"Uczucia erotyczne młodzieży szkolnej: (analiza psychologiczna)", Władysław Kazior, Rzeszów 1969 : [recenzja]

Stefan Bryksa

"Uczucia erotyczne młodzieży

szkolnej: (analiza psychologiczna)",

Władysław Kazior, Rzeszów 1969 :

[recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 8/1, 255-261

S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K 8/1972/1

Z Z A G A D N IE Ń PSYCHOLOGII

N ow ik J . B., F iło s o w s k ije w o p ro s y m o d ie lir o w a n ija p s ic h ik i, M o­ skw a 1969.

W ładysław K a z io r , U czu cia e r o ty c z n e m ło d z ie ż y s z k o ln e j (A n a liz a p s y ­

ch o lo g iczn a). R zeszó w 1969 s. 208 n a k ł. 380 + 50 egz.

W ładysław K a z io r, k ie r o w n ik z a k ła d u p sy c h o lo g ii w W S P w R zeszo ­ w ie z a ją ł się w s w o je j p ra c y w a ż n y m a m a ło d o tą d z b a d a n y m z a ­ gadnieniem ż y c ia e ro ty c z n e g o m ło d z ie ż y sz k o ln e j w P o lsce. W y sz e d ł z założenia, że e r o ty k a o b e jm u je d w ie d z ie d z in y : 1) u c z u c ia e ro ty c z n e stanow iące o d p o w ie d n ik p sy c h ic z n y i s u b lim o w a n ą fo rm ę in s ty n k tu płciowego, 2) p o p ę d do ro z ła d o w a n ia n a p ię c ia s e k s u a ln e g o (s. 14 i 15). W sw ojej p r a c y o m a w ia ty lk o p ie r w s z ą d z ie d z in ę , a le b y n a jm n ie j n ie ogranicza się d o u c z u ć w śc is ły m z n a c z e n iu . P is z e te ż o w y o b ra ż e n ia c h (m arzenia e ro ty c z n e ), o a k ty w n o ś c i z e w n ę trz n e j (ra n d k i), b a d a m y ś li i p o stan o w ien ia z w ią z a n e z ż y c ie m e ro ty c z n y m . T e m a te m p ra c y są wszelkie p rz e ż y c ia e ro ty c z n e , a n ie ty lk o u c z u c ia . A u to r c h c ia ł z a ­ pewne o d d z ie lić te p rz e ż y c ia od p rz e ż y ć c z y sto s e k s u a ln y c h . U ż y w a ­ ją c te rm in u „ u c z u c ia e ro ty c z n e ” p o sz e d ł za ty m i, k tó r z y — ja k J ó z e f P ieter w s w o im s ło w n ik u — o p ró c z u c z u ć p ro s ty c h p r z y jm u ją u c z u c ia złożone a lb o w y ższe i z a lic z a ją do n ic h m iło ść. P rz e ż y c ia m i s e k s u ­ alnym i in t e r e s u j e się K a z io r o ty le , o ile w y s tę p u ją o n e ja k o s k ł a d ­ n ik i m iłości s z k o ln e j.

B adania a u to r a m o g ą z a im p o n o w a ć z a ró w n o s z e r o k im w a h la r z e m m etod (k w e s tio n a riu s z e , o d p o w ie d z i n a k o n s tr u o w a n e lis ty do r e d a k c ji,

a u te n ty c z n e lis ty , d z ie n n ic z k i- p a m ię tn ik i, w y w ia d y , d y sk u s je ), j a k i b o ­ g a c tw e m p ro b le m a ty k i o ra z ilo śc ią z b a d a n y c h osób. K w e s tio n a r iu s z e d la m ło d z ie ż y w y p e łn iły 2752 o so b y w w ie k u 12— 18 la t, k w e s tio n a riu s z d la d o ro s ły c h (19—23 la t) — 862 osoby. P ró c z te g o a u to r z b a d a ł 573 o d p o w ie d z i n a listy , 742 a u te n ty c z n y c h lis tó w w y p o ż y c z o n y c h p rz e z s tu d e n tó w , 38 d z ie n n ic z k ó w i p rz e p r o w a d z ił w y w ia d y z 62 o so b am i. T a k s z e ro k ic h b a d a ń m ło d z ie ż y b y ło c h y b a w P o ls c e b a rd z o m ało .

B a d a n ia m ło d o c ia n y c h do l a t 18 o g ra n ic z y ł a u to r do sz k ó ł ś r e d n ic h i z a w o d o w y c h w o je w ó d z tw a rz e sz o w sk ie g o . B a d a n ia d o ro s ły c h d o ty ­ czy ły s tu d e n tó w W S P i SN w R ze sz o w ie w w ię k sz o ś c i p o c h o d z ą c y c h z w o je w ó d z tw p o łu d n io w o w s c h o d n ic h . J e d y n ie lis ty do r e d a k c j i p ism m ło d z ie ż o w y c h s ta n o w ią c e 1/10 m a t e r ia łu p o c h o d z iły z c a łe j P o ls k i. W o je w ó d z tw o rz e s z o w s k ie to w o je w ó d z tw o o p rz e w a d z e w si i m a ły c h o ś ro d k ó w m ie js k ic h , n ie p o z b a w io n e je d n a k p rz e m y s łu (R zeszów , S t a ­ lo w a W o la, J a r o s ła w ) i n o w o p o w s ta ły c h z a g łę b i (T a rn o b rz e g ). Z teg o w z g lę d u b a d a n ia p rz e p r o w a d z o n e n a ty m te r e n ie m o g ą u c h o d z ić za r e p r e z e n ta ty w n e d la c a łe j P o ls k i p ro w in c jo n a ln e j.

K w e s tio n a r iu s z , k tó r y m b a d a n o m ło d z ie ż m a fo rm ę p o ś r e d n ią m ię ­ dzy k w e s tio n a riu s z e m a a n k ie tą . P r z e w a ż a ją w n im p y ta n ia r o z s tr z y g ­ n ię c ia . T y lk o n ie k tó r e w y m a g a ją w y lic z e n ia n p . z a le t s y m p a tii lu b o b sz e rn ie js z e g o o p is u np. p rz e ż y ć po z e rw a n iu m iło ści. U m ie js c o w ie ­ n ie p y ta ń 19 i 20 (o z a in te re s o w a n ia tr e ś c ią k s ią ż e k i film ó w ) n a k o ń ­ cu k w e s tio n a r iu s z a po p y ta n ia c h d o ty c z ą c y c h m iło ś c i s p r a w ia , że o d ­ p o w ia d a ją c y n a n ie są z a s u g e r o w a n i te m a ty k ą , o k tó r e j m y ś le li p rz y w y p e łn ia n iu p o p rz e d n ic h p y ta ń , i ic h p rz y p o m n ie n ia o d tw o rz ą n ie d o ­ k ła d n i e fa k ty c z n y s ta n z a in te re s o w a ń . P y ta n i a te p o w in n y b y ć u m ie s z ­ czo n e n a p o c z ą tk u k w e s tio n a r iu s z a po p u n k c ie d ru g im . P y ta n i e 23 „ J a k ie u c z u c ia e ro ty c z n e ch cesz je szcze p o z n a ć ? (m iłość ro m a n ty c z n a , z m y s ło w a , m iło ś ć m a łż e ń s k a , m a r z e n ia e ro ty c z n e , d u rz e n ie , s y m p a tia (p o d k re śl, d o p isz)” z a k ła d a ro z u m ie n ie te r m in ó w p sy c h o lo g ic z n y c h i je s t z b y t t r u d n e d la w ię k sz o ś c i m ło d o c ia n y c h . P y ta n ie to z w ra c a u w a g ę n a ró ż n o ro d n o ś ć p rz e ż y ć e ro ty c z n y c h i to w o d e rw a n iu od o soby p a r t n e r a , a p rz e z to m oże o sw o ić z p rz y g o d o w y m lu b p rz y je m n o ś c io ­ w y m tr a k to w a n ie m m iło ści. O d p o w ie d z i n a p o w y ższe p y ta n ia n ie zo­ s ta ły w p ra c y w y k o rz y s ta n e .

S to s o w a n ie teg o sam e g o k w e s tio n a r iu s z a do b a d a ń m ło d zieży od 12 do 18 r o k u ży cia n ie p o w in n o b u d z ić z a s trz e ż e ń , p o n ie w a ż p y ta n ia s f o rm u ło w a n e są z ro z u m ia le , a n ie lic z n e w y ra z y o bce n p . d y sta n s, e ro ty c z n e , in ty m n e , a ta k ż e cel p ra c y i tr e ś ć p o szczeg ó ln y ch p y ta ń , z o sta ły w y ja ś n io n e p rz e z o b ecn eg o n a s a li b a d a c z a , k tó r e m u to w a r z y ­ sz y li c z a se m s tu d e n c i W S P . K w e s tio n a r iu s z e z o sta ły s k o n tro lo w a n e na p ró b n y c h g ru p a c h . W y p o w ie d z i u z y s k a n e od m ło d z ie ż y w y p e łn ia ją c e j k w e s tio n a r iu s z e są z b ie ż n e z w y p o w ie d z ia m i u z y s k a n y m i p rz y p o m o cy

innych m e to d . Z a s tr z e ż e n ia m oże w z b u d z ić f a k t, że w c z a sie w y p e ł­ niania p rz e z u c z n ió w k w e s tio n a riu s z y n a s a li b y ł o b e c n y ró w n ie ż nauczyciel d a n e j k la s y , n ie w szęd zie, ale jeg o o b ecn o ść b a d a c z lo ja l­ nie zaznaczył.

A u to r o g ra n ic z y ł się do z e w n ę trz n e g o o p is u b a d a ń d o łą c z a ją c do pracy w fo r m ie a n e k s ó w o b a k w e s tio n a r iu s z e i lis ty do r e d a k c ji, n a które m ło d z ie ż o d p o w ia d a ła . N ie p o d a ł, w ja k i sp o só b z o sta ły w y k o ­ rzystane p o sz c z e g ó ln e m e to d y , i d o p ie ro c z y ta ją c p r a c ę m o ż e m y z a u ­ ważyć, że k w e s tio n a r iu s z e d o s ta rc z y ły m a te r i a łu do d a n y c h lic z b o ­ wych i z e s ta w ie ń s ta ty s ty c z n y c h , zaś lis ty , d z ie n n ic z k i, a ta k ż e k w e ­ stio n a riu sz e d la d o ro s ły c h , s ta n o w ią ź ró d ło d łu ż s z y c h c y ta tó w il u s t r u ­ jących p o g lą d y i p o s ta w y m ło d z ie ż y . B yć m oże w c z e śn ie jsz e b a d a n ie listów p r y w a tn y c h i d z ie n n ic z k ó w p o z w o liło b a d a c z o w i n a s f o rm u ło ­ wanie k w e s tio n a r iu s z y i n a p is a n ie lis tó w - p r z y n ę t (a n e k s C), a le to p rzy p u szczen ie m u s i p o z o sta ć d o m y s łe m re c e n z e n ta .

A utor n ie p o d a ł z ja k ic h o p ra c o w a ń z a c z e rp n ą ł p o d s ta w y te o r e ­ tyczne p rz e d s ta w io n e w ro z d z ia le p ie rw s z y m , sz c z e g ó ln ie p o d z ia ł i r o z ­ wój u czu ć e ro ty c z n y c h . O d n o si się w ra ż e n ie , że p u n k t 5 ro z d z ia łu I prz e d sta w ia o g ó ln ie z n a n e w ia d o m o ś c i, d la k tó r y c h n ie p o tr z e b a p o ­ dawać ź ró d e ł (§ 1), to z n o w u m o ż n a są d z ić , że a u to r r e f e r u je w s k r ó ­ cie w ła sn e tw ie r d z e n ia , do k tó r y c h d o sz e d ł w w y n ik u p rz e p r o w a d z o ­ nych b a d a ń (§ 2—§ 5). O m a w ia ją c g e n e z ę u c z u ć e ro ty c z n y c h (§ 1) p o d ­ kreśla w y łą c z n ie w p ły w g ru c z o łó w p łc io w y c h i o s o b n ik a p łc i o d m ie n ­ nej. N ie z w ra c a u w a g i n a sp o łe c z n e c z y n n ik i w p ły w a ją c e n a k s z t a ł­ tow anie się p rz e ż y ć e ro ty c z n y c h , c h o ć w k w e s tio n a riu s z u są n a te n tem at o d p o w ie d n ie p y ta n ia .

Całość p ra c y p o d z ie lił a u to r n a tr z y n ie r ó w n e o b ję to ś c ią ro z d z ia ły , z których p ie r w s z y „ R o z w a ż a n ia te o r e ty c z n e ” o m a w ia m e to d y i p r z e d ­ m iot b a d a ń , d w a d a ls z e , n a jo b s z e rn ie js z e , p r z e d s ta w ia ją w y n ik i b a ­ dań, z ty m że ro z d z ia ł d ru g i „ B a d a n ia u c z u ć e ro ty c z n y c h ” p r e z e n tu je poszczególne p rz e ż y c ia e ro ty c z n e (a d o ra c ję , m a r z e n ia , s y m p a tię , m i­ łość szk o ln ą, r a n d k i) , a ro z d z ia ł tr z e c i „ P rz e ż y c ia e ro ty c z n e w p o g lą ­ dach m ło d z ie ż y ” o m a w ia c z y n n ik i p sy c h o s p o łe c z n e to w a rz y s z ą c e g łó w ­ n ie s y m p a tii i m iło ś c i sz k o ln e j (od czego z a le ż y p o d o b a n ie się, p la ­ now anie ro d z in y , p rz e s z k o d y w m iło śc i, tr w a ło ś ć u czu ć, z e rw a n ie , wpływ u c z u ć e ro ty c z n y c h , s to s u n e k ro d z ic ó w ). T y tu ł ro z d z ia łu t r z e ­ ciego je s t n ie a d e k w a tn y . N a z w a n ie je d n o s tro n ic o w e g o z a k o ń c z e n ia ro z ­ działem c z w a rty m je s t c h y b a p o m y łk ą . O b a z a s a d n ic z e ro z d z ia ły (II i III) p r e z e n tu ją w y n ik i b a d a ń u z y s k a n e w s p o m n ia n y m i ju ż m e to d a ­ m i. W pływ li te r a t u r y p r z e d m io tu z d a je się b y ć w ię k sz y w ro z d z ia le drugim, ch o ć n ie je s t ła tw y do u c h w y c e n ia . W ie le p rz y p is ó w z o sta ło doczepionych do te k s tu w sp o só b s z tu c z n y n p . p rz y p is y 38, 52, 53, 55, 61, a z n o w u w in n y c h m ie js c a c h n ie m a o d n o ś n ik a n p . n a s. 18, g d zie 17 — Studia P h il. C h ristia n a e 8(1972)1

a u to r p o le m iz u je z o k re ś le n ie m m iło ś c i m ło d z ie ń c z e j u ż y ty m p rz e z p ro f. B a le y a . P r e z e n tu ją c p o szczeg ó ln e p rz e ż y c ia e ro ty c z n e a u to r n ie o g ra n ic z a się do ic h o p isu , a le w o p a rc iu o z e s ta w ie n ia s ta ty s ty c z n e p r z e d s ta ­ w ia ic h ro z w ó j ilo śc io w y w p o szc z e g ó ln y c h la ta c h . Ś le d z i ta k ż e ic h ro z w ó j ja k o ś c io w y p o d a ją c , ja k ie n o w e e le m e n ty u b o g a c a ją p o szcze­ g ó ln e p rz e ż y c ia e ro ty c z n e m ło d z ie ż y s ta rs z e j. W y d a je się je d n a k , że n ie p o trz e b n ie p r z y ją ł z a s a d ę o m a w ia n ia p o szc z e g ó ln y c h p rz e ż y ć o so ­ b n o d la k a ż d e g o r o k u życia. O p isy i w y p o w ie d z i z n ie k tó ry c h l a t są n ie p o trz e b n e , je ż e li m ię d z y p rz e ż y c ia m i n a jb liż s z y c h l a t n ie m a z a ­ s a d n ic z e j ró ż n ic y . N a le ż a ło r a c z e j o m a w ia ć d a n e z ja w is k o w p o s ta c i c h a r a k te r y s ty c z n e j d la ró ż n y c h g r u p w ie k u d z ie lą c o p isy ty lk o w e d łu g p łci. P r a c a p is a n a ta k im s y s te m e m b y ła b y o w ie le b a rd z ie j p r z e jr z y ­ s ta i co n a jm n ie j o je d n ą tr z e c ią k ró ts z a . O m a w ia n ie p o szczeg ó ln y ch l a t b y ło jesz c z e d la te g o n ie c e lo w e , że sp o só b u s ta le n ia w ie k u m ło ­ d zież y je s t w ty c h b a d a n ia c h n ie p re c y z y jn y . P y ta n i a d o ty c z ą c e w ie k u b rz m ią : „ Ile m a s z la t? ... W k tó r e j je s te ś k la s ie ? ...” i „ J e s te m s t u d e n ­ te m ... r o k u s tu d ió w ... m a m ... l a t ż y c ia ” . P y ta n i a te u m o ż liw ia ją n ie w ła ś c iw ą o d p o w ie d ź ty m b a d a n y m , k tó r y m w c z a sie b a d a n ia b r a ­ k u je je d n e g o czy d w u m ie się c y do k tó r e jś ta m n a s te j ro c z n ic y u r o ­ d zin . J e d n i z n ic h m o g li p o d a ć u k o ń c z o n y ro k ży c ia , d ru d z y ro k je s z ­ cze n ie z a c z ę ty . W o b u k w e s tio n a r iu s z a c h n a le ż a ło ra c z e j n a p is a ć „ U k o ń c z y łe m ... l a t ” . J a k ju ż w s p o m n ia n o b a d a n ia z o s ta ły p rz e p r o w a d z o n e n a te r e n ie w o je w ó d z tw a rz e s z o w sk ie g o . P r e z e n tu ją c w y n ik i sw o ic h b a d a ń K a z io r n ie p o ró w n u je ic h z w y n ik a m i b a d a ń p rz e p r o w a d z o n y c h w in n y c h m ie js c a c h , z w ła sz c z a n a te r e n ie w ie lk ic h m ia s t (W a rsz a w a , t r ó j m i a ­ sto), g d z ie p ro w a d z o n o p o d o b n e b a d a n ia . P o r ó w n a n ia ta k ie p o z w o li­ ły b y z o b aczy ć ró ż n ic e w p rz e ż y c ia c h e ro ty c z n y c h m ło d zieży w ie lk o ­ m ie js k ie j i p r o w in c jo n a ln e j. W p ra c y n ie u w z g lę d n io n o ta k ż e lic z n y c h w s p ó łz a le ż n o śc i m ię d z y p o sz c z e g ó ln y m i fo r m a m i p rz e ż y ć e ro ty c z n y c h a ta k im i c z y n n ik a m i, ja k p o c h o d z e n ie sp o łe c z n e ro d z ic ó w , m ie s z k a ­ n ie w in te r n a c ie , d o ja z d y do sz k ó ł czy p rz e b y w a n ie n a s ta n c ji. P o ­ ró w n u ją c p y ta n ia k w e s tio n a riu s z y z m a te r ia łe m p rz e d s ta w io n y m w p r a ­ cy m o ż n a z a u w a ż y ć , że a u to r n ie w y k o rz y s ta ł w s z y s tk ic h o tr z y m a n y c h w y p o w ie d z i. W p ra c y z o sta ły p o m in ię te ta k i e z a g a d n ie n ia , ja k sp o só b p o jm o w a n ia m iło ści, c z y n n ik i w p ły w a ją c e p o b u d z a ją c o n a ży cie e ro ­ ty c z n e , ro z w ó j o cen y p a r t n e r a u m ło d z ie ż y d o ro s łe j (na p o d s ta w ie p y ta n i a 11). B y ć m o że a u to r p r z e d s ta w i te z a g a d n ie n ia w o so b n y c h o p ra c o w a n ia c h .

D u ż ą w a d ą p ra c y je s t c h a o ty c z n y sp o só b p is a n ia . A u to r c zęsto p o ­ w ta r z a się w o p is a c h . N a s. 89 p o w ta r z a n ie p o trz e b n ie d ość o b s z e rn y c y ta t z li s t u u m ie sz c z o n y ju ż n a s. 82. N a s. 53 i 54 p o w in n o b y ć

po d su m o w an ie z ja w is k a a d o r a c ji w ogóle, ty m c z a s e m a u to r p o w tó ­ rzył tu d o sło w n ie te k s t p o d s u m o w a n ia a d o r a c ji a k to r ó w ze s. 43. C zę­ sto w y m ie n ia c z y n n ik i od k tó r y c h d a n e z ja w is k o zale ży , a n ie m ó w i na ile i w ja k i sp o só b od n ic h zale ży . Ż le f o r m u je p o sz c z e g ó ln e a k a ­ pity — z a c z y n a n ie p o trz e b n ie od n o w e j lin ii, to z n o w u n ie s to s u je in te rlin ii ta m , g d z ie tr z e b a . S z c z e g ó ln ie c h a o ty c z n ie n a p is a n y je s t frag m en t o m iło ś c i s z k o ln e j. N ie k tó r e te m a ty p rz e d s ta w io n e w ro z ­ dziale trz e c im są o p ra c o w a n e o w ie le le p ie j, są b a r d z ie j z w a r te i t r e ­ ściwe. Z a le tą p ra c y je s t u m ie sz c z e n ie w n ie j w ie lk ie j ilo ści w y p o w ie d z i osób b a d a n y c h , k tó r e d o s ta r c z a ją in f o r m a c ji o a tm o s fe r z e ż y c ia e r o ­ tycznego m ło d zieży . J e d n a k K a z io r c zęsto d a je się z w a b ić ja k i e jś c h a ­ ra k te ry s ty c z n e j w y p o w ie d z i i n a p rz ó d p r z e d s ta w ia je j d a n e w fo rm ie w łasnej r e la c ji, a p o te m p r z y ta c z a w y p o w ie d ź b a d a n e g o ja k o i l u s t r a ­ cję. R e z u lta te m ta k ie j m e to d y je s t o g ro m n a ró ż n o ro d n o ś ć p o s ta w , m o ­ tywów, z a c h o w a ń , n ie c o ty lk o u p o r z ą d k o w a n a p rz e z o d n ie s ie n ie do wieku i p łci. P r z y k o ń c u p u n k tu p o d a n e je s t z a z w y c z a j z b io rc z e z e ­ staw ienie p rz e d s ta w io n y c h z ja w is k , co o c z y w iśc ie u ła t w i a o g ó ln ą o r ie n ­ tację.

Na p o c z ą tk u p ra c y K a z io r w y m ie n ia h ip o te z y , z k tó r y m i p r z y s tę ­ puje do b a d a ń . H ip o te z y w n a u k a c h e m p iry c z n y c h s ą p u n k te m w y j­ ścia d la b a d a ń , k tó r e p o w in n y je p o tw ie r d z ić i u z a s a d n ić lu b o b alić. Na z a k o ń c z e n ie n in ie js z e j r e c e n z ji w a r to się z a s ta n o w ić , czy K a z io r jako b a d a c z z d o ła ł p o tw ie r d z ić p r z y ję te z a ło ż e n ia i ty m sa m y m u z a ­ sadnić je , i czy p o tr a f ił p r z e d s ta w ić to w s w o je j p r a c y w sp o só b p rz e k o n y w a ją c y d la c z y te ln ik a .

S to su n k o w o n a jle p ie j u z a s a d n io n e je s t z a ło ż e n ie c z w a rte , „że u c z u ­ cia e ro ty c z n e o d g r y w a ją w ie lk ą ro lę w tw o rz e n iu się o so b o w o ści d o ­ ra s ta ją c e j m ło d z ie ż y ”. P o tw ie r d z e n ie te g o z a ło ż e n ia m o ż n a z n a le ź ć w czasie le k t u r y w ię k sz o ś c i p u n k tó w ro z d z ia łu trz e c ie g o , z w ła sz c z a w e fra g m e n ta c h o w p ły w ie u c z u ć e ro ty c z n y c h , o p rz e ż y c ia c h po z e r w a ­ niu m iłości. J u ż sa m o w y lic z e n ie d z ie d z in ży cia , n a k tó r e m iło ść w p ły ­ wa k o rz y s tn ie , ś w ia d c z y o w ie lk im je j z n a c z e n iu d la ro z w o ju o so b o ­ wości. S z k o d a , że w y p o w ie d z i m ło d z ie ż y n a te te m a ty n ie z o sta ły sk o n fro n to w a n e z o d p o w ie d z ia m i n a p y ta n ia : l d „Z a ja k ie g o u c z n ia się u w a ż a sz ? ” , l e „C zy u p r a w ia s z s p o r t? ”, l f „C zy n a le ż y s z do Z H P , ZMS, ZM W , k o ła z a in te r e s o w a ń ? ” B yć m oże a u to r d o k o n a ł te j k o n ­ frontacji d la sie b ie , a le w p r a c y n ie p r z e d s ta w ił je j w y n ik ó w .

Założenie trz e c ie , „że p rz e b ie g p ro c e s ó w ro z w o jo w y c h w d z ie d z in ie uczuć e ro ty c z n y c h je s t z a le ż n y od o b y c z a jó w p a n u ją c y c h n a w si, w m ia ste c z k a c h i w m ia s ta c h ” , n ie m o g ło b y ć p rz e k o n y w a ją c o u z a ­ sadnione ze w z g lę d u n a p o m in ię c ie w b a d a n ia c h o b y c z a jo w o śc i ty c h środow isk. W k w e s tio n a r iu s z a c h n ie m a p y ta ń o o b y c z a je e ro ty c z n e

p a n u ją c e w m ie js c a c h z a m ie s z k a n ia czy p o c h o d z e n ia b a d a n y c h . A u ­ t o r n ie o d w o łu je się te ż do in n y c h b a d a ń te j d zied z in y . P o z a ty m c z ę ść m ło d z ie ż y m ie s z k a w in t e r n a t a c h i ta m p rz e ż y w a s w o je u cz u c ia e ro ty c z n e n ie z a le ż n ie od w p ły w u ś r o d o w is k a ro d z in n e g o .

Z a ło ż e n ie d ru g ie , „że w o g ó ln y m r o z w o ju m ło d z ie ż y u c z u c ia (e ro ­ ty c z n e ) w y p r z e d z a ją p r a g n ie n ia s e k s u a ln e ”, ró w n ie ż n ie m o g ło b y ć p o tw ie rd z o n e , b o K a z io r n ie b a d a ł n ie z a le ż n ie ż y c ia se k s u a ln e g o , o k tó ­ r y m m ó w i w d ru g im czło n ie z a ło ż e n ia . B a d a ł je ty lk o o ty le , o ile w y s tę p o w a ło w p o łą c z e n iu z u c z u c ia m i e ro ty c z n y m i. W r e z u lta c ie n ie w ie m y , ja k i p r o c e n t s ta n o w i m ło d zież, k tó r a p rz e ż y c ia e ro ty c z n e p o d ­ p o rz ą d k o w u je m iło ści. L ic z n e z a p e w n ie n ia a u to r a s u g e r u ją , że ta k a m ło d z ie ż s ta n o w i w ięk szo ść. W y n ik i b a d a ń n a d tr e ś c ią m a r z e ń e r o ­ ty c z n y c h c h ło p c ó w i d z ie w c z ą t, a n a liz a m o ty w ó w n a w ią z y w a n ia s y m ­ p a t i i i in n e o k o lic z n o śc i m o g ły b y d o sta rc z y ć d a n y c h do u z a s a d n ie n ia te g o z a ło ż e n ia a le tu w ła ś n ie r e z u lta t y b a d a ń n ie są je d n o z n a c z n e . U c h ło p có w tr e ś c ią m a r z e ń e ro ty c z n y c h s ą n a jc z ę ś c ie j p rz e ż y c ia s e k ­ s u a ln e , m o ty w a m i n a w ią z y w a n ia s y m p a tii są u w ię k sz o ś c i z n ic h p r a ­ g n ie n ia p o c a łu n k ó w i p ieszczo t, p r a g n ie n ia z a im p o n o w a n ia o to cze n iu , a n ie p rz e ż y c ia to w a rz y s k ie i p r a g n ie n ia u c z u ć a ltru is ty c z n y c h .

Z a ło ż e n ie p ie rw s z e „ n a sz a m ło d z ie ż p rz e ż y w a u c z u c ia e ro ty c z n e n a ­ c e c h o w a n e trz e ź w o ś c ią i re a liz m e m ” je s t t a k o g ó ln ik o w e , że ju ż to sa m o u n ie m o ż liw ia je g o p o tw ie r d z e n ie d ro g ą b a d a ń e m p iry c z n y c h . N ie w ie m y , ja k ie m a j ą b y ć k r y t e r i a trz e ź w o ś c i i re a liz m u , w ja k ic h d z ie ­ d z in a c h te cech y m a ją się p rz e ja w ia ć . L e k tu r a p ra c y p o z o s ta w ia sp rz e c z n e w r a ż e n ia z te j m a te r ii. W je d n y m m ie js c u a u to r z a p e w n ia , że np. d z ie w c z ę ta r e a lis ty c z n ie i trz e ź w o o c e n ia ją s w o ją s y tu a c ję w sp o łe c z e ń stw ie i w y k a z u ją d u żo in ic ja ty w y w ż y c iu e ro ty c z n y m , ch o ć są o s tro ż n e w d o p u s z c z a n iu do s to s u n k ó w se k s u a ln y c h , a g d zie in d z ie j s tw ie rd z a , że m ło d z ie ż p la n u j ą c a ż y c ie r o d z in n e n ie p rz e w i­ d u je k o n flik tó w , p o tr z e b y u s tę p s tw , w id z i ro d z in ę w y iz o lo w a n ą , w o l­ n ą od w p ły w ó w sp o łe c z e ń stw a .

W y d a je się, że K a z io r z b y t często k a ż e c z y te ln ik o w i w ie rz y ć sw o ­ im tw ie r d z e n io m i u o g ó ln ie n io m n ie p o d a ją c d o w o d ó w w p o s ta c i d a ­ n y c h lic z b o w y c h , a n a liz i p o ró w n a ń . T a m , g d z ie p o d a je u z a s a d n ie n ia , n ie w ia d o m o , czy o p ie r a ją się o n e n a w y n ik a c h p rz e p ro w a d z o n y c h b a ­ d a ń , czy te ż są to u w a g i w s ty lu ro z w a ż a n io w y m . N ie z m ie n ia s y t u a ­ c ji c y to w a n ie sz e re g u w y p o w ie d z i osób b a d a n y c h . N ie zaw sz e w ie m y , n a ile te w y p o w ie d z i są r e p r e z e n ta ty w n e d la o g ó łu b a d a n y c h , a z re s z ­ t ą s a m e w y p o w ie d z i n ie św ia d c z ą o fa k ty c z n y m s ta n ie d a n e g o z ja ­ w isk a . P r a c a K a z io ra d a le k a je s t od d o sk o n a ło śc i, n ie m n ie j je s t o n a w a ż ­ n a. N a p e w n o z a in te r e s u je in n y c h b a d a c z y m ło d z ie ż y i p o zw o li n a p o ró w n a n ie w y n ik ó w in n y c h b a d a ń . Z w y k łe m u c z y te ln ik o w i z w ró c i

uwagę n a s z e re g p ro b le m ó w , k tó r e b y ł s k ło n n y u jm o w a ć d o tą d w z n a c z n y m u p ro s z c z e n iu . L e k tu r a p r a c y K a z io ra p rz e k o n u je , ja k bardzo p rz y teg o r o d z a ju b a d a n ia c h p o tr z e b n a je s t d o b ra s y s te m a ty ­ zacja u jm u ją c a z a s a d n ie z ja w is k a ty p o w e , w a ż n e w sp ó łz a le ż n o śc i i tre n d y ro z w o jo w e . P o tr z e b n e są d a ls z e b a d a n ia ż y c ia m ło d zieży z ró żn y ch ś r o d o w is k g e o g ra fic z n y c h P o ls k i; n ie ty lk o m ło d z ie ż y szk ó ł średnich, a le ta k ż e m ło d z ie ż y p r a c u ją c e j i p o z o s ta ją c e j b ez z a ję c ia . Jedynie k o m p le k s o w e b a d a n ia ż y c ia m ło d z ie ż y p o z w o lą w ła ś c iw ie u ją ć i ocenić je j p o s ta w ę w ja k i e jś je d n e j d z ie d z in ie .

S te f a n B r y k s a

N owik J . B ., F iło s o w s k ije w o p r o s y m o d ie lir o w a n ija p s ic h ik i, Iz d a te l-

s tw o „ N a u k a ”, M o s k w a 1969, 174. J. B. N o w ik w y d a ł w r o k u 1963 k s ią ż k ę p o d ty tu łe m : „ C y b e rn e ty k a . Filozoficzne i so c jo lo g ic z n e p r o b le m y ”, a w r o k u 1965 „O m o d e lo w a n iu złożonych s y s te m ó w ”. O m a w ia n a p r a c a je s t n a s tę p n ą p o z y c ją a u to r a dotyczącą z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z c y b e rn e ty k ą . 1. W p ro w a d z e n ie m do z a g a d n ie ń p o d ję ty c h w o m a w ia n e j p ra c y jest' wstęp do k s ią ż k i o p ra c o w a n y p rz e z B. W . B ir ju k o w a i J . S. G ie łłie r a pt.: „O m o d e lo w a n iu c y b e rn e ty c z n y m p o z n a w a ln y c h p ro c e s ó w p s y ­ chicznych” (7— 28). C z y te ln ik z n a jd u j e tu b o g a tą l i t e r a t u r ę p rz e d m io tu oraz o m ó w ie n ie p u n k tu w y jś c ia w b a d a n ia c h c y b e rn e ty c z n y c h , m e to d stosow anych w ty c h b a d a n ia c h , ja k ró w n ie ż tr u d n o ś c i n ie ro z w ią z a ­ nych do d z is ia j w te j d z ie d z in ie . P o d s ta w o w y m z a g a d n ie n ie m je s t p o ­ znanie p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w p r a c y in t e le k t u a ln e j m ó zg u lu d z k ie g o i na ty m m . in. z e ś r o d k o w u ją się b a d a n ia c y b e rn e ty k i.

A utor w e w p ro w a d z e n iu (29—54) in f o r m u je c z y te ln ik a o filo z o fic z ­ nych z a g a d n ie n ia c h m o d e lo w a n ia p s y c h ik i. P o d k r e ś la z w ią z e k m o d e li cy b ern ety czn y ch ze śro d o w is k ie m , d y n a m ik ę i o p ty m a ln o ś ć k ie r o w a ­ nia, s p r a w d z a ln o ś ć f u n k c ji ty c h m o d e li, u p ro s z c z e n ie zło żo n y c h s y s te ­ mów o ra z b r a k p e łn e g o p o z n a n ia s y s te m u m o d e lo w a n e g o . 2. W ro z d z ia le „ M o d e lo w a n ie c y b e rn e ty c z n e p s y c h ik i a m o n iz m d ia - le k ty c z n o -m a te ria lis ty c z n y ” (55— 67) a u to r p o d k re ś la je d n o ś ć m a t e r i i ż y ­ wej i m a r tw e j o ra z z w ią z e k m a t e r ii z p ro c e s a m i p sy c h ic z n y m i. N ie ­ które f u n k c je s y s te m ó w c y b e rn e ty c z n y c h m a j ą ce c h y p ro c e s ó w p s y ­ chicznych. R o zw ó j c y b e rn e ty k i za le ż y od p o z n a n ia fiz jo lo g ii o ś ro d k o ­ wego u k ła d u n e rw o w e g o .

„O g ran iczo n o ść c y b e rn e ty c z n y c h m o d e li m y ś le n ia ” (88— 134) s p r o w a ­ dza do n a s tę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : a) p ro b le m c ią g ó w s k o ń c z o n y c h i n ie ­