A. Przymusiała
Ks. Konstanty Michalski (1879—1947)
Studia Philosophiae Christianae 2/1, 265-273
K o n sta n ty M ich alsk i, człon ek Z grom adzenia K sięży M isjonarzy, profesor i rektor U n iw e r sy te tu J a g iello ń sk ieg o , urodził się 12. IV. 1879 r. w M ałej D ąb rów ce (na G órnym Ś ląsk u ). W y k szta łcen ie śred n ie, łą c z nie z ku rsem filo z o fii, od eb rał w sem in ariu m Z grom adzenia. P o z ło żeniu ślu b ów , w r. 1898, rozpoczął stu d ia teo lo g iczn e oraz sla w isty c z n e w U n iw e r sy te c ie J a g iello ń sk im . Ś w ię c e n ia k a p ła ń sk ie otrzym ał w 1903 r., a w n a stęp n y m roku rozpoczął d z ia ła ln o ść d y d ak tyczn ą z p rzed m io tó w filo z o fic z n y c h w y k ła d a m i z h isto rii filo z o fii i — nieco p óźniej — tak że z p atro lo g ii w sem in a riu m Z grom adzenia.
W la ta ch 1909— 1911 stu d io w a ł w W yższym In sty tu c ie F ilo zo ficz nym w L ou vain , gd zie u zy sk a ł d yp lom y b ak alau reatu , licen cja tu (po p rzed staw ien iu rozp raw y pt. „M ach et D uhem , É tu d e ép istém o lo g iq u e com parée” 4) oraz dok toratu (na p o d sta w ie rozp raw y pt. „La réaction contre le p sy ch o lo g ism e en A llem a g n e. H usserl, se s p réd écesseu rs et ses p a rtisa n s” г).
W r. 1911 w ró cił do Kr/akowa i rozpoczął w y k ła d y filo z o fii w In stytucie T eologiczn ym Z grom adzenia (p row ad ził je do r. 1921), a po śm ierci ks. prof. Fr. G ab ryla (1914 r.) ob jął p o n im w y k ła d y filo z o fii chrześcijańskiej na W ydziale T eologiczn ym U J. P o h a b ilita cji, z a tw ie r dzonej przez S en at U n iw e r s y te tu 3 (w r. 1918), m ia n o w a n y p ro feso rem n a d zw y cza jn y m filo z o fii ch rześcija ń sk iej na U J w r. 1919, a w d w a la ta p óźn iej — p rofesorem zw yczajn ym .
W U n iw e r sy te c ie J a g iello ń sk im M ich alsk i przez w ie le la t w y k ła d a ł niem al w s z y stk ie p rzed m ioty filo z o fic z n e (z w y ją tk ie m teo d y cei i etyk i, które w łączon o do w y k ła d ó w teologii). D opiero od r. 1935, gd y w y kłady na U J p o d ją ł ks. J. Salam u ch a, M ich alsk i w y k ła d a ł ty lk o m e tafizykę ogólną, p sy ch o lo g ię i h isto rię filo z o fii śr e d n io w ie c z n e j4.
W listo p a d zie 1939 r., w ra z z in n y m i p rofesoram i U J, został aresztow any i p rzew iezio n y p o czą tk o w o do w ię z ie n ia w e W rocław iu, a p óźniej do obozu w S ach sen h a u se n . Po zw o ln ien iu z obozu (luty 1940 r.) p rzeb y w a ł krótko w K ra k o w ie a p o tem n a w si, na p la có w ce
1 N ied ru k ow an a; jej treść przekazuje A. U so w icz w : A lek san d er U sowicz i K azim ierz K łósak: K siądz K o n sta n ty M ich alsk i (1879— 1947). Kraków 1949 (A n alecta H istorica C on gregation is M ission is P rov. P o - lonorum, III), na s. 23·—24.
2 Jak p oprzednio; s. 24— 25.
3 N a p o d sta w ie dw u rozpraw : ręk op isu n ied ok oń czon ego w ó w cza s studium pt. „Jan B u rid an u s i jego w p ły w n a filo z o fię sch o la sty czn ą w P o ls c e ”, oraz już d ru k o w a n eg o — „M ichał z B y strzy k o w a i Jan ze S to b n icy jako p r z e d sta w ic ie le sk o ty zm u w P o lsc e ”.
d u szp astersk iej. Z pow odu zb liżan ia się fron tu p rzen ió sł się do Sandom ierza, gd zie za sta ła go propozycja ks. A. S ło m k o w sk ieg o , p e ł n iącego w ó w cza s ob ow iązk i rek tora K atolick iego U n iw e r sy te tu L u b elsk ieg o , w sp ra w ie objęcia k ated ry filo z o fii n a W ydziale H um a n isty czn y m KU L. N ie chcąc porzucać K rakow a, M ich alsk i zap rosze nia n ie p rzyjął i ju ż w m arcu 1945 r. p od jął w y k ła d y na UJ.
Zm arł 6. V III. 1947 r. na raka żołądka.
W o k resie sw ej p rofesu ry M ich alsk i b y ł dziek an em W ydziału T eologiczn ego (czterokrotnie) oraz rek torem U n iw e r sy te tu J a g ie llo ń sk iego (w r. akad. 1931/1932).
Już od 1914 r. w sp ó łp ra co w a ł z K om isją do B adania H istorii F ilo zo fii w P o lsce przy A k ad em ii U m iejętn o ści. C złonkiem k oresp on d en tem W ydziału H isto ry cz n o -F ilo zo ficzn eg o P o lsk iej A k ad em ii U m iejętn o ści został w y b ra n y w 1927 r., a człon k iem zw y cza jn y m — w 1933 r.
M ich alsk i b y ł przede w sz y stk im h isto ry k iem filo z o fii śre d n io w ie c z n ej. Z ajm ow ał się g łó w n ie filo z o fią za ch o d n io -eu ro p ejsk ą X IV w iek u ; ponadto filo z o fią sch o la sty czn ą w P o lsce, filo z o fią D an tego oraz za g a d n ien iem sen su dziejów .
D użą w a g ę d la m e d ie w isty k i m a także u dział M ich alsk iego w p rzy g o to w a n ia ch w y d a w n ic tw a „ C orpus P h il o s o p h o r u m M ediii A e v i " 5.
L ek tu ra d zieł M acha i D u h em a, jak in fo rm u je sam M ic h a ls k ie. sp ro w o k o w a ła go do p oszu k iw ań źródeł teo rii n a u k o w y ch K op er nika, G a lileu sza i L eonarda da V in ci. P ierw sze b ad an ia w ty m k ie runku p o d jęte d o ty czy ły filo z o fii śred n io w ieczn ej w P o lsce. M ichalski z refero w a ł sy tu a c ję w p olsk iej filo z o fii szk o ty sty czn ej i a lb erty ń sk o - -to m isty czn ej, p rzed sta w ił w p ły w B u rid an a n a sc h o la sty k ę p olsk ą oraz w y k r y ł z w o le n n ik ó w teo rii i m p e t u s w K rakow ie. To ostatn ie o d k rycie p o tw ierd ziło p rzyp u szczen ie M ich alsk iego, iż K op ern ik p ra w d opodobnie już w ok resie stu d ió w n a U n iw e r sy te c ie J a g iello ń sk im zapoznał się z teo rią i m p e t u s i pod jej w p ły w e m p o w zią ł p ew n e p o m y sły a stron om iczn e jeszcze przed w y ja zd em za granicę.
P race p o św ięco n e filo z o fii śred n io w ieczn ej w P o lsce d op row a d ziły M ich alsk iego d o badań nad filo z o fią za ch o d n io -eu ro p ejsk ą X IV w iek u , jako źródłem sch o la sty k i p olsk jej.
P o p rzeb ad an iu w ie lu tek stó w , g łó w n ie ręk o p iśm ien n y ch , M i ch a lsk i o g ło sił szereg prac śc iśle ze sobą p ow iązan ych . A rtyk u ły,
5 K w e stię tę om aw ia M. K u rd ziałek w artyk u le zam ieszczon ym w n in iejszy m num erze.
publikow ane często ty lk o w p ostaci streszczeń (z p ow od u tru d n ości w ydaw niczych), k o lejn o s ię u zu p ełn iają. K ażda n astęp n a praca, p o w tarzając c z ęścio w o in fo rm a cje p rzed sta w io n e w poprzednich, p rzy nosi n o w e szczeg ó ły o ów czesn ej k u ltu rze filo zo ficzn ej i — przede w szystkim — o p ogląd ach filo zo ficzn y ch m y ś lic ie li O ksfordu i P a ryża 7.
Z am ierzonej sy n tezy badań n ie u d ało się M ich alsk iem u dokonać. W sw y c h pracach o filo z o fii X IV w ie k u M ich alsk i o m aw ia dw a, główne w ó w cza s, ośrodki filo zo ficzn e: O ksford i P aryż, pok azu je ich w zajem ne w p ły w y i k o n tro w ersje oraz a k cen tu je is tn ie n ie dw u n a j silniejszych prądów : k ry ty cy zm u i scep tycyzm u . O m ów ien ia p ogląd ów wielu au torów i in fo rm a cji o ręk o p isa ch lub ed y cja ch te k s tó w f ilo zoficznych n ie sposób w sk rócie z r e la c jo n o w a ć 8. O gran iczym y się więc do p rzed sta w ien ia ogóln ych u w a g M ich a lsk ieg o o filo z o fii XIV w ie k u oraz do w y m ie n ie n ia n iek tó ry ch szczeg ó ło w y ch w y n ik ó w jego badań.
J ak o cech ę ch a ra k tery sty czn ą filo z o fii X IV w iek u , M ich alsk i w s k a zywał k ry ty czn y sto su n ek do ro zw ią za ń X III w ieczn y ch . W w y n ik u rozróżniania rod zajów w ied zy , n ie w sz y stk ie tw ierd zen ia u znaw ano za od p ow ied n io uzasad n ion e; p o ja w ił się w ię c scep ty cy zm . N ieliczn e tylko tw ierd zen ia filo zo ficzn e, spośród a n a lizo w a n y ch w X IV w iek u , zaliczano do w ied zy p ew n ej. O grom ną ich w ię k sz o ść ocen ian o je d y nie jako tezy m n iej lub bardziej p raw dopodobne lub n a w et jako takie, k tórych u za sa d n ien ie sta n o w i au to ry tet w iary. S k u tk a m i w ię c sceptycyzm u b y ły : probabilizm , p rob ab ilioryzm i ek w ip rob ab ilizm oraz — w w y n ik u p rzesu n ięcia w ie lu tez z d zied zin y w ie d z y do w ia ry ·— fid eizm .
Ź ródłam i prądów7 k ry ty cy zm u i scep ty cy zm u , zd an iem M ich a l skiego, b yły: p rzesad n y rozw ój d ia lek ty k i, w p ły w y filo z o fii arab- sko-żyd ow sk iej, au gu styn izm , nom in alizm , d y sk u sja nad różn icą m ię dzy w ied zą in tu icy jn ą i ab stra k cy jn ą oraz zw rot do zagad n ień p rzy rodniczych i n a jczęściej n o w y , n ie a r y s to te le so w sk i sposób ich roz w iązyw ania.
Spośród szczeg ó ło w y ch w y n ik ó w badań M ich alsk iego n a leży za sy g nalizow ać przede w szy stk im n astęp u jące: d ow ody, iż żył jed en ty lk o
7 D la teg o , gd y b y w śród około 30 w ię k sz y c h i m n iejszy ch rozpraw ' M ichalskiego o filo z o fii śred n io w ieczn ej, ch ciało s ię w sk a za ć n a j w ażniejsze, trzeba b y w y m ie n ić p rzyn ajm n iej 20 ty tu łó w .
8 Próbę zeb ran ia w y n ik ó w badań K. M ich a lsk ieg o nad filo z o fią zachodnio-europejską X IV w ie k u p od jął autor n in iejszeg o artyk u łu w pracy pt. „Stan badań nad filo z o fią X IV w ie k u na p o d sta w ie prac K. M ich a lsk ieg o ”, M a t e r i a ł y i S t u d i a Z a k ł a d u H ist o r ii F iłozofii S t a
B uridan, a n ie d w u (senior i junior), jak są d ził D uhem ; d ow ody, że A lb ert z S ak son ii i A lb ert R ick m esd orf, za ło ży c iel u n iw ersy tetu w W iedniu, to ta sam a osoba (także p rzeciw D u h em ow i); w zw iązk u z p op rzed n im i — dow od y, iż B uridan n ie b ył z a ło ży c ielem u n iw e r sy tetu w W iedniu; u zu p ełn ien ia do d ow od ów H ofera, iż O ckham n ie w y k ła d a ł w P aryżu i że w ob ec te g o B u rid an n ie m ó g ł słu ch a ć jego w y k ła d ó w (p rzeciw de W u lfow i); w y ja śn ie n ia od n oszące się do ok o liczn o ści p arysk ich p otęp ień ockham izm u; rek on stru k cja p ogląd ów filo zo ficzn y ch Jan a z M irecourt; w y k r y c ie z w o len n ik ó w lo g ik i tró j w a rto ścio w ej oraz teo rii „ w ied zy a fe k ty w n e j” ; w p ro w a d zen ie do h isto rii filo z o fii k ilk u n o w y c h lu b m ało zn an ych p ostaci (C am psale, R obert H a lifa x , R yszard B ilin gh am , T om asz B uckingham ); i w r e sz c ie — u sta le n ie ch ron ologii i au to rstw a w ie lu d zieł filo zo ficzn y ch X IV w iek u .
O sobną gru p ę prac M ich a lsk ieg o sta n o w ią jego rozp raw y o p o g lą dach filo z o fic z n o -te o lo g ic z n y c h D an tego. O m aw iają one jeg o d o k try n ę o m iłości, ak cen tu ją ro lę zagad n ień ety czn y ch w tw órczości D a n teg o (głów n ie problem y: w y z w o le n ia d u szy ze zła m oraln ego i jego n a stęp stw ; w ew n ę tr z n e g o o św ie c e n ia duszy przez B oga; zjed n o cze nia d u szy z B ogiem ); w sk a zu ją w p ły w y filo zo ficzn e, ■ k tórym u leg ł D ante.
Z daniem M ich alsk iego, D a n te w sz e d ł na drogę, która w k ońcu X III i na początk u X IV w ie k u p row ad ziła do k ry ty cy zm u i fid eizm u . F id eizm D a n teg o M ich alsk i w y w o d z ił z jeg o założeń ep istem o lo g icz n y ch i n a z y w a ł „fid eizm em czę śc io w y m ” ze w zg lęd u n a jego z ła g o dzenie d zięk i p ow iązan iu z m isty k ą . P o g lą d y zaś gn ozjologiczn e D a n teg o u k sz ta łto w a ły się, zdaniem M ich alsk iego, w dużej zależności od A lb erta W ielkiego.
P od k o n iec życia, z p ow od u p ostęp u jącej choroby oczu, M ich alsk i m u sia ł za n iech a ć stu d ió w nad ręk op isam i. W a rty k u le „Dokąd id zie m y ” * p odjął, poprzednio już p o r u sz a n e 10, zagad n ien ie sen su d zie jów . S w ą te o r ię h isto rio zo ficzn ą n a zw a ł p erfek cjoryzm em . Z akłada ona cią g ła e w o lu c ję życia k u ltu ra ln o -sp o łeczn eg o od form m n iej d o sk o n a ły m ku form om bard ziej d osk on ałym .
Jak o cel o sta teczn y d ziejó w , M ich alsk i w sk a z y w a ł (za T om aszem z A k w in u ) a sy m ila c ję c z ło w ie k a -tw ó r c y (tw órcy — d zięk i tw órczej
• Z n a k (K raków ) 1946 nr 1 s. 4— 25; t o ż w : M ich alsk i Κ.: D okąd id ziem y. P ism a w yb ran e. K rak ów 1964 s. 15— 33.
10 W rozpraw ach: Z agad n ien ia w sp ó łczesn ej filo z o fii dziejów .
(P rz eg lą d W s p ó ł c z e s n y (K raków) 1931 s. 161—30 i odb. ss. 22; t o ż w:
M ich alsk i Κ.: D okąd idziem y... K rak ów 1964 s. 34— 54) oraz: Tom izm w o b ec w sp ó łczesn ej filo z o fii d ziejów . (S tu d i a G n e sn e n sia 1935 t. 12; t o ż w : M ich alsk i Κ.: N iezn a n em u B ogu. W arszaw a 1936 s. 127— 165).
pracy) do B o g a -S tw ó rcy . Ś rod k iem w io d ą cy m do o sią g n ięcia teg o celu jest ży cie „ze sztu k i i przez sztu k ę, z rozum u i przez rozum , a n igd y przez g w a łty ” ” .
Sztuką o k reśla ł M ich alsk i, ta k że za T om aszem z A k w in u : „ w szel ką p rzerób k ę m aterii..., w sz e lk ą pracę, przez którą czło w ie k czyn i sobie z ie m ię p od d an ą” ; sztu k ą jest te ż w e d łu g n ieg o k szta łto w a n ie charakteru m oraln ego oraz w ła ś c iw y sto su n ek w ła d z y do poddanych. W k ażd ym przypadku sztu k a jest śc iśle zw iązan a z rozum em .
D zieje, tw orzon e przez czło w iek a , k tó ry b ęd zie m ia ł n a uw adze wskazany ich cel o sta teczn y a d ążyć b ędzie do n ieg o „sztuką i ro zu mem”, p o leg a ć b ęd ą na cią g ły m p o stęp ie w m y ś li i d ziałan iu od tego, co m n iej dosk on ałe, d o tego, co je s t w ię c e j doskonałe.
T w orzen iem rzeczy w isto ści, tw o rzen iem d ziejó w w in n a k iero w a ć po ch rześcija ń sk u p ojm o w a n a m iło ść 12
D o o m ó w ien ia pozostają jeszcze ■— n iesłu szn ie, jak się w y d a je, zazwyczaj p om ijan e — u w a g i M ich alsk iego na tem at o p ra co w y w a n ia historii filo zo fii.
M ich alsk i p rzyzn aw ał D u h em o w i i M ach ow i p ew n e osiągn ięcia, ale w ich b ad n iach i w n io sk a ch d o ty czą cy ch filo z o fii śred n io w ieczn ej dostrzegał tak że braki oraz p om yłk i. D la teg o n a w ią z y w a ł do w y s tą pienia N. H artm anna, n a w o łu ją ceg o d o n o w e g o op racow an ia h istorii filozofii, oraz H. D e n ifle ’a i Fr. E hrlego, prop on u jących n o w y program badań. D o ty ch cza s — stw ierd za ł za H artm an n em M ich a lsk i — w w y niku sto so w a n ia b łęd n y ch m etod badań, h isto ria filo z o fii b y ła p isan a źle, b y ła p rzeład ow an a n iep o trzeb n y m „b a la stem ”, gd yż n ie d ok o nywano se le k c ji m a t e r ia łu 13. D otąd a lb o p rzed staw ian o sy ste m y f ilo zoficzne (np. W indelband), albo w y k a zy w a n o , w ja k i sposób dane system y łą czy ły się z ogólną stru k tu rą życia u m y sło w eg o epoki (Dilthey) u .
W p racy pt. „Z agad n ien ia w sp ó łczesn ej filo z o fii d z ie jó w ” 15 M i chalski w y m ie n ia d w ie in n e m eto d y o p ra co w y w a n ia sy stem ó w , przy czym drugą z n ich u w aża za n ajb ard ziej słu szn ą: p ierw sza — a n a li zuje p oszczególn e e le m e n ty sy stem u ; druga — p rzeciw n ie — dow odzi, że „... isto ta sy stem u filo zo ficzn eg o p olega n a w e w n ę tr z n y m u k ład zie myśli, a n ie na p ew n ej ilo śc i idei, d o w o ln ie ze sobą sk o m b in o w a n y c h ”. W yliczanie p oszczególn ych założeń sy stem u , an aliza o d sła n ia ją ca n a
11 D ok ąd id ziem y. Z n a k (K raków ) 1946 nr 1 s. 19; w P ism a ch w y branych (por. przyp. 9) s. 28.
12 T aka jest g łó w n a m y śl k sią żk i „M iędzy h eroizm em a b e s tia l stwem”. K rak ów 1949.
13 Le p roblèm e d e la v o lo n té à O xford et à P aris au X IV - е siècle. Leopoli 1937 (odb. z t. 2 S tu d i a P h il o s o p h ic a ) s. 1.
czeln e założenia, jest w e d łu g M ich alsk iego pracą pożyteczn ą. Jed n ak że dopiero u jęcie sy stem u filo zo ficzn eg o jak o całość, p o sia d ającą w ła sn ą stru k tu rę, u w o ln i... w ied zę h istoryczn ą od ciężk ieg o b alastu m a rtw y ch i d od atk ow ych szczegółów ..., w p ro w a d zi w obraz h isto ry czn y ży w e tętn o, w k tórym w y czu w a s ię s iłę tw órczą całej p rzeszło ści” le.
D ow od ząc, że n ie w sz y stk ie sy s te m y są jed n ak ow o w a rto ścio w e, jed n e bow iem załam u ją s ię zialedwie p ow stan ą, in n e dopiero po w y p row ad zen iu w sz y stk ic h w n io sk ó w z założeń, M ich alsk i tw ierd zi, iż z a g a d n i e n i a , a n ie sy ste m y p ow in n y b yć g łó w n y m p rzedm iotem z a in tereso w a ń h isto ry k a f i lo z o f i i17. P o w in ien on „... przede w s z y s t k im zbadać, jak ie p o ja w iły s ię p roblem y, jak je ro zw ija n o i r o z w ią zy w a n o , toru jąc drogę p ra w d zie” 18. D la teg o M ich alsk i n ie zajm u je się sy stem a m i, ale p y ta czy poru szon o n o w e p roblem y, jak je lo g iczn ie uzasad n ion o, czy d aw n y m zagad n ien iom n adano n o w ą form ę
czy je w y p o w ied zia n o w język u n o w ej te o r ii” le.
W łaśn ie w zagad n ien iach filo zo ficzn y ch u p atru je M ich alsk i tw ó r czą d yn am ik ę; w ich ro zw ią zy w a n iu w id zi dążen ie do p raw dy. Stąd jego z a in tereso w a n ie ta k im i problem am i, k tóre d o m in o w a ły w śred n io w ieczu , k tórych n o w e u jęcie lu b p o g łęb ien ie n iejed n o k ro tn ie ru j n o w a ło ca ło ść i sp o isto ść sy stem u , a które p rzew ijają s ię ciągle w filo zo ficzn y m m y ślen iu , d osięg a ją c n iek ied y czasów n ow ożytn ych .
B a d a n ie m y ś li filo z o fic z n e j p rzeszłości m a, zd an iem M ich alsk iego, sen s dopiero w ted y , gdy h isto ry k filo z o fii p rzy stęp u je do badań z g o to w y m i pytan iam i. W ów czas „ o ży w ia ” on p rzeszłość oraz d ow iad u je się, jak w p rzeszłości fo rm u ło w a n o i r o zw ią zy w a n o in teresu ją ce go z a g a d n ien ie M.
M ich alsk i w zu p ełn o ści p od ziela za p a try w a n ia D e n ifle ’a i E hrlego, p o stu lu ją cy ch oparcie sy n tezy h isto rii filo z o fii śred n io w ieczn ej na szerok ich p od staw ach in d u k cy jn y ch przez zb ad an ie jak n a jw ięk szej ilo śc i tek stó w . W zw ią zk u z tym jed n ak w id zi n o w e tru d n ości, które sta ją przed h isto ry k iem filo z o fii śred n io w ieczn ej. M ian ow icie, aby d otrzeć do zagad n ień , do ich sfo rm u ło w a n ia i rozw iązan ia, n a leży k o
15 Por. przyp. 10; o d b itk i s. 12; w w y m ie n io n y m poprz. w yb orze p ism pt. D okąd id ziem y s. 42.
16 Z a gad n ien ia w sp ó łczesn ej filo z o fii d ziejów , dz. cyt., od b itk i s. 13 (w w y b o rze pism s. 43).
17 Prof. R u b czyń sk i jako h istoryk filo zo fii. W; P rzem ó w ien ia w y g ło szo n e n a A k a d em ii ku czci śp. P rof. W itolda R u bczyńskiego... K rak ów 1939 s. 29.
18 Le p roblèm e de la volon té... dz. cyt. s. 1.
18 W p ły w O ksfordu na filo z o fię Jana z M irecourt. R o z p r a w y W y
d z i a łu H isto r.-F ilo zo fic zn e g o P A U . T. 63. Nr 1. K rak ów 1921 s. 67.
rzystać z p r a w id ło w o o d czy ta n eg o i zin terp reto w a n eg o tek stu . N ie można tej w stę p n e j p racy niad ręk o p isem p o w ierza ć filo lo g o w i. P rzy stępując do badań, h istoryk filo z o fii śred n io w ieczn ej sam , ja k o osoba kom petentna, m u si p ra w id ło w o od czytać ręk op is i op isać go, p rze prow adzić o d p o w ied zia ln ą k ry ty k ę, in terp reta cję i se le k c ję m a te riału, n ie u su w a ją c przy ty m n a drugi p lan zagad n ień filo zo ficzn y ch . Aby teg o w sz y stk ie g o d ok on ać i o b ie k ty w n ie oraz ze zrozu m ien iem sform ułow ać u o g ó ln ien ie — h isto ry k filo z o fii p o w in ien b y ć filo z o fem 21.
H istoryk filo z o fii p o w in ien ta k że zw raaać u w a g ę n a a sp ek t „b io- g ra ficzn o -h isto ry czn y ”, czy li m. in. na ch ro n o lo g ię (u ła tw ia to w s tę p na praca nad te k stem ), a ponadto „ p sy ch o lo g iczn y ”, „k u ltu ra ln o - -historyiezny” i g e o g ra fczn y ” 22.
A sp ek t „ p sy ch o lo g iczn y ” M ich a lsk i zazw yczaj p om ija z u w a g i na obiektyw ną treść p o g lą d ó w filo zo ficzn y ch w śred n io w ieczu i ich szkolny, u n iw e r sy te c k i c h a r a k te r 23 oraz z p ow od u za in tereso w a n ia się przede w sz y stk im treścią m y ś li filo zo ficzn ej. Z in n eg o p ow odu, bo ze w z g lę d u na ogran iczon e ra m y prac, pom ija tak że asp ek t „ k u ltu - ra ln o -h isto ry czn y ”. W p ełn i n a to m ia st u w zg lęd n ia asp ek t „geogra ficzny”: n iem a l każda jeg o praca d zieli m y ś lic ie li śred n io w ieczn y ch na gru p ę ok sford zk ą i p aryską, d zięk i czem u u w id aczn ia w p ły w je d nego śro d o w isk a n a drugie.
Spośród w ie lu p u b lik a cji n a tem a t rozpraw i d zia ła ln o ści K. M i chalskiego, sto su n k o w o n a jp ełn iejszy m o p racow an iem jest, w sp o m niana już k sią żk a A . U so w icza i K. K łósak a *4.
W części p ierw szej, pt. „Ż ycie i d zieła Ks. K on stan tego M ich a l skiego” (s. 5— 128), A. U so w icz z a m ieścił życiorys M ich alsk iego, in fo r macje o jeg o d zia ła ln o ści k a p ła ń sk iej i n a u k o w ej, u w a g i o p o g lą dach filo z o fic z n y c h oraz o treści p o szczeg ó ln y ch prac.
W części drugiej, pt. „A n aliza tw ó rczo ści n a u k o w ej K s. K o n sta n tego M ich a lsk ieg o ” (s. 129— 212), K. K łósak r e feru je w y n ik i jeg o badań nad filo z o fią śred n io w ieczn ą i nad ży ciem brata A lb erta C h m ielo w skiego oraz p rzed sta w ia h isto rio zo ficzn e k o n cep cje M ich alsk iego.
K siążk a zaw iera także, n a jp ełn iejszą dotąd b ib lio g r a fię prac dru kow anych M ich a lsk ieg o (na s. 213— 228; 162 p o zy cje w u k ład zie ch ro nologicznym ), w y k a zy jego ręk o p isó w (s. 229— 230; 53 p ozycje), d o
21 T am że, s. 2 oraz s. 104.
22 W p ły w O ksfordu na filo z o fię Jana z M irecourt, dz. cyt., s. 68. 23 T am że; zob. tak że: T ekst, o sob istość, szk oła i prąd w filo z o fii śred niow iecznej. P a m i ę t n i k IV P o w s z . Z j a z d u H istor. Pol. го P o z n a
niu. L w ó w 1925. S ek cja V s. 5— 6.
k u m en tó w do jeg o życia (s. 231— 239) oraz z e sla w ie n ie a rtyk u łów i w zm ia n ek o n im (s. 240— 241).
B ib lio g ra fię prac К .M ich alsk iego n a leży u zu p ełn ić n a stęp u ją cy m i pozycjam i: 25
1. Jan ze S tob n icy, ja k o p rzed sta w iciel sk o ty zm u w P o lsce. S p r a
w o z d a n i a z C z y n n o ś c i i P o s ie d z e ń A k a d e m i i U m ie j ę tn o ś c i (K ra
ków ) T. 18: 1913 nr 5 s. 12— 13.
[Jest to streszczen ie części pracy, pt. „M ichał z B y strzy k o w a i Jan ze S to b n icy jako p rzed sta w iciele sk otyzm u w P o lsc e ”, d ru k ow an ej w A r c h i w u m K o m i s j i do B a d a n ia H isto rii Filozofii
w P o ls c e Т. 1. Cz. 1. K rak ów 1915 s. 21—80 i odb. K rak ów 1914.]
2. P od ręczn ik i d o n au k i filo z o fii w P o lsce u p rzełom u m ięd zy X V а X V I w . 28 S p r a w o z d a n i a z C z y n n o ś c i i P osied zeń A k a d em ii U m ie j ę tn o ś c i (K raków ) T. 21: 1916 nr 3 s. 13— 14. [Jest to d alszy cią g au toreferatu pt. „Tom izm w P o lsc e n a p rze ło m ie X V i X V I w ie k u ”, (druk. T a m ż e nr 2 s. 6— 11). A utor in form u je m. in. o w y cią g a ch zn an ych i p op u larn ych d zieł i k o m en tarzy do n ich (florilegia, cate nae, se n te n tia e , su m m ae), o r e s u m p ti o n e s , z k tórych k o rzy sta n o w w y k ła d a ch oraz w y m ien ia u żyw an e w K rak ow ie pod ręczn ik i lo g ik i, fizy k i, m e ta fiz y k i i etyk i.]
3. [P ro jek t w y d a w a n ia drukiem ręk o p isó w p olsk ich i obcych f ilo zo fó w śred n io w ieczn y ch ze zb iorów B ib lio tek i J a g iello ń sk iej],
S p r a w o z d a n i a z C z y n n o ś c i i P o s ie d z e ń A k a d e m i i U m ie j ę tn o ś c i
(K raków ) T. 22: 1917 nr 4 s. 12.
4. La g n o séo lo g ie de D an te. K rak ów 1950 ss. 79 (odb. z arch ivu m N eop h ilologicu m , III, 1).
5. D ok ąd id ziem y. P ism a w yb ran e. W ybór i op racow an ie Jerzy K ołątaj. K on su ltacja Ks. A lek sa n d er U so w icz С. M. K raków 1964 ss. 307 (W yd. „Z nak”).
[K siążka ob ejm u je prace, z k tórych w ię k sz o ść op u b lik ow an a b y ła w la ta ch 1945— 1949. T ek sty a rtyk u łów z o sta ły skrócone. B rak śc isłe g o o d n iesien ia do p ierw odruków .]
25 P ie r w sz e trzy zo sta ły w y k r y te przy ok azji grom ad zen ia m a te r ia łó w do „ B ib liografii filo z o fii p o ls k ie j” w Z ak ład zie B ib lio g ra fii i D o k u m en ta cji In sty tu tu F ilo z o fii i S ocjo lo g ii PA N .
26 J e st to z p ew n o ścią ta w ła śn ie praca, o której w sp om in a K. K łósak w k siążce w y m ien io n ej w przyp. 1, w w y k a z ie prac M i ch a lsk ieg o (s. 215 przyp. 1): „W b ib lio g ra fii, podanej w ...R ocznikach O bydw óch Z grom adzeń św . W in cen teg o a P aulo, wry stę p u je pod nr 3 pozycja: „P od ręczn ik do n au k i filo z o fii w P o lsc e u p rzełom u X IV i X V w . S praw . ks. K onst. M ich. i T. S in k o n ak ład em A k. Um . K rak ów 1917 s. 86”. T akiej pracy jednak n ie zn a la złem ...”
N atom iast w y k a z w zm ia n ek i a rty k u łó w o K. M ich alsk im n a le żałoby u zu p ełn ić przez w sk a za n ie w ie lu m ie jsc w rozp raw ach p rezen tujących w y n ik i badań nad filo z o fią śred n io w ieczn ą w P o lsce, a pro w adzonych przez Z akład H isto rii F ilo zo fii S tarożytn ej i Ś red n io wiecznej In sty tu tu F ilo z o fii i S o cjo lo g ii P A N 27.
Spośród opracow ań za g ra n iczn y ch m ożn a dodać arty k u ł F ran cesco Corvino, p rofesora u n iw ersy tetu w M ed iolan ie, pt. „Ks. D r K o n sta n ty M ichalski (1879— 1948)” 28. T łum . z w ło sk ie g o M aria C zu b ek -G rassi.
Poradnik K u l t u r a l n o - O ś w i a t o w y (Londyn) 1959 nr 212 s. 32— 35 (i nadb. L ondyn 1959).
A. P r z y m u s i a ł a
W ITOLD R U B C Z Y N SK I (1864— 1938)
U rodził s ię 28. V. 1864 r. w e L w o w ie. Tutaj te ż u częszczał do szkoły śred n iej, ale egzam in d ojrzałości zło ży ł w N o w y m Sączu. W r. 1882 z a p isa ł się n a oddział h u m a n isty czn y W yd ziału F ilo z o fic z nego U n iw e r sy te tu J a g iello ń sk ieg o . P rzez p ierw sze trzy la ta s t u diował h isto rię h Jed n ak że analiza fa k tu w a lk i króla F ilip a P ię k nego z p ap ieżem B o n ifa cy m V III o o d d zielen ie e ty k i od relig ii, zw r ó ciła u w a g ę R u b czy ń sk ieg o na p ro b lem a ty k ę filo zo ficzn ą . R ozpoczął wówczas p o g łęb ia n ie sw e j w ie d z y filo zo ficzn ej (zdobytej pop rzed nio na w y k ła d a ch S. P a w lick ieg o ) poprzez le k tu r ę A r y sto te le sa i L o tzeg o 2.
W r. 1886 w y je c h a ł do R zym u (z prof. Sm olką) dla p oszu k iw ań archiw alnych i tu taj słu c h a ł w y k ła d ó w filo z o fic z n y c h ks. de M aria oraz C orn old iego w G regorianum . P o u zy sk a n iu d y p lo m u doktora filozofii w r. 1887 w K rak ow ie, stu d io w a ł w L ipsku, u W undta.
P o n iew a ż n ie p ociągała go praca w sz k o ln ic tw ie śred n im , u k o ń czył ta k że stu d ia p ra w n icze (rozpoczęte w W ied n iu w 1891 r.; d o k to rat p raw a i ad m in istracji w K ra k o w ie w 1895 r.).
W la ta ch 1895— 1910 pracow ał w a d m in istra cji p o lity czn ej i w lw o w sk ie j P ro k u ra to rii Skarbu. W ty m o k resie, w r. 1902, h a b ili
27 R ozpraw y te p u b lik o w a n e są w : M e d i a e v a li a P h ilo so p h ic a P o
lonorum, w M a te ria ła c h i S tu d i a c h Z a k ła d u H istorii Filozo fii S t a r o żytnej i Ś r e d n i o w i e c z n e j oraz w S tu d i a c h M e d i e w i s t y c z n y c h .
28 B łęd n a data śm ierci.
1 In te r e so w a ł się h isto rią P o lsk i X III w iek u . Jego p ierw sza praca opublikowana w R o c z n ik u F il a r e c k im w 1886 r. n o si ty tu ł: „W ielk o polska pod rządam i sy n ó w W ła d y sła w a O donicza (1239— 1279)”.
2 W rozp raw ie d ok torsk iej R u b czyń sk i o m a w ia ł za g a d n ien ie po jęcia d u szy u A r y sto te le sa i L otzego.
