Geologiczne warunki występowania łupków ogniotrwałych w pokładzie ,,209" w kopalni "Ziemowit” w Lędzinach

Ryszard PODIO, Cezary WIEJA

Geologiczne warunki występowania łupków ognio- trwałych w pokładzie ,,209" w kopalni "Ziemowit',

w Lędzinach

Kopalnie "Piast" (dawmej "Szyby Piast") i "Ziemowit",

założone

w

obrębie

tzw.

"bryły lędzi.ńskiej

k.alvbonu

śląsko-krakowskiego", eksploatują pokłady węgla

kamiennego

wchodzące

w

skład

grupy

pokła­

dóW lIlBZY1Wanych

. daWllliej grupą "Szczęście

He.ruryka",

~óre \Il'ałeżą

do górnej

części

warstw laziskich.

Spośród pokładów

tej grupy

wyróżnia się pokład

,,209" (dawniej

,jSzczęście

Henryka IV") o

gru1bOlŚci

5,00 +- 5,50

m~

który lIla

całym

obszarze kqpaJni ,,Piast"

li przeważnej części obszaru.

kopalni "Ziemowit" zawiera charakterystyczny przerost

łupku

ognio-

trwałego

(fig. l).

Grubość

tego przerostu waha

się

w granicach 6 +- 18 cm.

Stanowi onstaly poziom

dzielący

opisywany

pokład

na dwie

części

od- dzielnie eksploatowane.

Odmienne stosunki. panują wpołudniowo-.zschodni.ej części

kopalni

"Ziemowit", gdzie obok

łupku ogniotrwałego pojawiają się

w

przeroście

sedymenty ilaste i

piaszczystę powodujące

stopniowe rozszczepienie po-

kładu ,,209'~na

dWie

ławice

(fig. 2).

Miąiszość

ty'ch

przedzielających

oSadów szybko wzrasta ze wschodu na zachód

i

na

długości około

600 m

osiąga wartość

12 m.

Występowanie liUipkJu ogrrlotrw.ałego związane

jest ze

^~em

góm.ej

ławicy pokładu

,,209".

W

otworze

dołowym

105 (fig.

2)

stwiercWOIlo,

że między łupkiem ogniotrwałym

a

górną ławicą

pojawia

się

warstwa

łupku

ilastego (10 cm

miąższości),

a

poniżej łupku ogniotrwałego

warstwa

węgla

(20 cm), w którego

spągu

obecna jest seria osadów ilastych i piasz- czystych.

Profil przerostu wau;tw

płonnych, rozdzielających

obie lawy

pokładu

,,209" jest dJoIbrze

odsłonięty

na upadowej III, wyikOlllalllej w

ipObliżu

uskoku zaznaczonego na figurze 2. Przedstawia

się

on

następująco:

Bezpośrednio

na dolnej

ławicy pOkładu

,,209"

leży

7-metrowa partia szarego piaskowca

~tego, zawierającego

licme lusecz!ki

łysz­

czyków. W jego

części spągowej

nierzadko napotyka

się

otoczaki kwarcu

\)

średnicy

do okolo 1 cm. Ponad tym utworem

występuje

piaskowiec

drobnoziarnisty, . niekiedy o charakterze ilastym.

Miejs~ami

przechodzi

on w

łupek

piaszczysty. Spotyka

się

w nim obfite ziarna ciemnego i ja-

sneglO

łyS2JCZYku,

ikrtórych

rozmi~zenie wyraźnie 'PodlkTeśla

warstwowa-

nie piaskowca.

Miąższość

tego piaskowca kolo

"Upadowej

III"

osiąga

Występowanie łupków ogniotrwałych,

w

^Lędzinach

659 2,5 m. Z kolei na nim

występuje

kruchy, szary piaskowiec drobnoziar- nisty o spaiIwie

iłastym

o

grubości

2,4 m.

,funaid tą serią

osadów

piJaszcrly-

stych

występują

o$ady ilaste, którym

początek

daje warstewka

łupku

, ilastego

o

^mi~

0,06+0,07 m. Jest

,'bo Sikala

53,0 -m miękiJm, ' łIartwo za:ra.bia(jąca się wodą,

plastyczna,

f-,-.---''""''=~-t 0,0-4,0

barwy

szarej

z licmymi

blaS2lkami

il:ysrzL'Zylków. Ku

0,40 0,03

2,60

górze

łupek ten

ldk!ailnie :przechodzi. w

warstewkę węgla

o

:mi~ści

0,05+0,06 m. Jest to

węgiel

pasemkowy witrytowo-durytowy, ibogaty w impre-

gnacje

pixyltowe.

Bezpośrednio

na tej wocstewce

,węgla

lub na

po-

przednio opisanym

łupku

ilastym

występuje łupek ogr.uiotrwały, SlńanlOwiący fPl'Ze'dłużen!ie

przerostu

wys.tępująoego

w

pdldladUe

,,209" na

całym

obszarze

ikopaJ.ni "Pd.ąst" i

na

przewarźmej części

obszaru ko-

palni "Ziemowit".

Jasną, szarobrązową barwą,

twar-

,dością, n.iep1astycznością

oraz chaTakterystycznym przebnem

m~.rllistym łupek ogndotrwały

wyróm!ia

Slię wśród sk!ruł otaczających. Częste są

w nim

zwęglone części roślln.

W

tej części

kopaJni

"Ziemowit';

gru!bośćruplru ogtnio~

waha

się 006 _{, -0,18,}

w granicaoh 0,06+0,08

m, a więc jeslt lIXl1Diejsza

m-

żeli

w

lropallllli

"Rimt". W strefie

rozmlCZepiaoJia się 0,20

0,30

0,60 0,07 0,50 0,05 0,30 I---~":::;'..c::-.:ą 0,10 2,0

1- -I - -

~

I=-=-j _-

- ⁵

0

⁶

ławic polclladu ,,209", ponad łuiJjk:iem ognioltrwałym,

pojawia się

wamtewIlm plasty!c.mego

łupku

ilastego,

wśród

którego

mOOna

doobrzec

szczątki roślin.

Ku

strQpowi

bl,1IpE!!k ten

^szyblro przechoclW

w

^nonnałnie

7Xl'Z'W:imiętą g6rrną łaJwti.cę ,

pok!Jradu ,,209" .

Opisane dotychczas

występoWtama łupków

ognio-

trwałych

w llropai1ruaoh: ,,8iersza" (W. IiaTtruJng, 1944), (W. Petrascheck, 1942), ,,Piast" (A. Bollewski, 1937),

"Brzez1i.nka"

{J.

Kiihl, J. WIim'liclci., 1956),

"Wesoła", F,ig, 1. Profil geologiczny pokładu węgla ,,209" (kopalnia

"Ziemowit")

Geologi:cal p'l'ofi'le of ,coal-seam 209 (coalmine "Zie- mowti:t")

1 - węgiel, 2 - łupek węglowy, 3 - łupek węglowy z prze- rostami węgla, 4 - łupek: UlI&ty, li - łupek ogniotrwały,

6 - piaskowiec średnioz1a.rn1sty

1 - coa,l, 2 -cow sh&le, 3 - coal sha,le with 1ntercalations oi coa,l, 4 - a.rg1llaceOllS shale, 5 - refractory clay, 6-

med1um-graJ.ned sa,ndstone

,.Ziemowit"

i

w kopalniach obszaru Jaworzna (W. Hartung, 1943),

(W.

Petrascheok 1942),

dotyczą

rtylilro prz.ypadków,

gdy skała

ta

tworzy

przerost

wśród pokładów węgla

kamiennego. Z

Górnośląskiego Zagłębia Węglowego

nie opisano dotychczas

łupków ogniotrwałych,gpośród skał

piaszczystych

i

ilastych.

Występowanie dostrzeżonega.,

obeCnie

łupku ogniotrwałego

w strefie rozszczepiania

się pokładu

,,209" wykazuje,

że łupki

tego typu

mogą powstawać

zarówno

wśród

osadów

węglowych,

jak

i ~ród

osadów i1;agtych

· i

piaszczystych, przy czym

mogą

one utrzymy-

w

,-.. .-...

,..:<·.1~

.... ...

^~

: ~ .•.....

:,.,

II i'''.''':: .. 7

,.:~·~·I

o ··, _".

_:

. _.. . , .

·,

Otwrirl07

' " E:j2 E18~=t:34 f=t3i:1 ⁵ 1:::::::: ::: 16

Fig. 2. Przekrój ·geologicmy rozszczepienia pokładu węgla ,,209" (kopalnia "Ziemowit") . GeolO!P-cal Sootion of splitting of the coal-sema ,,209" (coal-mlne "Ziemowit")

1 - węgiel, 2 - łupek węglowY, 3 - łupek ogniotrwały, 4.- łupek ilasty, 5 - łupek· piaszczysty, 6 - p1askow1ec l :- OOal, 2 - coal shale, 3 - tefractory clay (Tonstein) , 4 - arglllaceous shale, 5 - sandy shale, 6 - sandstone

E

Poziom +80mn.p.m.

~ O

ł i

J

~

~ ~

'si. /O

Streszczenie

661

wać

charakter petrograficzny pomimo zmiany charakteru skal

spągowych

i stropowych.

Zagadnienie genezy

łupków

ogniotrwalych w

Górnośląskim Zagłębiu Węglowym

nie

zostało

dotychczas ostatecznie

wyjaśnione

(T.

Bocheński,

A. Bolewski, 1958) i wydaje

się, że

nowe

spostrzeżenia dotyczące

geolo- giczn.ych warunków

występowania

tych skal

mogą dać

nowe . aspekty

zbliżające

do

rozwiązania

tego problemu.

Dz1a.ł Mierniczo-Geologiczny KopaIw "Z1emowit" w Lędz1nach Nadesłano w styczniu 1959 r.

PISMlEN;NICTWO

BOCHEŃSKI' T., BOLEWSKI A. (1958) :- Bemerkungen fiber die Entstehung der Tonsteine im siid-ostlichem Teile der oberschlesischen Steinkohlen-

". beckens. BulI. Acad. Pol. Sc. IIL 6. Kraków.

BOLEWSKI A. (1937) - Badania petrograficzne pokładu "Radość Henryka IV"

kopalni "Szyby Piast"

w

^Lędzińach na Górnym Śląsku. Spraw. Pańsl

Inst. Geol. 9, nr 1, p. 89-157. Warszawa.

HARTUNG W. (1944) - Feuerfeste Tone aIs FlOtzmittel im Oberschlesischen Steinkohlengebirge, ihre Enstehung und stratigraphische ' Bedeutung.

Jb. Reichstelle f. Bodenforsch, 63, 1942, p. 430-467. Berlin.

KOHL J., WINNICKI J. (1956) - Wstępne badania nad wzbogaceniem karbońskich

. łupkÓW ogniotrwałych z kopalni w Brzezince. Prz. górn. 12 (43), nr 12.

p. 455-459. Katowice.. .

PETRASCHECK W. (1942) - Vulkanische Tufie im Karbon von Oberschlesien und Westfalen und die orogenetische Gleichzeitigkeitsregel in der Kohlen- flOtzbildung. N. Jb. Min. etc. [Bl Beil.-Bd., 86, p. 299-313. Stuttgart.

RyszaT'd PODIO, Cezary WIEJA

GEOLOGICAL CONDITIONS CONNECTED WITH THE OCCURRENCE OF REFRACTORY cLA,YS' IN HORIZON "209"

ot

COAL-MINE ,,zIEMOWIT"

'-l AT LĘDZINY (UPPER SILESIAN COAL BASIN) Summao:y

In the southwestern part ot coal-mine "Ziemowit", at Lędziny in Upper Silesia;

the authors have Observed a splitting of horizon "209". Upon the enti.re area ot ooal-'Pit "Piast" and on the fP1'evailialg iPart of coa~-mine ''Ziemowit'' rthere appears in this -borizoo (rthickneSs 5.00 to 5.50 m.) a retraotory "clay (TOnsted.n). Within the range of this aplit t'hi.s clay shows no cłui.nge ol petrogrBIPhic character; irt conti- nues along rthe hottam of ·the U(pper layer Ibranch. Bel7ween this o:ef.raotory clay and the 0081 of the Illpper seam rthere extends .a layer of arg;illaceouB shale, 10 om.

thic'k.

The filct has ·been established ·that in the UlPper Silesian Ooal Basin refractory clays are apt to OCCUlI' ariJddst coal deposits as well as wirthin BJrgillaceous and arenaceaus deposits. This OIbservafion 1s ,the first .!One of its Jtind lIDa de in this Cca1 Basin.