Wprowadzane a po¿¹dane zmiany w prawie geologicznym i górniczym

Tom 24 2008 Zeszyt 4/4

KRZYSZTOF SZAMA£EK*

Wprowadzane a po¿¹dane zmiany w prawie geologicznym i górniczym

Wprowadzenie

Ustawa prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 1994 – zwana dalej pgg) wraz z towa- rzysz¹cymi jej aktami wykonawczymi stworzy³a racjonalne z punktu widzenia pañstwa i spo³ecznie akceptowane normy prawne pozwalaj¹ce na tak¹ dzia³alnoœæ, która przynosi po¿ytki spo³eczne, satysfakcjê inwestorom oraz uwzglêdnia ograniczenia wynikaj¹ce z przepisów chroni¹cych œrodowisko naturalne, a zw³aszcza potrzeby internalizacji efektu zewnêtrznego (kosztu) towarzysz¹cemu wydobyciu kopalin (Szama³ek 2005). Prawo nale¿y zawsze traktowaæ jako instrument wykorzystywany przez pañstwo dla osi¹gania wyty- czonych przez siebie celów. Ustawa pgg wprowadzi³a do polskiej praktyki w zakresie geologii i górnictwa szereg instrumentów prawnych o zró¿nicowanym charakterze:

— reglamentacyjnym (np. kto mo¿e poszukiwaæ i wydobywaæ kopaliny),

— nakazowym (obowi¹zek np. posiadania koncesji na wydobycie),

— zakazuj¹cym (np. niedozwolone jest wykonywanie wskazanych w ustawie czynnoœci geologicznych bez wymaganych kwalifikacji),

a ponadto stworzy³a szereg instrumentów ekonomicznych (op³aty, kary) o specyficznych funkcjach w obszarze geologii i górnictwa (Szama³ek 2002a, 2003). Dobór w³aœciwych i skutecznych instrumentów ma zasadnicze znaczenie dla efektywnego dzia³ania w zakresie poszukiwania i wydobywania kopalin i musi byæ ci¹g³ym procesem poszukiwania rozwi¹zañ lepszych kosztem rozwi¹zañ nieefektywnych i gorszych. Mimo i¿ proces przygotowania nowego prawa geologicznego i górniczego dobieg³ koñca w zakresie przed³o¿enia rz¹do-

* Dr hab., Katedra Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych, Wydzia³ Geologii, Uniwersytet War- szawski.

wego (stan na wrzesieñ 2008) i pozosta³a ju¿ tylko procedura sejmowa (mog¹ca jednak w istotny sposób zmieniæ propozycje rz¹dowe) to w dalszym ci¹gu nale¿y w debacie publicznej podnosiæ problemy, które nie zosta³y w projekcie ustawy rozwi¹zane lub które nale¿a³oby rozwi¹zaæ inaczej. Przedstawione w artykule pogl¹dy stanowi¹ przes³anie de lege ferenda i powinny byæ rozwa¿one w trakcie przysz³ych prac zmieniaj¹cych ustawê pgg.

1. Podstawowe zmiany proponowane w nowym prawie geologicznym i górniczym

Prawo geologiczne i górnicze (pgg) od chwili wprowadzenia w polski porz¹dek prawny w 1994 roku (Ustawa, 1994) ulega³o, poprzez liczne nowelizacje, systematycznemu pro- cesowi udoskonalania i usuwania zauwa¿onych b³êdów oraz usterek (b¹dŸ uzupe³nianiu o normy wynikaj¹ce z prawa Unii Europejskiej). W ci¹gu kilkunastu lat obowi¹zywania dotychczasowego pgg w szeregu publikacjach wielokrotnie podnoszono potrzebê uregu- lowania kolejnych fundamentalnych kwestii, a wœród nich miêdzy innymi nastêpuj¹ce zagadnienia:

— w³asnoœæ z³o¿a (Nieæ 2005; Nieæ i in. 2007; Szama³ek 2007),

— definicja kopaliny i jej z³o¿a (Szama³ek 2002b),

— definicja prac geologicznych (Szama³ek 1997).

Rezultatem przedstawianych w publikacjach pogl¹dów i toczonych na forach geolo- gicznych dyskusji (np. Forum Geologów – Dêbe 18–20.X.1999; doroczne konferencje Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi) by³o dojœcie do s³usznego przekonania, ¿e nale¿y uchwaliæ nowe prawo geologiczne i górnicze (Jezierski 2008 a, b).

Przes³aniem towarzysz¹cym opracowaniu nowego prawa by³o usuwanie wszelkich zbêd- nych przeszkód w prowadzeniu dzia³alnoœci geologicznej i górniczej (Jezierski 2008b), a zatem najszersza mo¿liwa do zaakceptowania przez pañstwo liberalizacja przepisów pgg.

Jest to racjonalny pogl¹d, którego wyraŸne œlady zawarte s¹ w projekcie rz¹dowym nowego prawa (npgg) (Projekt 2008). Przedstawiana w artykule analiza dotyczy przede wszystkim uregulowañ ustawowych odnosz¹cych siê do dzia³alnoœci geologicznej i gospodarki z³o¿em kopaliny, sprawy dotycz¹ce górnictwa zosta³y œwiadomie wyselekcjonowane tylko do tych œciœle wi¹¿¹cych siê z dzia³alnoœci¹ geologiczn¹. Wœród nowych regulacji projektu ustawy na podkreœlenie, zdaniem autora, zas³uguj¹ zw³aszcza propozycje dotycz¹ce miêdzy innymi:

— w³asnoœci z³ó¿ kopalin poprzez jednoznaczne wskazanie w ustawie kopalin, które objête s¹ w³asnoœci¹ górnicz¹ przys³uguj¹c¹ Skarbowi Pañstwa (art. 10, ust. 1, 2, 4 npgg) – konsekwencj¹ tego zapisu jest odejœcie od dotychczasowego ustawowego podzia³u kopalin na podstawowe i pospolite, z³o¿a kopalin nie objêtych w³asnoœci¹ górnicz¹ pozostaj¹ zwi¹zane z w³asnoœci¹ nieruchomoœci,

— odst¹pienia od koniecznoœci posiadania koncesji na poszukiwanie/rozpoznawanie z³ó¿ kopalin nie objêtych w³asnoœci¹ górnicz¹ i prowadzenie tych prac na podstawie zatwierdzonego projektu robót geologicznych,

— rezygnacja z dolnych i górnych stawek op³aty eksploatacyjnej i corocznego okreœla- nia stawek obowi¹zuj¹cych w danym roku fiskalnym poprzez rozporz¹dzenie rady ministrów na rzecz stawek wskazanych wprost w ustawie,

— przeznaczenie na rzecz starosty podwy¿szonych stawek op³aty eksploatacyjnej z tytu³u braku koncesji na wydobycie (tzw. nielegalna/niekoncesjonowana dzia-

³alnoœæ wydobywcza przynosz¹ca szereg wymiernych i niewymiernych szkód – Nieæ i in. 2005; Szama³ek 2006).

Warto te¿ podkreœliæ odmienny sposób podejœcia w nowym prawie npgg do kryteriów bilansowoœci z³o¿a. Z satysfakcj¹ stwierdziæ nale¿y, ¿e nowe prawo odchodzi od obliga- toryjnych kryteriów bilansowoœci przyjmowanych przez Ministra Œrodowiska dla ka¿dego rodzaju z³ó¿ kopalin na rzecz zatwierdzania dokumentacji geologicznej z³o¿a, w której inwestor podaje swoje przyjête graniczne wartoœci parametrów z³o¿a, przy których zdaniem inwestora eksploatacja jest uzasadniona i technicznie mo¿liwa (art. 88, ust. 2, pkt. 6 npgg).

Zatem to inwestor bior¹c pod uwagê uwarunkowania rynkowe okreœla swobodnie czy podejmuje dzia³alnoœæ poszukiwawcz¹, dokumentuje z³o¿e i rozpoczyna na podstawie za- twierdzonej dokumentacji z³o¿a procedurê uzyskania koncesji wydobywczej. Rol¹ pañstwa (organu koncesyjnego) jest rozwa¿enie czy mo¿na takie kryteria zaproponowane przez inwestora zaakceptowaæ maj¹c na uwadze zasady ochrony z³ó¿ kopalin i ich racjonalnego zagospodarowania. Koniecznoœæ odejœcia od stosowania kryteriów bilansowoœci w dotych- czasowym kszta³cie i ich silniejszego powi¹zania z zasadami gospodarki rynkowej by³a podnoszona ju¿ wczeœniej (Szama³ek 2001).

W œwietle zdarzaj¹cych siê w przesz³oœci przypadków niew³aœciwego (sprzecznego z prawem) wykonywania czynnoœci przez geologów posiadaj¹cych przyznane uprawnienia geologiczne (Szama³ek 1995) na uwagê zas³uguje wprowadzenie do nowego prawa dzia³u IV Kwalifikacje, rzeczoznawcy i odpowiedzialnoœæ zawodowa. Dzia³ ten zawiera szereg szczegó³owych przepisów, które uprzednio znajdowa³y siê w rozporz¹dzeniach do ustawy pgg (m.in. Rozporz¹dzenie 2006). Po raz pierwszy do ustawy wprost wprowadzono zapisy o odpowiedzialnoœci zawodowej geologów wykonuj¹cych swój zawód. Zgodnie z treœci¹ rozdzia³u 5 art. 76–77 npgg osoby posiadaj¹ce nadane uprawnienia geologiczne i wy- konuj¹ce swoje zawodowe czynnoœci z ra¿¹cym niedbalstwem, naruszeniem ustawy lub przepisów wydanych na jej podstawie mog¹ zostaæ pozbawione na okres do dwóch lat prawa wykonywania tych czynnoœci. Stwierdzenia takiego w drodze decyzji dokonuje minister w³aœciwy do spraw œrodowiska (w sprawach uprawnieñ geologicznych).

Po krótkim (kilkuletnim) okresie stosowania procedury „przyjmowania do wiadomoœci”

dokumentacji geologicznej przez organ koncesyjny nastêpuje s³uszny i racjonalny powrót do zatwierdzania dokumentacji geologicznej w drodze decyzji administracyjnej.

Nowoœci¹ w npgg jest wprowadzenie pojêcia projekt robót geologicznych (art. 78, ust. 1 npgg) w miejsce dotychczas stosowanego terminu projekt prac geologicznych. Zapisy Dzia³u V Prace geologiczne nowego prawa geologicznego bêdzie stwarza³ geologom pocz¹t- kowo znaczne trudnoœci w rozumieniu i stosowaniu, bowiem wprowadza terminologiê odmienn¹ (a blisko brzmi¹c¹) od dotychczas obowi¹zuj¹cej.

Projekt ustawy dopuszcza wydobywanie piasków i ¿wirów bez koncesji przez w³aœ- ciciela nieruchomoœci na potrzeby w³asne (bez prawa rozporz¹dzania wydobyt¹ kopalin¹ i pod ograniczeniami zawartymi w treœci art. 4, ust. 1, pkty 1–4 npgg). To s³uszne kie- runkowo rozwi¹zanie wymaga jednak znacz¹cego doprecyzowania (problem ten omówiony jest w rozdz. 2.4).

2. Zagadnienia wymagaj¹ce przysz³ego rozstrzygniêcia

Mimo przeprowadzonych, zgodnie z zasadami legislacyjnymi, szerokich konsultacji spo³ecznych nad propozycjami zawartymi w projekcie nowego prawa geologicznego i gór- niczego, zdaniem autora, nie wyczerpano potrzeby dyskusji nad niektórymi wa¿nymi, a pominiêtymi b¹dŸ nietrafnie zaproponowanymi w projekcie ustawy rozwi¹zaniami. Wy- maga to dalszego g³osu œrodowiska i przygotowania (nie obarczonego tempem i terminami prowadzonych prac legislacyjnych) przemyœlanych rozwi¹zañ, które bêd¹ mo¿liwe do wpro- wadzenia przy kolejnej nowelizacji prawa.

2.1. P o d s t a w o w e d e f i n i c j e

Podkreœliæ nale¿y aktualnoœæ pogl¹du o potrzebie zdefiniowania podstawowych pojêæ odnosz¹cych siê do zagospodarowania z³ó¿ kopalin takich jak: z³o¿e antropogeniczne, kopalina g³ówna, kopalina towarzysz¹ca, kopalina wspó³wystêpuj¹ca, w³asnoœæ górnicza czy u¿ytkowanie górnicze. W trakcie prac nad przyjêciem projektu nowego prawa geolo- gicznego i górniczego potrzebê takich definicji wielokrotnie zg³aszano – nie zosta³y jednak one uwzglêdnione w ostatecznej wersji projektu. W treœci uzasadnienia zmian w projekcie ustawy npgg tylko w przypadku tych definicji nie przedstawiono argumentacji przema- wiaj¹cych za takim rozwi¹zaniem. Jest to tym bardziej widoczne, ¿e w stosunku do innych odrzuconych w trakcie przygotowania projektu prawa propozycji wskazano racjonalne argumenty uzasadniaj¹ce takie postêpowanie. Warto zatem w debacie publicznej przed- stawiæ i szerzej uzasadniæ argumenty, które przemówi³y za nie umieszczaniem wskazanych powy¿ej definicji w projekcie prawa. W debacie tej d¹¿yæ nale¿y do wiêkszej integracji pogl¹dów œrodowiska prawników i geologów. Przypomnieæ bowiem w tym miejscu nale¿y,

¿e przepis artyku³u 7 obecnie obowi¹zuj¹cego prawa geologicznego i górniczego dotycz¹cy w³asnoœci z³ó¿ (Ustawa 1994) by³ konsekwentnie podtrzymywany przez prawników-cy- wilistów jako rozwi¹zanie w³aœciwe i nie budz¹ce kontrowersji, zaœ geolodzy wielokrotnie wskazywali na nietrafnoœæ przepisów zawartych w rozdziale 2 artyku³y 7–10 pgg. Przy- wo³any ju¿ wczeœniej projekt nowej regulacji prawa w³asnoœci z³ó¿ kopalin zawarty w projekcie npgg dowodzi natomiast mo¿liwoœci osi¹gniêcia porozumienia i uwzglêdnienia podnoszonych zastrze¿eñ w ustawie. Ten precedens wskazuje na potrzebê pog³êbionej dyskusji i uwzglêdnienia jej wyników w przysz³ych pracach legislacyjnych. Punktem wyj- œcia do tej dyskusji mog¹ byæ kwestie definicyjne, a wœród nich propozycja definicji z³o¿a

kopaliny. Nowe brzmienie definicji z³o¿a kopaliny mo¿e mieæ nastêpuj¹c¹ postaæ: W rozu- mieniu ustawy z³o¿em kopaliny jest ka¿de naturalne lub antropogeniczne nagromadzenie minera³ów i substancji we wszystkich stanach skupienia maj¹ce zatwierdzon¹ dokumentacjê geologiczn¹ i bêd¹ce przedmiotem aktualnego lub przysz³ego wydobycia (Szama³ek 2008).

Powy¿sza propozycja zapisu odnosi siê zarówno do z³ó¿ naturalnych, jak i powsta³ych w wyniku dzia³alnoœci cz³owieka (potrzeba ustawowego zdefiniowania z³ó¿ antropogenicz- nych by³a ju¿ wczeœniej podnoszona przez m.in. przez Niecia ( 2003)) oraz uwzglêdniaj¹ca podstawowy fakt, i¿ przedmiotem prawa geologicznego s¹ z³o¿a maj¹ce zatwierdzon¹ dokumentacjê geologiczn¹ okreœlaj¹c¹ granice z³o¿a i jego zasoby. Co istotne dopiero zatwierdzona dokumentacja geologiczna z³o¿a stanowi podstawê do jego ochrony poprzez umieszczenie granic z³o¿a na arkuszach mapy geologiczno-gospodarczej czy planach za- gospodarowania przestrzennego i przeznaczeniu tych miejsc na przysz³¹ dzia³alnoœæ górnicz¹.

2.2. K w a l i f i k a c j e w z a k r e s i e g e o l o g i i

Zawód geologa jest w Polsce zawodem o czêœciowo reglamentowanym dostêpie. Prawo geologiczne nie zabrania nikomu mo¿liwoœci wykonywania zawodu geologa. Jednak¿e szereg czynnoœci (wykonywanie prac geologicznych, kierowanie i dozorowanie pracami geologicznymi – art. 49, ust. 1 npgg) mog¹ wykonywaæ tylko osoby posiadaj¹ce potwier- dzone umiejêtnoœci zawodowe zwane potocznie uprawnieniami geologicznymi. Nowe prawo nawi¹zuje w pe³ni do dotychczasowego pgg w zakresie katalogu rodzaju kategorii uprawnieñ geologicznych (Dzia³ IV – Kwalifikacje, rzeczoznawcy i odpowiedzialnoœæ za- wodowa, Rozdzia³ 1 – Kwalifikacje w zakresie geologii – npgg) porz¹dkuj¹c jedynie sprawy w zakresie zmiany podzia³u kopalin z podstawowych na kopaliny objête w³asnoœci¹ gór- nicz¹. Kwalifikacje tam wskazane w zakresie geologii nabywa siê do¿ywotnio. W œwietle dynamicznie rozwijaj¹cych i zmieniaj¹cych siê technik badawczych, zw³aszcza w zakresie geofizyki i kartowania geologicznego czy dokumentowania z³ó¿ takie do¿ywotne przyzna- wanie uprawnieñ do wykonywania zawodu odbiega od rozwi¹zañ obowi¹zuj¹cych w innych grupach zawodowych. Nale¿y rozwa¿yæ mo¿liwoœæ wprowadzenia przepisu o przyznawaniu uprawnieñ zawodowych (po pomyœlnym przeprowadzeniu postêpowania egzaminacyjnego) na okres dziesiêciu lat i przed³u¿aniu okresu ich wa¿noœci na kolejne okresy po przed- stawieniu organowi administracji geologicznej (ministrowi œrodowiska, marsza³kowi wo- jewództwa) potwierdzenia czynnego wykonywania zawodu.

2.3. P a r t y c y p a c j a s p o ³ e c z n a

Przez szereg lat przy ministrze œrodowiska funkcjonowa³a rada geologiczna jako cia³o opiniodawczo-doradcze w zakresie geologii. Rada geologiczna powo³ywana by³a na mocy zarz¹dzenia ministra œrodowiska opieraj¹cego siê na ustawie o Radzie Ministrów (Ustawa 1996). Zadania rady okreœla³ minister w zarz¹dzeniu. By³o to cia³o umo¿liwiaj¹ce insty-

tucjonalny dialog œrodowiska geologicznego z ministrem œrodowiska (lub w jego imieniu z g³ównym geologiem kraju). Jak ka¿dy byt formalny rada geologiczna mia³a swoje lepsze i s³absze okresy dzia³ania. Jednak o w³aœciwym wykorzystaniu instrumentu zawsze decyduje jego u¿ytkownik. Jeœli rada geologiczna nie by³a w³aœciwie wykorzystywana (lub nie osi¹ga³a istotnych rezultatów) by³o to nastêpstwem os³abienia dialogu i braku motywacji do jej wykorzystania ze strony ministra œrodowiska. Prowadzenie dialogu spo³ecznego i party- cypacja grup zawodowych i naukowych w obszarze œrodowiska naturalnego jest jednym z najwiêkszych osi¹gniêæ umo¿liwiaj¹cych osi¹ganie racjonalnych i spo³ecznie akcepto- wanych rozwi¹zañ. Prawo do takiego dialogu nie mo¿e byæ przez nikogo kwestionowane, zw³aszcza w demokratycznym i obywatelskim spo³eczeñstwie. Ws³uchiwanie siê w g³os œrodowiska nie jest prawem, ale obowi¹zkiem naczelnych organów administracji pañstwo- wej. Takie rozumienie zasad dialogu i konsultacji le¿y u podstaw ustawowych umocowania Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody (art.96 ustawy prawo ochrony przyrody) czy Pañ- stwowej Rady Ochrony Œrodowiska (art. 387 ustawy prawo ochrony œrodowiska). Nowe prawo geologiczne i górnicze winno tak¿e stosownym zapisem stworzyæ Pañstwow¹ Radê Geologiczn¹ i okreœliæ cele oraz zadania przed ni¹ stoj¹ce (jak równie¿ tryb i zasady jej powo³ania).

2.4. W y d o b y c i e k o p a l i n n a w ³ a s n e p o t r z e b y

Przyjête w artykule 4 npgg rozwi¹zanie o wydobyciu piasku i ¿wiru na potrzeby w³asne przez w³aœciciela nieruchomoœci zak³adaj¹ w treœci art. 4 ust. 2 koniecznoœæ powiadomienia z 7-dniowym wyprzedzeniem starosty powiatu o zamierzonym wydobyciu. Wydaje siê, ¿e przepis ten bêdzie przepisem martwym i nieskutecznym. Znajomoœæ przepisów prawa geologicznego i górniczego nie by³a i nie bêdzie powszechna. Rygor art.4 ust.2 bêdzie z ca³¹ pewnoœci¹ pomijany, a eksploatacja prowadzona. Bez powiadomienia starosty wydobycie na w³asne potrzeby, mimo i¿ dopuszczalne ustaw¹ stanie siê wydobyciem nielegalnym. Nale¿y zadaæ pytanie, gdzie fizycznie prowadzone jest dotychczas nielegalne (niekoncesjonowane) wydobycie kruszywa. Blisko 100% takiego wydobycia dotyczy obszarów lasów pañstwo- wych i gruntów rolnych oraz nieu¿ytków. Jeœli wy³¹czyæ kwestiê wydobycia w lasach pañstwowych do odrêbnego katalogu spraw (maj¹ wyodrêbnion¹ s³u¿bê leœn¹ i mo¿liwoœci œcigania sprawców nielegalnego wydobycia), to pozosta³e przypadki maj¹ miejsce na terenie so³ectw. W polskiej tradycji samorz¹dowej pozycja so³tysa jest ugruntowana i dobrze od- bierana. Jest to samorz¹dowy organ najbli¿szy spraw mieszkañców wsi. Do praw i obowi¹z- ków So³tysa dzia³aj¹cego g³ównie na podstawie ustawy o samorz¹dzie gminnym (Ustawa 1990) nale¿y m.in.:

1. Reprezentowanie So³ectwa wobec w³adz Gminy i innych jednostek samorz¹du tery- torialnego, administracji rz¹dowej, organizacji i instytucji, wobec osób fizycznych i prawnych, a tak¿e w postêpowaniach przed s¹dami w przypadkach przewidzianych przepisami prawa.

2. Potwierdzanie faktów w przypadkach okreœlonych odrêbnymi przepisami (Statut).

Wydaje siê celowe, aby informacjê o zamierzonym i przeprowadzonym wydobyciu na potrzeby w³asne w³aœciciela nieruchomoœci zbiera³ i dokumentowa³ so³tys i przekazywa³a j¹ po zakoñczeniu roku kalendarzowego do starosty powiatu jako organu koncesyjnego.

Dokumentacja taka by³aby tak¿e udostêpniania przez so³tysa do wgl¹du na rzecz organów administracji górniczej czy geologicznej prowadz¹cych postêpowania sprawdzaj¹ce wiel- koœæ wydobycia kruszywa. Przypadki prowadzonego wydobycia na terenie so³ectwa bêd¹ z ca³¹ pewnoœci¹ znane so³tysowi. Takie rozwi¹zanie pozwoli na stosowanie prawa i przy- wileju w³aœcicieli nieruchomoœci wynikaj¹cego z art. 4, ust. 1 zgodnie z ustaw¹.

2.5. W y d o b y c i e k o p a l i n n a p o d s t a w i e k o n c e s j i w y d a n e j p r z e z s t a r o s t ê

Udzielenie koncesji przez starostê regulowane jest w projekcie prawa geologicznego i górniczego w artykule 22 ust. 3 npgg (s¹ to rozwi¹zania takie same jak w dotychczasowym prawie – art. 16 ust. 2a). W œrodowisku geologicznym podnoszono ju¿ sprawê dzielenia z³ó¿ kopalin na mniejsze czêœci spe³niaj¹ce dyspozycje udzielania koncesji przez starostê.

Procedura taka wynika g³ównie z mniejszych wymagañ stawianych w procesie koncesyjnym przeprowadzanym przez starostê. Wynika to g³ównie z faktu braku odpowiedniej kadry geologów w blisko po³owie urzêdów starostw. S³usznie podnoszona jest obawa o niera- cjonalne wydobycie i chêæ omijania czêœci ograniczeñ prawnych przez inwestora w przy- padku prowadzenia przez niego takiego postêpowania. W nowych rozwi¹zaniach nale¿y przewidzieæ przepisy okreœlaj¹ce, i¿ wyst¹pienie o kolejn¹ koncesjê dotycz¹c¹ tego samego geologicznie z³o¿a przez koncesjonariusza lub podmiot z nim zwi¹zany z mocy prawa kieruje wniosek koncesyjny do rozpatrzenia przez marsza³ka województwa.

Wnioski

Projekt nowego prawa geologicznego i górniczego usuwa szereg zauwa¿onych w do- tychczasowej praktyce jego stosowania nieœcis³oœci, utrudnieñ i barier dla inwestorów.

Czêœæ proponowanych nowych regulacji ma charakter fundamentalny (prawo w³asnoœci z³ó¿ kopalin, liberalizacja przepisów dotycz¹cych prowadzenia prac poszukiwawczych i rozpoznawczych, prawo wydobycia kruszywa na potrzeby w³asne przez w³aœcicieli nieru- chomoœci). Znacz¹ca czêœæ zmian ma charakter porz¹dkuj¹cy i systematyzuj¹cy (wprowa- dzenie w treœæ ustawy materii regulowanej dotychczas w rozporz¹dzeniach).

Projekt ustawy prawo geologiczne i górnicze nie wyczerpuje wszystkich niezbêdnych korekt i uzupe³nieñ dotychczasowej ustawy. Wœród zagadnieñ wymagaj¹cych dalszej dys- kusji i wypracowania zapisów ustawowych znajduj¹ siê kwestie definicyjne (z³o¿e antro- pogeniczne, kopalina g³ówna, kopalina towarzysz¹ca, kopalina wspó³wystêpuj¹ca, w³asnoœæ górnicza czy u¿ytkowanie górnicze), jak i merytoryczne. Do tych drugich nale¿¹ miêdzy innymi sprawy uprawnieñ wykonywania zawodu geologa, ustawowego uregulowania dia-

logu spo³ecznego ministra œrodowiska z grupami zawodowymi i spo³ecznymi zajmuj¹cymi siê abiotycznymi zasobami œrodowiska naturalnego (ustawowe umocowanie Pañstwowej Rady Geologicznej), rozwi¹zanie problemu niekoncesjonowanego wydobycia kopalin.

Doskonalenie prawa geologicznego jest procesem ci¹g³ym, wymagaj¹cym oceny jego skutecznoœci i efektywnoœci zarówno w analizie ex post jak i ex ante. Mimo zakoñczenia czêœci etapu legislacyjnego przyjmowania nowej ustawy (skierowanie projektu rz¹dowego do Sejmu RP) niezbêdna jest dalsza dyskusja nad rozwi¹zaniami prawnymi s³u¿¹cymi racjo- nalnemu wykorzystaniu z³ó¿ kopalin zgodnego ze zrównowa¿onym rozwojem, zapewnieniu bezpieczeñstwa surowcowego kraju poprzez intensyfikacjê badañ budowy geologicznej kraju i dokumentowaniu nowych z³ó¿ kopalin oraz ochronie œrodowiska naturalnego.

LITERATURA

J e z i e r s k i J., 2008a – Po pierwsze prawo. Przegl. Geol. t. 56, nr 2, s. 86.

J e z i e r s k i J., 2008b – Swobodniej w litosferze – projekt nowej ustawy prawo geologiczne i górnicze. Przegl.

Geol. t. 56, nr 3, s. 170.

N i e æ M. 2003 – Problemy ochrony z³ó¿ kopalin. Przegl. Geol. t. 51, nr 10, s. 870–875.

N i e æ M. 2005 – Dylematy prawa w³asnoœci z³ó¿. Gosp. Sur. Min. t. 21, z. spec., s. 53–60.

N i e æ M., S z w e d E., G ó r e c k i J., K a w u l a k M., S a l a m o n E., 2005 – Niekoncesjonowana eksploatacja kopalin – problem do rozwi¹zania. Gosp. Sur. Min. t. 21, z. spec., s. 61–70.

N i e æ M., J ê d r z e j e w s k a A., S a ³ a c i ñ s k i R., S t e f a n o w i c z J.A., U b e r m a n R., 2007 – Problemy prawa geologicznego i górniczego oraz mo¿liwe i niezbêdne kierunki jego zmian. Przegl. Geol. t. 55, nr 2, s. 107–113.

Projekt ustawy prawo geologiczne i górnicze. Wersja z dnia 26 sierpnia 2008 zaakceptowana przez KERM w dniu 26.08.2008 r. (http://ww.mos.gov.pl/bip/index.php?idkat=411)

Rozporz¹dzenie ministra œrodowiska z dnia 19 czerwca 2006 roku w sprawie kategorii prac geologicznych, kwalifikacji do wykonywania, dozorowania i kierowania tymi pracami oraz sposobu postêpowania w spra- wach stwierdzania kwalifikacji (Dz.U. nr 124, poz. 865 z dnia 12.07.2006 r.)

Statut so³ectwa Nowa Iwiczna gmina Lesznowola.

S z a m a ³ e k K., 1995 – Jak ¿ona Cezara... Przegl. Geol. t. 43, nr 12, s. 984.

S z a m a ³ e k K.,1997 – Prace geologiczne – koniecznoœæ nowej definicji. Przegl. Geol. t. 45, nr 10/1, s. 938.

S z a m a ³ e k K., 2001 – Studium op³aty eksploatacyjnej w gospodarce z³o¿em kopaliny. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.

S z a m a ³ e k K., 2002a – Funkcje op³aty eksploatacyjnej. Mat. XII Konf. „Aktualia i perspektywy gospodarki odpadami mineralnymi” Œwieradów Zdrój 26–28 czerwca 2002. Sympozja i Konferencje nr 56, IGSMiE PAN, s. 273–282.

S z a m a ³ e k K., 2002b – O potrzebie definicji kopaliny. Górn. Odkr. XLIV, nr 2/3, s. 5–7.

S z a m a ³ e k K., 2003 – Gospodarcza funkcja op³at eksploatacyjnych. Przegl. Geol. t. 51, Nr 6, s. 442.

S z a m a ³ e k K., 2005 – Analiza funkcjonowania nowego systemu op³aty eksploatacyjnej. Przegl. Geol. t. 53, nr 4, s. 311–319.

S z a m a ³ e k K., 2006 – Geologiczno-gospodarcze aspekty nielegalnej eksploatacji kopalin. Mat. XVI Konf.

„Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi”, Sympozja i Konferencje nr 68, IGSMiE PAN, s. 7–16.

S z a m a ³ e k K., 2007 – Podstawy geologii gospodarczej i gospodarki surowcami mineralnymi. PWN, Warszawa.

S z a m a ³ e k K. 2008 – Swoboda wykonywania zawodu geologa w UE oraz kierunki zmian w prawie geolo- gicznym i górniczym. Referat na I Polski Kongres Geologiczny, Kraków, 27.06.2008 r.

Ustawa o samorz¹dzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r., nr 142, poz. 1591 z póŸn. zm.).

Ustawa prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r., nr 228, poz. 1947 z póŸn. zm.).

Ustawa o Radzie Ministrów z dnia 8 sierpnia 1996 roku (Dz.U. z 2003 r., nr 24, poz. 199 z póŸn. zm.).

WPROWADZANE A PO¯¥DANE ZMIANY W PRAWIE GEOLOGICZNYM I GÓRNICZYM

S ³ o w a k l u c z o w e

Prawo geologiczne i górnicze, w³asnoœæ z³ó¿ kopalin, dzia³alnoœæ geologiczna

S t r e s z c z e n i e

Zaproponowane w projekcie nowego prawa geologicznego i górniczego zmiany i nowe rozwi¹zania zmierzaj¹ do liberalizacji prawa, odformalizowania czêœci procedur i usuniêcia mankamentów zauwa¿onych w czasie dotychczasowego stosowania ustawy. Spoœród najwa¿niejszych nowych propozycji wymieniæ nale¿y uregu- lowanie kwestii w³asnoœci z³ó¿ kopalin w Polsce oraz prawa wydobycia kopalin (kruszyw) na potrzeby w³asne w³aœcicieli nieruchomoœci bez posiadania koncesji. Nowy projekt nie uwzglêdnia wszystkich po¿¹danych zmian.

Znajduj¹ siê wœród nich potrzeby definicji: z³o¿a kopaliny, z³o¿a antropogenicznego, kopaliny g³ównej, kopaliny towarzysz¹cej, kopalin wspó³wystêpuj¹cych, w³asnoœci górniczej czy u¿ytkowania górniczego. Autor proponuje tak¿e zmiany w przepisach dotycz¹cych uprawnieñ geologicznych, modelu nadzoru nad wydobyciem kopalin na w³asne potrzeby, powo³anie organu doradczego ministra œrodowiska w zakresie geologii.

PROPOSED VERSUS ADVISABLE CHANGES IN GEOLOGICAL AND MINING LAW

K e y w o r d s

Geological and mining law, ownership of mineral deposits, geological activity

A b s t r a c t

The proposed in new geological and mining law amendments and new solutions lead to liberalization of laws, reduction of certain formal procedures and elimination of weak points hitherto identified. Amongst the most important new legal propositions are: regulation of the issue of ownership of mineral deposits; authorization for extraction of certain minerals (sand and aggregates) without the concession for personal needs of properties’

owners. However, it is still crucial to discuss the need of other necessary solutions and propose passed over in the draft geological and mining law. Terms such as “raw mineral deposit”, “anthropogenic deposits”, “main and accompanying minerals”, “mining state property”, “mining using of state owned mineral deposits” have to be defined. Author proposes to introduce new regulation of geological authorizations, options of controlling the extraction of minerals for private needs. Likewise, it is necessary to discuss the establishment of an advisory body in the field of geology for the Minister of Environment.