Ernst Lipińska Czesława

< j r

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatorak . I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ----

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r . ---

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — "

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 III./5. Inne

IV. Korespondencja

II. Materiały uzupełniające relację

V. Nazwiskowe karty informacyjne , VI. Fotografie

2

1

3

V

4

5

6

7

8

9

,

10

11

12

13

14

15

16

17

t

18

19

V

20

f

21

22

23

• ocn

i r

24

25

26

27

A R C H I W U M

I. D a n e o s o b i s t e : m a k i a

1 / L i p i ń s k a C z e s ł a w a , z d o m u E r n s t - w c z a s i e o k u p a c j i E i U S rf^ T

2 / u r o d ź o n a 1 6 . I I . 1 9 2 0 r . - w T c z e w i e poi-., w v « L J frr\

3 / r o d z i c e J a n i L u d w i k a , z d e m u O y s a r z . «

4 / p o c h o d z e n i e m i e s z c z a ń s k i e , o j c i e c k o l e j a r z , ■ m ą ż w y k ł a d o w c a f i z y k i P o l i t e c h n i k i P o z a * Pozn.

5 / w y k s z t a ł c e n i e w y ż s z e , f iz y k , z a w ó d w y k ł a d o w c a f i z y k i na U n i w e r s y t e c i e 6 / a d r e s : 6 0 - 3 2 7 P o z n a ń , t e l . 6 7 - 5 4 - 0 3 .

I I , O k r e s p r z e d w o j e n n y - do l . I X . 1 9 3 9 r .

1 / Do m a j a i o 3&r , b y ł a m u c z e n n i c ą h u m a n i s t y c z n e g o G i m n a z j u m Ż e ń s k i e g o w T c z e w i e . - O d l . X . 1 9 3 8 r . do w y b u c h u w o j n y s t u d i o w a ł a m m a t e m a t y k ę na U n i w e r s y t e c i e P o z n a ń s k i m .

O d n o ś n i e p r a c y s p o ł e c z n e j b y ł a m j e d y n i e z a a n g a ż o w a n a j a k o s o d a l i s k a p r z y D u s z p a s t e r s t w i e A k a d e m i c k i m w P o z n a n i u .

2 / O d n o ś n i e p r z y g o t o w a n i a do o b r o n y k r a j u to b y ł © o n o m i n i m a l n e - t y le, ile d a w a n o w t y m c z a s i e w L . O . P . P .

III. O kr e s o k u p a c j i do m a j a 1945 r.

1 / Do i . I . 1 9 4 Ó r . p r z e b y w a ł a m u r o d z i c ó w w d emu, u c z ą c si ę i n t e n s y w n i e j ę z y k a n i e m i e c k i e g o .

W 1 9 4 0 i 19 4 1 r . p r a c o w a ł a m k o l e j n o j a k o p o m o c d o m o w a : u s ą s i a d ó w N i e m c ó w , w s k l e p i e r z e ź n i c z y m , j a k o p o m o c u k r a w c o w e j .

O d 1 9 4 2 r . p o z d a n i u e g z a m i n u z j ę z y k a n i e m i e c k i e g o i u m i e j ę t n o ś c i p i s a - , ni a na m a s z y n i e - w A r b e i t s a m t i e - z a a n g a ż o w a n e m n i e j a k o tzw.Bttrehil#

f e r y n w b i u r z e I n s t a l a c j i e l e k t r y c z n y c h w T c z e w i e . Tara p r a c o w a ł a m do c h w i l i a r e s z t o w a n i a p r z e z G e s t a p o .

2 / J e s i o n i ą 1941 r, n a w i ą z a ł a m k o n t a k t z " r u c h e m o p e r u " k o l e j a r z y / T c z e w - D i r s c h a u / , p. WŚflke P a w e ł . P o p r z e z t e g o p a n a z n a l a z ł k o n t a k t y z A . K .

" Grab". W z i m i e 1 9 4 1 / 4 2 J u ż p r a c o w a ł .

3 / W m a j u 19 4 2 r . s k ł a d a ł a m p r z y s i ę g ę w B y d g o s z c z y - w j a k i e j ś o b s z e r n e j p i w n i c y , s t a r e j s z a r e j k a m i e n i c y . S z ł o si ę na p r a w o o d d w o r c a do

m i a s t a . O d t ą d p o w i e r z o n o m i z a d a n i a ł ą c z n i c z k i na t e r e n i e B y d g o s z c z - L a s k o w i c e a l b o L a s k e w i o e - T c z e w , c z a s e m L a s k o w i c e - G d a ń s k l u b T c z e w . N i e była to sama s t a c j a L a s k o w i c e , c z ę ś c i e j W a r l u b i e , c z a s e m S m ę t o w o , r T w a r d a G ó r a . W o z i ł a m r o z k a z y u s t n e n a j c z ę ś c i e j , z a s z y f r o w a n e , c z a s e m b r o ń , c z a s e m p a p i e r y - l e g i t y m a c j e c z y s t o , l u b z g o t o w y m i p r z e n a j r ó ż - n i e j s z y m i s t e m p l a m i A r b e l t s a m t u , K r e i s b e z i r k itp.

x2trE± *ksx± xk K t o ś , k o g o p o z n a ł a m p o z n a k u , o k t ó r y m b y ł a m p o p r z e d n i o u p r z e d z o n a o d b i e r a ł to, n a j c z ę ś c i e j p o d l a s e m , g ó r ą l u b t p . S z l i ś m y j a k k r e w n i - na s t a c j i w i t a l i ś m y się, c z ę s t o c a ł u j ą c się. Z r e g u ł y w r a c a ­ łam i n n ą d r o g ą p o l n ą , w d z i e w a ł a m in ny b e r e t , c h u s t k ę , n i e n o s i ł a m w a ­ l i z k i , g d y n i e b y ł o p o t r z e b a . Z a w s z e w i o z ł a m c o n a j m n i e j c h l e b , c z a s e m m a s ł o , a b y w r a z i e c z e g o p i e r w s z e p o d e j r z e n i e p a d ł o na te r z e c z y , a b y m m i a ł a e w e n t u a l n i e c z a s u s u n ą ć r z e c z y p o d e j r z a n e . ł 4 / Z c z a s e m o t r z y m y w a ł a m p o l e c e n i a z T c z e w a , z n i e n a c k a na u l i c y o d m ł o ­

dej d z i e w c z y n y l u b s t a r s z e g o m ę ż c z y z n y , u s t ne : " H e t e w a ó r u o h y t r a n s ­ p o r t ó w w Z a j ą c z k o w i e / p o d T c z e w o m , d u ż a s t a c j a p r z e t a c z a n i a w a g o n ó w / , n o t o w a ć w p a m i ę c i ... r u c h m ł o d z i e ż y , s ł u c h a ć u w a ż n i e r o z m ó w na tar gu, na p o c z c i e , w ś r ó d k o b i e t r o b o t n i c w u r z ę d a c h . r

P r a c o w a ł a m w B i u r z e I n s t a l a o j i E l e k t r y c z n y c h j a k o p o m o c b i u r o w a , \ P r o w a d z o n e t a m w i e l k i e i n s t a l a c j e dla k o s z a r w o j s k o w y c h w S t a r o g a r d z i e P r z e w i j a ł o s i ę d u ż o o f i c e r ó w n i e m i e c k i e g o W e h r m a c h t u . P o p i j a l i czas«&i z m o i m S z e f e m na z a p l e c z u . M u s i a ł a m p o d a ć h e r b a t y , z m y w a ć n a c z y n i a . \ N i e r a z u s ł y s z a ł a m w i e ś c i z f r o n t u l u b w i a d o m o ś c i o ... p o s ł a ... . ż o ł n i e r z y , n i e p o k ó j o l ^ s y itd. - P r z y w ó d c e dla n i c h b y ł y to d r o b i a z ­ gi, bo b y l i m i ę d z y s o b ą / s z e f b y ł R e i c h s d e u t s c h e / . D z i a ł o s i ę t o w g o ­ d z i n a c h p r a c y j l c h 1 m o j e j . B i u r k o m o j e s t a ł o za p r z e p i e r z e n i e m z d ykty języfc niernieoki z n a ł a m d o b r z e . U z y s k a n e w i a d o m o ś c i p r z e k a z y w a ł a m ustnii Z n o w u a l b o w W a r l u b i u a l b o t y m p o d o b n e . J e d n e j o s o b i e , m ę ż c z y ź n i e . d w a r a z y sa moro u t) G r a b o w i ” .

5 / W s i e r p n i u 1 9 4 2 r . t r a n s p o r t o w a łam " G r a b a " p o c i ą g i e m do B y d g o s z c z y . M i a ł f a ł s z y w e p a p i e r y ,f i g u r o w a ł w n i c h j a k o k r a w i e c . W z i ę l i ś m y . . . . m a t e r i a ł y n i b y do u s z y c i a . B y ła r e w i z j a . P r z e s z ł o ą z c z ^ ś l i w i e , b o c h o d z i ł o t y l k o o A u s w e i s p a s a ż e r ó w . P o c i ą g b y ł w y p e ł n i o n y l u d ź m i w r a c a j ą c y m i z t a r g u

w T c z e w i e .

28

- 2 - i ' \ . U 6/ W czerwcu ^{1 9 4 3}r ,b y ła o m Ilamburgu ¹ Lubece /p r y w a t n ie /. U ó a lła o a tym

p o p r z e d n i # • s o b i e , aa k t ó r y m ś s p o t k a n i a . O t r z y m a ł a m p o l e c e n i a p r z y ­ w i e z i e n i a m u n d u r ó w p o l s k l e h . I r z e c z y w i ś c i e p r z y w i o z ł y ś m y z k o l e ż a n k ą k i l k a ich, p a k u j ą c je do n a s z y c h w a l i z e k r a z e m z i n n y m i d a r a m i , k t ó r e k o l e ż a n k a o t r z y m a ł a o d n a r z e c z o n e g o , w i ę ź n i a ? O f l a g u w L u b e c e / o f i c e ­ r a / N o t a b e n e j e ź d z i ł y ś m y t a m w ł a ś n i e na z a r ę c z y n y tej d w ó j k i .

Te m u n d u r y na p o l e c e n i e " G r a b a ” z o s t a ł y p r z e z e m n i e k i l k a r a z y t r a n s ­ p o r t o w a n e do S m ę t o w a , W a r l u b i a ,

7 / T ą s a m ą d r o g ą , w s t a r y c h w a l i z k a c h p r z e w o z i ł a m b r o ń k r ó t k ą , r a z k a ­ r a b i n - w s i e c z c e , s ł o m i e , s z m a t a c h , J a j k a n a w i e r z c h u , c e b u l a kledyśK B r o ń o t r z y m y w a ł a m do b i u r a , n i g d y do d o mu , n i g d y n i e c a ł o ś ć , o w i n i ę t e w p a p i e r y , p r z e n o s z o n e p i e s z o p r z e z s t a r s z e g o p a n a , e m e r y t a / c h y b a k o l e j o w e g o / . Z n a ł a m go z w i d z e n i a t y l k o , n i e w i e d z i a ł a m g d z i e m i e s z k a , a l e m i a ł a m p o l e c e n i e z B y d g o s z c z y , że o n m i coś w r ę c z y , i że m a m

t r a n s p o r t o w a ć to. N a t u r a l n i e p o l e c e n i e t r a n s p o r t u o t r z y m y w a ł a m o d razi o d n l e g t jdata ,g o d z i n a / n a j c z ę ś c i e j d z i e ń t a r g o w y , a w i ę c ś r o d a l u b s o b o t a - w T c z e w i e / ,

W 1 9 4 4 r , c z ę s t e k o n t a k t y w B y d g o s z c z y l u b G d a ń s k u / o k o l i c e d w & r c a / z n i e j a k i m W o j c i e c h o w s k i m , P a n w ś r e d n i m w i e k u , c z a r n y z a r o s t , u c h o d z i ł za b y ł e g o o f i e e r a p o l s k i e g o /w m o i c h o c z a c h / , w n i o s k o w a ł a m z r u c h ó w , z r o z m ó w ? - K o n t a k t y p o l e g a ł y n a tym, żm d a w a ł mi j a k i e ś z d a n i e l u b h a s ł o , a ja za d z i e ń l u b dwa j e o h a ł a m z t y m , g d z i e p o l e c i ł , Ptfźmiej p o d a w a ł a m m u w i a d o m o ś c i u s ł y s z a n e o d o f i c e r ó w n i e m i e o k i c & w m o i m b i u r z e , o d r o b o t n i k ó w f r a n e u s k i o h , p r a c u j ą c y o h w T c z e w i e w t z w , " A r k e - n i e " , D o w i e d z i e l i ś m y s i ę , ż e t a m w y k o n y w a n o j a k i e ś d r o b n e c z ę ś c i do n o w e j b r o n i / c h o d z i ł o o V 2 / , T a m t e ż n a p o l e c e n i e t e g o p a n a p o p r z e z t y e h c h ł o p c ó w / F r a h c u z ó w / Z d o b y ł a m m a p y , g d z i e z a z n a c z o n e b y ł y m i e j s c a , g d z i e w s z ę d z i e f a b r y k o w a n o c h y b a c z ę ś c i i n n o de V„. G d y p r z e k a z a ł a m tę w i a d o m o ś ć t e m u p a n u , p o iluś t y g o d n i a c h m o ż e 6 - c i u , z b o m b a r d o w a n o w p o ł u d n i u d o k ł a d n y p u n k t o z n a c z o n y n a m a p i e w t e d y z d o b y t e j p r z e z e m n i e / w M a l b e r g u / 1 to t y l k o j e d e n p u n k t / A n g l i c y / , T a k o p o w i a d a l i k o l e j a r z e , k t ó r z y w t a m t ą s t r o n ę j e ź d z i l i j a k o p a l a c z e p r z y m a s z y n i s ­ t a c h n l e m c a c h ,

8 / P o c z ą t e k s i e r p n i a 1 9 4 4 r , a r e s z t o w a l i k i l k a o s ó b w T c z e w i e , M i ę d z y i n n y ­ m i k o l e g ę g i m n a z j a l n e g o , F r a n k a Kasńibewskiege, K i l k a dni p ó ź n i e j z a ­ b r a l i m n i e z b i u r a , j e d n ą d o b ę t r z y m a l i w T c z o w i e w G e s t a p o a p o t e m do k o ń c a p a ź d z i e r n i k a w B a s z c i e G e s t a p o w G d a ń s k u , T a m k r ó t k o p a ś m i e z n a l a z ł a s i ę w e w i ę z i e n i u p , J ę t k a F e l i c j a . H a l i n a B i e l i ń s k a i p,

i p, R o z a l i a F i a ł e k , 0 i l e m i w i a d o m o p , J ę t k a , j a k o p r a c e w n i c z k a pocz ty m i a ł a m o ż l i w o ś ć w y ł u s k a n i a / ? / l i s t ó w n i e b e z p i e c z n y c h dla P o l a k ó w / R a z l u b dwa r a z y w c z a s i e m o j e j p r a c y m i a ł a m de n i e j z l e c e n i a / , H . B i e l i ń s k a d o s t a r c z a ł a w s z e l k i e b a n d a ż e , w a t ę , l e k a r s t w a . N i e w i e m J a k p o ś r e d n i c z y ł a m w tym. Raz t y l k o w i o z ł a m o d n iej t a k i fe»nd»*bagaż g d z i e ś p o d O sie , P . R . F l a ł e k b y ł a m i w p r a c y b a r d z o p o m o c n a , ... ..

s ą d z ę , ż e p , J e t e e toż. S z c z ę ś l i w i e j e d n a k z ł o ż y ł o s i ę , ż e o b i e p r zęs ł u*

c h i w a n e o d d z i e l n i e o tej o s o b i e z g ó r y u d a ł y ś m y s t r a s z n e z d z i w i e n i e , / t a k a s t a r a , p r o s t a k o b i e t a - r z e c z y w i ś c i e m i a ł a w t e d y d o b r z e p o n a d 5 0 l a t / G e s t a p o p o t y g o d n i u z w o l n i ł o ją.

9 / P s e u d o n i m f L a l a ”, u ż y w a n y b a r d z o k r ó t k o , p o t e m z w y c z a j n i e " C z e s i a " . O k r e s p o w o j e n n y .

1/ De i& . V I . i 9 4 5 r . ! ) y ł a m u r o d z i c ó w w d o m u - c h o r a p o o b o z i e . / 2 5 , I . 1 9 4 5 r / o b ó z S t u t t h e f e w a k u o w a n o , p r z e s z l i ś m y t z w , " d r o g ę ś m i e r c i " a ż p o d

"Rieben''ped Ł ę b o r g l e m . T a m w o b o z i e p r z e j ś c i o w y m w i ę k s z o ś ć w i ę ź n i a r e k z a c h o r o w a ł a na t y f u s p l a m i s t y , J a o s o b i ś c i e n i e c h o r o w a ł a m , p o n i e w a ż p r z e s z ł a m t y f u s b r z u s z n y w 1 9 4 2 r , ,J e s z c z e na w e l n o ś e l ;p o m a g a ła m w l ę p r z y p i e l ę g n a c j i c h o r y c h t a k j a k te t a m b y ł e m o ż l i w e - w p o t w o r n y c h w a r u n k a c h dla c h e r y o h l e ż ą c v c h ma s ł o m i e , b e z o k r y c i a , p r z y b i e g u n k a c z u p e ł n y m b r a k u n a w e t n a p o j u - w o d ę n o s i l i ś m y w e w i a d r a c h d a l e k o z e ws:

2 / 1 6 . V I . 1 9 4 5 r . p o d j ę ł a m p r a c ę j a k o n a u c z y c i e l k a w s z k o l e p o d s t a w o w e j na w s i , j e d n o c z e ś n i e p r z y g o t o w y w a ł a m s i ę do m a t u r y e k s t e r n i s t y c z n e j L i c e u m P e d a g o g i c z n e g o . Z d a ł a m j ą w m a j u 1 9 4 6 r , J e s i e n i ą t e g o ż r o k u w r ó c i łam na s t u d i a d e P o z n a n i a , W 1 9 4 7 r . w y s z ł a m za m ą ż , a l e s t u d i a c i ą g n ę ­ ł a m dal e j , W 1 9 4 9r. n i e m a j ą c j e s z c z e s k o ń c z o n y c h s t u d i ó w , r o z p o c z ę ­ łam p r a e ę n a U n i w e r s y t e c i e P o z n a ń s k i m . W t y m ż e r e k u u r o d z i ł a m p i e r w s d z i e c k o , a p o t e m co dwa lata d w o j e n a s t ę p n y c h . P r a c o w a ł a m k o l e j n e j a k o

29

v - 3 - t

a s y s t e n t ; s t a r s z y w r e s z e i i w y k ł a d o w c a na U n i w e r s y t e c i e z p r z e r w ą 6 lat, k i e d y d z i e c i p o t r z e b o w a ł y n a j w i ę k s z e j e p i c k i ,

B y ł a m w y k ł a d o w c ą f i z y k i w S t u d i u m N a u c z y c i e l s k i m w P o z n a n i u , O b e c n i e o d l , V I , 1 9 7 8 r , j e s t e m m a e m e r y t u r z e .

O d n o ś n i e p r a c y s p o ł e c z n e j ni a n g a ż o w a ł a m s i ę n i g d z i e , p o z a p r a c ą p r z y p a r a f i i . -

P r o w a d z i ł a m s a m a d o m p r z y t r ó j c e d z i e c i i c i ą g ł e j i n t e n s y w n e j p r a c y z a w o d o w e j / I I 1 / 2 e t a t u / . N i e z d ą ż y ł a m w i ę c e j - t y m b a r d z i e j , żo m a m b a r d z o n a d s z a r p n i ę t e z d r o w i e .

P o s i a d a m d o k u m e n t y

1 / P o s i a d a m j e d y n i e tzw, K e n n k a r t e z e b e z u S t u t t h o f / o r y g i n a ł / . J e ż e l i b y ł y b y p o t r z e b n e te r z e c z y - to p r z e ś l ę o d p i s , -

2 / O s o b y , k t ó r e m o g ą u z u p e ł n i ć r e l a c j o n o w a n e w i a d o m o ś c i : a / J ę t k a F e l i c j a - Tezom 8 3 - 1 1 0 W y z w o l e n i a 4 a / 4 5

b / B i e l i ń s k a H a l i n a - $ 1 - 5 5 1 O t o r o w o , L i p n i c a P o z n a ń s k a / S i o s t r a U r s z u l a n k i S z a r e /

a d b / O b e c n i e j e s t na 1 c a ł y r o k w e F r a n c j i ,

/ - / C z e s ł a w a L i p i ń s k a P o z n a ń , d n i a 2 2 , X , 1 9 7 8 r.

Stwierdzać nr iaośó

30

li -

I . Datie o s o b is te :

1 / L ip iń s k a Czesiowat z dorau E rn st-w c z a s ie o k u p a c ji E rn s t.

2/urodzona 1 0 . I I . 1 9 2 0 r . - w T e re n ie 3 / ro d z ic e Jan 1 Ludw ika,z domu Dysarz

4 / pochodzenie m ie s zc za ń s k ie , o jc ie c k o l e j a r z ,

mąż wykładowca f i z y k i P o lit e c h n ik i Poza. Pozn.

5 / w y k s zta łc e n ie w yższe, f i z y k , zawód wykładowca f i z y k i na U n iw e rs y te c ie 6 / a d re s : 60-327 Pozna u, t e l . 6 7 - 5 4 - 0 3 .

I I . Okres przedwojenny - do ł« IX .1 9 3 9 r .

1 / l>o maja lP ^ v r , b y ła a uczennicą hu^ianlstycznego Gimnazjum Żeńskiego w T czew ie, -ó d l . X . 1 9 3 8 r . do wybuchu wojny studiowałam matematykę na U n iw e rs y te c ie Poznańskim.

Odnośnie pracy s p o łe c zn e j byłam je d y n ie zaangażowana ja k o s o d a lis k a przy D uszpasterstw ie Akadem ickia w Poznaniu.

2 / Odnośnie przygotow ania de obrony k r a ju to b y łe ono m inim alne - t y l e , i l e dawano w tym c z a s ie w L .O .i .P .

I I I . Okres o k u ń a c ll do maja 1 9 4 5 r.

1 / Se 1 . I . 1 9 4 0 r. przebywalam u rodziców m domu, ucząc s ię in te n s yw n ie ję zy k a n ie m ie c k ie g o .

V 1940 i 1941 r.p ra c o w a łsm k o le jn e ja k o pomoc domowa : u sąsiadów N i r • ców, w s k le p ie rze źn ic zy m , ja k e pomoc u krawcowej.

Od 1 9 4 2 r.p o zdaniu egzaminu z ję z y k a n iem ieckieg o 1 u m ie ję tn o ś c i p is a ­ n ia >na maszynie - w A rb e its a m tie - zaangażowano mnie ja k o tz w .D ttr e h ll*

fe r^ n w b iu rz e i n s t a l a c j i e le k try c z n y o h w T czew ie. Tam pracowałam do c h w ili areszto w an ia p rzez Gestapo.

2 / J e s ie n ią 1941 r . nawiązałam k o n ta k t z ” ruchem o p o ru " k o le ja rz y /T c ze w - J ir s c iła u /, p . ftlke Paweł. Poprzez tego parna z n a la z ł k o n ta k ty z A .K .

"Grab” . W z im ie 1941 /42 ju ż p rac o w a ł.

3 / H maju 1 9 4 2 r. składałam p rzy s ię g ą w Bydgoszczy - w j a k i e j ś o b szernej p iw n ic y , s t a r a j s z a r e j k a s ii^ n le y . S zło s ię na prawo od dworca do

sala s t a . Odtąd powierzono mi zadania łą c z n ic z k i na t e r e n ie Bydgoszcz - Laskowice a lb o Laskewlee-Tezew , czasem Laskowice-Gdańsk lu b Tczew . K le b yła to sama s ta c je Laskowice, c z ę ś c ie j W a rlu b ie , czasem Smętowo, Twarda G óra. © ziła ® ro zkazy ustne n a jc z ę ś c ie j, zas zyfro w a n e , czasem b ro ń , czasem p a p ie ry - le g ity m a c je c z y s te , lu b z gotowymi p rz e n a jr ó ż ­

n ie js z y m i stemplami A r b e its a K tu , C re is b e z irk i t p .

, xSuc*±sJsaac*xk K to ś, kogo poznałam po znaku, o którym byłam poprzednio uprzedzona o d b ie r a ł t e , n a jc z y ś c ie j pod lasem , górą lu b tp ,S z liś m y ja k krew ni - na s t a c j i w ita liś m y s i ę , często c a łu ją c s i ę . Z re g u ły wraca­

łam in n ą drogą p o ln ą , wdziewałam inny b e r e t , ch u s tk ę , n ie nosiłam wa­

l i z k ą , gdy n ie b y ło p o trz e b a . Zawsze wiozłam conajm nlej chleb,czasem m asło, aby w r a z ie czego p ierw sze p o d e jrz e n ie pad ło na t e rzeczy,®bym m ia ła ew e n tu aln ie czas usunąć rze c zy p o d e jrza n e .

4 / Z czasem otrzymywałam p o le c e n ia z Tezowa, z nienaeka na u lic y od mło­

dej dziewczyny lu b s ta rs zeg o mężczyzny, u stn e: " Notować ruchy tra n s ­ portów w Zajączkowi© /pod Tczewem,duża s ta c ja p rz e ta c z a n ia wagonów/, notować w p a m ię c i... ruch m ło d z ie ż y , słuchać uważnie rozmóm na t a r gu, na poczcie,w śród k o b ie t ro b o tn ic w urzędach.

Pracowałam w iu rz o I n s t a l a c j i E le k try c zn y c h Jako ponoć biu ro w a.

Prowadzone tam w ie lk ie i n s t a la c je d la ko szar wojskowych w S ta ro g a rd z ie P rz e w ija ło s ię duże o ficeró w n iem ieckiego Wehrmachtu. P o p i j a l i czasem z moim Szefem na z a p le c z u . Musiałam podać h e rb a ty , zmywać n a c z y n ia . N ie ra z usłyszałam w ie ś c i z fro n tu lu b wiadomości o . . . p o s ł a . . ... ..

ż o łn ie r z y , n ie p o kó j o l^ s y l t < '. - Przy wódce d la nic!* b y ły to d ro b ia z ­ g i , bo b y l i między sobą / s z e f b y ł n ę le h s d e u ts e h e /, D z ia ło s ię to w go­

dzinach pracy ic h i m o je j. B iu rko moje s t a ło za p rze p ie rze n ie m z dykty / JęwyK n ie m ie c k i znałam d o b rz e i Uzyskane wiadomości przekazywałam u s tn i Znowu a lb o w W a rlu b ia a lb o tym podobne. Jednaj osobie^m ężczyźnie,dwa razy samemu„Grabowi" .

5 / s ie r p n iu 1 9 4 2 r. transportow a ła n "Craba" pociągiem do Hydreszczy . I t i a ł fałszyw e p a p ie r y , fig u ro w a ł w n ic h ja k e k ra w ie c . W z ię liś m y .. . .m a te r ia ły n ib y de u s z y c ia . Była r e w iz j a . P rz e s z ło ą z c z c J liw le , be c h o d z iła ty lk o e Austseis pasażerów. Pociąg b y ł w ypełniony ludźmi w racającym i z t a r u

w Tczew lo.

31

2

6 / W c z e r w c u 1 9 4 3 r , b y ł a m w H a m b u r g u 1 L u b e c e / p r y w a t n i e / , M ó w i ł a m e t y * p o p r z e d n i e cjsobie, Ra k t ó r y m ś s p o t k a n i u , O t r z y m a ł a ś p o l e c e n i e p r z y - wiezi*> la m u n d u r ó w p e l a k l c h . I r z e c z y w i ś c i e p r z y w i o z ł y ś m y z k o l e ż a n k ą k i l k a i ch, p a k u j ą c je de n a s z y c h w a l i z e k r a z e m z i n n y s i d a r a m i , k t ó r e k o l e ż a n k a o t r z y m a ł a e d n a r z e c z o n e g o , w i ę ź n i a ? O f l a g u w Ł u b e c e / e f i c e ­ r a / N o t a b e n e J e ź d z i ty dray tac? w ł a ś n i e n a z a r ę c z y n y t e j d w ó j k i ,

T e m u n d u r y na p o l e c e n i e " G r a b a " z a s t a ł y p r z e z e m n i e k i l k a r a z y t r a n s - p e r t e w a n e dc r»mętewa, W a r l u b i a ,

7 / T ą s a m ą d r o g ą , w s t a r y c h w a l i z k a c h p r z e w ę z i t a m b r o ń k r ó t k ą , r a s k a ­ r a b i n - w s i e c z c e , s ł e t i e , s a l t a c h , j a j k a a a w i e r z c h u , c e b u l a kiedyś;

B r o ń e t r z y n y m e ł a m de M u r a , n i g d y d© d e » u , n i g d y n i e c a ł e ć e , e w i n i ę t e w p a p i e r y * p r z e n o s z o n e p i e s z e p r z e z s t a r s z e g o p a n a , e m e r y t a / c h y b a k o l e j o w e g o / . Z n a ł a m ge z w i d z e n i a tyli o , n i e w i e d z i a ł a g d z i e m i e s z k a , a l e m i a ł a m p e l e e e n i e z B y d g o s z c z y , że e n a i c e & w r ę c z y , i że m a m

t r a n s p o r t o w a ć te. t u r a l n i e p e l e e e n i e t r a n s p o r t u e t r z y n y w a ł a m e d razi e d ni e g * t data t g o d z i n a / n a j c z ę ś c i e j d z i e ń t a r g o w y , a w i ę c ś r o d a l a b s o b o t a - w T c z e w i e / .

1 9 4 4 r . c z ę s t e k o n t a k t y w ’ty d g e s z e z y l a b G d a ń s k u / o k o l i c e drc$rca/ z n i e ja k i a * e j e i e c b e w a k i m . P a n w dredr.ir,: w i e k u , c z a r n y z a r o s t , u c h o d z i ł s a b y ł e g o o f i c e r a p o l s k i e g o / » m o i c h o c z a c h / , w n i o s k o w a ł a m z r u c h ó w , z r o z m ó w ? - K o n t a k t y p o l e g a ł y na t y m , żm d a w a ł mi j a k i e ś z d a n i e l u b h a s t o , a j a s a d s i e ń l o b A m j e o b e ł a m » t y m . g d z i e p o l e c i ł . P t f M o j p o d a w a ł a m m u w i a d o m o ś c i u s ł y s z a n o e d e f i o e r ó w n i s n i e o k i c i w m o i m b i u r z e , e d r o b o t n i k ó w f r a n c u s k i c h , p r a c u j ą c y o h w T c z e w i e w t s w . " A r k a ­ n i e " . D o w i e d z i e l i ś m y s i ę , ź e t a m w y k o n y w a n o j a k i e ś d r o b n o c z ę ś c i de n o w e j b r o n i / c h o d z i ł o e v l / , T a m t e ż na p o l e c e n i e t e g o p a n a p o p r z e z t y c h c h ł o p c ó w / F r a b e u z ó ^ / f c d o b y ł a m m a p y . g d z i e z a z n a c z o n e b y ł y m i e j s c a , g d z i e w s z ę d z i e f a b r y k o w a n o c h y b a c z ę ś c i i n n o d o V 2 . G d y p r z e k a z a ł a m tę w i a d o m o ś ć t e m u p a n u , p o i l u ś ty średnia o h m o ż e 6 - c i u , z b o m b a r d o w a n e w p o ł u d n i u d o k ł a d n y p u n k t o z n a c z o n y n a m a p i e w t e d y z d o b y t e j p r z e z e m n i e / w M a I b e r g u / 1 t o t y l k o j e d e n p u n k t / A n g l i c y / . T a k o p o w i a d a l i k o l e j a r z e , k t ó r z y w t a m t ą s t r o n ę j e ź d z i l i j a k o p a l a c z e p r z y m a s z y n i s ­ t a c h n i e m c a c h ,

8 / P e c z itok s i e r p n i a 1 9 4 4 r . a r e s t e o a l i k i l k a o s ó b w T c z e w i e .ii ę dzy i n n y ­ mi k o l e g ę g i m n a z j a l n e g o , ’t’r a n k a TUssaibowsklege. K i l k a d n i p ó ź n i e j z a ­ b r a l i m n i e z b i u r a , j e d n ą d o b ę t r z y m a l i w T c z o w i e w G e s t a p o a p o t o m d e k o ń c a p a ź d z i e r n i k a m B a s z c i e G e s t a p o w G d a ń s k u . T a m k r ó t k o p a p n i e z n a l a z ł a s i ę w e w i ę z i e n i u p . J ę t k a F e l i c j a . H a l i n a B i e l i ń s k a 1 p.

1 P . R o z a l i a F l a ł e k . 0 i l e m i w i a d o m e p . J e i k a , j a k o p r a c o w n i c z k a p e c z ty m i a ł a m o ż l i w o ś ć w y ł u s k a n i a / ? / listót* n i e b e z p i e c z n y o h dla P o l a k ó w / ' a z l u b dw a r a z y w c z a s i e m o j e j p r a c y m i a ł a m de n i e j z l e c e n i a / . H , B i e l i ń s k a d o s t a r c z a ł a w s z e l k i e b a n d a ż e , w a t ę fl e k a r s t w a . K i e w i e m j a k p o ś r e d n i c z y t a m w t y m . Haz t y l k o w i o z ł a m o d n i e j t a k i b a n da * b a g a ż g d z i e ś p o d O s i e . P. l . F i a ł k b y ł a m l w p r a c y b a r d z o p o m o c n a , . , * .. ..

s ą d z ę , ż e p . J e t o e t*‘-ż. S z c z ę ś l i w i e j e d n a k z ł o ż y ł o s i ę , ż e o b i e p r z e s ł u - c i m a n e o d d z i e l n i e o tej o s o b i e z g ó r y u d a ł y ś m y s t r a s z n e z d z i w i e n i e , / t a k a s t a r a , p r o s t a k o b i e t a - r z e c z y w i ś c i e m i a ł a w t e d y d e b r z e p o n a d 8 0 l a t / G e s t a p o p o t y g o d n i u z w o l n i ł o ją.

9 / P s e u d o n i m f L a l a " , u ż y w a n y b a r d z o k r ó t k o , p o t e m z w y c z a j n i e " C z e s i a " .

o b ó z s t u t t b e f e w a k u o w a n o , p r z e s z l i ś m y t z w . " d r o g ę ś m i e r o i " a ż p o d

" U i e b e n ;/p e d Lębeffglem.Tam w o b o z i e p r z e j ś c i o w y m w i ę k s z o ś ć w i ę ź n i a r e k z a c h o r o w a ł a cc t y f u s p l a m i s t y . J a o s o b i ś c i e n i e c h o r o w a ł a m , p o n i e w a ż p r z e s z ł a m t y f u s b r z u s z n y w 1 9 4 2 r . ,j e s z c z e na w e l n o ś e l j p o u a g a ł a m w i ę c p r z y p i e l ę g n a c j i c h o r y c h t a k j a k te t a m b y ł e m o ż l i w e - w p o t w o r n y c h w a r u n k i c h d l a c h o r y c h l e ż ą c y c h m a s ł o m i e . b e s o k r y c i a , p r z y b i e g u n k a c h z u p e ł n y m b r a k u n a w e t n a p o j u - w o d ę n o s i l i ś m y w e w i a d r a c h d a l e k o z e w a l 2 / 1 6 , V I . 1 9 4 5 r . p o d j ę ł a m p r a c e j a k o n a u c z y c i e l k a w s z k o l e p o d s t a w o w e j n a

w s i ,j e d n o c z e ś n i e p r z y g o t o w y w a ł a m s i ę do m a t u r y e k s t e r n i s t y c z n e j L i c e ­ o m P e d a g o g i c z n e g o . Z d a ł a m j ą w m a j u 1 9 4 G r . J e s i o n i ą t e g o ż r o k u w r ó c i ­ łam ma s t u d i a d o P o z n a n i a . 1 9 4 ? r . w y s z ł a m za m ą ż , a l e s t u d i a c i ą g n ę ­ ł a m d a l e j . W 1 9 4 Cr. n i e m a j ą c j e s z c z e s k o ń c z o n y c h s t u d i ó w , r e z p e e z ę — tam p r a c ę n a U n i w e r s y t e c i e P o z n a ń s k i m . 7 t y m ż e r e k u u r o d z i ł a m p i e r w a z d z i e c k o , a p o t e m c o dwa l a t a d w o j e n a s t ę p n y c h .P r a c o w a ł a m k o l e j n e j a k o

32

- 3 -

hO

a s y s t e n t . sta r s z y <^ H p :i»r«azcie w y k ł a d o w c a na U n i w e r s y t e c i e z p r z e r w ą 6 l at , k i e d y d z ie c i p o t r z e b o w a ł y n a j w i ę k s z e j o p i e k i ,

By lara w y k ł a d o w c ą f i z y k i w s t u d i u m .'iauczyeielskia w P o z n a n i u . O b e o n i e o d l . V I . 1 9 7 8 r . j e s t e a m e iiery t u r z e .

O d n o ś n i e p r a c y s p o ł e c z n e j ni»; a n g a ż o w a ł a m s i ę n i g d z i e , p o z a p r a c ą p r z y p a r a f i i . -

P r o w a d z i ł a m s a m a d e a p r z y t r ó j c e d z i e c i i c i ą g ł j i n t e n s y w n e j p r a c y z a w o d o w e j / I i 1 / 2 e t a t u / . N i e z d ą ż y ł u a w i ę c e j - t y a b ^ r d s i e j , że

©agi b a r d z o n a d s z a r p n i ę t e s d * * \ i o . P o s la iUia d o k u a o aty

1 / P o s i a d a m j e d y n i e tzw. K m u k a r t e z o b o z u S t u t t h o f / o r y j i n a ł / . J e ż e l i b y ł y b y p o t r z e b n e te r z e c z y - t o p r z e ś l ę o d p i s .

2 / O s e b y , k t ó r e n o g ą u z u p e ł n i ć r e l a c j o n o w a n o w i a d o m o ś c i : a / J o t k a F e l i c j a - T c z e w 8 3 - 1 1 0 c l e n i a 4 a / 4 5

b / B i e l i ń s k a ITalina - 0 4 - 5 5 1 G t o r o w o , L i p n i c a P o z n a ń s k a / S i o s t r a U r s z u l a n k i S z a r e /

a d b / O b e o n i e J e s t na 1 c a ł y r o k w o F r a n c j i *

/ - / Czesława L i p i ń s k a P o z n a ń , d n i a 2 2 . X . 1 0 7 8 r.

Stwierdzał* apodność /Opi/JT - — ^-

33

1

I. D o a e o s o b i s t e : < ♦. V . •;?) /I

1 / .L i p l u s k a Cze s kawa , z d o m u E r n s t - w c z a s i e o k u p a c j i E rns t . 2 / u r o d z o n a 1 6 . I I . 1 9 2 0 r . - w T c z e w i e

3 / r o d z i c e J a n i L u d w i k a ,z d e m u D y s a r z , - 4 / p o c h o d z e n i e m i e s z c z a ń s k i e , o j c i e c k o l e j a r z ,

m ą ż w y k ł a d o w c a f i z y k i P o l i t e c h n i k i P o zn. P o z n.

5 / w y k s z t a ł c e n i e w y ż s z e , f i z y k , z a w ó d w y k ł a d o w c a f i z y k i na U n i w e r s y t c e i i 6 / a d r e s : 6 0 - 3 2 7 P o z n a ń , t e l * 6 7 - 5 4 - 0 3 .

I I • O k r e s p r z e d w o j e n n y - do l . I X . 1 9 3 9 r .

1 / tta ma ja T 3 5 $ r , b y i a m u c z e n n i c ą h u m a n i s t y c z n e g o G i m n a z j u m Ż e ń s k i e g o w T c z e w i e . - O d l . X . 1 9 3 8 r . do w y b u c h u w o j n y s t u d i o w a ł a m m a t e m a t y k ę ma U n i w e r s y t e c i e P o z n a ń s k i m .

O d n o ś n i e p r a c y s p o ł e c z n e j b y ł a m J e d y n i e z a a n g a ż o w a n a J a k e s o d a l l s k a p r z y D u s z p a s t e r s t w i e A k a d e m i c k i m w P o z n a n i u .

2 / O d n o ś n i e p r z y g o t o w a n i a do o b r o n y k r a j u to b y ł o o n e m i n i m a l n e - t yle , ile d a w a n o w t y m c z a s i e w L . O . P . P .

III. O k r e s ekciSaeJi do m a j a 1945r.

1 / Se 1 . 1 . 1 9 4 O r . p r z e b y w a ł a n u r o d z i c ó w w d o m u , u c z ą c si ę i n t e n s y w n i e J ę z y k a n i e m i e c k i e g o .

W 1 9 4 0 i 1941 r . p r a c o w a ł a m k o l e j n e J a k o p o m o c d o m o w a : u s ą s i a d ó w N i e m c ó w , w s k l e p i e r z e ź n i c z y m , J a k o p o m o c u k r a w c o w e j .

O d 1 9 4 2 r . p o z d a n i u e g z a m i n u z J ę z y k a n i e m i e c k i e g o i u m i e j ę t n o ś c i p i s a ­ nia, na m a s z y n i e - w Arbeitsarafcie - z a a n g a ż o w a n o m n i e J a k o t z w . J B B r e h l K

ferjtn w b i u r z e i n s t a l a o j i e l e k t r y c z n y c h w T c z e w i e . T a m p r a c o w a ł a m do c h w i l i a r e s z t o w a n i a p r z e z G e s t a p o .

2 / J e s i o n i ą 1941 r. n a w i ą z a ł a m k o n t a k t z " r u c h e m o p o r u " k e l e j a r z y / T c z e w - D i r s c h a u / , p. Millke P a w e ł . P o p r z e z t e g o parna z n a l a z ł k o n t a k t y z A . K .

"G ra b" . W z i m i e 1 9 4 1 / 4 2 J u ż p r a c o w a ł .

3 / W m a j u 194 2r. s k ł a d a ł a m p r z y s i ę g ę w- B y d g o s z c z y - w j a k i e j ś o b s z e r n e j p i w n i c y , s t a r e j s z a r e j k a m i e n i c y . S z ł o s i ę na p r a w o o d d w o r c a do

m i a s t a . O d t ą d p o w i e r z o n o mi z a d a n i a ł ą c z n i c z k i na t e r e n i e B y d g o s z c z - L a s k o w i c e a l b o L a s k e n i c e - T e z e w , c z a s e m L a s k e w l c e - G d a ń s k l u b T c z e w . N i e była t o sama s t a c j a L a s k o w i c e , c z ę ś c i e j W a r l u b i e , c z a s e m S m ę t o w o , T w a r d a G ó r a . /©ziłam r o z k a z y u s t n e n a j c z y ś c i e j , z a s z y f r o w a n e , c z a s e m b r o ń , c z a s e m p a p i e r y - l e g i t y m a c j e c z y s t o , lub z g o t o w y m i p r z e n a j r ó ż - n i e j s z y m i s t e m p l a m i A r b e i t s a m t u , K r e i s b e z i r k itp.

x t o m i * J j « i i k K t o ś , k o g o p o z n a ł a m p o z n a k u , o k t ó r y m b y ł a m p o p r z e d n i o u p r z e d z o n a o d b i e r a ł to, n a j c z ę ś c i e j p o d l a s e m , g ó r ą l u b t p . S z l i ś m y J^l k r e w n i - na s t a c j i w i t a l i ś m y s i ę , c z ę s t o c a ł u j ą c się. Z r e g u ł y w r a c a ­

łam i n n ą d r o g ą p o l n ą , w d z i e w a ł a m inn y b e r e t , c h u s t k ę , n i e n o s i ł a m w a ­ l i z ki , gd y n i e b y ł o p o t r z e b a . Z a w s z e w i o z ł a m cenajraniej c h l e b , c z a s e m m a s ł o , a b y w r a z i e c z e g o p i e r w s z e p o d e j r z e n i e p a d ł o na te r z e c z y , a b y m m i a ł a e w e n t u a l n i e c z a s u s u n ą ć r z e c z y p o d e j r z a n e .

4 / Z c z a s e m o t r z y m y w a ł a m p o l e o e n i a z T c z e w a , z n i e n a c k a na u l i c y o d m ł o ­ dej d z i e w c z y n y l u b s t a r s z e g o m ę ż c z y z n y , u s t n e : " N o t o w a ć r u c h y t r a n s ­ p o r t ó w w Z a j ą c z k o w i o / p o d T c z e w e m , d u ż a s t a o j a p r z e t a c z a n i a w a g o n ó w / , n o t o w a ó w p a m i ę c i ... r u c h m ł o d z i e ż y , s ł u c h a ć u w a ż n i e r o z m ó w na ta:

gu, na p o c z c i e , w ś r ó d k o b i e t r o b o t n i c w u r z ę d a c h .

P r a c o w a ł a m w B i u r z e I n s t a l a c j i E l e k t r y c z n y o h j a k © p e m © c b i u r o w a .

P r o w a d z o n o t a m w i e l k i e i n s t a l a c j o dla k o s z a r w o j s k o w y c h w S t a r a g a r d z i P r z e w i j a ł © s i ę d u ż © o f i c e r ó w n i e m i e c k i e g o W e h r m a c h t u . P o p i j a l i c z a s e m z m o i m S z e f o m na z a p l e c z u . M u s i a ł a m podać- h e r b a t y , z m y w a ć n a c z y n i a . N i e r a z u s ł y s z a ł a m w i e ś c i z f r o n t u l u b w i a d o m o ś c i o ... p o s ł a . . . . ż o ł n i e r z y , n i e p o k ó j o l o s y ltd. - P r z y w ó d c e dla n i c h b y ł y to d r o b i a z gi, b o b yli m i ę d z y s o b ą / s z e f b y ł R e i c h s d e u t s e h e / , D z i a ł o s i ę t o w g o d ż i n a c h p r a c y i c h i m o j e j . B i u r k o m o j e s t a ł o z a p r z e p i e r z e n i e m s dykt:

Języlt. n i e m i e c k i z n a ł a m d o b r z e . U z y s k a n e w i a d o m o ś c i p r z e k a z y w a ł a m u s t n Z n o w u a l b a w / a r l u b i u a l b a t y m p o d o b n e . J e d n e j O s o b i e , m ę ż c z y ź n i e , d w a

/ ,razy samemu. G r a b o w i " , 9

5 / i s i e r p n i u 1 9 4 2 r . t r a n s p o r t o w a ł a m " G r a b a " p o c i ą g i e m do B y d g o s z c z y . M i a ł f a ł s z y w e p a p i e r y ,f i g u r o w a ł w n i c h j a k o k r a w i e c . W z i ę l i ś m y . . . . m a t e r i a ł n i b y do u s z y c i a . B y ł a r e w i z j a . P r z e s z ł e s z c z ę ś l i w i e , b o c h o d z i ł o t y l k

• A u * f © i a p a s a ż e r ó w , P o c i ą g b y ł w y p e ł n i o n y l u d ź m i w r a c a j n c y m i z t a n ?

- w T c z e w i e .

34

- 2 - SA

6 / W c z e r w c u l © 4 3 r . b y ł a ś w H a m b u r g u i L u b e c e / p r y w a t a ! ® / , M ó w i ł a m • t y * p o p r z e d n i o o s o b i e , aa k t ó r y m ś s p o t k a n i u , O t r z y m a ł a m p o l e c e n i a p r z y ­ w i e z i e n i a auiidurów p o l s k i c h , I r z e c z y w i ś c i e p r z y w i o z ł y ś m y z k o l e ż a n k ą

k i l k a leli, p a k u j ą c je d e naszyć?; w a l i z e k r a z e m z i n n y m i d a r a m i , k t ó r e k o l e ż a n k a o t r z y m a ł a o d n a r z e c z o n e g o , w i ę ź n i a ? O f l a g u w L u b e c e / e f i r e ­ r a / N o t a b e n e j e ź d z i ł y ś m y t a m w ł a ś n i e na z a r ę c z y n y te j d w ó j k i .

T e m u n d u r y na p o l e c e n i e " G r a b a " z o s t a ł y p r z e z e m n i e k i l k a r a z y t r a n s ­ p o r t o w a n e de S m ę t o w a , W a r l u b i a ,

7 / T ą s a m ą d r o gą , w s t a r y c h w a l i z k a c h p r z e w o z i ł a m b r e ń k r ó t k ą , r a z k a ­ r a b i n - w s i e c z c e , s ł o m i e , s z m a t a c h , j a j k a a a w i e r z c h u , c e b u l a kiedyśl B r o ń o t r z y m y w a ł a m do b i u r a , n i g d y de d o m u , a i g d y a l e c a ł o ś ć , o w i n i ę t e w p a p i e r y , p r z e n o s z o n e p i e s z e p r z e z s t a r s z e g o p a n a , e m e r y t a / c h y b a k o l e j o w e g o / . Z n a ł a m g o z w i d z e n i a t y l k o , n i e w i e d z i a ł a m g d z i e m i e s z k a , a l e m i a ł a m p o l e c e n i e z B y d g o s z c z y , te e n a i c o ś w r ę c z y , i że m a m

t r a n s p o r t o w a ć to. N a t u r a l n i e p o l e c e n i e t r a n s p o r t u o t r z y m y w a ł a m o d r a z i o d n l e g * tdata ,g o d z i n a / n a j c z ę ś c i e j d z i e ń t a r g o w y , a w i ę c ś r o d a l u b s o b o t a - w T c z e w i e / ,

v 1 0 4 4 r , c z ę s t e k o n t a k t y w B y d g o s z c z y l u b G d a ń s k u /o! e l i o e d w d r o a / z a l e j a k i m W o j c i e c h o w s k i m , P a n w ś r e d n i m w i e k u , c z a r n y z a r o s t , u c h o d z i ł za b y ł e g o o f i c e r a p o l s k i e g o /w m o i c h © c z a e h / , w n i o s k o w a ł a m z r u c h ó w , z r o z m ó w ? - K o n t a k t y p o l e g a ł y n a t y m , km d a w a ł mi j a k i e ś z d a n i e l u b h a s ł o , a j a za d z i e ń l u b dwa j e c h a ł a m z t y m , g d z i e p o l e c i ł , P ć ź m i e j p o d a w a ł a m m u w i a d o m o ś c i u s ł y s z a n e o d o f i c e r ó w n i e m i e c k i e } w m o i m b i u r z e , o d r o b o t n i k ó w f r a a e u s k i e h , p r a c u j ą c y o h w T c z e w i e w t z w . " A r k e - n l e " . D o w i e d z i e l i ś m y s l ę , ż e t a m w y k o n y w a n e j a k i e ś d r o b n e c z ę ś c i d e a e w e j b r o n i / c h o d z i ł o o V 2/ , T a m t e ż n a p o l e c e n i e t e g o p a n a p e p r z e z t y c h c h ł o p c ó w / P r a h c u z ó w / z d o b y ł a m m a p y , g d z i e z a z n a c z o n e b y ł y m i e j s c a , gtfzie w s z ę d z i e f a b r y k o w a n o c h y b a e z ę ś e i i n n e d o V 2 . G d y p r z e k a z a ł a m tę w i a d o m o ś ć t e m u p a n u , p o i l u ś t y g o d n i a c h m o ż e G - c i u , z b o m b a r d o w a n o w p o ł u d n i u d o k ł a d n y p u n k t o z n a c z o n y n a m a p i e w t e d y z d o b y t e j p r z e z e l m n i e / w L a l b o r g u / 1 to t y l k o j e d e n p u n k t / A n g l l c y / , T a k o p o w i a d a l i

, k o l e j a r z e , k t ó r z y w t a m t ą s t r o n ę j e ź d z i l i j a k o p a l a c z e p r z y m a s z y n i s ­ t a c h n l e m c a e h ,

8 / P o c z ą t e k s i e r p n i a 1 9 4 4 r . a r e s z t o w a l i k i l k a o s ó b w T c z e w i e . M i ę d z y i n n y ­ mi k o l e g ę g i m n a z j a l n e g o , F r a n k a a^iho ws ! l ego. :illka dni p ó ź n i e j z a ­ b r a l i m n i e z b i u r a , j e d n ą d o b ę t r z y m a l i w T c z o w i e w G e s t a p o a p o t e m de k o ń c a p a ź d z i e r n i k a w B a s z c i e G e s t a p o w G d a ń s k u . T a m k r ó t k o pcjnnle z n a l a z ł a s i ę w e w i ę z i e n i u p . J ę t k a F e l i c j a . H al i n a B i e l i ń s k a 1 p.1 1 p, tozalia F i a ł e k , 0 i 1 e m i wla'dorae p . J ę t k a , j a k o p r a c e w n i c z k a p o c z

%

0 / P s e u d o n i m f f a l a " , u ż y w a n y b a r d z o k r ó t k o , p o t e m z w y c z a j n i e " C z e s i a " . O k r e s p o w o j e n n y .

1 / 15e 1 6 . . 1 Ó 4 & r , a y ł a m u r o d z i c ó w w d e r u - c h e r a p o o b o z i e . / 2 5 . 1 . 1 9 4 5 r / o b ó z S t u t t h o f e w a k u o w a n e , p r z e s z l i ś m y t z w . " d r o g ę ś m i e r c i ” a ż p o d

" R i e b e n * p e d L ę b e r g l e m . T a m w o b o z i e p r z e j ś c i o w y m w i ę k s z o ś ć w i ę ź n i a r e k z a c h o r o w a ł a na t y f u s p l a m i s t y , J a o s o b i ś c i e n i e c h o r o w a ł a m , p o n i e w a ż p r z e s z ł a m t y f u s b r z u s z n y w 1 9 4 2 * . , j e s z o z e na w o l n o ś c i j p o m a g a ła m w i ę c p r z y p i e l ę g n a c j i c h o r y c h t a k j a k to t a m b y ł o m o ż l i w o - w p o t w o r n y c h w a r u n t e c b d l a c h o r y c h l e ż ą c y c h a a s ł o m i e , b e z o k r y c i a , p r z y b i e g u n k a c h z u p e ł n y m b r a k u n a w e t n a p o j u - w o d ę n o s i l i ś m y w e w i a d r a c h d a l e k o z e wsi, 2 / 1 6 . V I , 1 9 4 5 r , p o d j ę ł a m p r a c ę j a k o n a u c z y c i e l k a w s z k o l e p o d s t a w o w e j na

w s i , j e d n o c z e ś n i e p r z y g o t o w y w a ł a m s i ę da m a t u r y e k s t e r n i s t y c z n e j L i c e ­ u m P e d a g o g i c z n e g o . Z d a ł a m j ą w m a j u 1 9 4 6 r . J e s i o n i ą t e g o ż r e k u w r ó c i ­ łam na s t u d i a d o P o z n a n i a . W 1 9 4 7 r . w y s z ł a m za m ą ż , a l e s t u d i a c i ą g n ę ­ łam d a l e j . W 1 0 4 Sr. n i e m a j ą c j e s z c z e s k o ń c z o n y c h s t u d i ó w , r o z p o c z ę ­ łam p r a c ę n a U n i w e r s y t e c i e P o z n a ń s k i m , W t y m ż e r o k u u r o d z i ł a m p i e r w s z d z i e c k o , a p e t e m c o dwa lata d w o j e n a s t ę p n y c h . P r a e e w a ł a m k o l e j n o j a k o

35

- 3 ^{- 5 3} a s y s t e n t .s t a r s z y w r e s z c i e w y k ł a d o w o a aa U n i w e r s y t e c i e z p r z e r w ą 6 l at, k i e d y d z i e c i p o t r z o b e w a ł y n a j w i ę k s z e j o p i e k i ,

B y ł a m w y k ł a d o w c ą f i z y k i w S t u d i u m N a u c z y c i e l s k i e w P o z n a n i u . O b e c n i e e d l . V I . 1 9 7 8 r * j e s t e m n a e m e r y t u r z e *

O d n o ś n i e p r a c y s p e ł e c z n e j ni a n g a ż o w a ł a m s i ę n i g d z i e , p o z a p r a c ą p r z y p a r a f i i . -

P r o w a d z i ł a ś s a m a d e m p r z y t r ó j c e d z i e c i 1 c i ą g ł e j i n t e n s y w n e j p r a c y z a w o d o w e j / l i 1 / 2 e t a t u / . N i e z d ą ż y ł a n w i ę c e j - t y a b o r d z i e j , że

b a r d z o n a d s z a r p n i ę t e z d r o w i e * P os l o d a n d o k u m e n t y

1 / P o s i a d a * j e d y n i e tzw. K e n n k a r t e z o b o z u S t u t t h o f / o r y g i n a ł / . J e ż e l i b y ł y b y p o t r z e b n e te r z e c z y - t o p r z e ś l ę odpis...

2 / O s o b y * k t ó r e m o g ą u z u p e ł n i ć r e l a c j o n o w a n e w i a d o m o ś c i : a / J ę t k a F e l i c j a - T c z e w 8 3 - 1 1 0 W y z w o l e n i a 4 a / 4 5

b / B i e l i ń s k a H a l i n a - 0 4 - 5 5 1 O t o r o w e , L i p n i c a P o z n a ń s k a / S i o s t r a U r s z u l a n k i S z a r e /

a d b / O b e c n i e j e s t n a 1 c a ł y r o k w e F r a n c j i .

/ - / C z e s ł a w a L i p i ń s k a P o z n a ń , dn ia 2 2 . X . 1 9 7 8 r.

Stwierdzać i r

36

37

38

39

40

41

f

42

43

*

44

45

i

„AK*;

uli IOkui

i ^

Toruń 11,09.92 r«

Ldz, /

______ Z A S W I A T) C Z 3 ^1 U nr 116/92

Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" w Toruniu niniejszym zaświadcza, iż w naszych zbiorach archiwalnych jest feczka osobowa Czesławy Ernst- Lipińskiej, sygn, F-353, zawiera­

jąca relację członka konspiracji. Cz.Lipińskc ps,"Czesia urodzo­

na 19.02.1920 r » , zaprzysiężona do SWZ-AK w czerwcu 1942, pełni- łe funkcję- łącznifcaki A,Pruskiego "Graba" na trasie Bydgoszoz- - Laskowice, Laskowice - Tczew, Tczew - Twarda Góra. Zbierało także materiały wyv/iadowcze dla A,Jarockiego. W teczce tej jest również list S.Lesikowskiej ps."Jaskółka" /łączniczka Szalewskie- go "Sobola"/, w którym wymienia Gz.Lipińską jako łączniczkę Pru­

skiego "Graba".

W AHchiwum są także wzmianki o działalności konspiracyj­

nej Cz.Lipińskiej w relacjach*

1. Felicji Jettke ps."Dora"^ sygn, K - 236, która pisze iż zetk­

nęła się z Cz, Lipińską w czerwcu I944r, w więzieniu w Tczewie, gdzie starano się od nich wydobyć /Gestapo/ o dowódcach z konspi­

racji. Z Tczewa zostały wysłane do więzienia w Gdańsku, skąd I4,10,1944r*, wywieziono je do Stutthofu,

2, Benedykty Manikowskiej z d.Cużowsklej ps# MT)ziedziczka"

/łącsniozka między dowództwem oddz* partyzanckiego"Swierki" a * Komendą insp, w Tczewie/, iż podczas swojej służby konspiracyj­

ne j , miała kontakt z łączniczłą Czesławą Ernst ps. "Czesia",

\

46

M I N I S T K 11 H i' W u

O Ś W I A T Y 1 W Y C H O W A N I A

LEGITYM ACJA N r J.5 8 .?.9

£ ' 3

Nfuinjt; o l , C / e s l U W i o L IP IŃ S K IE J

urodzonem u (ej) cn ia ló lutego 1920 r

za zasłu gi dla o św ia ty i w y ch o w a n ia

„M EDAL K O M ISJI EDUK ACJI NAR O D O W EJ”

f

...

ł _{I /}^'l

Nazwisko . ^ R N S T . / . . .

imię C z e s ł a w a

^ , nT?ol n"

P se u d o n im . - P- 1 c ...

Przydział I n p p ę k t o r a t T c s e w .

jest upoważniony do noszenia O D Z N A K I P A M IĄ T K O W E J

O K R Ę G U P O M O R S K IE G O ARMII K R A J O W E J

Z A:av, Kk o m i s j ęc|m iS J Ę O t ^ ł t f A K Ic

y\

m.p.

W a rsza w a , dnia

Minister

O ś w ia ty i W y c h o w a n ia

października

- T ■

m ^{9 r.}

LEGITYMACJA

O DZNAK I PAM IĄTKOW EJ OKRĘGU POMORSKIEGO

ARMII KRAJOW EJ

i

\

Toruń, dnia 11 listopada 1986 r.

47

L i - ó

P O L S K A R Z E C Z P O S P O L I T A L U D O W A

U C H W A L Ą RADY PAŃSTV/ A

o d z n a c z o n y ( o ) z o s t a l( o )

LEGI TYMACJ A

Nr 146-88-43 KO C z e s ł a w a c. J an a

KR Z Y Ż E M O Ś W I Ę C I M S K I M

W A R S Z A W A PR Z EW O D N ICZ Ą CY

R A D Y PAŃ STW A

dn. 7 g r u d n i a 19 88f

ER N STO W N A

Nazwisko ...

C z e s ła w a

Im ię ...

_ . . " C z e s i a "

P seudonim ...

Przydział # S K . ... ... ...

I n s p .T c z e w . O k r .P o m o r z e .

Odznaczony został

KRZYŻEM ARMII KRAJOWEJ

ustanowionym dnia 1 sierpnia 1966 roku przez dowódcę A.K. gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego dla upam iętnienia wysiłku żołnierza Polski

Podziemnej w latach

1939— i ę 45t> rapw odniezacy Podpis: Y jb ń a J K rzy ż*

L ondyn, d n ia .

“ S iw y ”

1 > S W . 1978

LEGITYMACJA

KRZYŻA ARMII KRAJOWEJ

Nr. m i .9..

48

ISTN IEJE O D 1946 ROKU ZMIANA MIEJSCA ZA M IE S Z K A N IA ...

P O L S K I ZW IĄ ZEK B . W IĘŹNIÓW PO LITY C ZN YCH ... H ITLER O W SK IC H W IĘZIEŃ

I O B O Z Ó W K O N C EN TR A C Y JN Y C H

LE3 2 3 o gJA nr M . .

r Posiadacza

Mię ( ę e j j f y ę ...

...

...

•••••••... 7 c ? e / / ...

» « E24M(eKMNW ■ ■...

°N/A f y ć f . / f f f * PoTnT^jk ZA zarząd

49

RZECZPOSPOLITA POLSKA

LEGITYMACJA

WETERANA WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ

k ie r o w n ik

URZĘDU DO SPRAW KOMBATANTÓW I OSÓB REPRESJONOWANYCH

SEKRETARZ STANU

przyznaje Panu (Pani) . ŁSr.^^-

ODZNAKĘ

WETERANA

IE P O D L E C ^ f t) Ś Ć

P

. SE^ ETARZ STANU

W a rsz a w a , d n i a ... 1995 r.

50

i

SIŁY ZBROJNE

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

PREZYDENT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

m ia n o w a ł

nie będącego w czynnej służbie wojskowej

szer.nie podl.ob.sł.wojsk. LIPIŃSKA Czesława c. Jana r. 1920

na sto p ie ń

PODPORUCZNIKA WOJSKA POLSKIEGO

, . 20 listopada 2000r.

z d n i e m ...r ....

S z/e F

W ojew ódzkiego/faziahu W ojskow ego

pik dypl. W ładysław Hammer

\

20.02.2001r.

(data)

MON-Kadr-rez/6. Druk BTAPiZ zam.387/2000

51

X

52

A

LIPIŃSKA Czesława * ds^u E rn s t, pseudonim " C z e s ia " ," F a la "

(1 9 2 0 - ) studentka Uniwersytetu Poznańskiego, w c z a s ie e - K u p acji pracownica f i z y czn* * od 1942 r * k u pomoc biurow a, łu c z n ic z k a AK In s p e k to ra tu B jd g s s k ie g e .

U r a d z ił* s ię 1 6 .0 2 .1 9 2 0 roku w Tczew ie, córka Jana i Ludw iki I r n s t z domu D y s a rz. O jc ie c j e j był u rzęd n ikiem P ils k ic h K o le i Państwowych w T cze w ie. W 1938 roku z d a ła matu­

rę w Państwowym Gimnazjum Huma n i stycznym w Tczewie i rozpoczę­

ła s tu d is na W ydziale Matem atyki U n iw e rs y te tu P o s e ls k ie g o . Po pracy w AK w prow adził Paweł M ie lk e , u rz ę d n ik PKP

w Tczew ie, k tó r y ju ż ed 1941 re ku n a le ż a ł de grupy k o n s p ira ­ c y jn e j k o le ja r z y . U n ik n ą ł jednak masowego ares zto w a n ia c z łs n - k<5w AK w g rudniu 1942 re k u . W czerwcu 1942 roku z o s ta ła ir z a - p rzysięzo n a de pracy w AK p rzez p p łk . Jó ze fa C h y liń s k ie g o .

/

Pracowała jako łu c z n ic z k a AK In s p e k to ra tu Bydgoskiego.

Głównie na p o le c e n ie p p e r. A lo jzego Bruskiege p s . "Grab"

y

i p p łk . Jó ze fa C h yliń skieg o utrzym yw ała łączność na tra s a c h j Bydgeszcz-Laokewiee, Laskewice-"i*czew, Tczew - Twarda G óra.

Z b ie r a ła te ż m a te r ia ły wywiadowcze d la p e r . A .J a re c k ie g o , ps. “Romana'*. K ilk a ra z y m ia ła k o n ta k ty wywiadowcze z s z a - lewskim ps."Sobolew" w Bydgoszczy o raz w W a rlu b iu . Za pes - red n ictw ea łą c z n ic z k i S . L e s ik o w s k ie j ps ."Jaskó łkitli p rzekazy­

wała odpowiednie dane de "Sobola" i "Dana". Z łu c z n ic z k ą B.Manikowską p s . " D z ie d z ic z k ą ” m ia ły c zę s te k o n ta k ty d otyczą­

ce o d d z ia łu p artyzan ckieg o " Ś w ie r k i" . D o s ta rc z a ły -ta m le k a r ­ stw a, żywność, c ie p łą b i e l i z n ę . Współpraca z "Derą" F .J e t t k a p o le g a ła na zdobywaniu wiadomości o ruchach wojsk n ie m ie c k ic h i przekazyw aniu ic h do p a rty za n tó w . ,'D ora"pracew ała w u rz ę d z ie pocztowym w Tczew ie, g d z ie o tw ie r a ła l i s t y szczególnego zna­

c ze n ia d la naszego p o d ziem ia. Na początku s ie r p n ia 1944 roku

53