O MOZLIWOSCI WYKORZYSTANIA DREWNA JAKO OPALU DLA GOSPODARSTW ROLNYCH W POLSCE

ROMAN KOZLOWSKI, ZBIGNIEW NEUGEBAUER, JERZY WIESIK

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego — Akademia Rolnicza w Warszawie

O MOZLIWOSCI WYKORZYSTANIA DREWNA JAKO OPALU DLA GOSPODARSTW ROLNYCH W POLSCE

Wstep

Duża energochłonność gospodarki powoduje odpowiednio wielkie za- potrzebowanie na materiały będące źródłem energii pierwotnej. Niedo- statek — poza węglem — tych materiałów w kraju oraz konieczność eksportu pewnej ilości węgla dla uzyskania dewiz zabezpieczajacych funkcjonowanie gospodarki nakazują podejmowanie działań oszczędnoś- ciowych w zakresie zużycia podstawowych materiałów energetycznych oraz wymuszają korzystanie w większym stopniu z materiałów o mniej- szej wartości opałowej, jak np. drewno czy torf.

Brak zainteresowania drewnem jako materiałem energetycznym w Polsce wynika z jednej strony z niezbyt korzystnej relacji cen w stosun- ku do innych, mniej kłopotliwych źródeł energii, z drugiej zaś z braku odpowiednich pieców umożliwiających jego efektywne spalanie. Prze- widywana reforma gospodarcza w kraju spowoduje znaczny wzrost cen głównych materiałów energetycznych: węgla, gazu, paliw płynnych, a także energii elektrycznej. Należy więc spodziewać się większego popy- tu na drewno, głównie w środowisku wiejskim i na urządzenia techniczne do jego spalania.

Oczywiście produkcja drewna, którego podstawową ilość otrzymuje- my z lasów, nastawiona jest na zaspokojenie potrzeb społecznych w po- staci różnorakich produktów przemysłowych.

Obecnie liczbę tych produktów szacuje się na ponad 20000 [9]. Roz- wój techniki i technologii będzie powodował pojawianie się nowych wy- robów, stąd należy się liczyć z faktem ciągłego niedoboru drewna na ce- le przemysłowe. W tej sytuacji przemysł będzie sięgał i po te sortymen- ty drewna, które obecnie mogą być wykrzystane tylko na cele opałowe.

Jaka więc ilość drewna może być obecnie i w najbliższych latach wy- korzystana jako materiał energetyczny, z jakich źródeł pochodzi, jak jest rozmieszczana na terenie kraju?

Na te pytania udzielamy odpowiedzi w niniejszym opracowaniu. Uwa- żamy, że tak scharakteryzowana baza drewna nieprzemysłowego może

40 R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Więsik

być podstawą do podejmowania działań organizacyjnych i technicznych, umożliwiających jak najpełniejsze wykorzystanie posiadanego potencja- łu energetycznego, a szereg gospodarstw rolnych może być tymi jednost- kami, w których drewno jest w stanie zaspokoić potrzeby nie tylko by- towe ale i produkcyjne.

Tabela 1.

Całkowita produkcja drewna i opału w lasach polskich

Wielkość produkcji w dam3 w latach Rodzaj drewna

1984 1985 1986

Całkowita ilość drewna 24 700,7 24 065,2 25 342,9

Drewno opałowe 3 493,3 3 772,0 4 883,5

w tym: grubizna *) iglasta 2 164,2 2 275,3 2 809,0

grubizna liściasta 892,6 1 078,7 1 488,4

drobnica xx) iglasta 274,0 274,1 331,8

drobnica liściasta 162,0 170,9 254,3

— dam3 = 1000 m3

— *) grubizna jest to drewno okrągłe, którego średnica (grubość) mierzona w cień- szym końcu wraz z korą wynosi co najmniej 6 cm.

— xx) drobnica jest to drewno okrągłe, którego średnica (grubość) mierzona w grubszym końcu wynosi co najwyżej 7 cm.

Analiza ilości i rozmieszczenia drewna możliwego do wykorzystania na cele opałowe zostanie dokonana na podstawie materiałów statystycz- nych i szacunków rozwoju produkcji leśnej do roku 2000 [4, 5, 6] oraz niepublikowanych materiałów badawczych Zakładu Mechanizacji Sadow- nictwą i Kwiaciarstwa w Skierniewicach [1].

Pochodzenie drewna opałowego i jego wielkość Obecnie głównymi źródłami drewna opałowego są:

— lasy (podległe: NZLP i innym organizacjom gospodarczym oraz prywatne),

— przemysł drzewny,

— zadrzewienia,

— sady.

Największym źródłem są lasy. Wielkość produkcji leśnej, w tym dre- wna opałowego, w ostatnich trzech latach (1984—86) przedstawiono w tabeli 1.

Widoczny jest systematyczny wzrost ilości drewna opałowego. Jest

to wynikiem większej intensywności zabiegów pielęgnacyjnych w 1а- sach i usuwania różnorakich szkód w drzewostanach, powodowanych głównie przez emisje przemysłowe. Procentowa ilość drewna opałowego w stosunku do całkowitej masy w poszczególnych latach wynosiła 14,1 15,7 i 19,300. Biorąc pod uwagę strukturę drzewostanów i niekorzystne oddziaływanie przemysłu, prognozy na lata 1990 i dalsze do 2000 wska- zują, iż ilość wyrabianego drewna opałowego będzie się utrzymywała na poziomie nieco niższym niż w roku 1986. Do 1990 roku szacuje się po- zyskiwanie corocznie drewna opałowego w ilości około 3250 dcem® grubiz- ny i drobnicy iglastej oraz 1450 dam* — liściastej [6, 10]. Wartości te przyjmiemy także dla 2000 r.

Poza tymi sortymentami drewna opałowego istnieją w lasach zasoby drewna dotychczas nie wykorzystane w szerszym zakresie, a nadające się na cele energetyczne. Składają się na nie odpady zrębowe (zwykle spalane podczas uprzątania zrębów), drewno pochodzące z zabiegów pielęgnacyjnych w drzewostanach młodszych klas wieku (często pozosta- wiane po wycięciu w drzewostanie) oraz karpina świeża, kora, trociny i drewno poniżej normy opału. Szacunki wykonane w Instytucie Badaw- czym Leśnictwa [6] wskazują na możliwość pozyskania drewna mniej- szej wartości na cele energetyczne w ilości ok. 1820 dam3 rocznie do 1990 roku, a w latach następnych (do 2000 r.) — po ok. 1200 dam’.

Należy jednak podkreślić, że powszechnie prognoza ta uważana jest za bardzo ostrożną. Jest prawdopodobne, że ilości te mogą być jeszcze większe.

Z powyższych szacunków wynika, że z lasów na cele energetyczne można będzie pozyskać w 1990 r. ok. 6520 dam* a w 2000 r. ok. 5900 dam3 różnych sortymentów drzewnych.

Drugim co do wielkości źródłem drewna opałowego, które może być przeznaczone na cele energetyczne, jest przemysł drzewny. Powstające tu różnego rodzaju odpady produkcyjne można podzielić następująco:

kawałki drewna, trociny, kora. Według informacji Zrzeszenia Przemy- słu Tartacznego i Wyrobów Drzewnych w 1985 r. w tworzących je za- kładach powstało ok. 1220 dam3 drewna kawałkowego, 1040 dam3 trocin oraz 160 dam3 kory.

Z tego ok. 800 dam3 drewna kawałkowego przekazano do produkcji zrębków papierniczych i defibracyjnych, 460 dam3 trocin i kory spalono we własnych kotłowniach, a 50 dam3% wyeksportowano. Sprzedano krajo- wym odbiorcom głównie na opał ok. 240 dam3 drewna kawałkowego oraz 250 dam3 trocin i kory. Pozostałe ilości, ok. 180 dam? drewna kawałko- wego oraz 440 dam3 trocin i kory, w ogóle nie znalazły użytkowników.

Z planów przemysłu drzewnego wynika jednak, że do zbycia będzie posiadał pewne ilości tych odpadów tylko do 1990 r., później będzie je

42 R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Więsik

wszystkie wykorzystywał we własnym zakresie. W perspektywie na to

źródło drewna opałowego gospodarstwa rolne liczyć więc nie mogą.

Następnym źródłem drewna opałowego są zadrzewienia. Ilości po- zyskiwane w ostatnim dziesięcioleciu ujęte w statystykach przedstawio- no w tabeli 2. Obserwuje się systematyczny wzrost ilości surowca z tego źródła, w stosunku do 1975 r. — prawie dwukrotny, a należy sądzić, że statystyki nie rejestrują całej masy drewna pozyskiwanego z zadrzewień.

Podstawą do takiego przypuszczenia jest fakt, że obowiązkowej rejestra-

cji podlega tylko drewno tartaczne, które w statystykach stanowi 59%).

Pozostała część masy, stanowiąca najczęściej opał, to jest właśnie reszta po wyrobieniu, z całych drzew drewna tartacznego. Drewno pozyskiwa- ne tylko w celach opałowych najczęściej nie jest ewidencjonowane. Bio- rąc jednak pod uwagę tylko oficjalne statystyki, z zadrzewień w 1986 r.

wyrobiono 266 dam3 drewna opałowego, w 80% gatunków liściastych, które ma ok. 250, większą wartość opałową niż iglaste.

Istnieje niebezpieczeństwo, iż w dalszej perspektywie ilość drewna z tego źródła może się zmniejszać.Wynika to z malejącej dość szybko liczby drzew sadzonych corocznie w kraju w ramach zadrzewień. W 1986 roku posadzono prawie dwukrotnie mniej niż 1975. Niepokojące jest rów- nież to, że w tym okresie prawie dwukrotnie zmniejszyła się powierz- chnia produkcyjna szkółek zapewniających podstawowy materiał sadze- niowy do zadrzewień (tab. 2).

Tabela 2.

Pozyskiwanie drewna z zadrzewień i zadrzewienia w latach 1975—86

| Pozyskiwanie drewna w dam |

| Liczby posa- Powierzchnia

w w tym tarczane

Rok ogó- tym dzonych drzew prod. szkółek

łem liś- razem liś- w tys. szt. w ha

ciaste ciaste

l

1975 329 263 198 150 11 430 3443

1980 378 298 222 172 8 220 3032

1985 411 390 295 230 6 802 2231

1986 643 513 377 301 6 677 1847

Szybki rozwój sadów oraz zintensyfikowanie ich produkcji spowodo- wały. iż należy je poważnie traktować jako źródło drewna energetyczne- go, szczególnie w rejonach o dużej koncentracji produkcji sadowniczej.

Drewno z sadów otrzymuje się w wyniku corocznych wiosennych prześwietleń drzew oraz z likwidacji sadów starych.

Według danych Zakładu Mechanizacji Sadownictwa Instytutu Sadow- nictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach łączna powierzchnia sadów w Polsce wynosi ok. 150 tys. ha.

Z tej powierzchni z prześwietleń pozyskuje się corocznie 500 tys. ton drewna, a więc około 750 dam3 [1]. Ostrożne szacunki wskazują, że z wy- miany drzew w sadach w skali kraju pozyskuje się rocznie masę równą masie prześwietleń, z czego 1/3, a więc ok. 250 dam3, stanowi drewno opałowe. Corocznie więc sady dostarczają ok. 1000 dam3 drewna energe- tycznego. Obecnie należy się już liczyć z pewną stabilizacją powierzchni sadów w Polsce.

Podane więc możliwości pozyskania drewna z tego źródła można prze- widywać i w dalszej perspektywie.

Z przedstawionego przeglądu źródeł drewna energetycznego można przypuszczać, iż do wykorzystania w gospodarstwach rolnych w 1990 r.

będzie: z lasów — 6520 dam3, z zadrzewień — 266 dam3 i sadów — 1000

dam’. Głównym źródłem będą więc lasy — 840%, stosunkowo dużą ilość dają też sady — 13%.

_W późniejszym okresie (do 2020 r.) całkowita ilość drewna energety- cznego ulegnie zmniejszeniu do 7166 dam3, a to z powodu odpowiednio mniejszego pozyskania w lasach.

Uwzględniając zróżnicowanie gatunkowe, przeciętną wartość opało- wą 1 m3 można oszacować na 8250 MJ [2]. Aby wyrazić potencjalną ilość drewna opałowego w jednostkach paliwa umownego (pu) przyjmujemy, że wartość opałowa 1 t pu jest równa 29307,6 MJ (7000 kcal/kg). Ilość drewna opałowego szacowana w 1990 r. jest więc równoważna 2192 tys.

t pu, a w 2000 r. — 2017 tys. t pu.

Biorąc pod uwagę fakt, że rolnictwo zużywa rocznie ok. 16 mln t pu, to potencjalne ilości drewna mogą zaspokoić około 13% zapotrzebowania na paliwo stałe gospodarstw rolnych [3].

Rozmieszczenie zasobów drewna opałowego na terenie kraju

Duże znaczenie dla przyjęcia odpowiednich form organizacji wyko- rzystania drewna jako materiału energetycznego ma jego koncentracja.

Jeśli dostatecznie duże ilości znajdują się w pobliżu potencjalnego od- biorcy można liczyć, że drewno będzie konkurencyjnym paliwem w sto- sunku do innych materiałów energetycznych. Dostateczna koncentracja drewna zwiększa szansę systematycznej dostawy do odbiorcy w dłuż- szym okresie czasu, umożliwiającym zaplanowanie odpowiedniej pro- dukcji.

Rozmieszczenie potencjalnych zasobów drewna opałowego rozpatrzy- my z podziałem na województwa. Odpowiednie ilości drewna pochodzą-

44 R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Wiesik

3

. +

dam _ ивинини drewno z zadrzewień

360 p ———— И —— || —- — czzzzzzzza drewno z Sadów C= drewm z lasów

300 НН — Pp

| |

240 -— at = —— Г - —+

‘gn 7 Пр | |

п | р й [|

720 _ [] [] _ r] Г IMIE Й р 7 2 _

p s Й

zo] | PT | MALI Ilo [I [] П |

| ТЫ

| ИДИ МИАН ААВ А

ы НИПИ ИННИИЬ р A | Ани Не AHH HL AAA ЯР

dług województw w 1990 r.

cego z zadrzewień zawarte są w roczniku statystycznym [4]. Jeśli zaś chodzi o drewno opałowe pochodzące z lasów, to odpowiednie statystyki podawane są tylko w odniesieniu do okręgowych zarządów lasów pań- stwowych, których jest w kraju 17. Tylko dwa — OZLP w Pile i OZLP w Zielonej Górze — swoim obszarem działania pokrywają się z granica- mi województwa. Ilości drewna opałowego pochodzącego z lasów dla po- zostałych województw określono proporcjonalnie do powierzchni zajmo- wanej przez lasy w danym województwie. Również drewno pochodzące z sadów określono na podstawie wielkości powierzchni sadów w danym województwie.

Wyniki tych ustaleń zestawiono w tabeli 3. Zawiera ona ilości drew- na, jakie przewiduje się pozyskać w latach 1990 i 2000. Dla lepszego po- równania ilości drewna opałowego w poszczególnych województwach dla 1990 r. wyniki przedstawiono w postaci diagramu na rysunku 1. Podane na diagramie pod słupkami numery odpowiadają kolejnym numerom w tabeli 3 (naniesiono tylko co drugi numer województwa).

Jak wynika z tabeli i diagramu zróżnicowanie ilości drewna opałowe- go w województwach jest bardzo duże — w 1990 r. od 33 dam3 w woj.

łódzkim do 378 dam3 w woj. koszalińskim, a w 2000 r. od 381 Чата? w woj. łódzkim do 357 dam3 w woj. gorzowskim.

Rejonizację kraju pod względem ilości drewna opałowego obrazuje mapka (rys. 2). Najbardziej zasobna jest północno-zachodnia część kra-

do 120 dam?

DY 727-240 85 241-360

Я pow. 360

Rys. 2. Przewidywane zasoby drewna opałowego w województwach w 1990 r.

ju w szczególności województwa: koszalińskie i gorzowskie. Najmniej zasobna jest centralna i wschodnia część kraju. Wyjątkiem jest tu woj.

radomskie, a to za sprawą wyjątkowo dużej ilości drewna pochodzącego z sadów — ok. 143 dam’, co stanowi 570% drewna pochodzącego z wszy- stkich źródeł w tym województwie. Dużą ilością drewna pochodzącego z sadów ma także województwo lubelskie — ok. 75 dam’. Na te dwa wo- jewództwa przypada prawie 220%, drewna opałowego pozyskiwanego z sa- dów całego kraju.

Drewna opałowego z zadrzewień pozyskuje się najwięcej w wojewó- dztwach: białostockim — ok. 18 dam3, suwalskim — ok. 13,6 dam3 i ol-

R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Więsik

46

СУТ 8 0'£ZT 0'ŁZT Lb G'GŁ 8'zb 897 aTĄSTSqn[ ta 80'£ cz 0'LL 0'88 LI c‘9 8'89 8'62 91452097591 12 z6'€ re 0°66 O6IT Le $‘ 9'e8 9'80T arqoruse] 05 176 19 0'zIz 0'685 6‘от ост 9'e8 TzIz STĄSUSIUSOJĄ 6I 89'0 59 07 0'95 TI GFI r'8z $'0$ SIĄSMOĄBIĄ 81 00'ZT ет 0'855 08 as 0'8 8 FIZ 8796 SIĄSUITEZSOĄ LI CPT Gp 0'79 0'FL 6% TSI 0'97 0'9G STĄSYUTUCĄ 91 EŁ'T GII 0'66T 0'505 €Ł Z0€ G'T9T ‘сэт SIĄDOTSIĄ GI ТТ L8 0'£ZT 0'8£T pe 0'6 9'0TT 9'SZT ATĄDTMOJBĄ PI LZ Z GG 0'SZI 0'9£T 9'€ ZET 7801 2 6IT STĄSIIEĄ €T G0'8 Tz 0'69T 0'F61 0 rs 96ST 9'P8T arysiogorusral ZI 00'ŁI TZ 0'ŁSE 0'89€ TP POT G'zre c'ece STĄSMOZJOŚ II €0'9 ee 0'66T 0‘905 9'9 8'£T 9'8ŁT 9'G8T arysyuep3 от 07'9 02 0'8Z1 0'SET €'L сот G'0TT SLIT aryseq[e 6 09'T GŁ 0'ŁZT 0'0FI 65 0'ZI Тот тест 9135050159275 8 685 ep O'TOT O'TII CH 0'£T 3'88 G'£6 STĄSMOUBYDSII L SL 85 0'8Ł 0'z8 0'8 OZI L LS Ł'T9 STĄSUĘSYJ 9 00'9 07 0°SLZ 0`685 0'L $15 9'955 9‘9c7 aryso3pAq G Po'z OL 0‘OFT 0'EST LZ PST 6 TZT 6 FET STĄSISIĄ p ст 09 0'Ł8T 0'$05 0'8T 6 FI TFSI TILT STĄDOJSOŁEIĄ $ G6'T OF 0'8Ł 0'28 8'6 0'FI с $86 SIĄSETPOdOĄSTSIQĄ z bE? 07 G'€6 0'76 zz OIF L' 67 Z0¢ JIĄSMBZSIEM I | 0002—

| —06ет | 0008

A -podso8 4zs “SKY ‘10006 | -1066T Jay yore} "10002 | “1 066T

BU pur _ A yosujor usm | Go omjzpomafoM ‘dy

ElUEeMIYysKZOd

Op мер м

оЯэмоуе4о

вимэлр 7501

yoonjizpomatom

yohujobazozsod

m oBamołpdo ритадр 9014

pupmfipimazid

в егэает,

O możliwości wykorzystania drewna 47

GI'G LZ 0'6£T 0'Ł91 8'8 L'8 G'TZI G' 651 SIĄSKZIQĘEM cp Tes ze 0'90T O'TII ГР UST. 8'98 8'T6 STHSUNIO1 = L6'0 6L O°LL 0'6Ł 8'G bb 8'97 887 SIĄSMOUJE] eb Cl? 08 0‘OLT 0'Z81 TP ISP 8'0ZT 8'ZET STĄSSZIQĄOUJE] zb 19'6 95 0'09Z 0'085 LL ГУТ 9'455 9°LGZ 2134591292075 TE GT'9 ce 0'£07 0‘0zz 9'€I z9 Z E8T z'007 STĄSTEMNS OF 18'81 91 0'T0e O'TIE 0b cg G'067 G'00€ arysdnys 66 P9 I oP 0'69 O'TŁ eb 8'88 6'cz 6'12 STĄDIMOTUJSTĄS 8€ вет 05 0'T9 0'€9 8'€ € PI 6'zh 677 STĄZPEJSIS LE £ZT 06 G'0TI O'TII 16 8' ze 9'89 169 alyooarpais 95 Ст 08 0'00T 0'£ZT LZ L‘6T 9'LL 9'00T 91454075971 ce 065 78 0‘bbz 0'6PZ 0'g т 296 ZTOT STĄSUIOPELI pe cze oF 0'8FT O'TŁI 8'€ OTT сеет Z99T aryskuszjd $8 TLP 85 0'6ŁT 0'68T 6b Leg $'07Т P'OST erysueuzod ze EET Gp 0'09 0'T9 eb УТ OTP 0'z7 arqJ0Fd Te LST T9 0'96 0'86 €°9 6'ST 8'€L 8'GŁ STĄSMOĄJĄOTA 0$ OF'II cz 0'g87 0'00€ т9 LFI $795 2 6LZ atystid 6z 955 Gp O'STI 0'SZI L‘9 7.6 6'86 6'801 BIĄDSĘOJJSO 85 €0'P 09 0'zbz 0'ŁGZ 6'€ pcz СТС 11155 arys[odo LZ €0'6 85 ‘ere 0'69€ TZI 0'0T 6'058 6'958 9115432510 95 GŁT 08 0'0FT 0'ZPI 65 тс L‘60T КИТ sTysspEsomo0u cz z8'T LI OTe 0'58 8.0 L'8 0'z2 U 74 STĄZPOŁ pz 8E'T zb 0'89 0'€Ł 9'F z8 z SP 209 STĄSUAZUWOŁ cz

_ | 0005— 1 0005 м ‘10005 | `т066Т —0661 И “J 0 4 428 'sA4 UDEJEJ M UDJE1E[ M 005 066Т -podso3 eu M yoAu]o1 yam MODES Z | 0м32ромэ[о М Чт еимэлр 9501 podso3 eqzory -9ZIpEZ Z as | UISZEl MOSET Z

BIUBMIĄSKZOd Op guUlep m о8эмоуебо вимэлр 250П

R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Wiesik

48

ZL 8 ze 0‘6LZ 0'885 OP 9'€T F'19Z P0LZ

aTĄSsIQ80UoTsIz

6h ZE I ZL 0'G6 0'66 6 b 1'8z 0'29 0'99 arysfourez 8$ ГЕ GP 0'ZET O'ŁST eZ Ł6I 0'0TI 0'GET STYSMBPIOIM

LF РТ 8$ 0'99 0'EŁ 0'P PPI 9' LP 97$

STĄSMEŁOOĘM

9b

0006 | 5002—

. | . MO еимэлр SOT] podsos eqzor] | Sat о wozel | -BZZ | UDJE1ET M MOSE]J Z

eruemIjskzod

Op gllep m

OSemoredo

вамэлр

95011

sztyńskim — ok. 12,1 dam. Te ewidencjonowane ilości nie mają jednak większego wpływu na bilans drewna energetycznego tych województw.

W tabeli 3 podano prawdopodobną liczbę gospodarstw rolnych w 2000 roku — potencjalnych odbiorców drewna opałowego oraz wskaźnik ilości drewna przypadającego na jedno gospodarstwa w każdym z województw.

Zróżnicowanie tego wskaźnika jest jeszcze większe, niż całkowitej masy drewna opałowego. Największa ilość drewna na jedno gospodarstwo bę- dzie w woj. słupskim — 18,81 m*, następnie w woj. gorzowskim 17,00 m*, woj. koszalińskim 12,00 m* i pilskim 11,40 m?%. Najmniejsza w krakow- skim — 0,68 m*. Dla woj. radomskiego, pozyskującego dużą ilość drewna

z sadów, wskaźnik ten wynosi 2,90 m” , a dla lubelskiego — 1,45 m*, ale też województwa te należą do grupy o największej liczebności gospodar- stw rolnych. W województwach najbardziej zasobnych w drewno opa- łowe jego ilość przypadająca na jedno gospodarstwo pod względem war- tości opałowej jest zbliżona do przeciętnej ilości energii uzyskiwanej z węgla. Jest więc w pełni uzasadnione, by właśnie w tych wojewódz- twach w pierwszej kolejności podjąć działania organizacyjne i technicz- ne, umożliwiające wykorzystanie drewna opałowego do produkcji rolnej.

Warunki wykorzystania drewna opałowego w gospodarstwach rolnych Niedostateczne dotychczas zainteresowanie drewnem do celów ener- getycznych — o czym świadczą duże coroczne remanenty na składnicach drewna i w lesie — wynika z niespełnienia podstawowych warunków umożliwiających i zachęcających do jego wykorzystywania. Do warun- ków tych należy zaliczyć:

— relacje cen materiałów energetycznych.

— organizację dostaw drewna do użytkowników,

-—-— możliwości techniczne przerobu drewna do postaci umożliwiają- cej jego efektywne wykorzystanie,

— dostępność urządzeń technicznych do efektywnego spalania drew- na.

Tylko jednoczesne rozwiązanie wymienionych problemów może wy- wołać popyt na drewno jako materiał opałowy. Obecne zmiany cen ma- teriałów energetycznych zmierzają ku temu, że drewno może stać się konkurencyjne w stosunku do innych — tradycyjnych źródeł energii, jak np. węgla i energii elektrycznej.

Wydaje się także, iż nie powinna nastręczyć większych trudności wła- ściwa organizacja dostaw drewna energetycznego. Głównie chodzi tu o dostawy drewna pochodzącego z lasów, gdyż jak wykazano, stanowi ono podstawową masę drewna opałowego. Nie sądzimy bowiem, by ist- niały racjonalne przeszkody dostarczania drewna znajdującym się w po-

4 — Postępy Nauk Roln. 3/88

50 R. Kozłowski, Z. Neugebauer, J. Wiesik

bliżu lasów bezpośrednim jego użytkownikom, zamiast, jak dotychczas przewozić go do składnic leśnych lub różnych organizacji handlowych.

Znacznie trudniejsze do rozwiązania są dwa ostatnie problemy — wy- posażenie producentów drewna opałowego i użytkowników w niezbędne urządzenia techniczne umożliwiające jego pozyskanie i odpowiednie do- stosowanie do spalania oraz wyposażenie w urządzenia umożliwiające jego efektywne spalanie. Przerabianie drewna do postaci umożliwiają- cej spalanie powinno być dostosowane organizacyjnie i technicznie do źródeł pochodzenia drewna. W przypadku drewna pochodzącego z sa- dów i zadrzewień urządzenia rozdrabniające mogą być mniej wydajne, gdyż muszą być stosunkowo tanie, możliwe do nabycia przez indywidu- alnego rolnika, zespół lub organizacje rolników. Drewno pozyskiwane w lasach powinno być — naszym zdaniem — pozyskiwane i uzdatniane przez nadleśnictwa. Ze względu na znacznie większą masę nadleśnictwa powinny być wyposażone w bardziej wydajne maszyny, dostosowana do rodzaju pozyskiwanego drewna. Obecnie w kraju nie dysponujemy od- powiednimi maszynami do uzdatniania drewna opałowego ani dla rolni- ków, ani dla nadleśnictw. Pracujące w gospodarstwach leśnych rębarki są dostosowane do przerobu określonych sortymentów drzewnych dają- cych zrębki przemysłowe. Mogą one tylko w ograniczonych przypadkach być wykorzystane w obecnej formie do zrębkowania różnowymiarowego drewna opałowego. Stosunkowo największą przydatność może mieć rę- barka DVUA-76.

Nie ma też odpowiednich urządzeń umożliwiających efektywne spa- lanie drewna. Z dotychczasowych prób wynika, że największe możliwoś- ci zastosowania mają automatyczne zespoły spalania odpadów AZSO-25, AZSO-50 i AZSO-100 opracowane przez Hajnowski Zakład Przemysłu Maszynowego Leśnictwa. Zestawy te są przeznaczone przede wszystkim do instalacji centralnego ogrzewania. Można jednak sądzić, że przy nie- wielkiej adaptacji będą mogły być przydatne i do celów produkcyjnych w gospodarstwach rolnych.

Zakończenie

Z przedstawionego opracowania wynika, że w niektórych regionach kraju drewno może zaspokoić potrzeby energetyczne gospodarstw rol- nych nie tylko na cele bytowe, ale także produkcyjne. Wymaga to jed- nak zaopatrzenia zarówno jednostek pozyskujących drewno jak i odbior- ców w niezbędne urządzenia techniczne oraz odpowiedniej organizacji dostaw, gwarantującej wymagane przez odbiorcę ilości drewna w posta- ci dostosowanej do spalania w urządzeniach cieplnych.

W celu zwiększenia stopnia wykorzystania drewna opałowego w in- nych regionach niezbędne byłoby zaprojektowanie uniwersalnych urzą- dzeń cieplnych, które pozwalałyby na efektywne spalanie nie tylko we- gla lub koksu, ale także drewna. W przypadku braku takowych należa- łoby użytkowników ukierunkować na korzystanie z drewna jako mate- riału energetycznego, gwarantując im — poprzez odpowiednią organiza- cję — dostawę niezbędnej do ich produkcji ilości drewna opałowego.

Działanie zmierzające do wykorzystania drewna jako materiału opa- łowego powinny być znacznie zintensyfikowane, bo należy sobie zdawać sprawę z tego, że jest to materiał, którego nie można przechować na dal- sze lata. Masa, która w danym roku nie zostaje efektywnie wykorzysta- na ulega zniszczeniu. Mając tak duże zasoby drewna opałowego problem jego efektywnego wykorzystania powinien być jednym z ważniejszych w działaniach energooszczędnych w kraju. Tym bardziej, że zastąpienie węgla drewnem sprzyja ochronie środowiska naturalnego.

LITERATURA

1. Cianciara Z.: Ilość drewna pozyskiwanego z prześwietleń drzew w sadach.

Skierniewice 1987 (materiały niepublikowane).

2. Haufa T., Wojciechowska D.: Las Polski, 1986 nr 20.

3. Kijowska W.: Mechanizacja Rolnictwa, 1987 nr 11.

4. Lasy niepaństwowe i niektóre lasy państwowe oraz zadrzewienia w 1986 r.

GUS, Warszawa 1987.

6. Program wykorzystania drewna gorszej jakości na cele energetyczne w Lasach Państwowych. Naczelny Zarząd Lasów Państwowych, Warszawa 1986.

7. Rocznik statystyczny rolnictwa i gospodarki żywnościowej 1982. GUS, Warsza- wa 1983.

8. Rocznik statystyczny rolnictwa i gospodarki żywnościowej 1986 r. GUS, War- szawa 1987.

9. Worobjew С. J, Muchamiedszin K. D, Dewjatkin L. M.: Les- noje chozjajstwo mira. L. P., Moskwa 1985.

10. Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych w Lasach Państwowych na dzień 1 stycznia 1985 r. NZLP-BULiGL, Warszawa 1985.

Materiały nadesłano do Redakcji w lutym 1988 r.

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO ROLNICZE I LEŚNE POLECA

PIOTR GŁOWACKI, ANDRZEJ NIEMIRSKI

UPRZYJEMNIAJĄ POBYT W OGRODZIE, UŁATWIAJĄ UTRZYMANIE PORZĄDKU

Warszawa 1988, nakład 50 000 egz., stron 63, cena zt 150,—

Ta niezbyt obszerna publikacja przeznaczona dla właścicieli i użytkowni- ków ogródków działkowych, przydomowych, działek rekreacyjnych zwłasz- cza o większej powierzchni. Opisano w niej sposób oświetlenia. Podano różne sposoby oświetlenia i rodzaje lamp w zależności od odległości od źródeł energii elektrycznej. Autorzy zwracają uwagę na sposób rozmieszczenia punktów świetlnych, które powinny być właściwie usytuowane, aby nie przeszkadzały sąsiadom. Podano sposób umieszczenia oświetlenia przenośnego oraz wysokość umieszczenia punktów oświetlenia. Na rysunkach podano sposób zabezpie- czenia kabla, przykład konstrukcji i zamocowania lamp oraz różne typy lamp.

Następnie omówiono budowę kominków i kuchni ogrodowych a także bu- dowę wędzarni przenośnej i kanałowej.

W dalszej części omówino zakładanie pryzm kompostowych ilustrując ry- sunkami obudowę kompostu z żerdzi, listew drewnianych, cegieł, pojemniki na kompost z elementów betonowych i blaszanych. Autorzy wskazali na naj- lepsze rozwiązanie komór śmietnikowych oraz osłonę śmietników.

W następnym rozdziale podano pojemniki na rośliny. Wzbogacają one kom- pozycje roślinne w ogródku. Należy jednak pamiętać o kształcie i rodzajach pojemników, które decydują o kompozycji przestrzennej. Autorzy zachęcają do wykonania przez działkowca różnego rodzaju pojemników a przykłady podano na rysunkach.

Podkreślając przez Autorów rolę ptaków przypominają o domkach lęgo- wych i karmnikach. Szereg propozycji podano na rysunkach. Publikację koń- czy rozdział dotyczący budowy i umieszczenia urządzeń sanitarnych a także rozwiązania kłopotów w czasie przebywania na działce psa. Na rysunkach podano sposoby rozwiązania tego problemu.

Zapewne książka omawiana będzie bardzo pomocna w rozwiązywaniu wie- lu problemów, z którymi spotkamy się na działkach.