkn??em si? ^{o wór z} bielizn?, zacz?-

?em szuka? pogubionych ^{w czasie} pakowania

cz??ci garderoby.

- A nie mówi?em zapakowa? rzeczy ^wczo-

raj ^- zrz?dzi? mój towarzysz podró?y. ^{- Z wa-}

mi to tak zawsze, wszystko ^na ostatni? chwil?.

Przez was naturalnie b?dziemy wyczekiwa? ^nie-

wiedzie? ile czasu na cle. _\

Im bardziej ?yp utyskiwa?, ^tern mniej spraw-

nie sz?o mi pakowanie. ^Po dobrej chwili, zziaja-

ny, by?em jako ^tako gotowy ^do opuszczenia ^ka-

juty.

Nie czekaj?c ^na tetrycz?cego towarzysza, ^któ-

ry zkolei czego? zapomnia?, ·wybieg?em ^na po- k?ad.

Statek by? ju? ^{w zatoce.}

Wysoki brzeg l?du, ^nad którym ^{nisko WISIa-}

?o s?o?ce, odrzyna? si? ciemno-bur? mas?. Wa-

ski przesmyk d?ug?, trzykilometrow?. mierzej?,

zamyka? zatok? od strony ^morza.

Na mierzei, ^{w?ród zielono?ci} palm, ^domki

male?kie ...

Poza niemi ocean.

Tymczasem okr?t, podci?gany przez holow-

nik, ^zbli?a? si? ^do l?du.

Lobito ^...

To jedyny port ^{na ca?em zachodniem} wybrze-

?u Afryki, gdzie statki, ^nie staj?c ^na rejdzie, pod-

chodz? ^do betonowego ^{mola. Tona?} _wprost

z okr?tu ^Iado wany jest ^na wagony, które Iinja

kolejow? Loblto-Katanga nios? go ^w g??b Afryki.

*

* *

Na l?dzie ^w urz?dzie c?owym portu stoj? ^na-

sze rzeczy.

Rz?dem poustawiane pakunki gotowe ^{do re-}

WIZJI. ?^...yp, dufny ^w listy polecaj?ce wysokie-

go komisarza oraz gubernatora Angoli, pewny

jest, ^{i? mu} si? ^uda unikn?? op?at celnych. ^Na

bardzo mile wygl?daj?cym dyrektorze ^biura pi-

sma te robi? ^ma?e wra?enie, Wiadomo, ^wiel-

kie figury daleko, ^{a tu na} miej ^{scu mo?na zaro-}

bi? _par? groszy.

Przezorny ?yp najsilniejszy, wypróbowany

??gurnent ^{zachowa? na sam koniec.} Wyciagna?

???, ^.JU/I,?

Sl)'-llrrt\?1

E. nlr. ^.VI I

\ ;::.

? GD???

legitymacj? dziennikarsk?. ^Pan dyrektor spoj-

rza? i zachowanie jego ^zmieni?o si? ^w jednej

chwili.

Z takimi lepiej ^nie zaczyna?!

- Co panowie wioz??

- Ubrania, filmy, bro?, ^{no i} troch? ^chemi-

kalij, potrzebnych ^do fotografji.

- Bro? b?d? ^musia? panom ocli?, ^bo inaczej

i ja, ⁱ panowie mogliby ^{mie? du?o} przykro?ci

z w?adzami wojskowemi, ^u których ^trzeba si?

stara? ^o pozwolenie. Reszt? rzeczy mo?ecie za-

bra?.

Wyci?gamy wi?c swoje strzelby ⁱ rewolwery.

Moje b?benkowe pistolety du?ego ^{kalibru bu-}

dz? sensacj?.

- Có? to my?licie, ^?e Afryka ^to jaka? ^dzika

Brazylja ^lub _egzotyczna Europa, gdzie si? ^takich

rzeczy u?ywa. My ^tu mamy absolutne bezpie-

cze?stwo. Ktoby ^{tam takie} ci??ary ^nosi?!

Pytamy ^o _{nale?n? op?at?} ⁱ skutek jest taki,

?e ?yp pozielenia?.

Nies?ychanie wysoki wymiar ^stawki celnej

wywo?uje ^z naszej strony protesty. ^Nadaremnie

t?umaczymy panu dyrektorowi, ^{?e nas broi? ta}

nie kosztowa?a nawet polowy tej sumy, ?e u nas

po wojnie ^{z d.emobi lu mo?na} kupi? ^cale góry

broni za ?miesznie niskie ceny. Nic to nie po-

maga!

Przerywa dyskusj ?.

- U nas bro? jest droga.

Powiedzia?... Niema apelacji...

*

* *

15

Wielka weranda przedzielona barjerk?, ^z jed-

nej strony ^stoliki restauracyjne, ^z drugiej ^bufet

i poczekalnia. Dalej podwórze ^z mizern? palm?

i kilkoma bananami, ^{otoczone niskim} domkiem,

mieszcz?cym pokoiki hotelowe, których ^drzwi

wychodz? wprost ^{na dwór.}

Oto przed ^{nami hotel Lobito} !

Najwi?kszy, najbardziej wytworny, W POCZ6-

kalni stos rzeczy, kolo nich kilku pasa?erów. ^To

ci, którzy ^{nie do??} szybko ^za?atwili si? ^na cle,

dzi?ki ^{czemu nie} dostali ju? ^{w hotelu} miejsca.

Mi?dzy ^nimi my. Za du?o dzisiaj ^statek przy-

wióz? pasa?erów.

Ca?e nasze towarzystwo ^musi jecha? po po-

?udniu do Bengueli, gdzie ^w licznych ^hotelach

jest nadzieja ^dostania noclegu.

Zostawiaj?c baga?e, ^z obietnic?, ^{i? za} trzy ^dni

dostaniemy pokoje ^w Lobito, wyruszamy ^w dal-

sz? drog?, ^{cho? z} Europy ^do tego niego?cinnego

miasta t?ukli?my si? miesi?c ^bezma?a.

*

* >I<

O trzydzie?ci ^{kilometrów na} po?udnie ^{od Lo-}

bito, ^nad brzegiem ^zatoki Benguela, ^rozsiad?o

si? ^miasto tej?e nazwy,

Benguela jest jednem ^z naj starszych ^osiedli

bia?ych ^w Angoli, niegdy? by?a stolic? tej pro-

wincji. ^Za dawnych czasów, gdy ^{handel niewol-}

nikami by? jedynem szlachetnem zaj?ciem, ^któ-

remu oddawali si? ^biali zdobywcy, ^{mia?a Ben-}

guela swoje ^?wietne czasy. Obszarem swoim jest

bodaj najwi?kszem miastem ^na tern wybrze?u.

16

Szerokie ulice, wysadzane drzewami, przy nich

niskie parterowe domki, gdzie niegdzie pi?tro-

wy pa?acyk. ^{Niektóre z nich s? budowane z mar-}

muru, sprowadzanego ^z Portugalji. ^{- To rozu-}

I micm ^- przepadam ^{za rozmachem.}

I Post?p cywilizacji srogo si? ^{obszed? z tern}

I kwitn?cem ^{miastem. Zabroniono handlu czar-}

I nymi, ^{Zaciszna zatoka} Bengueli ^okaza?a si? ^za

p?ytk? ^{dla statków parowych. Odkrycie polc?a-}

) _dów

miedzi w Katandze i budowa linji kolej ^0-

\. _woj Katanga-Bengucla, ^tak po?yteczna ^dla ca?ej

Ikolonji, ^sta?a si? ^dla Bengueli zabójcza ^{w skut-}

! ^kach. Przedsi?biorcy, przewiduj?c, ^{i? koszt ol-}

brzymich prze?adunków ^{w nie} dogodnym porcie

I Bengueli by?by zbyt wysoki, odkryli ^{i urzadzili}

I Lobito. Dzi?, ^{kto mo?e} (dzia?ka gruntu ^400-me-

I

trowa kosztuje ^2.000 dolarów), przenosi si? ^do

Lobito.

'1

*

:I< *

Sk?adamy wizyt? gubernatorowi Bengueli.

IRezydencja-skromny, ^lecz wykwintny pa?acyk.

fPrzed nim warta. Dwóch bosych ?o?nierzy ^mu-

rzynów ^{z karabinami na ramieniu.}

Europejczyk, który ^ró?ne widywa? armje,

a i sam s?ugiwa?, jako? ^{z malmu zaufaniem od-}

!losi si? ^do tych bosonogich ^bohaterów.

Co?nieco? si? ^tam s?ysza?o ^o tancerkach, ^ta?-

cz?cych ^bez pantofelków, ^zdarza si?, ^?e _armja

po bitwie idzie sobie borem, ^lasem i obuwie z tych

•

i owych obola?ych nóg spadnie, ^ale ?eby _warta,

b?d? ^co _b?d? reprezentacyjna, ^tak jak ^{u nas}

t?.?GOLA.-2 ¹⁷

w \Varszawie przed ^zamkiem sta?a przybo? ^{... to} jako? ^nie uchodzi.

Bezwzgl?dnie, ^{?e mo?na bi?} si? jak ^{lew bez}

butów i zmyka? ^z pola ^{walki w} butach, ^{ale ...} s?

ju? pewne zwyczaje, pewien ^{szablon i na to ra-}

dy ^niema.

Zo?nierz powinien by? obuty, ^tak jak dzi?

pi?kna pani podmalowana.-Przes?d-odpowie

kto?. ^- Zgoda, ^{- ale} ?ycie jest j ^ednem pasmem

przes?dów!

Gdy?my przeszli ^obok srogiej warty, przyj??

nas adjutant gubernatora, ^na którym ^{sam wi}

dok kopert ^{listów od} wysokiego ^{komisarza i} gu-

bernatora Angoli ^robi wra?enie, dzi?ki ^czemu

dostajemy si? momentalnie przed ^{oblicze sekre-}

tarza. Ten natychmiast melduje ^{nas u} guberna

tora. I po odczekaniu przepisowych dziesi?ciu

minut jeste?my przyj?ci przez ekscelencj?.

Mi?y, dystyngowany starszy pan przyjmuje

nas nadzwyczaj uprzejmie. Przegl?da listy, ^u-

?miecha si? jeszcze milej ⁱ zapytuje, czemby

móg? s?u?y?.

- A wi?c panów interesuje ^{- mówi} melodyj-

nym, g??bokim g?osem ^{- mo?llwo??} kolonizacji

naszej prowincji? ^Dzi? sprawa ^ta jest ^{bardzo ak-}

tualna z d wóch powodów: po pierwsze, dzi?ki

rozwojowi ?rodków komunikacji, kolonizacja ta

jest mo?liwa, ^{no L.} my musimy kolonizowa?!

- ?

- Panowie rozumiej?, ^bliskie s?siedztwo ^Bel-

gów, Anglicy, ^{no i co tu du?o} gada?, ^do wojny

za ma?o dbali?my ^o Angol?. St?d pewne niebez

piccze?stwa ^...

18

- Je?liby ^{mo?na mówi? o} naszej kolonizacji,

to tylko na wi?ksz? skal? ^{i w} du?ych skupie-

niach ^- odzywam si?.

- No tak! lecz my Polaków _znamy ^w Bra-

zylji, ^a tam wszak niema ?adnych kwestyj ^na-

rodo\Yo?ciowych.

Po chwili rozmowa schodzi na inne tory:

- Co? Panowie maj? ^{bro? na cle? Odebra?}

b?dzie j? mo?na tylko przez w?adze wojskowe,-

dyktatura! My ^tu mamy tylko sprawy admini-

stracyjne, ^nawet bro? my?liwska ^{nie le?y w na-}

szej kompetencji. \Vydamy panom licencje ^na

polowanie i administracyjne pozwolenie ^na

bro?. Sam? ^bro? trzeba b?dzie ^{odebra? od w?adz}

wojskowych. Tych spraw nie za?atwia si? pr?d-

?\.o. ^Zrobi? wszystko, ?eby panom ^to u?atwi?, ^lecz

Ja ^w tym wzgl?dzie ^ma?o mog?, ^- dyktatura!

'"

* '"

Na jednej ^z wielu do siebie podobnych ^ulic

na kra?cach miasta, ^w d?ugim parterowym ^do-

mu mieszcz? si? ^biura wojskowe.

Pewni protekcji ^sekretarza gubernatora, ^któ-

ry nam

towarzyszy, udajemy si? wprost ^{do sa-}

mego komendanta.

- Jestem sekretarzem gubernatora ^- przy-

POmina si? grubej, spoconej ekscelencji ^{nasz mi-}

?y towarzysz.

Z _za

szerokiego ^biurka spozieraj? ^{na nas za-}

spane oczy ^...

- No to _co?

- Przychod.z? tutaj ^z polecenia gubernatora,