Współczesne karabiny piechoty

WSPÓŁCZESNE

KARABINY PIECHOTY

N A PISA Ł

ZYGM UNT H A R T U ;3 .

B R O ftM IS T K Z jfcW. D R ' SK .

Z 2 :TA'EI tCAJAI. ;

• ■•■Si ftaj'

7 M

WJi ŁWOWSE,

NAKŁADEM ZW IĄ ZK U P O L .G IM M TO W . SO K O LIC H , 8 K w itk ó w « d ru k a rn ia w e Lw ow ie, «A. Lindego-I. 4.,

1914.

WSPÓŁCZESNE

KARABINY PIECHOTY

N A PISA Ł

ZYGMUNT HARTLEB,

BRO Ń M ISTRZ LW . DR. SK.

Z 2 TABLICAM I.

W E L W O W IE .

NAKŁADEM ZW IĄZKU PO L . GIM N. TOW . SO K O LIC H . t Zwi%*kovra d ru k a rn ia w e Lwowie, u l. Linde*® L i.

1914.

'K ^ s ñ s W ... £

Ustawiczna groźba wojny ogólnej, zmu­

sza wszystkie państwa do należytego przy­

gotowania się na wypadek walki — już w czasie pokoju. Pierwszorzędnym czynni­

kiem wojny współczesnej, jest uzbrojenie.

Na broń zatem, coraz lepszą, coraz dosko­

nalszą, idą rok rocznie miliony, gdyż ża­

dne większe mocarstwo nie może zostać w tyle pod względem jakości uzbrojenia, bez utraty swoich wpływów politycznych na państwa sąsiednie.

Jakkolwiek pod względem ogólnej ja ­ kości broni, to znaczy: donośności, trwa­

łości, ilości strzałów na minutę, niema zbyt wielkich różnic, to jednak każde większe państwo posiada broń innego pomysłu, in­

nej konstrukcyi, w szczegółach odmienną od broni państw sąsiednich.

W niniejszej pracy podaję dokładny opis przedewszystkiem systemów typowych, a o innych systemach, będących kombina- cyą lub przeróbką tychże typów, nadmie­

niam w ogólnym zarysie.

-, '

zadecydowała tak stanowczo o w y ż s z o ­ ś c i b r o n i o d t y l c o w e j nad dotychcza­

sową n a b i j a n ą od p r z o d u , ż e d o roku 1875, wszystkie państwa wprowadziły broń odtylcową w uzbrojeniu swych armii. Zaś wojna rosyjsko-turecka w r. 1877 oddała pierwszeństwo broni w i e l o s t r z a ł o w e j (magazynowej) przed bronią jednostrzałową.

Doświadczenia, zebrane w toku wpro­

wadzania broni wielostrzałowej w armiach kilku większych państw, uznały potrzebę z m n i e j s z e n i a k a l i b r u lufy, (kaliber

— średnica otworu lufy), a także d o n o - ś n o ś ć i c e l n o ś ć broni okazała się za małą, nie sięgała bowiem 2000 m., c i ę ż a r zaś broni i naboi był zbyt wielki. Z wpro­

wadzeniem w Portugalii w r. 1886 kara­

binu wielostrzałowego (magazyn rurowy) o kalibrze 8 mm. i o pocisku w płaszczu miedzianym, nastąpił zwrot, od którego datuje się coraz to szybsze udoskonalanie

6

broni palnej aż po dzień dzisiejszy. Kara­

biny używane dziś w armiach państw cy­

wilizowanych są bez wyjątku m a ł o k a l i ­ b r o w e (od 5'94 mm. do 8 mm.) i wi e - l o s t r z a ł o w e (od 3 do 12 strzałów); ich celność sięga od 1917 m. do 2548 m., a ciężar nie przenosi 4*^ kg-

Naboje wszystkich karabinów obecnych są j e d n o l i t e , t. zn. zapał (kapsla), ma- teryał wybuchowy (proch) i pocisk złączo­

ne są zapomocą łuski (gilzy) w jedną ca­

łość ; pociski są zwykle ołowiane, opance­

rzone koszulką ze stali lub z aliażu, który jest mieszaniną niklu i miedzi. Opanceże- nia z aliażu używa przeważna część armii wszystkich państw współczesnych.

Główną cechą, odróżniającą od siebie wielorakie systemy karabinów, jest o d- m i e n n o ś ć k o n s t r u k c y i z a m k ó w i m a g a z y n ó w (puszek).

1. Zamki.

Zamki odróżniamy o d k r ę t o w e i wy ­ c i ą g o w e o zaryglowaniu symetrycznem i niesymetrycznem. Karabiny armii Austro- Węgier, Bułgaryi, Szwajcaryi i marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, posiadają zamek wyciągowy, zaś armie innych państw, j a k : Niemcy,

zamek odkrętowy. Zaznaczyć, należy, że karabiny biorą nazwy np. »Mauser«, »Le- bel«, »Mannlicher«, od konstruktorów pu­

szki (magazynka), nie zaś od wynalazców zamka. W skróceniu oznacza się nazwy karabinów literą M (model) i datą wpro­

wadzenia w odnośnej armii, n. p. M. 95.

(1805).

a) Żarniki odkrętow e.

K arabin niemiecki M annlichera M. 88 kalibru 7,9 mm. (dziś zastąpiony karabi­

nem M ausera M . 98 kalibru 7,9 mm.), przedstawia typ karabinu o zamku o d k r ę - t o w y m (Rys. I a , b, c). Zamek ruchomy (Rys. I b) stanowi cylinder (Z), opatrzony w rączkę (R), służącą do manipulacyi.

W przedniej części zamka znajduje się tłok zaporowy (T Z P), częściowo obracalny, (robiący ćwierć obrotu), a tuż za nim na walcu (Z) umieszczone są naprzeciw siebie dwa rygle (RG). Przy zamknięciu zamka wchodzą one w wycięcia (W C) obsady (Rys. I a, O) i stoją wtedy prostopadle.

Wewnątrz zamka znajduje się iglica (I) wraz ze sprężyną spiralną, zakończona z przodu bolcem zapałowym, zaś z tyłu wchodzi w zameczek (Z M), w którym u- mocowana jest nieruchomo zakręconym na

iglicę naśrubkiem (M) (mutrą). Zameczek przechodzi u góry w płaską, wydrążoną sztabkę (ST), w której mieści się bezpie­

cznik (B). Z boku wybiega zameczek po strome prawej w wystające skrzydełko (S K Ryg. I b), tworzące u dołu linię krętą, której odpowiada takie same wgłębienie w tylnym końcu zamka (PK ). U dołu za­

meczka znajduje się ząb iglicy (Z I). Cały zamek osadzony jest ruchomo w obsadzie (O Rys. I a) i otwarty, zatrzymuje się na zatrzasku sprężynowym, znajdującym się po lewej stronie obsady.

Działanie zamka jest następujące:

Prawą ręką podnosi się (obraca) rączkę (R) z położenia poziomego (Rys. VI) do góry. Przy obrocie wychodzą rygle (R G) z wcięć (W C), obsady (O) a równocześnie kręte powierzchnie zamka (P K) i zame­

czka (S K), powodują przez obrót napięcie iglicy (Rys. I b). Następnie odciąga się za­

mek ku sobie. Zamek jest otwarty, iglica napięta, wrazie, jeżeli nabój był włożony, wystrzelona łuska lub cały nabój zostaje wysunięty z lufy wyciągiem (W) i wyrzu- tnikiem (W Z) odrzucony na prawo. Przy zamykaniu wsuwamy zamek naprzód, przez co wprowadza się nowy nabój do lufy, iglica zaś zaczepia zębem (Z I) o ząb spu­

stu (S P). Przez obrót rączki (R), na prawo

9 rygle (R G) wchodzą w wcięcia (W C) ob­

sady (O). Tylko tłok zaporowy ( T Z P ) nie robi tego obrotu, gdyż wstrzymuje go osa­

da wyrzutnika (W Z Rys. I c). Zamek jest zamknięty i zaryglowany, zaś iglica napięta.

Skrzydełko zameczka (S K) znajduje się wtedy naprzeciw wycięcia zamka (P K), gdzie wpada po wystrzale. Przez naciśnię­

cie cyngla (C), ząb spustu (Z S) zwalnia ząb iglicy (Z I), która powoduje wystrzał.

Chcąc broń nabitą zabezpieczyć, skręca się bezpiecznik (B) od strony lewej do góry.

Wówczas ścięty do połowy walec bezpie­

cznika (W L Rys. 1 b), nie tamujący w sta­

nie otwartym ruchu zameczka (ZM) wcho­

dzi w wcięcie cylindra ( WRZ) i uniemo­

żliwia spuszczenie iglicy. Przez naciśnięcie zatrzasku z lewej strony obsady, otwarty zamek wyciąga się zupełnie. Przy zamkach tego typu, obsada (O) w tylnej części za magazynkiem, musi być wzdłuż szeroko przecięta, dla przepuszczenia rączki (R Rys. I a).

Zamki tego typu (odkrętowe) są w użyciu przy karabinach Rumunii, Holandyi, Gre- cyi i z pewnymi zmianami w Rosyi, Fran- cyi i we Włoszech. (Rys. I II i V). W naj­

nowszych systemach zamek zmieniono o tyle, że rączkę umieszczono w tyle, tuż przy zameczku. Jest to korzystnem z tego

2

10

względu, że obsada jest u góry zamknięta i tworzy mostek, bo rączkę zamyka się przy obsadzie (Rys. IX). Zameczek ukryty jest w osłonie, tak że skrzydełko i wcięcie służące do napięcia iglicy, są zakryte (Rys.

VII b).

Ruchomy, dający się łatwo wyjąć, tłok zaporowy M. 88 ( T Z P Rys. I b ) do­

puszczał przy nieuważnym składaniu broni do strzelania bez tłoka, co narażało żołnie­

rza na niebezpieczeństwo eksplozyi. Ażeby temu zapobiedz, w nowszych systemach tłok zaporowy zrobiony jest z jednej sztuki z zamkiem. Wyciąg silny i długi, przymo­

cowany jest obracalnie pierścieniem (Rys.

VII b).

Typem karabina tej konstrukcyi jest nowa broń niemiecka systemu H a u ­ sera M, 98. (Rys. VII a ). Jestto najbar­

dziej rozpowszechniony dziś system, bo używa go większa część państw na całym świecie, z nieznacznymi tu i ówdzie zmia­

nami, (jak naprzykład naciąganie iglicy do­

piero przy zamykaniu, przez proste zacze­

pienie o ząb spustu, lub odmienne umoco­

wanie bagnetu). Oprócz Niemiec, używa go w kalibrze 7 mm. Hiszpania, Brazylia, Kolumbia, Chile, Chiny, Uruguay, Boliwia, Serbia, M eksyk; w kalibrze 7,65 mm. Bel­

gia, Argentyna, T urcya; nakoniec w kal.

6,5 mm. Szwecya i Portugalia.

Kilka państw używa zamka odkręto- wego o zaryglowaniu niesymetrycznem (je- dnostronnem). Zamknięcie takie z powodu wyjątkowych własności magazynka, posiada tylko jeden rygiel (R 6 ) i jedno wcięcie obsady (W C), jak naprz. przy karabinie duńskim (Rys. X). Zamek tego rodzaju jest mało używany, bo niesymetryczne za­

ryglowanie ujemnie wpływa na precyzyę strzału.

b) Z a m k i w yciągow e.

Zamki wyciągowe mają tę zaletę, że odpada przy ich manipulacyi jeden chwyt, mianowicie obrót na lewo. Wprost chwyta się za rączkę i ciągnie do siebie, przez co następuje odryglowanie i otwarcie zamka. Umożliwia to oddanie kilku strza­

łów (zależnie ilostrzałowym jest magazy­

nek) w składzie bronią, to znaczy, nie po­

trzeba po każdym strzale odejmować ka- rabina od ramienia, co przy zamku odkrę- towym jest konieczne. Otwarcie zamku wymaga jednak większego natężenia a i me­

chanizm jest bardziej złożony i mniej trwały od zamku odkrętowego. Zamek wyciągowy w modelach starszych, ma zaryglowanie niesymetryczne, w nowych zaś symetryczne.

A u s tria c k i karabin M. 88(90 kal.

8 mm. posiada zamek wyciągowy starszego

*

12

typu (Rys. II a, b). Charakterystycznym dla tego systemu jest rygiel zapadowy.

W obsadzie, zamkniętej u góry sze­

rokim mostkiem (O2), umieszczony jest za­

mek, składający się z dwóch cylindrów:

zewnętrznego (C1) i wewnętrznego (C2).

Oba cylindry są nieobracalne i dają się posuwać tylko naprzód i wstecz. Cylinder zewnętrzny (C1) ma w przedniej części wkręcony krótki tłok zaporowy (T Z), we­

wnątrz zaś mieści się iglica (I), łącząca oba cylindry ( C MC 2) wkręconym na iglicę zębem iglicznym (Z I). U dołu cylindra zewnętrznego (C1) znajduje się przymoco­

wany ruchomo na osi rygiel zapadowy (ZR). Cylinder wewnętrzny (C2), tworzy w przedniej części klin (K), z tyłu zaś po prawej stronie ma rączkę (R). Otwiera się zamek pociągnięciem rączki do siebie.

Wówczas klin (K) zwalnia rygiel (ZR), który podniesiony łukowymi brzegami klina omija zastawkę (Z S T) i cały zamek (oba cylindry) odsuwa się w tył, a równocześnie wyciąg (W) usuwa łuskę lub nabój z lufy.

Także iglica (I), ciągnięta przez cylinder wewnętrzny (C2) napina się. Cylinder ze­

wnętrzny jest przytem częściowo wysunięty z cylindra wewnętrznego, gdyż rygiel za­

padowy podniesiony przez; klin i minąwszy zastawkę (Z ST) trafia w karb klina (K),

a nie mogąc z braku miejsca opaść, pozo­

staje w pozyeyi, jak (Rys. II a) objaśnia.

Przy zamykaniu pchnięciem rączki na­

przód, zamek posuwa się, wprowadzając do lufy ładunek z magazynku początkowo w dotychczasowej pozyeyi (Rys. II a).

Z chwilą, gdy tłok zaporowy (T Z) dosię­

gnie lufy, rygiel (ZR) mija zastawkę (Z S T ), a naciskany klinem opada i doci­

ska tłok zaporowy szczelnie do lufy. Ząb igłowy (Z I) zaczepia ząb spustu, (Z S) i przenosi zapięcie igły na cyngiel (C).

(Pozycya Rys. II b). Karabin jest zam­

knięty i gotowy do strzału. Nacisk na cyn­

giel (C) zwalnia ząb igłowy (Z I), powo­

dując wystrzał. Przez zamknięcie bezpie­

cznika, znajdującego się po lewej stronie cylindra wewnętrznego, naprzeciw rączki, dźwignia tegoż chwyta ząb igłowy (ZI) i zabezpiecza igłę przed spuszczeniem.

Chwytając ząb igłowy, dźwignia bezpie­

cznika wchodzi w wycięcie obsady i zapo­

biega wyciągnięciu zamka- Ażeby przy zam­

kniętym zamku zapobiedz wysunięciu się cylindra wewnętrznego (C2), naciska go przeciwny koniec długiego wyciągu (W) przez otwór w cylindrze zewnętrznym (O1).

Zamki wyciągowe nowego systemu, jak przy austryackim M. 95, hal. 8 mm,., mają zaryglowanie symetryczne. Zamek

tego systemu (Rys. IV) składa się z tłoka zaporowego (T Z P) obracalnego. opatrzo­

nego w dwa rygle (RG), znajdujące się naprzeciw siebie i z trzonu zamkowego nieobracalnego ( TRZ) , zakończonego z tyłu rączką (R), wystającą na prawo. Iglica (I) przechodzi przez tłok i trzon, łącząc je zapomocą naśrubka (M). Naśrubek ukształ­

towany jest u góry w kształcie kurka (K), u dołu zaś w ząb kurkowy (ZK). Trzon zamkowy ( TRZ) ma wewnątrz dwa wy­

stające skręty (ZK), które wchodzą w dwa kręte wcięcia w tłoku zaporowym ( TZP) . Posuwając trzon zamkowy, powodujemy obrót tłoka zaporowego. Zamek otwieramy, ciągnąc silnie rączkę (R) do siebie, przez co tłok zaporowy (T Z P) robi ćwierć obrotu w lewo, rygle (RG) wychodzą z wcięć ob­

sady (W C). Równocześnie iglica (I) cofa się, ciągnięta trzonem zamkowym (T R Z) i napina sprężynę. Wyciąg (w) wysuwa zluzowaną przez obrót tłoka łuskę lub na­

bój , które następnie wyrzutnik (W Z) od­

rzuca n£i prawo. Zupełnemu wyciągnięciu zamka z obsady (O) zapobiega zaczep zam­

kowy (Z Z), umieszczony na dźwigni cyngla.

Naciskając cyngiel odwrotnie, usuwamy za­

czep (Z Z) nadół, poczem zamek wyciąga się z obsady. Przy wkładaniu zamka, cyn­

gla naciskać nie potrzeba, bo zaczep (ZZ)

ma tylne końce skośne tak, że zamek sam usuwa je nadół. Uważać tylko trzeba, ażeby tłok zaporowy (T Z P) był z trzonu (TRZ) wysunięty (Rys. IV). Zamyka się zamek przez silne posunięcie rączki (R) naprzód.

Wtedy tłok zaporowy (T Z P) wsuwa nabój do lufy (L), a oparty o jej krawędzie i na­

ciskany przez trzon zamkowy ( TRZ) skręca się w prawo a rygle (R G) wchodzą w wcię­

cia (WC) obsady. Ząb kurkowy (ZK) za­

czepia o ząb spustowy (Z S). Zamek jest zamknięty, zaryglowany a iglica napięta.

Nacisk cyngla powoduje wystrzał, uwalnia­

jąc iglicę z zęba spustu (ZS). Zabezpiecza się zamek przez obrót bezpiecznika (B) na prawo, przyczem dźwignia wchodzi w wy­

cięcie kurka i wycięcie obsady. Zamek jest ubezpieczony od samostrzału i od otwarcia.

Zabezpieczenie uskutecznić można także przy spuszczonej iglicy.

2. Magazynki i nabijanie.

Armie wszystkich państw cywilizowa­

nych używają karabinów o stałym maga­

zynku, umieszczonym w środku łoża, pod wlotem obsady. Jedynie piechota fra n cu ­ ska zachowała jeszcze karabin systemu Lebel’a M . 86 /9 8 z magazynem rurowym.

(Kawalerya francuska otrzymała już kara­

16

binek M. 92 o podobnym zamku jak przy M. 86/93, ale z magazynkiem Mannlichera na 3 naboje). Broń systemu Lebel’a po­

siada magazyn rurowy na 8 naboi (Rys. III).

Zbudowany on jest na podstawie systemów Fruhwirta i Kropaczka. Karabiny obu sy­

stemów powszechnie^znane, używała dawniej austryacka żandarmerya. Magazyn kara­

binu Lebel’a umieszczony jest w łożu pod lufą (Rys. I II MG). Walec (W), naciskany spiralną sprężyną, wypycha naboje w kie­

runku zamka na podajnik (P), tworzący dźwignię dwuramienną, umieszczoną na osi (I), w obsadzie zamka, (Rys. III) przed­

stawia zamek niezupełnie otwarty. W tej pozycyi podajnik leży poziomo. Nabój wy­

pchany z magazynu następnymi, lub jeżeli to jest nabój ostatni walcem (Rys. III W), układa się na podajniku (P) a równocześnie dźwignia (DZ), umocowana na osi (OS), naciśnięta przez podajnik, zapobiega pod­

niesionym w górę końcem (KN) wysunię­

ciu się następnego naboju z magazynu.

Zupełnie otwarty zamek uderza dolnym ryglem zaporowym (RG) w krótszą dźwi­

gnię (2) podajnika (P), który podnosi się ze znajdującym się na nim nabojem do otworu lufy. Równocześnie ciągnięta wycią­

giem łuska lub nabój, uderza o wyrzutnik, umieszczony z lewej strony obsady i wy­

latuje na prawo. Podajnik, podnosząc się, luzuje dźwignię (OZ), która naciska sprę­

żyną ( S ) , podnosi się, a jej koniec (KN) opada i dozwala następnemu nabojowi wy­

sunąć się z magazynu (MG). Nabój nie może wejść pod podajnik, bo temu zapo­

biegają (nie widoczne na rysunku) końce podajnika zgięte nadół i przepuszczające między sobą dźwignię (DZ). Obrót podaj­

nika (P) na osi (1) reguluje sprężyna (S 2), która równocześnie naciska w górę zasta­

wkę spustu (Z S ). Przy zamykaniu, zamek wsuwa w lufę nabój a skręcana na prawo rączka (R) naciska wystającym z obsady bolcem podajnik, do położenia jak Rys. III.

Zamek karabinu jest odkrętowy i tem się różni od innych, że rygle (EG) przy zam­

knięciu leżą poziomo a nie pionowo. Iglica (I) napina się, podobnie jak przy M. 88 (Rys. I) zapomocą krętych powierzchni za­

meczka (ZM) i cylindra (Z, Rys. III).

Ażeby nabity karabin ubezpieczyć, spusz­

cza się naciągniętą iglicę (I) na ząb bez- pieczeństwa (Z KB), naciskając cyngiel (C) i spuszcza powoli kurek (K) wielkim pal­

cem prawej ręki. Chcąc strzelać, potrzeba kurek naciągnąć na ząb kurkowy (ZK).

Łoże karabinu jest dwudzielne, tak, że za­

mek i cały system podający, osadzony jest w stalowej kasetce (O), nieokrytej łożem.

18

Z prawego boku kasetki, obok kabłąka cynglowego, umieszczoną jest zasówka, którą można podniesiony podajnik (P) unierucho­

mić i wtedy karabin zmienia się w broń jednostrzałową. Magazyn rurowy został od dawna zarzucony, a to z tych powodów, że ładowanie nabojów odbywa się poje­

dynczo, wsuwając przy opuszczonym po­

dajniku 8 naboi jeden za drugim i że cię­

żar broni przesuwa się w miarę strzelania, co źle wpływa na celność strzałów. Nako- niec przy używaniu naboi nowego typu, 0 ostro zakończonej kuli, może nastąpić eksplozya w magazynie, bo kula opiera się na dnie następnego naboju.

Zasadniczy sposób wkładania jednym chwytem większej ilości naboi do maga­

zynka, rozpada się na kilka grup, które różnią się znacznie w szczegółach konstru- kcyi. Rozróżniamy cztery zasadnicze syste­

my : Mannlioher, Mauser, K r ag-Jörgensen 1 Mannlicher-Schönauer. Pozatem kilka państw używa nieco odmiennych magazyn­

ków, które są przeróbką lub kombinacyą systemów zasadniczych.

System Mannlichera odznacza się sta­

łym, wystającym z łoża i u spodu otwar­

tym magazynkiem. (Rys. I, II, IY MG).

Naboje umieszczone są w liczbie 3 — 6 w łódce z blachy stalowej. Zależnie od

tego, czy łuska ma dno wystające lub tylko wytoczony rowek dla zęba wyciągu, łódka jest niesymetryczną lub symetryczną. Rys.

II i IV P C K przedstawia łódkę niesy­

metryczną, której naboje mają dno wysta­

jące. Łódkę taką można włożyć w maga­

zynek tylko jedną stroną z powodu uko­

śnej formy. Na Rys. I a (PC Z) łódka jest symetryczną z powodu braku dna wy­

stającego łuski. Taką łódkę można włożyć bądź jedną, bądź drugą stroną w magazy­

nek, naturalnie zwracając kule w stronę lufy. Wszystkie nowsze systemy Mannli- chera mają łódkę symetryczną. Naboje o słabo wystającym dnie łuski, można także zaopatrzyć łódką symetryczną. Łódka taka ma kształt nieco wygięty (Rys. I d).

Karabiny austryackie M. 88/90 i M. 95, mają łódkę niesymetryczną. Łódka z na­

bojami, wciśnięta w magazynek, zachacza o ząb czepika (Rys. I a , II, IV, CZ).

Podajnik (P) naciska naboje do góry mię­

dzy ścianami łódki. Po wsunięciu osta­

tniego naboju do lufy, łódka traci punkt oparcia i wypada z magazynku okienkiem (OK). Wciśniętą w magazynek łódkę u- waluia się, naciskając czepik (CZ). Podaj­

nik (P) wypycha ją wraz z nabojami w górę.

Karabinu Mannlichera M. 95 używa oprócz Austryi — Bułgarya. Holandya, Rumunia

20

i Włochy używają systemu Mannlichera 0 łódce symetrycznej i z zamkiem odkrę- towym. Karabin włoski ma łódkę o 6-ciu nabojach. Jakkolwiek manipulacya i dzia­

łanie systemu Mannlichera są nader proste 1 pewne, to słabą stroną tej konstrukcyi jest dolne okienko magazynku. Przy strze­

laniu w pozycyi leżącej, jako też przy m ar­

szu wpada okienkiem kurz i piasek, nisz­

cząc mechanizm i utrudniając jego działanie.

System Mausera charakteryzuje wpusz­

czony w łoże niewystający magazynek zam­

knięty u spodu (Rys. Vi l a , VIII i IX).

Naboje umieszczone są w liczbie 5-ciu w taśmie z blachy stalowej, kształtu wązkiej szufelki (W). Taśmę wkłada się w wycięcie mostka (O), następnie same naboje wciska się w magazynek, taśmę zaś wyciąga się ręką, lub wypycha ją na bok wsuwany zamek (Rys. IX). Naboje układają się w magazynku w dwa szeregi. Z powodu ukośnego kształtu podajnika (P, Rys. VIII) dwa naboje leżą z jednej, a trzy z drugiej strony, tak, że zawsze jeden leży najwyżej.

Zwężone u wlot.u ściany magazynku spra­

wiają, że zawsze tylko jeden nabój dostaje się do lufy. Dno magazynka (D) odejmuje się łatwo wraz ze sprężyną i podajnikiem po naciśnięciu końcem naboju (kulą) sprę­

żyny (S P) Rys. VII a. Zaletą systemu

Mausera jest zamknięty u spodu magazy­

nek, przez co mechanizm jest lepiej zabez­

pieczony jak u Mannlichera. Ciężar taśmy Mausera jest o wiele mniejszy od ciężaru iódki przy systemie Mannlichera, co po­

zwala zaopatrzyć żołnierza w większą ilość nabojów. Ujemną stroną systemu Mausera jest możliwość zaklinowania się naboi w ta­

śmie, również nabój ze zgiętą łuską u tru ­ dnia działanie podajnika w magazynku.

Anglia przyjęła dla swej armii karabin systemu L er-E nfield M. OS, /cal. 7,7 m m . Magazynek tego systemu wystaje z łoża i jest u.d o łu zamknięty, a za naciśnięciem sprężyny, umieszczonej w kabłąku cynglo­

wym i zluzowaniem pierścienia, przymoco­

wanego do łoża, daje się całkiem wycią­

gnąć. Magazynek zawiera 10 naboi, które po wciśnięciu dwóch taśm, układają się w dwa szeregi po 5 w jednym. Zamek odkrętowy ma zaryglowanie niesymetryczne zapomocą jednego rygla.

W systemie Krag-Jorgensena magazy­

nek leży poziomo i zamknięty jest z prawej strony karabinu klapą (Rys. X i XI).

W klapie (KL) umieszczony jest podajnik (P) ze sprężyną, która działa dopiero po zamknięciu kiapy. Nkboje wehodzą z lewej strony obsady otworem (O), skąd zamek wsuwa je do lufy. Nabijanie uskutecznia

22

się ze specyalnie zbudowanej łódki (Rys.

XII). Włożywszy łódkę w otwór maga­

zynka (MG), naciska się antabkę (A, Rys.

XII), zastawka podnosi się do góry, a na­

boje wsypują się do magazynku. Chcąc używać karabina jako broni jednostrzało- wej, trzeba zamknąć otwór (O), przez na­

ciśnięcie zasówki z lewej strony obsady.

Rysunek X przedstawia karabin duński z zamkiem i klapą do połowy otwartymi.

Zamek tego systemu ma zaryglowanie nie­

symetryczne zapomocą jednego rygla (RG).

Obsada ma wcięcie (W C) poniżej otworu lufy (L). Otwór magazynka (O) z lewej strony obsady nie pozwala na umieszcze­

nie drugiego rygla.

Nabijanie jest niezależne od otwarcia zamku, bo nabijanie można uskutecznić także przy zamku wsuniętym. Jest to je­

dyna zaleta tego systemu, wadą zaś nie­

symetryczne zamknięcie. Systemu Krag- Jorgensen używa Dania M. 89, kal. 8 mm.

Norwegia M. 94, kal. 6,5 mm., i piechota Stanów Zjednoczonych M. 94, kal. 7,62 mm.

Zabezpieczenie uskutecznia się przy kara­

binie duńskim przez zluzowanie iglicy na spust bezpieczeństwa, jak przy karabinie francuskim. Karabiny Norwegii i Stanów Zjednoczonych mają zabezpieczenie skrzy­

dłowe (Rys. I) i klapę magazynka otwie­

raną na dół a nie w bok, jak karabinie duńskim.

Magazynek systemu Mannlicher-Schö­

nauer, zbudowany jest na zupełnie odmien­

nej zasadzie, jak w systemach poprzednich.

Naboje, po wciśnięciu z taśmy w . magazy­

nek nie leżą jeden nad drugim, lecz naokoło osi bębna, opatrzonego w szufelki. Na osi bębna, umieszczoną jest sprężyna spiralna, która napina się przy wciskaniu naboi i która zmusza bęben z nabojami do obrotu w lewo (Rys. X III i XIV). Jedna z szu­

felek jest dłuższą (P) i ta wypycha noboje do góry. Na niej leży pierwszy nabój przy nabijaniu a ostatni po wciśnięciu. Nabija się z taśmy, tak, jak w systemie Mausera.

System ten jest dobry z tego względu, że naboje mieszczą się w osobnych szufelkach, co wyklucza zaklinowanie. Sprężyna jest osłonięta i zabiera mało miejsca. Dno, za­

mykające szczelnie magazynek u dołu (D), daje się obrócić i wraz z bębnem wyjąć, po naciśnięciu zatrzasku. Zamek tego sy­

stemu jest podobny jak przy M. 88 (Rys. I).

Karabin tego systemu zaprowadzony jest w Grecyi. M. 03, kal. 6,5 mm.

Rosya uzbroiła swą armię karabinem M. 91, kal. 7,62 mm. systemu Mossin- Nagant (Rys. V i VI). Magazynek na 5 naboi, jest zamknięty u dołu i wystający

24

z łoża, a nabija się z łódki (T). Zamek karabinu jest odkrętowy z centrycznem za­

ryglowaniem. Rygle (RG) po zamknięciu, leżą poziomo, jak w karabinie francuskim.

Napinanie iglicy (I) uskutecznia się zapo- mocą krętych powierzchni zamka (Z) i za­

meczka (ZM), przy odkręcaniu rączki (R) na lewo. Po wsunięciu zamka, ząb zame­

czka (ZMK) zaczepia o wystający koniec sprężyny spustowej (S P). Otwarty zamek (Rys. V) zatrzymuje się zaczep (Z Z), który zarazem służy do naciskania sprężyny spu­

stowej (S P ), przy ściąganiu cyngla (C).

Nacisnąwszy cyngiel przy otwartym zamku, naciskamy tem samem zaczep (Z Z) na dół i zamek wyciąga się całkiem z obsady.

Chcąc nabity karabin zabezpieczyć, skręca się zameczek (Z M), ciągnąc nieco do siebie na lewo, a nacisnąwszy cyngiel, szpuszcza się powoli w wycięty w zamku karb bez­

pieczeństwa. Po zabezpieczeniu, zamek nie da się otworzyć. Do strzału trzeba zame­

czek naciągnąć i skręcić w prawo. Naboje włożone z taśmą (T) w wycięcie obsady, wciska się do magazynku, a taśmę odrzuca wsuwany zamek. Podajnik (P) wypycha naboje kolejno do góry. Ażeby zapobiedz wypchaniu kilku naboi równocześnie, roz­

dzielacz (RD, Rys. VI) obejmuje przy od­

kręcaniu rączki (R) na lewo jeden nabój

(N) i oddziela go od innych, dokąd wy­

ciągnięty z lufy nabój lub łuska nie zosta­

nie usunięta. Po naciśnięciu czepika (G Z), dno magazynku wyciąga się wraz z po­

dajnikiem. Antabka (A) przytrzymuje dno i podajnik, a zarazem służy do umocowa­

nia pasa.

Wystający z łoża i u dołu zamknięty magazyn na 5 naboi, ma także karabin belgijski M. 89, kal. 7,65 mm. i argentyń­

ski M. 91. Nabija go się z taśmy. Zamek podobny jak Rys. VII b, iglica naciąga się dopiero przy zamykaniu. Jestto pierwszy model systemu Mausera o nabijaniu z taśmy.

Karabin japoński M. 97, kal. 6,5 mm. sy­

stemu Ararisaka, jest kombinacyą kilku systemów, w ogólności podobny do M. 98, (Rys. VII).

Karabin marynarki Stanów Zjednoczo­

nych M. 96, jest dotychczas bronią naj­

mniejszego kalibru 5,94 mm., systemu Lee (czytaj Li), ma zamek wyciągowy, zaś ma­

gazyn wystający z łoża, z bardzo małym okienkiem u spodu.

Naboje (5) wkłada się wraz z łódką w magazynek, a po włożeniu, łódka wy­

pada okienkiem na ziemię. Karabin Szwaj­

carski M. 93, kal. 7,5 mm. systemu Schmi­

dta, posiada zamek wyciągowy, centrycznie zaryglowany, a magazynek wystający, u dołu

26

zamknięty, na 12 naboi. Naboje w karto­

nowej paczce, umieszczone są po 6 w jednej.

W magazynek wciska się naboje z dwóch paczek. Łódki odrzuca się, a na* >je ukła­

dają się w magazynku w dwa f ,eregi.

Nowo wprowadzony karab i w armii Stanów Zjednoczonych M. 03, k i. 7,62 mm.

w ogólności podobny do niemieckiego M. 98, odznacza się krótką budową (cała długość 1,11 m.) i... stosunkowo za dużym cięża­

rem, bo karabin bez bagnetu waży 4,15 kg.

3. Celowniki.

Do celowania przy strzale służy muszka i celownik. Muszka kształtu pryzmatyczne­

go, do przodu zniżona, osadzoną jest stale lub ruchomo na lufie lub w rurce, nało­

żonej na lufę. Celowniki rozróżniam y:

ramkowe, ramkowo schodkowe i klapowe.

Celownik ramkowy, tworzy ruchomą, umo­

cowaną na osi, ramkę, opatrzoną w suwak z wyciętym w nim szczerbikiem. Ramiona ramki podzielone są na skalę w metrach, rzadziej w krokach. Na mniejsze odległości używa się celownika złożonego z szczerbi­

kiem w podstawie ramki. Na dalsze odle­

głości podnosi się ramkę pionowo i ustawia się suwak na dowolną skalę. Górny brzeg ram ki posiada szczerbik na najdalszą od-

leglość. Celownik ramkowo-schodkowy po­

dobny jest do ramkowego, tylko osada uformowaną jest w wycięcia, opatrzone w skale, w które wchodzi suwak, umieszczony na ramce. Schodki służą do ustawiania ramki na średnie odległości, na dalsze podnosi się ramkę pionowo i używa się celownika jako ramkowego. Celownik kla­

powy charakteryzuje klapa, umieszczona ruchomo na osi obsady. Koniec klapy ma wycięty szczerbik a suwak umożliwia na­

stawianie klapy na dowolną wysokość. 0- sada celownika uformowaną jest ukośnie w kierunku osi klapy tak, że suwak na­

ciskany naprzód, podnosi klapę pod kątem do góry. Powierzchnia klapy lub osady, podzielona jest na skalę. Osada celownika jest do lufy przylutowaną lub na nią za­

sadzoną.

4. Bagnety.

Do walki wręcz nakłada się na kara­

bin bagnet, mający kształt sztyletu lub krótkiej szabli. Klinga bagnetu jest jedno- sieczna, tylko sam koniec zaostrzony jest obosiecznie. Wyjątek stanowią bagnety an­

gielski i szwedzki, których klinga jest obo­

sieczna i francuski, z klingą czworokątną.

Bagnet przymocowany jest do karabina pod lufą, rzadziej z boku, zapomocą wcięcia

w rękojeści i otworu w jelcu (poprzeczce).

Niektóre bagnety nałożone są samem dłuż- szem jak zwykle wcięciem rękojeści, na na­

sadkę pod lufą, tak, że jej nie dotykają.

Celem takiego umocowania, jest nietamo- wanie lufie pełnej wibracyi przy strzelaniu z nałożonym bagnetem. Zasadniczo strzela się bez bagnetu. Rys. XV przedtawia ba­

gnet austryacki M. 95. Klinga (K) zwró­

coną jest ostrzem (O) do lufy. Jelec (J) obejmuje otworem lufę. Nacisnąwszy gu­

zik (G) zaczepu, zdejmujemy bagnet z lufy.

Ten rodzaj umocowania bagnetu jest naj­

bardziej rozpowszeehmiony i przez większość państw przyjęty, z małymi tylko wyjątkami.

Bagnet M. 98, wprowadzony w Niemczech i Portugalii, przedstawia Rys. XVII. Klin­

ga (K) zwrócona jest ostrzem (O) do łoża, zaś grzbietem do lufy. Rękojeść (R) nasa­

dzona jest wcięciem na nasadkę (N), zaś jelec (J) nie dotyka do lufy (L).

Jedynie Rosya zachowała bagnet sta­

rego typu (Rys. XVI). Bagnet o długiej, cienkiej, czworobocznej klindze, założony jest na lufę (L) tuleją (T) a przytrzymuje go zachodzący na muszkę (M) pierścień (P).

Załamane wycięcie (W) przepuszcza muszkę przy nakładaniu bagnetu. Bagnet rosyjski bywa noszonym stale na karabinie, także przy strzelaniu.

Nazwa państwa

ażM

■BS

Długość ⁼

03 Celownik System _ss,^äs

ä -ac

z ba- gneten

bez ba­

gnetu

csä J=S N

RS Rodzaj

N3 ® .2 '3 £

SI 0) ©

fc-g a

S s

- =

ea- w m etr. ^{c 3 «S}

Austro- Węgry

M annli­

cher 95 1,51 1,27 3,5 ^ramkowy 1950 8 Niemcy . ^{M auser} 98 1,77 1,25 4 ,1 klapowy 2000 7,9

Francya ^{Lebel 86}

93 1,82 1,30 4,2 ^{ramko wo-}

sdiodkowy2400 8 Rosya . ^Mossin-

N a g a n t 91 1,73 1,30 4 ,1 ramkowo-

schodkowy1917 7,62 Włochy . ^{M annli-}

ciier- C arbano

91 1,58 1,28 3,9 klapowy 2000 6,5

Anglia ^{. L er-}

Enfłeld 03 1,42

„

1,12 3,8 ^klapowy 2548 7,7

[ Rodzaj magazynku

Zawartośćnaboi i

Rodzaj zamka

Zaryglo­

wanie Materyał płaszczakuli

U w a g i

w p u szczo n y , u dołu 1 o tw a r ty

1| w p u szczo n y 1 w ło ż e , u dołu

za m k n ięty

5

5

wyciągowy

odkrętowy

sy m e tr y ­ czne

77

sta l

żelazo

W rzeczywistości ce­

lownik karabinu au- stryackiego obliczony je st na kroki. N aj­

wyższe położenie je s t 2600 kroków.

.

ru ro w y 8 77 77 brąz Kula bez płaszcza, ca­

ła brązowa.

i w y sta ją c y , u dołu z a m k n ię ty

w y sta ją c y , I u dołu

o :w arty

5

6

77

77

77

77

a lia ż

77

Celownik karabinu ro­

syjskiego oznaczony je st na arszyny, 1 ar­

szyn — 0,7I m. Naj­

wyższe położenie jest 2700 arszynów.

w y sta ją c y , u d ołu : za m k n ię ty

i

5 ⁷⁷ n iesy m e­

try czn e

77 Celownik karabinu an­

gielskiego oznaczany je s t na yardy, yard

— 0,91 m. Najwyższe położenie 1600 yar­

dów. Na dalsze od­

ległości do 2800 yar­

dów, urządzony je st osobny celownik po p raw ej stronie kara- bina z boku stale a z ruchom ą m uszka z boku łoża.

O m y ł k i d r u k u .

str. wiersz zamiast

21 12 Ler-Enfield

24 1 z łódki (T) 26 4 Łódki odrzuca się

ma być Lee Enfield z taśmy (T) Paczki odrzuca się T a b l i c a p o r ó w n a w c z a .

Nazwa państwa Austro-Węgry

Włochy Anglia

rubryka zamiast ma być

7 wpuszczony wystający

u dołu otwarty u dołu otwarty 1 Mannlicher Mannlicher

Carbano Carcano

1 Ler- Lee

Enfield Enfield

T a b l i c a I.

Rys. VI. zamiast ma być

Mosin Nagant Mossin Nagant

T ab lica I.

Magazyn Mausera M. 98 nabity.

(Przekrój poprzeczny).

Rys. IX.

VII a Karabin niemiecki Mauser M. 98.

nabijanie Mausera M. 98.

Rys. VII b

Zamek Mausera M. 98.

Rys. VI.

Przekrój magazynka Mosin-Dagant.

Rys. V. Karabin rosyjski Mossin-Dagant.

T a b lic a II.

Rys. IV. Karabin Mannlicher M. 95.

Rys. II. Karabin Mannlicher M. 88/90. Rys. X. Karabin duński Krag-]örgensen.

i Rys. XIII. Rys. XIV.

Przekrój magazynka Mannlicher-Schönauer.

(Dabity).

Rys XI.

Przekrój magazynku Krag-Jörgensena.

Łódka do Krag-Jörgensena.

Rys. XVI. Bagnet rosyjski.

Rys,

Rys. XV. Bagnet austryacki.

XVII. Bagnet niemiecki (częściow ow prowadzony, zwyczajny prawie dwa razy dłuższy).

1. Scotlting jako system wychowania mło­

dzieży. A . M ałkowski. Lwów, 1911, K. (wyczerpane).

2. Vade Mecum Skauta. Z. W yrobek. Kra­

ków, 1912. — 60 hal. (wyczerpane).

3. Harc® Młodzieży Polskiej. Schreiber- Piasecki. Lwów, 1911. — 1’20 K.

.4." Gry i zabawy Skautowe. M ojm ir. Lwów, .1913. — 70 hal.

5. Samarytanin w nagłych wypadkach. Dr.

A . H . M. Lwów, 1913. — 1*50 K.

6. Vade Mecum Skauta. II Wyd. Z. W y­

rodek. Kraków, 1913. — 1*20 K.

7. Karabin „Mannlicher“. J . Lewakom ski.

Lwów, 1913. — 30 hal.

8. Zarys terenoznawstwa i kartografii.—

(W druku).

9 . Organizowanie wyciecze! kraj oznawczych.

J . Szenlc. Lwów, 1914. — 30 hal.

10. Wycieczka w Czarnohorę. Lwów, 1914.

20 hal.

Powyższe wydawnictwa są do nabycia w Związku Polskich Gimn. Tow. Sokolich, Lwów, Sokoła 7. i w księgarniach.