Szósty Rocznik Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych w Galicyi i W. Ks. Krakowskim. 1879

(1)

1 8 7 9

z ó s t y r o c z n i

Stowarzyszeń

ZAROBKOWYCH i GOSPODARCZYCH

w G alicyi i W . K s. K rakow skiem .

Z e b r a ł i o g ł o s i ł

D r A l f r e d Z g ó r s k i

Redaktor „

L W O W.

N a k ł a d e m a u t o r a .

Z I . Zw iązkow ej d ru k a rn i, sto w arzy szen ia zare jestro w an eg o z n ie o g r. p o rę k ą .

1880.

(2)

T r e ś ć .

C zęść ogólna.

W iadom ości ogólne . . . . Związek stow arzyszeń . . . . . Stow arzyszenia zaliczkowe i kredytow e . Stow arzyszenia zarobkowe i gospodarcze . S ta ty sty k a członków stow arzyszeń zaliczkowych

L ite ra tu ra . . . .

N e k r o l o g i a ... .

C zęść szczegółow a.

Stow arzyszenia zaliczkowe i kredytow e . . . . S tow arzyszenia zarobkowe i gospodarcze: a) Spółki rolnicze . . . . .

b) Stow arzyszenie spożywcze .

c) S tow arzyszenia produkcyjne i handlowe

4 7 8 9 10 10 10

11 33 34 34

Tabele.

B ilanse stow arzyszeń zaliczkowych i kredytow ych . . . 36

B ilanse spółek rolniczych . . . 40

B ilans stow arzyszenia spożywczego . . . 40

B ilanse stow arzyszeń produkcyjnych i handlowych . . . 40

W ykaz lokacyi funduszów publicznych i pożyczek, zaciągniętych przez tow arzystw a w zakładach finansowych ... 42

S taty sty k a członków stow arzyszeń zaliczkowych . . . 44

Omyłka druku:

Str. 18. K r a k o w i e c Stowarzyszenie zaliczkowe, stow. zar. z n ie o g r. por. — zam. z „ogr.“

fcU O T H£

t ę

V N 1 V ( j / \ j !A8EU->

CRA C O VIEN8 1S

(3)

1 S 7 9 -

S z ó s t y R o c z n i k

stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi i W. Ks. Krakowskiem.

W iadom ości o g ó ln e 1)

Liczba stowarzyszeń, k tó rą w r. 1878/9 (Piąty Rocznik) w ykazaliśm y, w y n o siła:

zal. i kred. 99, roln. 3, spoż. 1, prod. i handl. 4 razem 107 w r. 1879 i w I. półroczu 1880. przybyło :

zal. i kred. 18 2), ro ln .— spoż. — p rod. i handl. — „ 18 razem 117 razem 3 razem 1 razem 4 ogółem 125 w r . 1879. i w I. półroczu 1880 nie ubyło żadne towarzystwo.

1. W szelkie daty, odnoszące się do szematyzmu i kroniki sto

warzyszeń, sięgają po 30. czerw-ca 1880. — bilanse zaś i wykazy statystyczne są z dnia 31. grudnia 1879.

2. Bełz, Bochnia, Bołszowce (kasa zal. „Nadzieja'-) Brody (Cred. Yer.), Jaryczów nowy (Tow. kred ), Halicz, K am ion

ka strum iłowa (Tow. zal. dla roln. handlu przem. i rękodz ), Kańczuga (Kasa zal. „Nadzieja"), Kulików (Kasa zal. „N a

dzieja"), Krościenko (K a sa zal.), Przeworsk, Sambor, (Tow.

„Pomoc"), Sądowa W isznia (K asa zal. „N adzieja"), Sie

niawa (Tow. kr. miej.), Stanisławów (Bank dla handlu i przemysłu), Tarnów (Tow. kr. dla handlu i przem.), W i

śnicz i Żurawno.

3. Z tych sied m : Bołszowce, Halicz, Przew orsk, Tarnów, W i

śnicz, Żurawno i Żywiec jeszcze nie weszły w życie.

4. 7 tow arzystw nie weszło w życie: C h o d o r ó w Towarzy

stwo zaliczkowe (1877), L w ó w , P ierw szy dom zastawowy (z r. 1875); L w ó w , Tow. lir. kat. kliru archiep. lwow- skoj (z r. 1875.); K r z e s z o w i c e , Tow. zal. (z r. 1875;

obecne z r. 1877, je s t nowem towarzystwem ): N o w y S ą c z , towarzystwo zaliczk. (z r. 1874., kasa zaliczkowa z r. 1877. je st nowem tow arzystw em ); M o n a s t e r z y s k a , towarzystwo zaliczkowe (z r. 1876.) i R a w a r u s k a , to w arzystw o zaliczkowe (z r. 1876). Z tycli tow arzystw ty l

ko dawniejsze towarzystwo zaliczkowe w Krzeszowicach zostało z rejestru stowarzyszeń zarobkowych i gospodar

czych wykreślone, inne zaś d o t ą d nie są w ykreślone; 5 towarz. przestało istnieć bez lik w id acy i: Towarz. urzędników w K r a k o w i e , (z r. ?), S o k a l u (z r. ?), T a r n o w i e (z r.

1874) i Ż ó ł k w i (z r. ?) i Towarzystwo zaliczkowe w R y m a n o w i e (1875). 5. tow arzystw : Towarzystwo zaliczkowe powiat, w P r z e m y ś l u (z r. 1872.) Tow zal. kom. prze mysi. w S a m b o r z e (z r. 1870.) Tow. zal. w S u s z y c y r y k o w e j (1875), Tow. zal. pow. w T ł u m a c z u (1875) i towarzystwo zaliczkowe rolne w Ż u r a w n i e (z r. 1875.)

Od początku ruchu stow arzyszeń pow stało praw nie w Galicyi tow arzystw ;

zal. i kred. 135, roln. 3, spoż. 3, prod. i handl. 10. razem 151 ubyło „ 18ł) „ - „ 25) „ 66) „ 2 6 ’) zost.jakw yż. 117 „ 3 „ 1 „ 4 „ 12 58) W edług c z a s u p o w s t a n i a następstw o stowarzyszeń jest tak ie:

W r. 1860: Lwów, stow. wzaj. pomocy rękodz. m ieszczan 1

1864: B r z e ż a n y ...1

zlikwidowały pozasądownie. Do m ajątku 1 to w a rz y stw a : Tow. kred. miejsk. we L w o w i e (z r. 1874.) otw arty zo

sta ł konkurs w r. 1878.

5. Towarzystwo spożywcze w S a m b o r z e (1875) i Towarzy

stwo spożywczo-produkc. „U l" w S t a n i s ł a w o w i e (1874).

6. Towarzystwo Posługaczy we L w o w i e (z roku 1875.) nie weszło wcale w życie. Towarzystwo do wydawania książek szkolnych we L w o w e (z r. 1874.) zlikwidowało pozasą

downie. Towarzystwo magazynowe grajzlerów we L w o w i e (z r. 1873) sądownie, a Tow. prod. szewców „P ra c a “ we L w o w i e (1872) pozasądownie likwidowały. Do ma

ją tk u Tow arzystw a produkcyjnego krawców we L w o w i e (z r. 1871) i Tow. posł. publ. we L w o w i e (1876) otw arty został konkurs.

7. A mianowicie: 8 nie weszło w życie; 5 przestało istnieć bez likw idacyi; 1 likwidowało sądownie, 9 pozasądow nie;

3 podało o k o n k u rs; razem 26.

8. Z tych funguje obecnie: zal. i k red.: 110, spółki rolnicze 2, spożyw cze^l, produk, i hand. 4, razem 117, 8 zaś tow a

rzystw , a mianowicie siedm zaliczkowych (p. uw. 3) i Dom komisowy rolników we Lwowie jeszcze nie weszły w ż y c ie ; roku zeszłego fungowało 104 tow arzystw , obecnie zatem więcej o 13 tow arzystw . W wykazach naszych pom inęliśm y:

O g ó l n y r o l n i c z o - k r e d y t o w y z a k ł a d d l a G a l i c y i i B u k o w i n y , spółka z a rej. z nieogr. por. gdyż za

kład ten, chociaż przyjął formę stow arzyszenia, przecież w gruncie rzeczy je st spółką kapitałow ą, a nie stow a

rzyszeniem osobistem. W stowarzyszeniu tem istnieją udziały po 10 zł. których liczba je st dowolną, jednakowoż czynne prawo wyborcze na W alnych zgromadzeniach mają tylko delegaci powiatów i dłużnicy hipoteczni z sumą z wyż

10.000 zł. i wierzyciele zakładu z sumą z wyż 25.000 zł., co najmniej na 3 lata w Zakładzie ulokowaną. Zakład ten wydaje listy dłużne, których było na 253.500 zł. w obie-

(4)

Kulików, Przew orsk, Sieniawa (Tow. kr. miej.) Stanisław ów (B ank dla h andlu i przem ), T a r

nów (Tow. kr. dla handlu i przem .), W iśnicz 11 razem . . 1 2 5 Z tych stow arzyszeń są z a r e j e s t r o w a n e :

W sądzie k o ł o m y j s k i m : Kołom yja 2., Ś niatyn . . 3

„ k r a k o w s k i m : Andrychów, B iała 2, Bochnia, Brzesko, Kęty, Kraków 3, Krzeszowice, Maków, Milówka, Liszki, Oświęcim, Podgórze, Zabłocie, Zakliczyn, Ż y w i e c ... 18

„ l w o w s k i m : B e łz , Cieszanów, G ródek, J a ry - czów 2, Kulików, Lwów zaliczkowych 8, roln. 1, spożywcze 1 i zarobkowych 3, Lubaczów, So

kal, Szczerzec i Żółkiew . . . , . . 2 3

„ n o w o s ą d e c k i m : Gorlice, Grybów, Krościenko, Lim anowa, Nowy Sącz, Nowy T arg, S tary Sącz 7

„ p r z e m y s k i m : B ircza, D obrom il, Jaro sła w , Krakowiec, Krosno, Lisko, Mościska, Przem yśl 3, Sanok 2, Sądowa W isznia, Sieniawa 2 . . 1 5

„ r z e s z o w s k i m : Kańczuga, Ł ań cut, Przeworsk, Rzeszów, S t r z y ż ó w ... 5

„ S a m b o r s k i m : Drohobycz 2, K ałusz, Komarno, Rozdół, Rudki, Sam bor 2, Skole, Starem iasto, Stryj, W ykoty, Ż u r a w n o ... 13

„ s t a n i s ł a w o w s k i m : Buczacz, D elatyn, Ma- ryam pol, Stanisław ów zalicz. 4, roln. 1, zarob

kowe 1, Tłum acz, T y ś m i e n i c a ...1 1

„ t a r n o p o l s k i m : S k ałat, Tarnopol, Zbaraż . 3

„ t a r n o w s k i m : Dąbrowa, Jasło, Kolbuszowa, Mielec, Pilzno, Radomyśl, Tarnów 2 . . . 8

„ z ł o c z o w s k i m : B obrka, Brody (Credit-V er.) B usk 2, Gliniany, K am ionka strum iłow a, R a- dziechów, R ohatyn, Z ł o c z ó w ...9

razem . . 1 1 5 N i e r e j e s t r o w a n e : Bołszowce, Brody, B rzeżany, Halicz, Lw ów : ręk. mieszcz., urzędników kolei K arola L u dwika, Oleszyce, Przem yślany, Toporów, W iśnicz . _. U)

ogółem . . 1 2 5 Z p o r ę k ą n i e o g r a n i c z o n ą : Andrychów, B iała 2, B ircza, Bochnia, B obrka, Brzesko, Buczacz, B usk 2, Cie

szanów, D ąbrow a, D elatyn, Dobromil, Drohobycz, Gliniany, Gorlice, Gródek, Grybów, Jaro sław , Jaryczów nowy 2, Ka

łusz, Kańczuga, Kęty, Kolbuszowa, Kołomyja, Kom arno, K ra

kowiec, Kraków, Kulików, Krościenko, Lim anowa, Lisko, Lwów

8 (Tow arzystwo; Kasa; u rz ę d n .; urzędn. k o le j.; urzędn. poczt.;

P rzem ysłow e; I. Związkowa d ru k .; handlu s k ó r); L ubaczów ; Ł ańcut, Maków, M aryam pol, Mielec, M ilówka, Mościska, Nowy „Sącz, Nowy T arg, Oświęcim, Pilzno, Podgórze, P rz e m yśl 2 (ro ln e ; k asa zaliczkowa rzem ieślników i rolników), Przew orsk, R adom yśl, Radziechów, R ohatyn, R ozd ół, Sam b o r, Sanok, Sądowa W isznia, Sieniaw a 2, S k ałat, Skole, . 1865: Lwów ( u r z ę d n ic y ) ...• . 1

1867: Drohobycz, Oleszyce, Przem yśl (urzędnicy) . 3 1868: Tarnów, p o w i a t o w e ... 1 1869: Przem yśl (kasa zal. rzem ieśl. i roln.), Lubaczów 2

1870: Dąbrowa, Gorlice, Kraków, Lwów urzęd. kol.

K arola Ludwika, Rzeszów, Toporów . . . 6

1871: Lwów: Tow. zal., K asa zal., Sam bor przem.

i z a lic zk .; S a n o k ; Stanisław ów . . . . 5 1872: Lwów, I. Związkowa D ru k a rn ia ; Ł ań c u t; P rz e

m yślany ... 3 1873: Brody, Jarosław , Lisko, Rozdół, Tyśm ienica 5 1874: B iała, B obrka, B rzesko, Buczacz, Gródek,

Jasło, Kałusz, Kolbuszowa, Kraków, wzaj. kred.

K ro sn o , L isz k i, L w ów : urzędn. dróg Żelazn., zal. rolne, właśc. realn., przem ysłow e; M ielec;

Sanok, u rz ę d n ic y ; Sokal, Stanisławów, u rzę

d n ic y ; Strzyżów, Szczerzec, Tarnopol, Zabło

cie, Z b a r a ż ...24 1875: B u sk , Cieszanów , D elaty n , K ę ty , Kołomyja,

Lwów, spoż.; Mościska, Przem yśl, ro ln e; Ro

hatyn, Rudki, Tłum acz, Złoczów . . . . 1 2 1876: B ircza, Gliniany, Grybów, Kołomyja, (urzędn.)

K om arno, Lwów, Towarzystwo handlu s k ó r;

Radziechów , Ś n iaty n , Stanisław ów , S par- &

C redit-V erein, S tarem iasto, S ta ry Sącz i W y

koty ...1 2

1877: Andrychów, Busk, (kredytow e), Krzeszowice, Lwów (zakład kredytow y i zastaw niczy), Nowy S ącz, Nowy T a rg , O św ięcim , P ilzn o , R ado

m yśl , S ien iaw a, S k a ł a t , S k o le , Stanisławów (handel skór), Z a k lic z y n , Żółkiew . . . 1 5 1878: Drohobycz (Spar- & C redit-V erein) Dobromil,

Kam ionka stium iłow a, Kraków (kredytow e rę kodz.) Limanowa, L w ów : Dom komisowy; U rzę

dnicy p oczt.; M aryam pol, M ilówka, S ta n isła

wów, Spółka ro ln .; S t r y j ...1 1

1879: B iała („W zajem na pom oc"), B rody (C redit- V erein), Jaryczów nowy (kasa i Tow. kred.) Krakowiec, Krościenko, Maków, Podgórze, Sam bor („P om oc"), Sądowa W iszn ia, Żurawno i Ż y w i e c ...1 2

1880: Bełz, Bochnia, Bołszowce, H alicz, Kańczuga, gu dnia 31. grudnia 1879. własne zaś fundusze Zakładu (kapitał zakładowy i rezerwowy) wynosiły: 186.122 zł.

74 c t . ; udziały członków 36 330 zł., udzielone członkom pożyczki hipoteczne 821.343 zł. 13 ct., zaliczki 58.440 zł.

43 ct. W Roczniku naszym pominęliśmy także S p ó ł k ę m a g a z y n o w ą s t o l a r z y l w o w s k i c h , gdyż ta ma wszelkie znamiona spółki komandytowej. — Podobnież opusz

czamy z naszych wykazów kasy zaliczkowe powiatowe i inne pożyczkowe instytucye, które nie są wcale stow arzy

szeniami, chociaż tę nazwę często przyjmuję. — Również nie wymieniamy w obecnym Roczniku: Towarzystwa zali

czkowego w S a m b o r z e p. f. „ E in tra ch t", bo nie wiadomo nam, czy w ogóle założone zostało — Tow arzystw a kredy

towego w Ś n i a t y n i e , k tóre dopiero w ostatnich dniach czerwca bież. roku założonem zostało, — i (już trzecią z rzędu) spółkę posługaczy we L w o w i e , która prawdopo

dobnie wcale w życie nie wejdzie.

1. Towarzystwa zaliczkowe w Brodach, Przem yślanach i To

porowie ze swej strony wszystko zrobiły, co do zarejestro

w ania firmy je st potrzebnem — wszelako napotykają na nieprzezwyciężone trudności ze strony c. k. sądu obwodo

wego w Złoczowie. Towarzystwo zaliczkowe: Bołszowce, Halicz i W iśnicz starają się o zarejestrow anie firmy.

(5)

Ś niatyn, Stanisławów (Bank zaliczk..), S tare-m iasto, S trzy żów, Stryj, Szczerzec, Tarnów (powiat), Tłum acz, (Oszczę

dność), Tyśm ienica, W ykoty, Zabłocie, Zakliczyn, Zbaraż, Złoczów, Żółkiew, Żurawno, Ż y w i e c ... 85 Z o g r a n i c z o n ą : Bełz, Brody (C redit-V er.), Drohobycz (S par- & Credit-Y erein), Jasło, Kołom yja (urzędn.), Kamionka strum iłow a, Kraków 2, (wzajemnego kred. i kred. rękodz.), Krosno, Krzeszowice, Liszki, Lwów 5, (dla ro ln ic tw a ; właśc.

r e a ln .; spożyw cze; gal. zakł. zast. i k r e d .; dom komisowy), Przem yśl, (urzędnicy), Rudki, Rzeszów, Sam bor „Pom oc", Sanok urzędn., Sokal, Stanisławów 5, (u rz ę d n .; Spar- &

C re d itY e re in ; B ank dla handlu i przem .; Spółka magaz.

szewców i Spółka rolnicza), S ta ry Sącz, Tarnów (Tow. kr.), T a r n o p o l... 30 N i e r e j e s t r o w a n y c h ...1 0

razem . . 1 2 5 Stosunek zatem tow arzystw o nieograniczonej poręce do tow arzystw o ograniczonej poręce był w ro k u bieżącym ja k 85 : 30, w zeszłym zaś ja k 76 : 24 a rejestrow anych do n ie rejestrow anych obecnie, ja k 115 : 10, w r. 1878. ja k 100 : 7.

Z tej liczby stow arzyszeń powinno było nadesłać zam knięcie rachunkow e 1 0 7 1) tow arzystw , nadesłało zaś 1062).

Stow arzyszenia te liczyły członków:

a) zaliczkowe i k r e d y to w e ... 43.480 b) spółki r o l n i c z e ... 250 c) sp o ży w c ze... 457 d) produkcyjne i h a n d lo w e ... 2 0 0

Razem . . 44.387 (W roku 1877: 38.825.)

P osiadają k a p ita łu w łasn e g o :

a mianowicie w u d ziała ch 3) . . . 2,299.767 zł. 29 ct w funduszu rezerw ow ym 4) . . . . 199.554 „ 6 6 „ razem . . 2,499.321 zł. 95 ct.

(W r. 1878: 97 stow arzyszeń . 2,212.584 „ 24 „) K ap itału o b c e g o 5,636.525 „ 78 „ S tosunek zatem k a p ita łu obcego do w łasnego był, jak 2-26 : 1, a w r. 1878. ja k 2'04 : 1.

P rzychód ogólny w tych stow a

rzyszeniach w y n o s i ł 28,994.209 zł. 34 ct.

R o z c h ó d 28,755.074 „ 08 „

Gotówka z d. 31. grudnia 1879. 239.135 „ 26 „ Ogólny ruch kasowy . . . . 57,988.418 zł. 6 8 ct.

W roku 1 8 7 8 .:. . . . 46,458.581 „ 17 „ Czysty zysk w ynosi: 229.840 zł. 02 ct., czyli 9• 1 1 °/ 0

własnego kap itału .

(w r. 1878: 208.488 zł. 69 ct.) 1. K tóre prowadziły interes w r. 1879.

2. N ie n a d e sła ł: Gródek.

3. Towarzystwo zaliczkowe . . . . Spółki r o l n i c z e ...

Stowarzyszenie spożywcze . . . . Stow arzyszenie produkcyjne i handlowe

razem . 4. Towarzystwo zaliczkowe . . . .

Spółki r o ln ic z e ...

Stowarzyszenie spożywcze . . . . Stowarzyszenia produkcyjne i handlowe

razem .

K ap itały obce, którym i nasze stow arzyszenia rozporzą

dzały, pochodziły częścią z w k ł a d e k os z c z ę d n o ś c i , czę

ścią z p o ż y c z e k o d o s ó b p r y w a t n y c h , częścią z lo - k a c y i f u n d u s z ó w p u b l i c z n y c h , częścią zaś z p o ż y c z e k o d i n n y c h z a k ł a d ó w k r e d y t o w y c h .

Pożyczek od osób pryw atnych zaciągnęło 16 tow arzystw

■w łącznej kwocie: 91.051 zł. 89 ct. W kładki oszczędności w ynosiły: 4,277.026 0 3 5).

Nadmienić wypada, że d ział oszczędności utrzym yw ały jedynie tow arzystw a zaliczkowe 6) i spółki rolnicze, tow arzy

stw a z a ś : spożywcze, produkcyjne i handlow e nie m iały wcale w kładek oszczędności, natom iast winne były za tow ary i do rach unk u in w entarza kw otę: 74.718 zł. 81 c t . 7).

Lokacye funduszów publicznych p rzedstaw iają się , ja k n a stę p u je :

W ydział krajow y ulokow ał w 3 tow arzyst. 17.359 zł. 40 c t . 8) R ady powiatowe ulokowały w 9 „ 34 265 „ 48 „ Gminy ulokow ały w 10 tow arzystw ach 31.514 „ 27 „ Razem w ładze krajow e w 16 towarz.: 9) 83.139 „ 15 „

Pożyczek udzielały naszym stowarz. następ ujące zakłady:

Austro-w ęgierski B ank 15 towarz. w kwocie : 232.760 zł. 1 1 ct.

Towarzystwo wzajemn. ubezp. w Krakowie:

a) z funduszu żelaznego

Pożyczki 35 tow arzyst. 82.502 zł. 42 c t. 1 °) b) z innych funduszów

1. Lokacya w Towarzyst.

rolnein we Lwowie 6 . 0 0 0 „ — „ 2. Lok. w T. urz. gal. dr. żel. 64.848 „ 55 „

Razem 37 tow arzystw om 153.350 „ 97 „ G alicyjska k asa oszczędności:

a) poż. n a sk ry p ta 23 tow. 105.066 zł. 27 ct.

b) pożyczka n a zastaw

papierów 1 tow arz. 79 „ 89 „ c) reesk. weks. 20 tow. 136.609 „ 10 „

Razem 40 towarzystwom 11) 241.755 „ 26 „ do przeniesienia 627.866 zł. 34 ct.

5. Stowarzyszenia z a lic z k o w e... 4,066.112'23 Spółki r o l n i c z e... 210-913-80 razem . . 4,277.026"03

6. 7 tow arzystw zaliczkowych nie miało żadnych w kładek oszczędności.

7. Do tej kategoryi długów wliczyć prawdopodobnie w ypada znaczną część nie wykazanej przez spółkę rolniczą w T a r

nopolu kwoty 141.419 zl. 78 ct.

8. I te kwoty, pochodzące z pożyczki z r. 1873., otrzym ały stow arzyszenia za pośrednictwem R ad powiatowych.

9. Lokacye te były tylko w tow arzystw ach zaliczkowych.

10. Oprócz tego ulokowało Towarzystwo W zajemn. Ubezp. jako u d z i a ł w Tow. W zaj. K red. w K rakow ie 100.000 zł. — W zamknięciu zachunków Towarzystwo W zaj. Ubezpieczeń wykazane są pożyczki z funduszu rezerw, dla towarzystw zaliczkowych w sumie 87.615. zł. Różnica pochodzi już to z tego powodu, że Towarzystwo krak. zalicza do tow arzystw zaliczkowych niektóre kasy zal. powiatowe, już to stąd, że Towarzystwo to zamyka rachunki nie 31. grudnia, ale 31.

marca każdego ro k u , a więc obejmuje i ruch z następ

nego roku.

11. Oprócz tego winną była lwowska spółka stolarska za reeskon- towane weksle 28.967 zł. — razem więc wynosiły dnia 32.843-15

4.989-60 45.662-11 2,299.767-29 191.628-94 4.553-87 553-—

2.818.85 199.554-66

(6)

Z przeniesienia 627.886 zł. 34 ct.

Z akład kredytow y włościański 3 tow arz. 4.109 „ 39 „ Towarz. kredytow e ziemskie 1 „ 14.118 „ 8 6 „ Gal. B ank kred. we Lwowie 6 „ 73.526 „ 91 „ Kilka zakładów lwowskich i prowincyonaln.

na reeskont drobnych weksli 5 tow arzystw . 38.879 „ 12 „ Kasy oszczędności prow incyonalne:

a) bocheńska 1 tow arz. 2.270 zł. — ct.

b) cieszyńska 1

c) d ro h o b y c k a2

d) krakow ska 2 e) przem yska 4 f ) Samborska 5 g) Stanisławów. 2 h) tarnopolska 1 i) tarnow ska 3

1.500 7.750 17.647 18.630 43.911 2.900 2.500 4.120

44

— „ 101.228 „ 44 Tow arzystw a zaliczkowe :

a) krak. wzaj. kred. 2 tow. 7.800 zł. — ct.

b) lwowskie ‘1 29 tow arz. 74.856 „ 93 , c) przem yskie 1 „ 900 „ — „ d) Samborskie 2 „ 3.800 „ — „

e) Stanisław. 10 „ 22.084 „ 13 „ 109.441 „ 06 „ Ogółem korzystało w innych zakładach 77

tow arzystw z kred y tu w kwocie 969.170 zł 12 ct.

(w r. 1878 914.755 „ 6 8 „)

K a p itał zatem obcy, ja k i posiadały w obrocie stow a

rzyszenia z dnia 31. g rudnia 1879. przedstaw ia następujący wzajem ny procentow y stosunek:

W kładki oszczęd. 4,277.026'03czyli = 75’88 (w r. 1878:71'88°/0) Pożyczki pryw at. 91.051-89 „ = 1‘6 2 ( „ „ : 1*26 °/0) Lokacye publicz. 8 3 '139-lS „ = l -4 8 ( „ „ : l'9 6 °/0) Poż. od inn zakł. 969T 70G 2 „ = 17-1 9 ( „ „ : 20' 19°/0) Kred. tow ar, i t.d . 216‘138 59 „ = 3'83 („ „ : 4 ’71% )

razem 5,636'525'78 „ = 100% (100 0/0) Zestaw ienie powyższe dokładnie wykazuje, że stow arzy

szenia coraz więcej zyskują zaufania u siebie w najbiiższem otoczeniu, pomiędzy szeroką publicznością. W kładki oszczę

dności, pożyczki od osób pryw atnych i kred y t towarowy wy

nosił bowiem 81 '33 ° / 0 powierzonych stowarzyszeniom k a p ita łów. Stosunek ten wzmógł się w porów naniu z r. 1878.

o 2.98 °/0.

N atom iast spadły lokacye publiczne tak , że stosunek ich, i ta k już w r. 1877.' tylko 5.65% kapitałów obcych wynoszący, spadł w r. 1878. o 3‘6 9 % , a w r. 1879. o d al

szych 0-48°/0.

U instytucyi publicznych, otw ierających nam kredyt, pozostał stosunek daw niejszy bez znacznych zmian. W roku

31. grudnia 1879. fundusze przeznaczone przez gal. Kasę oszczędności na cele tow arzystw kw otę: 270.722 zł. 26 ct.

Oprócz tego winno było dnia 31. grudnia 1879. Towarzy

stwo stolarzy lwowskich 770 zł., a upadłe Tow. posługaczy publicznych we Lwowie 350 zł. — Ogółem 31 tow arzystw kwotę 75.676 zł. 93 ct. Cyfra ogólna dla tego się nieco różni od wykazanej w bilansie tegoż Towarzystwa, gdyż w wykazach naszych mamy zamknięcie rachunkowe Towa

rzystw a spożywczego we Lwowie i I. Związkowej drukarni z dnia 30. ccerwca b. r„ nie zaś z 31. grudnia 1879. i niektóre tow arzystw a nie liczyły swego żyro-oblign.

bieżącym zarejestrow ać możemy dalszy zw rot pom yślny w sto sunkach naszych stow arzyszeń z austro-w ęgierskim Bankiem . N atom iast sp adają corocznie pożyczki udzielane przez k ra kowskie Towarzystwo W zajem nych ubezpieczeń. W roku bie

żącym uchw aliła R ada nadzorcza tegoż Tow arzystw a wydzielić nowych 75.000 zł. n a pożyczki dla tow arzystw zaliczkowych.

Stosunek obcego do własnego k ap itału w szczególnych stow arzyszeniach w r. 1879. w ykazuje poniższe zestaw ienie2):

Lokacyi publicznych w c a l e nie posiadało 91 towarzystw:

(w r. 1878 : 78).

Pożyczek w zakładach finansowych nie zaciągało 30 to w arzystw (w r. 1878 : 29).

Tylko w kładki oszczędności posiadało 19 tow arzystw (w r. 1878 : 8).

Żadnego obcego k ap itału nie posiadało 6 tow arzystw (w r. 1878 : 5).

Mniej obcego niż własnego k a p ita łu posiadało 2 1 tow a

rzystw (w r. 1878 : 18).

Więcej, ja k 1 raz ty le obcego, ile własnego posiadało 17 tow arzystw (w r. 1878 : 21).

Więcej ja k 2 razy tyle obcego, ile własnego posiadało 28 tow arzystw (w r. 1878 : 22).

Więcej ja k 3 razy tyle obcego, ile własnego posiadało 18 tow arzystw (w r. 1878 : 16).

Więcej ja k 4 razy tyle obcego, ile własnego posiadało

6 tow arzystw (w r. 1878 : 7).

Więcej ja k 5 razy tyle obcego, ile własnego posiadały 2 tow arzystw a (w r. 1878 : 3).

Więcej ja k 6 do 16 razy tyle obcego ile własnego po

siadało 9 tow arzystw (w r. 1878 : 5).

W ysokość przyznaw anej członkom dywidendy od u dzia

łów corocznie stale spada s k u t k i e m c o r a z k o r z y s t n i e j s z e g o r e g u l o w a n i a s t o p y p r o c e n t o w e j .

Dowodem tegoż i n a ten rok je st następujące z e sta w ien ie:

W ysokość przy

znanej dywi

dendy

W r. 1878 przyznało ją

towarzystw

W r. 1879 przyznało ją

towarzystw

Uwaga.

15% 1 —

14-5 „ 1 1

14-4 „ 1 1

14 „ — 2

13-5 „ — 1

13 n — 3

12 „ 17 4

11 „ 4 2

10 „ 28 22

9 , 8 12

8-5 „ — 1

8 „ 7 1-2

7-5 „ 1 1

7 „ 1 10

6 „ 8 10

5 „ 3 3

4 „ 1 2

o , , 3) 11 19

Jedno tow arzystw o (Gródek) nie wykazało, ja k wysoką udzieliło swym członkom dywidendę za r. 1879.

2. Imiennych wykazów nie podajemy, gdyż wszelkie szczegóły zaw arte są dokładnie w tabelach str. 36— 41.

3. Praw ie tylko te tow arzystw a, które pod koniec roku 1878 i w ciągu r. 1879 pow stały t. j. te, które w myśl s ta tutów dywidendy jeszcze nie rozdają.

(7)

— 7 S traty poniosły w r. 1879. 4 to w arzy stw a: Towarzystwo zaliczkowe w Krakowie w sum ie: 4.784 zł. 64 c t., (pokryto z funduszu rezerwowego), gal. Z akład zast. we Lwowie w su

m ie: 2617 zł. 17 c t . ; Towarzystwo przem ysłowe we Lwowie w sum ie: 6559 zł. 54 ct. i spółka mag. szewska w S tan i

sławowie w sum ie: 153 zł. 30 c t . ; razem 14.114 zł. 65 ct.

W spraw ie podatkowej nie możemy znowu zaznaczyć żadnej zm iany n a lepsze — a naw et grom adzenie się re k u r- sów i coraz bardziej w zrastające przeciążanie stow arzyszeń podatkam i i należ ytościam i dosadnie dowodzi, że przy dzi

siejszych ustaw ach polepszenia stosunków spodziewać się nie można. W drodze ustawodawczej zaś z radością podnieść nam wypada, że tegoroczny projekt nie s ta ł się ustaw ą p o datkową, dzięki liberalniejszym dążeniom Izby Panów R ady P aństw a wobec stow arzyszeń, niż Izby deputowanych. Mamy nadzieję, że w zbliżającej się Sesyi Izba deputowanych pod wpływem Izby Panów uchw ali ustaw ę podatkow ą dla stow a

rzyszeń, ile możności, najkorzystniejszą.

W stosunku stow arzyszeń z w ładzam i państwowem i i krajow em i z p rzykrością dostrzec musimy pewne usiłow ania, skierow ane przeciw stow arzyszeniom . Świadczy o tern rozpo

rządzenie m inister, (z d. 30. stycznia 1880.1. 14.169) w spraw ie k red y tu stow arzyszeń w kasach oszczędności, rozporządzenie m inisteryalne (z dnia 25. m aja 1880. 1. 33.803.) w sprawie oddziałów zaliczkowych przy kasach oszczędności, przedłoże

nie rządowe w naszym Sejmie w spraw ie zbiorowych kas za

liczkowych dla gmin i rozporządzenie W ydziału krajowego (z dnia 27. lutego 1880. 1. 51.818.), zabraniające lokowania funduszów gm innych i powiatowych w tow arzystw ach zalicz

kowych. Nie mogąc postępyw ania tego żadną m iarą w yro

zumieć, przychodzi nam jedynie pocieszyć się przekonaniem , że na szczęście i dla korzyści kraju , już jesteśm y za silni, aby nam podobne środki zaszkodzić mogły.

W końcu dodam y zwyczajem la t dawniejszych, uwagi co do ujem nych, zdaniem naszem , stron w organizacyi

i

p ro w adzeniu niektórych naszych stow arzyszeń, a czynimy to w nadziei, że przestro g i nasze chętnie przyjęte będą. N ad

m ieniam y jedynie, że przestrogi nasze już w kilku wypad

kach okazały się słusznem i, a św iadczą o tem dwa w ypadki nadużyć w naszych stow arzyszeniach, karnie ściganych w o sta

tnich czasach, k tóre spowodowały niepraw idłow ości, znajdujące się pomiędzy poniższem i u w a g a m i:

poręka ograniczona nie zgodną je st z zasadą stow arzy

szenia osób, a nie k a p ita łu ;

w stow arzyszeniach powinien być tylko jeden, a nie więcej u d z ia łó w ;

praw o głosu na walnych zgrom adzeniach i wyboru biernego pow inien mieć każdy członek bez względu n a ilość udziałów ;

praw o przenoszenia udziałów na osoby inne, choćby za zezwoleniem Dyrekcyi, niezgodne je s t z duchem stowarzyszeń, lecz jest naśladow nictw em spółek o akcyach im iennych;

takiem sam em naśladow nictwem , je s t postanowienie, że u dział nie w płacony w term inie przepisanym , p rzep ada na rzecz stow arzyszenia, co naw et sprzeciw ia się ustaw ie z 9.

kw ietnia 1873.;

członek powinien wykonywać swe praw a osobiście, a nie przez pełnom ocników;

osoby nieletnie nie powinny należeć do stow arzyszeń ; praw o korzystania k red y tu nie powinno być zależne od wysokości wpłaconego u d z ia łu ;

członkowie D yrekcyi powinni być na czas wybieralni, a nie stale m ianow ani;

Dyrekcya powinna składać się z trzech członków, o równych praw ach i znaczeniu, kasyer i kontrolor powinni należeć do D yrekcyi;

członkowie D yrekcyi nie powinni należeć do Rady n ad zorczej (jak w tow arzystw ach akcyjnych);

w ynagrodzenie członków D yrekcyi nie powinno polegać na prowizyi od udzielonych pożyczek ;

R ada nadzorcza nie powinna w dzierać się w atrybucye Dyrekcyi, a zatem nie powinna decydować przy udzielaniu członkom pożyczek, gdyż R ada nadzorcza je s t organem kon

trolującym , a nie ad m inistracyjnym ;

ogłaszanie rachunków rocznych je s t obowiązkiem sto

warzyszeń, a zaniedbyw anie tego obowiązku powinny władze karcić w myśl u staw y;

byt stow arzyszenia je s t zagrożony, gdy zaległości takie przyjm ują rozm iary, iż odsetki zaległe przew yższają zysk czysty ; dyw idenda w tak im razie w ypłaca się bowiem nie z rzeczywistego, lecz ze spodziewanego zysku;

obowiązki komisyi kontrolującej powinne być ściśle wykonyw ane;

zarząd stow arzyszenia nie powinien polegać n a samem zaufaniu, lecz trzym ać się ściśle i w innych zakładach pie

niężnych lub handlowych przyjętych rygorów i odpow iedzial

ności w obec władz stow arzyszenia i publiczności, stow arzy

szenia nasze są bowiem zakładam i p u b l i c z n y m i , a nie przedsiębiorstw am i pryw atnem i.

Zw iązek stow arzyszeń.

W r. 1879/80. w ypełniał Związek zadanie sw oje, s ta tutem w skazane, o ile mu n a to fundusze i siły starczyły.

Nie m ógł jed n ak w tym roku nic nowego n a korzyść stow a

rzyszeń zainicyonować, gdyż stosunki po tem u nie sprzyjały.

L ustracye odbywały się wprawdzie sporadycznie, ale nie bez korzyści dla stow arzyszeń.

N atom iast k rz ą ta ł się Związek pilnie około zak ładania nowych tow arzystw . W ubiegłym okresie pow stało za współ

działaniem i inicyatyw ą Związku następujących 11 tow a

rzy stw : Bełz, Bochnia, Bołszowce, Halicz, Kańczuga, K uli

ków, Krościenko, Przeworsk, Sądowa W isznia, W iśnicz i Żurawno.

W r. 1879. nie było W alnego Zgrom adzenia Związku stow arzyszeń.

Liczba tow arzystw do Związku przystępujących w zm aga

(8)

się. W roku zeszłym było icb 63, obecnie. 79 *), a m iano

wicie : Andrychów, B iała 2, Bełz, Bircza, Bochnia, Bołszowce, B obrka, Cieszyn 2, Dąbrowa, D elatyn, Dobromil, Drohobycz, G liniany, Gorlice, Halicz, Jarosław , Jaryczów , Jasło, Kałusz, Kańczuga, Kolbuszowa, Kołom yja, Komarno, Krakowiec, K ro

ścienko, Kulików, Limanowa, Lwów 1 0: Towarzystwo zalicz

kowe, K asa zaliczkowa, Tow. urzędn. galic. dróg żelaznych, zalicz, rolne, przem ysłow e, I. Związkowa drukarnia, Towarz.

h andlu skór, gal. Z akład Zastaw niczy, Tow. urzędników po

cztowych, kred. wł. realn.; Ł ańcut, Maków, M aryampol, Mie

lec, Milówka, Mościska, Nowy Sącz, Oświęcim, Pilzno, Pod

górze, Przem yśl 2 : rolne i k asa zaliczkowa rzem ieśln., P rze

worsk , R ad om yśl, Radziechów, R o h a ty n , Rozdół, Rudki, Sambor, przem ysłowo-zaliczkowe, Sądowa W isznia, Sieniawa, Ś niatyn, S kałat, Skole, S o k a l, Stanisław ów 3 : B ank zalicz

kowy, spółka rolnicza i handel skór, Stryj, Szczerzec, T a r

nów, powiatowe, Tłum acz „Oszczędność", Tyśm ienica, Wiśnicz, W ykoty, Zakliczyn, Zbaraż, Złoczów, Żółkiew, Żurawno.

Skład zarządu Związku po w yborach dnia 8. w rześnia 1878. był n astęp u ją cy :

P a tro n : Józef Pajączkowski ( f 31. sierpnia 1880.).

Z astępca P atro n a : Dr. Tadeusz Skałkowski.

W y d z ia ł: Dr. K arol Mały (prezes), Antoni Żabicki (wiceprezes), Dr. B ern ard G oldm ann, Dr. P io tr G ro s s , Juliusz Ross, Tadeusz Romanowicz (członkowie), Adolf*Ale

ksandrowicz, Dr. W ładysław Zajączkowski i Ludw ik Golden- th a l (zastępcy).

R edaktor „Związku": Dr. Alfred Zgórski.

S ek retarz : Szczepan W icherek.

W ydział krajow y udzielił w tym roku na cele organi

zacyi Zw iązku 300 zł. subwencyi, a n adto zakupił 150 egzem plarzy „P iątego R ocznika".

S tow arzyszenia zaliczkow e i kredytow e.

Do wykazanych w piątym Roczniku 99 tow arzystw , przybyło w r. 1879/80. 18 tow arzystw zaliczkowych. Z tych 117 prow adziło interes przed 31. g ru d n ia 1879.: 100 tow a

rz y stw ; 10 weszło w życie przed 30. czerwca 1880., a 7 nie rozpoczęło jeszcze swoich czynności.

Liczba członków w 1 0 0 stow arzyszeniach zaliczkowych i kredytow ych wynosiła z końcem roku 1879.: 43.480, w r.

1878. wynosiła liczba członków 38.046, w zrost zatem w roku ubiegłym wynosi 14-28°/<r

w r. 1878. w r. 1879.

W łasn. kap. wyn. w udz. 1,974.391 zł. 82 c. 2,216.272 zł. 43 c.

w funduszu rezerwowym 158.825 V) 51 191.628 n 94 » łącznie 2,133.217 1) 33 99 2,407.901 99 37 19

Obcy k a p ita ł:

w wkład, oszczędności 3,033.054 r> 18 n 4,066.112 23 n

pożycz, od osób pryw. 54.702 n 90 n 68.347 23 n

w lok. in sty t publicz. 88.412 » 61 ⁿ 83.139 n 15 99

w poż. od zakł. kred. 780.943 r> 79 » 763.319 99 42 99

niew yjaśnione . . . — n — 99 5.000 99 — » łącznie 3,957.113 „ 48 „ 4,985.918 „ 03 „ 1. Towarzystwa spożywczego we Lwowie nie umieszczamy w spisie, gdyż p o m i m o uchwały swego W alnego Zgrom a

dzenia w r 1878. do Zw iązku n i e przystąpiło.

Stosunek zatem obcego k a p ita łu do własnego był w r.

1879. ja k 2-07 do 1 ; w r. 1878. ja k D85 do 1.

Pożyczek udzielono w r. 1878.: 13,120.510 z ł . 2), w r.

1879.: 14,394.941 zł. 37 ct. 3).

S tan pożyczek (portefeuille) wynosił 31. grudnia 1878.:

6,052.319 zł. 99 ct., a 31. gru dn ia 1879: 7,281.333 zł. 93 c.4) W udzielaniu kredy tu s ta ra ją się stow arzyszenia zasto sować się do potrzeb swoich członków. W y s o k o ś ć k r e d y t u je st przew ażnie ograniczon a, ja k to poniższe ze sta

wienie w ykazuje:

Maximum udzielanych

członkom pożyczek

Ustanowione było w r. 1878 w towarzystwach

Ustanowione było w r. 1879 w towarzystwach

U w a g a

nieokreślone 7 8

10.000 zł. 1 1

£,000 „ — 1 O 4 towarzy

81000 „ 1 ^— stwach nie w ia

p-.OOO „ 5 5 domo nam, ja

4.500 „ ^— 1 kie jest maxi-

4 0 0 0 „ — 1 mum udziela

3.500 „ — 1 nych członkom

3.000 „ 6 5 pożyczek.

2.400 „ 1 —

2.000 „ 2 4

1.500 „ — 3

4.200 „ 1 1

lr.000 „ 6 8

800 „ 2 —

700 „ 1 —

600 „ 4 7

500 „ 17 17

450 „ 1 —

400 „ 5 7

350 „ 1 —

800 „ 11 10

250 „ — 1

200 „ 10 9

400 „ 3 4

50 „ 3 1

25 „ -- 1

T e r m i n y s p ł a t y są również zastosow ane do potrzeb członków. Tylko jed nę część pożyczek udzielają stow arzyszenia n a term in trzechm iesięczny, lub krótszy (k red y t wekslowy), który się wzmaga ze w zrostem tow arzystw i liczby kupców i przedsiębiorców do nich p rzy stępu jący ch; dla ludzi um y

słowo zarobkujących ustanowione byw ają term in y ra ta ln e miesięczne, dla rękodzielników i przekupniów tygodniowe, dla rolników k w artalne lub półroczne w zastosow aniu do potrzeb i zbytu w gospodarstw ie rolnem . Że niektóre stow arzyszenia odstępują od u dzielania pożyczek ra ta ln y c h przenosząc in te res trzechm iesięczny, pochw alić tego nie możemy. Nie należy bowiem zapom inać, że interes nasz nie je s t głównie eskon- towym, ale pożyczkowym.

I n t e r e s z a s t a w n i c z y , prow adził d otąd n a większy rozm iar tylko B ank zaliczkowy w Stanisław ow ie i gal. Z akład kredytow y i zastaw niczy we Lwowie. Usiłow ania tow arzystw

2.

3.

4.

Oprócz tego udzieliły spółki rolnicze w r. 1878. pożyczek w sumie 1,331.644 zł. 58 ct., razem 14,452.154 zł. 58 ct.

Oprócz tego udzieliły spółki rolnicze w r. 1879. pożyczek w sum ie: 2,100.131 zł. 04 ct. razem : 16,495.072 zł. 41 c.

W spółkach rolpiczych: 494.056 zł. 02 ct.

(9)

9 ^— w Dąbrowej i Nowym Sączu o utw orzenie oddziału zastaw ni

czego dotąd jeszcze nie zostały zrealizow ane.

W ysokość s t o p y p r o c e n t o w e j , pobieranej od człon

ków przez nasze stow arzy szen ia, uwidoczni następująca ta b e lk a :

P rocen t, jaki pobierały

towarzystwa zaliczkowe

Dość ich w r. 1878.

Ilość ich w r. 1879.

Kwota udzielonych pożyczek według tćj stopy procen- towćj w r. 1879.

I.

16— 12°/0 1 4 - 1 0 „

12 „ 12— 10 „ 1 2 - 9 „ 1 2 - 8 ,

1 36 4 2

CO

1 1 30 2 2 4

O ■ 1,546.390 57

n.

1 1 - 9 , 4 5)io 580.781 52

m.

1 0 , 1 0 - 9 —8 „ 1 0 - 8 „ 1 0 - 6 ,

24 1 1 CCS1O

32

Sl

2,

* j

^1,634.677 ⁶³

IV. 9 „

9 - 8 - 7 „ 9 - 5 „

1 JCD

lj

8}

j

2,491.234 41

Y. 8 „

8 - 6 - 5 ,

4•ia SI

21>lO [• 1,486.219 09 VI. 7 ‘/1b

6 , 2.■co 1>« ^ 6,655.638 15

Jedno towarzystwo nie wykazało, jak ie od członków po biera pro cen ta i ja k ą kwotę pożyczek udzieliło w r. 1879.

Cyfry powyższe każdego przekonać m o g ą , że stow arzy

szenia nasze nie u stały jeszcze w usiłow aniach około zniżki stopy procentow ej. Z nowych 10 tow arzystw pob ierało :

3 stow arzyszenia 12 proc.

. 1 2 - 9 ^„

1 » 1 2 - 8 „

2 „ 1 0 „

2

„

¹⁰ ⁸

„

1 „ 10— 6 „

z n i ż y ł o zaś w r. 1879. u siebie stopę procentow ą od po

życzek 2 2 dawniejszych towarzystw.

S t o p ę p r o c e n t o w ą , opłacaną przez stow arzyszenia od w k ł a d e k o s z c z ę d n o ś c i wykazuje następujące z e sta wienie. P ła c iło :

10 °/ 0 1 tow. 8% 14 tow.

8, 7, 6% 20 „ 7 - 5 - 6 % 1 „

6, 5% 1 „ 7 tow arzystw nie przyjm yw ało wcale w kładek oszczęd

ności — a o 1 tow arzystw ie nie wiadomo n a m , jak ie odsetki płaciło od wkładek oszczędności.

10, 8, 7, 6% 9, 7, 6%

1 tow.

2 „

2 6

%

7% 14 tow.

-6% 14 „ 23 „

K o s z t a a d m i n i s t r a c y j n e (rubr. 24.) wynosiły w r.

1879. u tow arzystw zaliczkowych i kredytow ych 137.723 zł.

38 ct. N adm ieniam y, że w tej ru b ry ce m ieszczą się ju ż opła

cone (lecz nie należne jeszcze) p odatki i należytości rządowe, k tó re znaczny procent kosztów adm in istracyi przedstaw iają.

W kosztach ad m in istracyi są jed n ak wielkie różnice m iędzy poszczególnem i stow arzyszeniam i. W niektórych adm in istra- cya nic lub bardzo m ało k o s z tu je , są to m łodsze lub m niej

sze stow arzyszenia, w innych zaś są w ydatki znaczniejsze

ja k n. p. w galic. Z akładzie zastaw niczym i kredytow ym we Lwowie.

W ogóle jed n ak koszta adm in istracyi przy rozdrobnieniu interesu i rozdziale ogólnego k ap itału obrotowego n iespełna 7 % m iliona n a 1 0 0 sam odzielnych instytucyi są ta k niskie, iż uczuć się daje w sam ych cyfrach ofiarność i bezintereso

wność wielu funkcyonaryuszów w stow arzyszeniach. K oszta ad m inistracyjne w ynoszą bowiem w r. 1879. 1'77% k a p ita łu obrotow ego, 0 ‘9 5°/0 udzielonych pożyczek, a 0 27% ogólnego obrotu kasowego.

S tow arzyszenia zarobkow e i gospodarcze.

A. Spółki rolnicze.

In teres S p ó ł k i t a r n o p o l s k i e j wzmaga się znako

m icie; wolniej, chociaż również naprzód postępuje S p ó ł k a s t a n i s ł a w o w s k a . Żałow ać p rzeto w y pada, że D o m k o m i s o w y r o l n i k ó w w e L w o w i e i kilka innych p ro jek to wanych podobnych instytucyi nie wchodzi w życie. K raj nasz rolniczy m ógłby n a tern polu przyśw iecać innym , a Tarnopol n as przekonuje, że przy dobrej chęci wiele doko

nać możemy.

Cyfrowego zestaw ienia obrotów operujących dwóch ro l

niczych spółek nie będziem y pow tarzać z tabeli II. (str. 40.

i 41.)^ a nadm ienim y jed y n ie, że obie te spółki dostarczają swym członkom różnych potrzeb domowego u ży tk u , zastępu

jąc im w ten sposób stow arzyszenia spożywcze.

B. Stowarzyszenie spożywcze.

T o w a r z y s t w o s p o ż y w c z e w e L w o w i e pozostało na r. 1879. jak o jedyne z daw niej istniejących 3 -w k ra ju naszym stow arzyszeń spożywczych.

D zięki energii swego zarządu coraz więcej tow arzystw o to się rozw ija z korzyścią dla członków i m iasta Lwowa.

Praw idłow y rozwój jego i spodziew ane z czasem znaczne dla członków korzyści może zdołają jeszcze zachęcić i obywateli innych m iast do podobnych, a za gran icą ta k p ro sp eru ją

cych przedsiębiorstw , abyśm y i na tem polu nie byli gorsi od innych.

C. Stowarzyszenia produkcyjne i handlowe.

Z wym ienionych w naszym Roczniku 4 stow arzyszeń zarobkow ych, T o w a r z y s t w o p r z e m y s ł o w e w e L w o w i e poniosło w roku bieżącym znaczne s tra ty i to w łaśnie n a in teresie p r z e m y s ł o w y m (fabryka zap ałek ); nato m iast przedsiębiorstw a budowlane i techniczne opłacają się Tow a

rzystw u. I. Z w i ą z k o w a D r u k a r n i a we Lwowie rozw ija się pom yślnie, chociaż postępow anie w ładz skarbow ych p r a wie w ątpić n a k a z u je , czy in s ty tu c y a , zniewolona do jaw nego p ostępow ania, skutkiem nakazu ustaw ą sk ład an ia rocznych rachunków, zdoła utrzym ać konkurencyą z przedsiębiorstw am i pryw atnem i. — T o w a r z y s t w o h a n d l u s k ó r we Lwowie w ykazuje, ja k i w roku zeszłym , re z u lta ty zupełnie zada- w alniające; n ato m iast S p ó ł k a m a g a z y n o w a s z e w c ó w w Stanisław ow ie poniosła w r. 1879. m ałą stra tę , a w roku bieżącym, przew ażnie pod uciskiem podatkowym , p rz estała istnieć.

2

(10)

— 1 0 — Stow arzyszenia produkcyjne liczyły 31. g ru d n ia z. r. 2 0 0

członków z w płaconym i u d ziałam i w kwocie 45.662 zł. 11 ct.

z funduszem r e z e r w o w y m ... 2.818 „ 85 „ Razem własnego k a p ita łu . . 48.480 zł. 96 ct.

(w r. 1878. 4 tow arzystw a 47.608 „ 93 „) K apitału zaś obcego posiadały te stow arzyszenia :

w pożyczkach 61.779 „ 16 ,

w długach za tow ary i t. d ...53.911 „ 69 „ Razem . . . 115.690 zł. 85 ct.

(w r. 1878. . . . 98.195 „ 99 „) Stosunek k ap itału obcego do własnego był ja k 2-39 do 1 (w r. 1878 ja k 2‘08 do 1).

Zysku osiągnęły 2 stow arzyszenia 6427 zł. 65 ct. (w r.

1878. 6337 zł. 8 6 ct.), stra ty 2 stow arzyszenia 7112 zł. 84 ct.

S ta ty sty k a członków.

T abela IV. uw idocznia nam staty sty k ę członków stow a

rzyszeń zaliczkowych i kredytow ych. Pom inęliśm y zupełnie staty sty k ę członków innych tow arzystw , gdyż członkow ie tychże jednolitego są sposobu życia, stosownie do celu doty

czącego stow arzyszenia.

W zestaw ieniu naszem m am y cyfry od 94 stow arzyszeń, brakuje nam 6 — a m ian o w icie: Brody, B usk (tow. kred.) Dąbrowa, Gródek, Jaryczów (Tow. kred.) i Sanok (tow. urzędn.) z łączn ą liczbą 2.740 członków.

S tosunek członków w edług zajęć uwidocznia poniższe zestaw ienie :

r. 1878. r. 1879. różnica

1. kl. r ę k o d z ie ln ic y ... 17-33 16-43 — 0-90

2. kl. k u p c y ... . 6-46 7-85 + 1-39 3. kl. f a b r y k a n c i ... , 0-28 0-34 + 0-06 4. kl. rolnicy ... . 44-02 45.25 + 1-23 5. kl. wł. większych posiadłości 5-29 4-73 — 0-56

6. kl. umysłowo pracujący . . . 2 1 - 1 2 20-60 — 0-52 7. kl. bez określonego zajęcia . . 5-39 4-57 — 0-82

8. kl. i n s t y t u c y e ... ^. 0 - 1 1 0-23 + ^{0 - 1 2} razem . . 1 0 0 - 0 0 1 0 0 - 0 0

Z zestaw ienia tego widoczna, że już połowa członków stow arzyszeń zaliczkowych pochodzi z ludności, rolnictw u oddanej, t. z. inteligencya zaś i ludność rękodzielnicza nie

wiele nad */* część członków wynosi, a w roku bieżącym w sto sunku do innych zajęć m niejszego doznała p rz y ro stu . Z na

czne podwyższenie zauważyć m ożna w klasie 2. (kupcy), któ

rzy wobec p otan ien ia k re d y tu w naszych stow arzyszeniach coraz chętniej do nich się garną.

Literatura.

Głownem źródłem , z którego w spraw ach stow arzyszeń wiadomości zaczerpn ąć m ożna, je s t dw utygodnik „Zw iązek".

Obecnie wychodzi ju ż siódmy rocznik tego czasopism a, k tó rego red akcyą prow adził, ja k i w roku zeszłym , au to r n i

niejszej pracy. Obok dawniejszych, w poprzednich rocznikach wym ienionych, współpracowników um ieszczaliśm y w roku ubiegłym także rzeczy m łodszych na naszem polu pracow ni

ków, ja k pp. H ilarego Jaworowskiego, W ładysław a T erenko- czego i N arcyza Ulm era.

„P iąty Rocznik" także może policzonym będzie do prac, któ re ogłoszone zostały w zeszłym roku nie bez pożytku dla obznajom ienia publiczności z naszem i stow arzyszeniam i.

Z resztą w ubiegłym roku nie wyszła żadna p ra ca spe- cyalna, dotycząca stow arzyszeń, wyjąwszy jedynie p. H e n ry k a Kieszkowskiego : „K ilka słów o obecnej sytuacyi w łaści

cieli dóbr ziem skich". N atom iast naznaczyć musimy, że we w szystkich krajow ych pism ach fachowych i codziennych z li

cznymi spotykam y się rozpraw am i, doniosłem i i pouczają

cymi w naszym zawodzie.

N e k r o l o g i a .

J a k ó b C z e r n i k , d yrek to r Tow arzystw a zaliczkowego w B óbrce f 29. stycznia 1880.

S z y m o n P r o c a j ł o w i c z , kontrolor kasy zaliczkowej

„N adzieja" w Kulikowie f 26. czerwca 1880.

J ó z e f J e r z y P a j ą c z k o w s k i , P a tro n Związku sto w arzyszeń , d yrek to r Tow arzystw a zaliczkowego dla rolnictw a i przem ysłu roln. we Lwowie f 31. sierp nia 1880.

F r y d e r y k L a c h n e r , d y re k to r Tow. zaliczkowego w S try ju f 15. października 1880.

P isałem we Lwowie, w październiku 1880.

(11)

I. Stowarzyszenia zaliczkowe i kredytowe.

Andrychów .

1. Stow arzyszenie oszczędności i pożyczek, zarejestr.

z n ieogr. poręką.

Rok założenia: 1877.

S ta tu t z dnia 1 1. września 1877.; zarejestrow any w są dzie krajowym w Krakowie uchw ałą z dnia 2. listopada 1877.

1. 29.723.

U działy członków wynoszą najm niej 20 zł. w. a ., n aj

więcej 500 zł. w. a., spłacalne w 40 równych ra ta c h m ie

sięcznych.

R ada zawiadowcza sk ład a się z 8 członków, obecny zastępca prezesa R a d y : M aurycy Unger.

D yrekcya sk ład a się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: Juliusz Izraeli, F rańciszek Z achradnik i Juliusz Unger.

W alne zgrom adzenie odbyło się dnia 2 1. m arca 1880.

Stow arzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za

robkowych i gospodarczych.

Biała.

2. Tow arzystw o zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.

Rok założenia; 1874.

S ta tu t z dnia 29. czerwca 1874.; zarejestrow any w sądzie krajow ym w Krakowie uchw ałą z dnia 5. listopada 1874.

1. 29.959.; zmieniony uchw ałą z dnia 21. m arca 1879. 1. 7952.

U działy członków wynoszą najmniej 20 zł., najwięcej 500 zł. w. a .; najniższa miesięczna w kładka n a udział wy

nosi 50 ct. w. a.

R ada zawiadowcza składa się z 9 członków; obecny prezes R ady: Frańciszek Knihinicki.

D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Frańciszek W yspiański, Jó zef Czerniewicz i Ludwik Chrapczyński.

W alne zgromadzenie odbyło się dnia 4. kwietnia 1880.

3. B iałsko-B ielskie stow arzyszenie pożyczkowe i oszczę

dności „W zajem na p o m o c“ w Białej z p oręką n ie o g ra niczoną w sądzie zapisane.

S ta tu t z dnia 2. m arca 1879., zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z dnia 11. kw ietnia 1879.

1. 10.068.

U działy wynoszą po 100 z ł . ; najniższa miesięczna wkładka na udział wynosi: 50 ct. w. a.

R ada zawiadowcza składa się z 8 członków; obecny prezes R ad y : Stanisław Klueki.

D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: W ładysław W acław Lech, Józef Nikorowicz i Dr. Antoni L eonard Serafiński.

W alne zgromadzenie odbyło się dnia 2 2. stycznia 1880.

Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za

Bełz.

4. T ow arzystw o zaliczkowe, stow arzyszenie zare jestro w ane z o g ran iczo n ą poręką.

S ta tu t z dnia 2 0 lutego 1880. zarejestrow any uchw ałą c. k. sądu krajowego jako handlowego we Lwowie z dnia 26.

czerwca 1880. 1. 20.619.

Udziały członków wynoszą od 1 0 zł. do 500 zł., w 2 0

równych ra ta ch płacić się mających. Odpowiedzialność człon

ków za zobowiązania Towarzystwa sięga pięciokrotnej dekla

row anych udziałów.

R ada zawiadowcza zkłada się z 15 członków, obecny prezes R a d y : Feliks Polanowski.

D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D y re k cy i: ks. Dr. Platon Pasław ski, Ja n Dankiewicz i Eustachy Jachim owski.

Stow arzyszenie to czynności swoje już rozpoczęło.

Stowarzyszenie to należy do Związku stow arzyszeń za

Bircza.

5. T ow arzystw o zaliczkowe, stow arzyszenie zarejestro w an e z n ieog ran iczo n ą poręką,

Rok założenia : 1876.

S ta tu t z dnia 15. sierpnia 1876.; zarejestrow any w s ą dzie obwodowym w Przem yślu uchw ałą z dnia 18. paździer

nika 1876. 1. 14.229 i 2. m aja 1877. 1. 5.726.

U działy członków wynoszą od 1 0 zł. do 500 z ł . ; naj

niższa w kładka miesięczna, na u dział w y n o si: 50 ct.

(12)

— 1 2 — R ada zawiadowcza składa się z 1 1 członków; obecny

prezes R ady: H enryk Janiszewski.

D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie Dy

rekcyi: Frańciszek Nahlik, Ksawery Łączyński i K ajetan Lisowski.

W alne zgromadzenie odbyło się dnia 3. m arca 1880.

Bochnia.

6. T ow arzystw o zaliczkowe, stow arzyszenie zarejestro w an e z nieo graniczona poręka.

S ta tu t z dnia 27. lutego 1880. zarejestrow any uchw ałą c. k. sądu krajowego jako handlowego w Krakowie z dnia 2.

kw ietnia 1880. 1. 7.040.

U działy członków wynoszą od 20 zł. do 500 z ł . ; n a j

niższa m iesięczna w kładka na udział wynosi: 50 ct. w. a.

R ada zawiadowcza składa się z 9 członków; obecny prezes R a d y : Jakób Machnicki.

D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D y

rekcyi : W ojciech Pachucki, K arol R achfał i Antoni Rojkowski.

Stowarzyszenie to czynności swoje już rozpoczęło.

B ołszow ce.

7. K asa zaliczkowa „N adzieja" stow arzyszenie zareje

stro w an e z nieog ran iczo n a poręką.

S ta tu t z dnia 18. m arca 1880. zarejestrow any, uchw ałą c. k. sądu obwodowego w Złoczowie z dnia 25. września 1880.

1. 6831.

R ada zawiadowcza sk ład a się z 9 członków ; obecny prezes R ady: Ignacy Sochacki.

Dyrekcya sk ład a się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: Albin Wąsowicz, Mieczysław Grabowski i Dyonizy Hermanowski.

Stowarzyszenie to czynności swoich jeszcze nie rozpoczęło.

Bobrka.

8. T ow arzystw o zaliczkowe, stow . zar. z nieogr. por.

S ta tu t z dnia 2 1. grudnia 1873.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 4. m arca 1874.1. 1.481.

Udziały członków wynoszą od 10 zł. do 500 zł.; n a j

niższa miesięczna w kładka n a udział w ynosi: 25 ct. w. a.

R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes R ady: Dr. W ładysław Kulczycki.

D yrekcya sk łada się z 3 członków; obecni członkowie D yrekcyi: ks. Antoni Andrzejowski, W ładysław M iędlicki i M ikołaj Petrów.

W alne Zgrom adzenie odbyło się dnia 7. m arca 1880.

Brody.

9. T ow arzystw o zaliczkow e, stow . zar. z ogr. por.

Istnieje dotąd pod firm ą: „ B r o d z k i e T o w a r z y s t w o w z a j e m n e j p o m o c y " na podstawie s ta tu tu 1 2. kw ietnia 1873. zatwierdzonego przez c. k. N am iestnictw o we Lwowie uchw ałą z dnia 1 2. lipca 1873. 1. 32.564. W roku 1876.

ukonstytuow ało się, jako „ T o w a r z y s t w o z a l i c z k o w e "

stow. zar. z ogr. por., lecz statu tu c. k. sąd obwodowy w Zło

czowie nie zarejestrow ał. Dnia 24. m aja 1879. ponownie s ta tu t zmieniono i o zarejestrow anie dnia 10. sierpn ia 1879.

do c. k. sądu obwodowego w Złoczowie podano. Z powodu trudności jednak, jakie sąd Złoczowski Towarzystwu tem u robi, prawdopodobnie Towarzystwo wcale w życie nie wejdzie.

W r. 1879. nie było żadnych obrotów. Jeżeli w roku następnym nie n astąp i zm iana, opuścimy Towarzystwo to ze spisu.

10. C redit-Y erein, reg . Głenoss. m it besch. H aft.

S ta tu t z dnia 17. sierpn ia 1879, zarejestrow any uchw ałą c. k. sądu obwodowego w Złoczowie z dnia 1. stycznia 1880.

I. 11.215.

Udziały członków po 20 zł., najniższa m iesięczna w kładka na udział wynosi: 1 zł. Odpowiedzialność członków za zobo- w iązaaia stow arzyszenia sięga do dwukrotnej wysokości de

klarow anych udziałów.

R ada zawiadowcza składa się z 12 członków; obecny prezes R ad y : Anselm Schapire.

D yrekcya sk ład a się z 4 członków ; obecni członkowie D y re k cy i: Salam on J. Horowitz, Pinkas G uttm ann, Schulim Kelsen i M. A. Landau.

Stow arzyszenie to czynności swoje już rozpoczęło.

Stow arzyszenie to nie należy do Związku stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych.

Brzesko.

I I . T ow arzystw o zaliczkowe, spółka z a re je str. z odp.

n ieo g raniczoną.

S ta tu t z dnia 23. listop. 1874., zarejestrow any w sądzie krajow ym w Krakowie uchw ałą z d. 8. stycznia 1875. 1. 339.

Udziały członków wynoszą od 5 zł. do 1 0 0 0 z ł . ; udział w płaca się ra ta m i dowolnemi, lecz m usi wynosić 2 0% udzie

lonej pożyczki.

Członek z udziałem od 5 —50 zł. m a na W aln. zgrom a

dzeniach 1 g ło s ; od 51 do 150 zł. 2 gł., od 151— 300 zł.

3 gło sy; od 301— 500 zł. 4 głosy; od 501— 750 5 głosów ; od 751 do 1000 zł. 6 głosów.

R ada zawiadowcza sk ład a się z pro tektora Tow arzy

stw a J a n a Gotza i 1 1 członków; obecny prezes: T ytus Dobrzyński.

Dyrekcya składa się z 3 członków, kasyer nie jest członkiem Dyrekcyi, tylko urzędnikiem Tow arzystw a; obecni