Dariusz Buksik
Sprawozdanie z XI Konferencji SPCH:
Psychologia i psychoterapia wobec
zaburzeń osobowości(...) Konstancie
k. Warszawy, 15-17 IV 2005
Studia Psychologica nr 6, 301-304
S tu d ia Psychologica U K S W 6 (2005) s. 301-304
D A R IU S Z B U K S IK
U n iw ersy tet K ard y n ała S tefan a W yszyńskiego
SPRAWOZDANIE Z XI KONFERENCJI SPCH, PSYCHOLOGIA
I PSYCHOTERAPIA WOBEC ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI.
SYMPTOMATOLOGIA I DIAGNOSTYKA; PRZYCZYNY I SKUTKI;
PROFILAKTYKA I TERAPIA ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI.
KONSTANCIE K. WARSZAWY, 15-17 IV 2005
W dniach o d 15 do 17 kw ietnia 2005 r. w K onstancinie, k. Warszawy odbyła się k o n feren cja n a ukow a pośw ięcona problem atyce sym ptom atologii o raz diagnostyce osobowości.
K o n fe re n c ja z o sta ła zo rg an izo w an a p rz e z S tow arzyszenie Psychologów C hrześcijańskich (S P C h), k tó re zo sta ło p o w o łan e do istn ie n ia 20 w rześn ia 1995 r. C elem Stow arzyszenia je st p ro p ag o w an ie p e łn e g o rozw oju osoby ludzkiej, p o m o c w d ą ż e n iu do z in teg ro w an ia rozw oju psychicznego i duchow ego o raz o c h ro n a z d ro w ia psychicznego i duchow ego człow ieka. W śró d w ielu inicjatyw Stow arzyszenia należy w ym ienić: S tudium p sy ch o terap ii, k tó re g o celem je st k ształcen ie p sy c h o te ra p e u tó w chrześcijańskich. S tu d iu m je st fo rm ą k sz ta łc e n ia p o d y p lo m o w e go, ad reso w an e je s t do psychologów i p sy c h o te ra p e u tó w ; S tu d iu m p o rad n ictw a, k tó re g o celem je s t k ształcen ie d o rad có w chrześcijańskich p rz e z d o sta rc z e n ie p raktycznych u m ie ję tn o śc i z z a k re s u psychologii dla osób pracujących w o śro d k ach p o rad n ictw a, p o sługujących w e w sp ó ln o tach , p a ra fia c h lub innych instytucjach, gdzie p o trz e b n e są u m ie ję tn o śc i i w ied za psychologicz n a (np. p edagodzy, pracow nicy socjalni); S tu d iu m podstaw ow ych u m ie ję tn o śc i psychologicz nych, k tó re ad reso w an e je st do osób nie m ających dośw iadczenia w zak resie p sy ch o terap ii, p o sługujących w e w sp ó ln o tach , pracujących w o śro d k ach p o ra d n ic tw a lub w innych instytucjach, gdzie p o trz e b n e są u m ie ję tn o śc i i w iedza psychologiczna (pracow nicy socjalni, pedagodzy, in n e zaw ody, k tó re w ym agają k o n ta k tó w z lu d źm i). S tow arzyszenie w sw oich o śro d k ach świadczy p o m o c psychologiczną w za k re sie rozw iązyw ania p ro b lem ó w m ałżeń sk ich i rodzinnych, a tak że d ep resji, nerw ic i u zale żn ień . N ależy rów nież p o d k re ślić o tw arcie się stow arzyszenia n a w sp ó ł p ra c ę m ięd zy n aro d o w ą, k tó r a dotyczy w ym iany dośw iadczeń, a ta k ż e w spólne org an izo w an ie sym pozjów i k o n feren cji.
W śród w ym ienionych form działalności SPC h szczególne m iejsce zajm uje organizow anie co rocznych konferencji naukow ych pośw ięconych w ażnym w spółczesnym p roblem om psychologicz nym. D otychczasow e konferencje podejm ow ały m .in. n astęp u jące tem aty: D uchow ość chrześcijań ska a rozwój psychiczny (1995); Psychoterapia chrześcijańska w teorii i praktyce (1997); Psychologia wobec życia i śmierci (1998); Psychologia wobec dobra i zła (1999); Psychologia i psychoterapia a m i łość bliźniego (2002); Psychologia i psychoterapia wobec cierpienia (2003); Psychologia i psychotera p ia chrześcijańska w teorii i praktyce (2004).
W problem atykę współczesnych b ad ań i p roblem ów n a gruncie psychologii w pisuje się rów nież ostatnia, już X I, K onferencja SPCh, p o d ejm u jąca zagadnienie zab u rzeń osobowości. K onferencja zo stała p o d zielo n a n a dwie części. Pierw sza obejm ow ała wykłady, refleksję psychologiczną i sp o
strzeżenia w ykładowców o raz praktyków zajm ujących się zagadnieniam i zaburzeń osobowości. D ru g ą stanow iły bogate i in teresu jące w arsztaty tem atyczne.
O tw arcia tegorocznej k onferencji d o k o n ała A n n a O staszew ska - przew odnicząca SPC h, p o d kreślając znaczenie i p o trzeb ę tego ro d zaju konferencji zarów no dla teoretycznych rozw ażań i p o szukiw ań n a gruncie psychologicznym , ja k i praktycznego w ykorzystania w pracy psychologa zd o bytej wiedzy.
W pierwszym dniu konferencji zostały w ygłoszone cztery referaty. R efe ra t inauguracyjny nosił tytuł: Teologiczny i społeczny kontekst „drogi do B oga” osób z zaburzeniam i osobowości i ich m oralna odpowiedzialność, i zo stał przedstaw iony przez bp. Z bigniew a K iernikow skiego. Prelegent, o p ie ra jąc się n a teologicznym w ym iarze „drogi do Boga", u k azał p o d ło że zaburzeń relacji człow ieka z człowiekiem, jako w ym iar społeczny, oraz człow ieka z Bogiem , jako w ym iar osobowy. Z a b u rz e nie tej podw ójnej relacji u trw ala zachow ania k o n cen tru jące się n a sobie, co w konsekw encji nie pozw ala rozw ijać się osobow o i prow adzi do zagubienia m oralnej odpow iedzialności. Z d an iem p releg en ta, d rogą wyjścia z sytuacji jest budow anie osobow ości um iejącej przekroczyć w łasne ograniczenia. A co za tym idzie, budow anie osobow ości dojrzałej, opartej n a u zn an iu swojej słab o ści i m ałości, oraz otw arciu się n a dialog z sam ym sobą i z Bogiem . D ialog te n m a prow adzić do rozw oju pełnej osoby.
Kolejny w ykład głosił ks. d r R o m u ald Jaw orski - w ykładow ca U K SW o raz psychoterapeuta. Tem at tego w ystąpienia brzm iał: Psychopatyzacja życia przyczyną i skutkiem przem ocy i terroru. Z d a niem au to ra, zab u rzen ia osobow ości są zw iązane z głęboko zakorzenionym i, sztywnymi w zorcam i zachow ania, ja k i niedostosow anym i do sytuacji reakcjam i w życiu indyw idualnym i społecznym . Specyficznymi cecham i zaburzonej osobow ości są: nieum iejętność naw iązania dojrzałej relacji in terp erso n aln ej, te n d e n c ja do m anipulacji otoczeniem , patologiczne kłam stw o, egocentryzm , brak poczucia winy, osłabienie wrażliwości m oralnej czy też ten d en c ja do ran ien ia siebie lub innych. Przyczyny zaburzeń osobow ości m ogą być różnorodne, często o ich w ystąpieniu decydują czynniki środow iskowe. Przem oc i te r ro r są przejaw am i skrajnej agresji skierow anej n a otoczenie. Z d an iem au to ra, błęd n e koło przem ocy i agresji spraw ia, że n astęp u je zanik wrażliwości, lę k społeczny, b ez rad n o ść i zab u rzo n a sfera życia duchow ego m ogą pojaw iać się n a p rzem ian jako przyczyna lub skutek. Psychopatyzacja życia indyw idualnego i społecznego prow adzi do zaburzeń. Środkam i z a radczym i, m ogącym i przerw ać to błęd n e koło, m ogą być treningi wrażliwości, akceptacji czy k o m unikacji. A u to r w szczególny sposób zw rócił uw agę n a um iejętność przebaczenia. U m iejętność ta, jako sposób rad zen ia sobie z poczuciem krzywdy i winy, pozw ala wyzwalać się o d chęci zemsty, k tó ra rodzi p rzem o c i agresję.
B ogate w treść i in teresu jące było w ystąpienie dr. hab. H en ry k a G asiula, p ro fe so ra UKSW, nt. Zaburzenia osobowości z perspektywy psychologii personalistycznej. O dkryw anie m echanizm ów p ro w adzących do pojaw ienia się zab u rzeń zachow ania jest jednym z podstaw ow ych zad ań n au k b e h a w ioralnych. Z ab u rzen ia osobow ości są in terp re to w an e w różnorodny sposób, co spraw ia, że tr u d no jest określić sam e kryteria zaburzeń, ja k i ich przyczyny. Teorie zab u rzeń osobow ości bazują na dotychczas w ypracow anych teo riach osobow ości, m .in. konstytucjonalnych teo riach typologicz nych, teo riach dynamicznych, itd. P releg en t zauw aża, że obecnie brakuje p ró b podejścia do zag ad nien ia zaburzeń z perspektyw y in terp re tacji interakcyjnych. Przyjm ując założenia podejścia in te rakcyjnego, osobow ość jest spójnym u danej osoby sposobem w zajem nego oddziaływ ania jej samej oraz otoczenia. U w ypuklenie czynników m otywacyjnych i poznaw czych oraz w zajem nej interakcji p o d m io tu i sytuacji (obiektu) w procesie zab u rzen ia jest czymś istotnym . Poznanie motywów w procesie interakcji z innym i osobam i pozw oli zrozum ieć c h a ra k te r rozw oju św iadom ości i w nio skować o możliwości pojaw ienia się zaburzeń.
K olejny wykład wygłosił prof. A ndrzej Jakubik, w ykładow ca psychologii klinicznej n a U KSW . Tem at w ykładu brzm iał: Diagnostyka osobowości nieprawidłowej (psychopatii). W sposób system a tyczny przedstaw iono rys historyczny koncepcji psychopatii o raz pojęć pokrew nych, o raz d o k o n a no klasyfikacji postaci klinicznych psychopatii. N astęp n ie przedstaw iono zm ianę te rm in u „psycho p a tia ” n a inne pojęcia z zak resu zab u rzeń struktury osobowości, tak ie ja k np. „osobow ość n ie p ra w idłow a” czy „dyssocjalna” . P ro feso r prow adził polem ikę z najnowszym i tre n d a m i m yślenia n a te m a t psychopatii. U znał m .in., że nie należy ta k łatwo używać ok reślen ia „osobow ość dyssocjalna”, gdyż sam o przekroczenie n orm społecznych nie świadczy o osobow ości niepraw idłow ej. Z achow a nie tak ie m oże być zjaw iskiem w tórnym , wynikającym z niepraw idłow ych cech sam ej osobowości. D użo m iejsca w w ykładzie prof. Jakubik pośw ięcił kryteriom diagnostycznym , k tó re z jednej stro ny dla w ielu psychiatrów są jednoznaczne, lecz z drugiej strony budzą w iele w ątpliwości w ok reśle niu osobow ości niepraw idłow ej.
D rugi dzień konferencji otw orzył re fe ra t ks. dr. Stanisław a Tokarskiego, który zastanaw iał się n ad elem en tam i zaburzeń osobow ości w obrazie Boga. P releg en t wykazał, że dośw iadczenie wy niesione z rodziny, głów nie obraz m atk i i ojca, są podstaw ow ą płaszczyzną odniesienia w kształto w aniu się w łasnego funkcjonow ania i tw orzenia o b razu Boga. O braz B oga m a wpływ nie tylko na życie religijne i jego rozwój, ale rów nież n a relacje m iędzyludzkie. W procesie kształtow ania o b ra zu B oga m oże dojść do skrzywienia obrazu, a naw et do ukształtow ania trw ałego obrazu Boga, k tó ry w sam ej podstaw ie jest zaburzony. A u to r uw aża, że niewłaściwe jest wykorzystywanie treści reli gijnych do u zasad n ian ia niewłaściwych zachow ań.
N astępny re fe ra t został wygłoszony przez A n n ę O staszew ską, przew odniczącą Stow arzyszenia Psychologów C hrześcijańskich, k tó ra p o d jęła tem at: W zmocnienia osoby w terapii zaburzeń osobo wości. A u to rk a n a w stępie zaznaczyła, że człow iek jest o so b ą i m a w artość i godność przez sam fakt istnienia. N ato m iast atrybuty to um iejętności, k tó re służą do w yrażenia siebie przez osobę. W edług au to rk i referatu , zab u rzen ia osobow ości są zw iązane z brakiem poczucia w łasnej osoby. D latego też w te ra p ii zab u rzeń należy dokonyw ać w zm ocnienia człow ieka jako osoby. A u to rk a wy su n ęła tezę, że jeśli człow iek w dzieciństwie otrzym uje za m ało m iłości bezw arunkow ej, jego p o czucie w łasnej osoby n ie rozw ija się praw idłow o, bow iem dziecko walczy o to, by zarobić n a m i łość. P o n ad to , jeśli dziecko nie m a dośw iadczenia, że jest w ażne jako osoba, że w ażne jest to, co czuje, co myśli i co robi, uczy się sposobów zachow ania za p o m o cą m echanizm ów obronnych. D la tego, ja k po d k reśla autorka, jeśli te n schem at zachow ania zostanie utrw alony, to w życiu dorosłym przejaw ia się jako zaburzenie osobowości. O so b a dorosła, w której nie rozw inęło się poczucie o so by, po strzeg a świat jako źródło potw ierd zen ia racji w łasnego istnienia. D latego w terap ii zaburzeń osobow ości, w pracy n ad zm ianą zachow ania, należy rozpocząć o d w zm ocnienia osoby.
K olejny re fe ra t zo stał zap rezen to w an y p rzez E w ę M aciochę, sek su o lo g a klinicznego (Insty tu tu Psychiatrii i N eu ro lo g ii). T em atyka w ystąpienia k o n c e n tro w a ła się w okół zab u rzeń identyfi kacji płciow ej i p re fe re n c ji seksualnych. W re fe ra c ie p rzed staw io n o płciow ość w różnych asp ek tach: m edycznym , psychologicznym , społecznym i m oralnym . D o k o n a n o o p isu k ształto w an ia się identyfikacji płciow ej w p ro cesie rozw oju człow ieka o d m o m e n tu za p ło d n ie n ia do w ieku d o jrza łego. U k azan o skom plikow any wpływ w ielu czynników n a ostateczny o b raz seksualny człow ieka. Szczególnie zw rócono uw agę n a wpływy, k tó re k sz ta łtu ją płciow ość niepraw idłow ą. P ro b lem aty k a p o d ję ta w re fe ra c ie w yw ołała dyskusję o p a rtą n a różnych pod ejściach do p ro b lem u . A u to rk a sam a w skazała, że ró żn ice ta k ie b ę d ą w ystępow ały zaw sze, chociażby w p o d ejściu m edycznym a religijnym .
O statnim re fe ra te m w drugim dn iu k o n feren cji było w ystąpienie prof. J. Cz. Czabały (Instytut P sychiatrii i N eurologii; PAN) nt. Psychoterapia w leczeniu zaburzeń osobowości. Z o stały w nim
p rzed staw io n e najw ażniejsze charakterystyki różnych zab u rzeń osobow ości i ich znaczenie dla p lan o w an ia ro d zaju i m e to d psychoterapii. Z w rócono uw agę n a zróżnicow anie m iędzy trz e m a grupam i osobow ości, w yróżnionym i w klasyfikacji D S M -IV i w o p raco w an iu K ern b erg a. Z d a niem p ro feso ra, leczenie zab u rzeń je st tru d n e i skom plikow ane, ale to w cale n ie oznacza, że n a le ży zrezygnow ać z p ró b pom ocy terapeutycznej. Ciekawym stw ierdzeniem prof. C zabaîy było z d a nie w ypow iedziane p o d ko n iec w ykładu, że „skuteczna te ra p ia zależy w dużym sto p n iu o d tego, dla kogo i przez kogo je st p ro w ad zo n a” . K ażdy p sy c h o terap eu ta pow inien być św iadom y w swojej pracy tego, że rzeczywiście skuteczność te ra p ii w dużej m ierze zależy o d niego. D lateg o te ż pow i n ien być otw arty n a p a c je n ta i przyjm ow ać go nie jak o jed n o stk ę chorobow ą czy też zaburzoną, lecz jako osobę.
Całość X I K onferencji S P C H zaw ierała rów nież szeroką propozycję w arsztatów , z których m ógł skorzystać każdy uczestnik spotkania. Z ajęcia w arsztatow e odbywały się w ośm iu grupach: 1. D iagnoza zab u rzeń osobow ości - podejście dynam iczne (prow adzący K rzysztof M ądrzycki - psy ch o terap eu ta); 2. D iagnoza zab u rzeń osobow ości w oparciu o IC D 10 (prow adzący A licja Furm a- nik - psycholog kliniczny i psy ch o terap eu ta oraz o. d r M ateusz H inc - psycholog i p sy ch o terap eu ta); 3. W arsztaty um iejętności wychowawczych jako profilaktyka zab u rzeń osobow ości (prow adzą cy W eronika L eśnik); 4. P rzypadek tożsam ości w ielorakiej (prow adzący d r M aria G olczyńska - psychiatra i p sy ch o terap eu ta); 5. T erapia zaburzeń osobow ości w ujęciu psychodynam icznym (p ro w adzący Jo a n n a D ziasek - psychiatra i psych o terap eu ta); 6. System ow a te ra p ia rodzin w leczeniu zab u rzeń osobow ości ty p u b o rd erlin e (prow adząca K atarzyna K aw iecka - p sy ch o terap eu ta); 7. W zm acnianie osoby w te ra p ii zab u rzeń osobow ości (prow adzący A n n a O staszew ska - p sy ch o tera p e u ta ); 8. D iagnoza o b razu B oga - rysunek (prow adzący Stanisław Tokarski - psycholog i psycho te ra p e u ta ).
Trzeci dzień konferencji był dniem podsum ow ania oraz interesującej dyskusji panelow ej, u k a zującej możliwości a jednocześnie konieczność w spółpracy psychoterapeuty, psychiatry i duchow nego z osobam i zaburzonym i.
W ydaje się, że niniejsza k o n feren cja w pisuje się w n u rt poszukiw ań psychologicznych n a d n a tu rą człow ieka i jego funkcjonow aniem . Człow ieka nigdy chyba nie da się p o zn ać do k o ń ca czy też w całości, to je d n a k zawsze b ę d ą pojaw iały się próby lepszego zrozum ienia i z in terp reto w an ia fe n o m en u osoby. Psycholog i psych o terap eu ta, niezależnie o d podejścia teoretycznego czy też przy jętej koncepcji człowieka, w leczeniu zaburzeń osobow ości pow inien traktow ać k ażd ą jed n o stk ę jako n iepow tarzalną i jedyną.
