Przyczynki do znajomości flory krajowej

PRZYCZYNKI

DO ZNAJOMOŚCI FLORY KRAJOWEJ.

O czterech roślinach n ow ych dla flory guberni

K unth, Enum eratio plantar. I, p. 23; W illk., P rodr. M. Hispanicae I, p. 38;

Grenier et Godron, F lorę de F rance III, p. 444; Parlatore, F lora Italiana I, 1818 p. 103; Reichenbach, Icon. fl. German, et Helvet. I, tab. 26; Reichenb., FI. German.

Exours. I. p. 23; Koch, Synop. fl. German et. Helvet. p. 899; "Wagner, U lustrirte Deutsche F lora 1871, p. 849 i rysunek 1138, który daje dokładne pojęcie o tej ro ­ ślinie; Caflisch, E xeurs. F lora 1881, p. 343; Fuss, F lora Transsilvaniae excursoria

1866, p. 706; A scherson, F lora der P row . Brandeburg 1864, p. 814; Klingę, F lora E st-Liv — und Curland, II Theil p. 59; Boissier, F lora Orient. V, p. 479. Synonimy:

Chamagrostis minim a Borkh., Mibora minim a Coss., A grostis minim a L., K nappia verna Trin., K. agrostidea Sm., Strum ia verna P ers i P oa m inim a W ith.

W obszernych zbiorach roślin, należących niegdyś do Bessera i stanowią­

cych obecnie własność gabinetu botanicznego uniwersytetu kijowskiego, znala­

złem parę okazów tej ciekawej roślinki, pochodzących z guberni Królestwa Polskiego. Na etykiecie znajdujemy tylko następujący napis: Chamagrostis mi­

nima Bork., Nr. 5541 „ P o lo n ia 11. W jakiej jednak miejscowości Polski i przez kogo zostały zebrane te okazy, niema najmniejszej wzmianki. Prawdopodobnie

były ona przysłane Besserowi przez Szuberta.

J ó z e f a . SPo l c zo s l z ż e g o .

Królestwa.

M ibora verna Ar/ans.

3

i!L_

4 DZIAT; TH. BOTANIKA I ZOOLOGIA.

Mibora verna nie była dotąd znajdowana w Królestwie; ani u Rostafiń­

skiego (Fl. Polon. Prodr.), ani w późniejszych pracach niema o niej najmniejszej wzmianki. Sądzę więc, że krótkie opisanie tej roślinki nie będzie zbytecznem.

Może któremu z florystów uda się odszukać ją w obecnym czasie w jakimkol­

wiek zakątku naszego kraju. W ypada tylko szukać jej wcześnie na wiosnę (kwitnie w marcu i kwietniu) w miejscowościach o glebie piaszczystej.

Mibora jest bardzo małą roślinką, należącą do rodziny traw (G-ramineae).

Żadnej innej, również małej trawy, nie posiadamy w naszej florze. Cała wyso­

kość jej wynosi od jednego do dwu cali. Rośnie niewielkiemi kępami. Ko­

rzenie roczne, włókniste, bardzo cienkie (cieńsze od włosa), barwy jasno-brunat- nej. Liście bardzo wązkie, czasem prawie niciaste, gołe, dolne w kształcie łusek białawych i błoniastych. Łodygi cienkie, trochę od liści dłuższe, kończą się prostym kłosem, który składa się z 4 — 12 małych i zbliżonych kłosków. Kłoski bez szypułek, osadzone pojedyńczo na każdem zgięciu osadki, jednokwiatowe zielonawego lub zielonawo-fioletowego koloru. Plewy 2 podługowato-jajowate, prawie jednakowe, dłuższe od kwiatków, wypukłe (dorso convexis); na górze ścięte. Plewki (paleae) 2, błonowate, nierówne; dolna o 5-u nerwach zaokrą­

glona, górna o 2-u nerwach. Łuseczki (squamulae) 2, bardzo maleńkie, gładkie.

Pręcików 3. Słupków 2. Znamiona bardzo długie, wychodzą z wierzchołka kwiatków. Ziarno gładkie, jajowate.

Mibora verna jest jedynym gatunkiem rodzaju M ib o ra A d an s. J). Rośnie na polach piaszczystych. Kwitnie, jak wyżej było nadmienione, w marcu i kwie­

tniu.

Roślinka ta rozpowszechniona jest we Francyi, Hiszpanii i Portugalii, a tak ­ że znajduje się i w Afryce północnej. Z zachodu na wschód Mibora podąża w kształcie dwu odnóg: południowej i północnej. Pierwszą odnogę tworzy Lombardya (a także i połud. Włochy), półwysep Bałkański (właściwie Grecya) i Siedmiogród, drugą Belgia, wyspa Anglesey na półn.-zach. brzegu Walii, Niem­

cy, Morawia, Polska i Kurlandya. Nie dostrzeżono wcale Mibory w Szwajcaryi, w Czechach i wogóle w całej Austryi i na Węgrzech (z wyjątkiem Siedmio­

grodu i Morawii). Roślina ta nie jest zamieszczoną ani u Knappa, ani u Neil- reicha i Becka von Monnagetta (Flora von Nieder-Osterreich), nie znajdujemy jej także u Fieka (Flora von Schlesien) i Celakowskiego (Prodr. Fl. yon Boh- men).

Mibora często się przytrafia na polach piaszczystych prawie całej Francyi (G-ren. et Grodr. loc. cit.), rzadko zaś w Niemczech. W Polsce i Kurlandyi prawdopodobnie przytrafia się tylko sporadycznie. W Kurlandyi znane jest tylko jedno stanowisko: „Nur bei Berghof in C.“ (Klingę loc. cit.). Oprócz tego Mi-

') Jeżeli nie liczyć jako gatunek M. D ervauxii L ge= C ham agr. minim a s. elongata Hae- kel, rosnącej w P ortugalii, H iszpanii i F rancyi południowej. Porów . Nyman: Conspect. fi. Europ, p. 795 i Richter: P lantae Europ. 1890 vol. I, p. 39. *

bora była raz wskazaną i dla Eossyi. U Kaufmana (Moskowskaja Fłora 1866, p. 550 — 551) znajdujemy następującą wzmiankę o tej roślinie: „Okaz tej rośliny (Chamagrostis minima Borkh.) został znaleziony w roku 1810 w Gorenkach (ziel­

nik Goldbacha), ponieważ jednak stanowisko jej przez Goldbacha nie jest ściślej wskazane, niewiadomo przeto, czy rzeczywiście roślina ta była znalezioną w sta­

nie dzikim. W innych miejscowościach Eossyi dotąd przez nikogo nie została znalezioną11.

JÓ Z E F PACZOSKI. PR ZY CZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 5

M a lra m osch ata L.

Koch, Synop. fl. Germ. et Helvet. I p. 142; Dc. Prodr. I p. 432; Rchb. Icon.

fl. Germ. et. H ełvet. V, r. tab. CLXIX, fig. 4841; G renier et Godron, Florę de France I p. 288; W illkomm et Longe, Prodr. F lorae Hispanicae vol. III 188Z, p.

575; Parlatore, F lora Italiana vol. V. 1872 p. 44 — 48 (bardzo obszerne opisanie);

Jundziłł J., Opisanie roślin w Litwie, na W ołyniu etc. W ilno 1830, p. 268; Gilibert, F lora L ituanica inchoata, seu enum eratio plant. quas circa Grodnam co lleg it... I, p. 66, Nr. 117 (sub Alcea pinnatifida); Klingę, Flora Est-, Liv- und Ourland p. 456;

Ledeb, Fl. R ossica I. p. 434.

Ślaz wonny jest nieco podobny do ślazu dłoniastego (Malva Alcea L.).

Różni się jednak liśćmi i owocami. Liście ślazu wonnego są 5-dzielne; podziałki pierzasto lub dwa razy pierzasto-dzielne; korzeniowe liście nerkowate, klapiaste.

Torebki gęstym włosem omszone (u M. Alcea — gładkie). Grenier i Godron opisują trzy odmiany tego gatunku. Ponieważ jednak okazy, które posiadam z Królestwa, zostały zerwane bez korzeni, a zatem i bez liści korzeniowych, więc nie mogę rozstrzygnąć, czy należą do v a r. la c in ia ta G r. e t G o d r., czy też do v a r. in t e r m e d i a G r. e t G o d r. Sądząc z opisu, odpowiadają one M.

m o s c h a ta L . a a n g u s tis e c ta Ć e la k o v s k y (Prodromus der Flora von Bohmen.

Prag. 1867 — 1875, str. 516, 517). Nadmienić muszę, że okazy z Królestwa nie różnią się wcale od rysunku Reichenbacha (Icon. Fl. Germ. et Helvet. V. fig.

4841).

Poraź pierwszy ślaz wonny został znaleziony w guberniach Królestwa Pol­

skiego przez hr. Władysława Montresora. Kwitnące okazy (12 czerwca 1885), zebrane w Płońsku (gub. warszawska, pow. włocławski) koło AYisły, były poda­

rowane gabinetowi botanicznemu kijowskiemu, pod nazwą M. Alcea L.

Ślaz wonny rośnie prawie w całej południowej i środkowej Europie, zresztą w wielu miejscowościach tylko zdziczały.

Bliższe szczegóły o rozmieszczeniu tej rośliny czytelnik może znaleść w pra­

cy ś. p. Łapczyńskiego: Dokończenie zasiągów roślin dennokwiatowych et c.

Pani. Fiz. T. X II, dział III, str. 32.

6 D ZIAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

A poseris fo etid a Less.

Koch, Sypop. fl. G-erm. et Helvet, II, p. 477; Reichenbach, Icon. fl. German.

< t H elvet. X IX tab. MCCCLIV, fig. II; W aldstein et Kiteibel, Descript, et Icon.

plant, rariorum H ungariae vol. I, tab. 49; Grenier et Gordon, Florę de France II, p. 291; W illkom m et Lange, Prodr. fl. Hispan. II p. 213; Łapczyński,, Pam iętn. Fiz.

T. I, 1881 r. str. 200; Synonimy: A poseris foetida Less. (non Cass.J, H yoseris foe­

tid a L., L am psana foetida Scop., L. leontodontoides Scop.

Korzeń bardzo krótki, niby ugryziony (radix praemorsa); korzonki w kształ­

cie grubych nici, barwy blado-czekoladowej, wychodzą, wskutek nieznacznej dłu­

gości korzenia głównego, prawie z jednego miejsca w dość znacznej ilości. Liś­

cie tylko korzeniowe podługowate, lub podługowato-lancetowate, .ogonkowe, po­

dzielone poprzecznie na klapki; klapki szeroko lancetowate, nieforemnie trójkątne, czasem 1 -— 2 ząbkami opatrzone. Wzdłuż nerwu środkowego na dolnej po­

wierzchni liści znajdują się czasem drobne białe włoski; wogóle liście są gładkie, cienkie i przezroczyste. Z jednego korzenia wychodzi od dwu do pięciu głą- bików; głąbiki z nierozkwitłemi główkami są w górnej części na dół zgięte i za młodu gęstemi białemi szczecinkami pokryte. Po rozkwitnięciu głąbik wynosi od 5 do 7 cali i zwykle bywa prawie zupełnie włosków pozbawiony. Każdy głąbik kończy się tylko jedną główką kwiatową. Kielich zewnętrzny. czarno- zielonawy, składa się z 6 — 10 listków; oprócz tego u dołu znajdują się 3 lub 4 maleńkie listki. Kwiatków kilkanaście obupłciowych, jednakowych, języczkowych, złocisto-żółtych. Ziarna owalne, na wierzchu nieco zwężone, bez puchu. Osadnik (receptaculum) nagi.

Aposeris foetida należy do rodziny Compositae — Cichoriaceae i na pierw­

szy rzut oka przypomina nieco Taraxacum officinale.

Koło Mozyrza na Litwie (gub. Mińska) znalazłem Aposeris na wiosnę (21 maja 1893) jeszcze nie zupełnie rozkwitły. Roślina ta rosła w miejscach cienistych między krzakami na pochyłościach pagórków. Przytrafia się nie często.

W starych zielnikach, należących do kijowskiego gabinetu botanicznego, odszukałem jeden okaz Aposeris foetida (sub. Lampsana foetida), pochodzący z Krzemieńca na Wołyniu.

Aposeris foetida rośnie w Hiszpanii ( nowa Kastylia i Aragonia), w górach Pirenejskich, na alpach Delfmatu i w innych miejscowościach Francyi, w Szwaj- caryi, w północnych Włoszech, w południowych Niemczech, w Tyrolu, Salzbur­

gu, Karyntyi, Styryi, Sławonii, Kroacyi, Banacie, Austryi, Węgrzech, Hercego­

winie, Bośni, Serbii, Siedmiogrodzie, w Galicyi i w guberniach Królestwa P ol­

skiego J). Nie znaleziona jednak w Czechach.

') W lubelskiem między Zamościem i Tomaszowem (wieś Łabunie), znaleziona przez pannę M. Hempel. P atrz Łapczyński „W iadomość o trzech roślinach z rodziny złożonych zn a- lezionych w lubelskiem 11. Pam . Piz. T, I, str. 200

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZYCZYNKI DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 7

W sąsiednich z Wołyniem miejscowościach, w Galicy i Aposeris foetida przytrafia się często. Kośnie w cienistych lasach w niższej i górzystej części Galicyi do 3600 stóp, zwłaszcza we wschodniej części nie rzadka (Knapp dla Ga- licyi i Bukowiny wylicza 27 stanowisk — Die bisher bekannten Pflanzen Gali- ziens und der Bukowina, str. 135). Dla Siedmiogrodu Fuss przytacza 16 stano­

wisk (Fl. excurs. Transsilvaniae). W górach Pokucko-Marmaroskich Aposeris przytrafia się często: „w lasach i w krainie kosodrzewu po trawnych stokach rozpowszechniona; stosunkowo najobficiej w górnej dziedzinie lasów, gdzie często składa część poszwu leśnego^ (39 stanowisk). „W Alpach Rodneńskich nie wi- dziana“. „Na podgórzu Karpackiem w lesie bukowym między Pistyniem a Ko- sowem“ i t. d. (Zapałowicz: Roślinna szata gór Pokucko-Marmaroskich. K ra­

ków 1889, str. 220, 221, Nr. 467).

Aposeris foetida jest rośliną zachodnio-europejską, rosnącą przeważnie w gó­

rach. Do Mozyrza prawdopodobnie dostała się przez Wołyń. Na Wołyniu, oprócz Krzemieńca, niewątpliwie da się odszukać w pow. zwiahelskim, żytomier­

skim i owruckim.

Veronica D ille n ii Crantz. (1760).

V e r o n i c a c a m p e s t r i s S c h m a l h a u s e n (secund. Ascherson), Neue Pflau- zarten aus dem K aukasus (Berichte der Deutsch. Botan. Gesell. Jahrg. 1792, Band.

X, H eft 6, p. 291. Taf. XVI, fig. 12, 14, 16); Paczoski, Fłorograf. i fitogeograf. iz- śledow. kałmyckich stiepiej. Kijów, 1892, p. 100; Paczoski, Oczerk fłory okr. Pe- rejaslaw a 1893, p. 59; Ascherson, Yeronica cam pestris Schmalh. und ihre Yerbrei- tu n g in M itteleuropa (Oesterreichische Botanr- Zeitschri.t, 1893, Nr. 3, p. 123—126).

V e r o n i c a v e r n a L. p c a m p e s t r i s S c h m a l h a u s e n , P ło ra ju g o -za - padnoj Bossii, 1896, p. 438; Paczoski, O faunie i fiorie okr. W ładim ira W ołynsk.

1888, p. 58

Y e r o n i c a y e r n a L. p f l o r i b u s m a j o r i b u s B o g o w i c z , Obozrienje siem iennych i wysszich sporowych rastenij etc., 1869, p. 189.

Y e r o n i c a s u c c u l e n t a A l i . 1785, (secund, Ascherson).

V e r o n i c a v e r n a L. y a r . l o n g i s t y l a F r o e l i c h (secund. Ascherson);

A r c a n g e l i . Comp. della flora Italiana. Torino 1882, p. 516.

Podobna jest bardzo do przetacznika wiosennego (Yeronica verna L,), od którego zwykle nie bywa odróżniana. Gatunek ten niedawno był opisany przez prof. Sehmalhausena i nazwany Y e ro n ic a c a m p e s tr is . Jednak według Ascher- sona nie jest on wcale nowym, gdyż odpowiednia forma była już w roku 1769 opisana jako Y. D ille n ii C ra n tz . Nieco później była ona opisana także jako Y. s u c c u le n ta A li., lecz wogóle mało zwracała uwagę botaników, którzy za­

liczali ją wprost jako synonim V. vernae. Chociaż prof. Sclimalhausen, opisując ten gatunek jako nowy, popełnił omyłkę, zawsze jednak w taki sposób przyczy­

nił się do obalenia błędnego poglądu, który polegał na łączeniu obu gatunków w jeden.

8 DZIAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

Yeronica Dillenii różni się od V. verna torebką owocową odwrotnie okrą­

gło nerkowatą (u V. verna torebka u dołu nie jest tak szeroką, wskutek czego przedstawia formę odwrotnie sercowatą). Słupek pierwszego gatunku znacznie wystaje po nad wycięcie torebki (u V. verna słupek jest krótszym od wycięcia torebki). Korona Y. Dillenii ładnej ciemno-błękitnej barwy, takiej wielkości jak i kielicb (u Y. verna korona blado-niebieska, od kielicha mniejsza). Oprócz tego Y. Dillenii wogóle jest większą i posiada liście szersze. Wierzchołek niezbyt starej V. Dilenii, przy zasuszaniu znacznie bardziej czernieje, niż Y. yerna.

Rośnie na polach piaszczystych. Kwitnie w maju.

Okazy tej rośliny z okolic Częstochowy znajdują się w gab. botan. uni­

wersytetu kijowskiego (w zielniku nabytym od p. F. Karo, sub. Y. verna L.).

J a zaś zbierałem V. Dillenii w r. 1893 w miejscach piaszczystych koło Ostrowia (gub. łomżyńska).

Rozmieszczenie geograficzne. Według Aschersona, V. Dillenii rośnie w Euro­

pie środkowej: Szwecya, Niemcy, Czechy, Morawia, Austrya, Węgry (połudn.

Banat), Siedmiogród, Włochy, Serbia i Tyrol. Oprócz guberni Królestwa Pol­

skiego, w Rossyi dotąd znane są następujące stanowiska:

Grodzieńska gub.: Brześć!!, Białystok!!, Kobryń!!, Nahorye!!, Śnitowo!!.

Mińska gub.: Pińsk!!, Parochońsk!!, Poliost!!, Borki!!, Juchnowicze!!, Łu- niniec!!, Łowczyn!!, Łojów!! *), Rzeczyca!!, Borysów!!, Łachwa (Ostankow!) i Mo- zyr (Ostankow!).

Mohilewska gub.: Żłobin!!

Czernihowska gub.: Radul!!, Kamionka!!, Jaryłowicze!!.

Wołyń: Żytomierz!, Dąbrowica!!, Turyczany!!, Tur!!.

Podole: Olwiopol!, Sawrań!

Kijowska gub.: Kijów! (Andrzejowski, Rogowicz, Schmalhausen), Machnów- ka! (Rogowicz). W Machnówce (pow. berdyczowski) Y. Dillenii rośnie na ska­

łach granitowych. Czystoliołowka! (Polesie kijowskie).

P u łta w sk a gub.: Perejesław!!, Stołpiagi!! Karań!!, Gniedino! (Rogowicz).

E k aterynosław ska gub.: Ekaterynosław (Akinfiew).

Woroneska gub.: Woroneż! (Gruner, sub. Y. verna).

A stra ch ań sk a gub.: Jergeni — E lista!!

Kaukaz: Besztau! (Akinfiew).

Oprócz tego, według Aschersona, Y. Dillenii ma się znajdować koło Rygi.

Podałem tu wszystkie znane do dnia dzisiejszego stanowiska rossyjskie.

Uważałem to za konieczne, gdyż w opisie Schmalhausena geograficzne rozmie­

szczenie tej rośliny traktowane jest nader pobieżnie, w wyrażeniach zbyt ogól­

nikowych. Y. Campestris, według Schmalhausena, rozpowszechniona jest od Polski aż do Astrachania; przy ostatniem stanowisku prof. Schmalhausen powo-

J) Z Łojow a roślina ta była zebrana przezemnie dla „Flora exsicata Polonica", gdzie też została w ydaną pod nazwą V. c a m p e s t r i s S c b m a l l i .

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY C ZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 9

łuje się na zebrane przezemnie okazy. Nadmienić muszę, że znajdowałem Y.

Dillenii w guberni astrachańskiej, nie koło Astrachania, lecz w Jergeniach koło Elisty, położonej o 300 z górą wiorst na zachód od miasta gubernialnego. Mo- żebnem jest nawet, że na wschód od Jergeniów Y. Dillenii wcale się nie po­

suwa. Przez Jergenie przechodzi granica stepów południowo-rossyjskich i uralo- kaspijskich, jak to udowodniłem w osobnej rozprawie. Nie byłoby więc wielką osobliwością, gdyby roślina zachodnio-europejska, jaką jest Y. Dillenii, miano­

wicie tam się zatrzymała.

Chociaż na V. Dillenii zwrócono uwagę od bardzo niedawnego czasu, zawsze jednak dość już znamy stanowisk tej rośliny. Prawdopodobnie da się ona odszu­

kać jeszcze w bardzo wielu miejscowościach. Pożądanem byłoby, żeby nasi flo- ryści przepatrzyli w zielnikach swoich okazy Y. yernae, gdyż w ten sposób możnaby wykryć niejedno stanowisko tego przetacznika.

II.

Spis roślin zebranych w r. 1893 w guberniach łom żyńskiej i siedleckiej.

Badając specyalnie florę Polesia, zwracałem uwagę i na okolice sąsiednie.

W roku 1893 zwiedziłem w guberni siedleckiej Terespol i stacyą kolei żelaznej Warszawsko-Terespolskiej — Chotyłów. Obie miejscowości są położone w powie­

cie bialskim, bardzo mało zbadanym pod względem florystycznym. W guberni łomżyńskiej bawiłem przez parę dni (w początku lipca) w mieście powiatowem Ostrowiu; oprócz tego parę bardzo krótkich ekskursyj odbyłem w okolicach Mał­

kini, położonej jirzy kolei Warszawsko-Petersburskiej (o kilkanaście wiorst od Ostrowia) — i Łap. Ostatnia miejscowość znajduje się także przy kolei W ar­

szawsko-Petersburskiej, lecz w północnej części guberni, na granicy z gub. Gro­

dzieńską.

Zbadane miejscowości pod względem florystycznym nie różnią się prawie od właściwego Polesia.

W niniejszej pracy ograniczę się tylko wyliczeniem zebranych przezemnie gatunków. Ogólną charakterystykę zbiorowisk roślinnych (formacyj) tymczasem pomijani; wejdzie ona w skład mojej obszernej pracy o florze Polesia, którą obecnie przygotowuję do druku.

I. Dicotyledones.

Ranunculaceae. 1. A n e m o n e n e m o ro sa L. W lasach sosnowych—Ostrów.

2. P u l s a t i l l a p a t e n s M ili. Na piaszczystych miejscach, w lasach sosnowych—

10 DZIAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

Ostrów. 8. R a n u n c u lu s a q u a t ili s L. p. tr i p h y l l u s S c h m a lh W wodzie sto­

jącej — Terespol. 4. R. a ą n a t i l i s L. y. s u c c u le n tu s K o c h (forma terrestris).

Na wilgotnym gruncie koło wody — Terespol. 5. R. s c e le r a tu s L. — Terespol.

6. R. a c e r L .—Terespol. 7. R. F la m m u la L .—Ostrów, Terespol. 8. R. L in g u a L .—Łapy. 9. R. S a rd o u s C ra n tz var. la e y is C elak. W zbożu, na polach, koło rowów i na łąkach obficie — Terespol.

Nymphaeaceae. 10. N u p h a r lu te u m Sm. — Terespol.

P apaveraceae. 11. P a p a y e r A rg e m o n e L. Na polach piaszczystych rzadko—

Ostrów. 12. P. R h o e a s L. W zbożu—Terespol. 13. P. d u b iu m L .—Terespol.

14. C h e lid o n iu m m a ju s L .—Terespol.

Cruciferae. 15. N a s tu r ti u m s ilv e s tr e R. Br. W miejscach wilgotnych—

Terespol. 16. B a r b a r e a v u lg a r is R. Br. — Terespol. 17. A r a b is G e r a r d i B e s s . N ałąkach — Terespol. 18. A. a re n o s a Scop. Na łą ce— Terespol. 19. Si- s y m b ry u m S o p h ia L .—Terespol, Łapy. 20. S. o f f ic i n a le S eop. — Ostrów.

21. E r y s im u m c h e ir a n th o id e s L .—Ostrów. 22. B r a s s ic a c a m p e s tr is L .—

Ostrów. 23. B e r te r o a in c a n a DC. — Terespol, Chotyłów, Łapy. 24. D ra b a v e r n a L.—Ostrów. 25. T h la s p i a ry e n s e L .—Terespol, Ostrów. 26. C a p s e lla B u r s a p a s to r is M oench. Bardzo pospolita roślina. 27. C o c h le a ria A rm o ra- cia L. Zdziczała — Terespol. 28. L e p id iu m r u d e r a le L. Terespol, Ostrów.

29. N e s lia p a n ic u la ta D esv. W zbożu — Ostrów. 30. B u n ia s O r i e n t a l i s L.

Terespol.

Violarieae. 31. Y io la p a l u s t r i s L. W miejscach wilgotnych — Ostrów.

32. V. c a n in a L. W lasach — Ostrów; w sosnowym lesie koło Ostrowia na grun­

cie piaszczystym rośnie także odmiana j. s a b u lo s a Rchb. 33. V. s ilv e s tr is K it. W lesie cienistym — Terespol. 34. V. tr ic o lo r L. Koło Ostrowia dwie odmiany: a. v u lg a r is K o ch i p ." a r v e n s is K o ch .

Droseraceae. 35. D r o s e ra r o tu n d i f o lia L. Na błotach torfiastych mię­

dzy Sphagnum koło Ostrowia.

Palygaleae. 36. P o l y g a l a com osa S ch k u r. N ałąkach, między krzakami Terespol. 37. P. a m a ra L. Na łąkach mszystych, wilgotnych koło Terespola.

Siieneae. 38. D ia n tu s d e lto id e s L. Koło Ostrowia. 39. I), p lu m a r iu s L. v a r ? Okazy zebrane koło Ostrowia w lesie sosnowym różnią się stosunkowo krótkiemi i ciemno zabarwionemi kielichami. Płatki korony blado-różowe, po brze­

gach ponadcinane (nie tak głęboko jak u prawdziwego goździka pierzastego), u dołu plamką ciemno-fioletową opatrzone. Z korzenia wychodzi kilka łodyg (do 6); na każdej znajduje się od 3 (zwykle 4) do 5 kwiatów. Łuski przy na­

sadzie kielicha (zwykle 4, czasem więcej) ciemniejsze, niż u D. plumarius. Wogóle goździk, znaleziony koło Ostrowia, robi wrażenie mięszańca D. plumarius (lub D. arenarius) z D. Carthusianorum, lub D. diutrinus Kit. Zrasztą możebnem jest, że stanowi on nową odmianę. 40. G ry p so p h y la m u r a l is L. Ostrów. 41. S ile n e i n f l a ta Sm. W zaroślach — Terespol, Ostrów, Łapy. 42. S. n u ta n s L .—Ostrów.

43. L y c h n is a lb a M ili. — Terespol. 44. L. F ło s C u c u li L. — Ostrów.

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY CZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 11

Alsineae. 45. S p e r g u l a a r v e n s is L. Na polach — Ostrów. 46. S. p e n - t a n d r a L. b. M o r i s o n i i B o r e a e (sp.). Na polach piaszczystych koło Ostro­

wia. Nie odróżniam S. Morisonii (S. yernalis "Willd.), jako odrębny gatunek od S. pentandra L., lecz uważam pierwszą formę jako nieznaczną odmianę drugiej.

Podobnież postępuje i Celakoysky (Prodr. p. 491). Cechy obu gatunków są tak niestałe, że najczęściej niepodobna z pewnością orzec, z jakim gatunkiem ma się do czynienia. 48. S p e r g u la r i a r u b r a P e rs. Na polach— Ostrów. 49. S a g in a p ro c u m b e n s L. — Terespol. 50. S. n o d o s a F e n z l. — Ostrów. 51. A r e n a r ia s e r p y l l i f o l i a L. — Terespol. 52. M o e h rin g ia t r i n e r v ia C la iry . W miej­

scach cienistych — Terespol. 53. S t e l l a r i a m e d ia Y ill. — Ostrów, Terespol.

54. S. H o le s te a L. — Ostrów. 55. S. g r a m in e a L. — Ostrów. 56. S. g la u c a W ith . 57. M a la c h iu m a ą u a tic u m Pr. — Terespol. 58. C e r a s tiu m sem ide- c a n d r u m L. — Ostrów. 59. C. y u l g a t u m L. 60. C. a r y e n s e L. Na polach — Terespol.

Hyparicineae. 61. H y p e r ic u m h u m ifu su m L. Na polach piaszczystych i nieco wilgotnych koło Ostrowia, nie często. 62. H. p e r f o r a tu m L. - Terespol, Chotyłów.

Malvaceae. 63. M a lv a b o r e a lis W a llr. — Ostrów. 64. M. n e g l e c t a W a llr . - Ostrów.

Oxalideae. 65. O x alis A c e to s e lla L. W lasach cienistych — Terespol.

Ostrów.

Lineae. 66. L i n u m c a t h a r t i c u m L. — Ostrów. 67. R a d io la lin o id e s G m el. Na polach wilgotnych — Ostrów.

Geraniaceae. 68. G e ra n iu m sanguirTfeum L. W lesie sosnowym—Ostrów, 69. G. fu s illu m L. — Terespol, Ostrów. 70. G. R o b e r tia n u m L. W miejscach wilgotnych i cienistych— Terespol, Ostrów. 71. E ro d iu m C ic u ta r iu m L ’He- rit. — Ostrów.

Celastrineae. 72. E y o n y m u s E u ro p a e u s L. — Terespol.

Papilionaceae. 73. G e n is ta t i n c t o r i a L. — Ostrów. 74. C y tis u s b iflo - ru s L ’H e rit. W lasach sosnowych — Ostrów. Zebrane okazy odznaczają się nie­

wielkim wzrostem i prawie leżącemi gałęziami; jest to p. m in u s K och. 75. Ono- n is h ir c in a J a c q . (var. in e rm is ) — Terespol, Łapy. 76. A n th y lis v u ln e - r a r ia L. — Łapy. 77. M ed ica g o f a lc a ta L. — Małkinia, Łapy, Ostrów. 78. M.

lu p u lin a L. — Terespol. 79. M e lilo tu s a lb u s D esr. — Chotyłów, Małkinia, Łapy. 80. T r ifo liu m p r a te n s e L. — Ostrów, Terespol. 81. T. r e p e n s L .—Te­

respol, Ostrów. 82. T. h y b rid u m L. — Terespol. 83. T. m o n ta n u m L .—Ostrów.

84. T. m e d iu m L. — Ostrów. 85. T. a r v e n s e L. — Ostrów. 86. T. p ro c u m ­ b en s L . — Ostrów. 87. L o tu s c o r n ic u la tu s L. — Terespol, Ostrów. 88. A s tra - g a lu s a r e n a r iu s L. W miejscach piaszczystych koło Ostrowia. 89. A. C ic e r L. — Łapy. 90. A. g ly c y p h y llu s L. — Chotyłów, Ostrów. 91. C o ro n illa va- r i a L. — Ostrów, Małkinia. 92. Y ic ia s a tiv a L. — Ostrów. 93. Y. a n g u s tifo - łia R o th . — Ostrów. 94. V. c ra c c a L. — Ostrów, Terespol. 95. V. v illo s a

Pam. Fbsyogr. Tom X III. D ział I I I - 2 .

12 DZTAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

R o th . W zasiewach — Ostrów. 96. V. h i r s u t a K och. — Ostrów. 97. L a th y - r u s p r a te n s i s L. Na łąkach, w zaroślach — Terespol, Ostrów.

Rosaceae. 98. P r u n u s s p i n o s a L. — Terespol. 99. P. c e r a s u s L. Na pagórku koło drogi — Ostrów. Rośnie w kształcie krzaków, przypominających nieco P. chamaecerasus Jacq. Liście jednak szersze niż u ostatniego gatunku.

Młode gałązki pokryte krótkiemi i gęstemi włoskami. Wiśnia ta, bezwątpienia zdziczała, znaleziona była bez kwiatów i owoców. Możebnem jest także, że nie jest to prawdziwa wiśnia (Prunus cerasus L.) lecz odmiana Prunus chamaecera­

sus Jacq z szerokiemi liśćmi. Ostrów byłby w takim razie najdalej posuniętem na północ stanowiskiem wiśni stepowej. 100. P. P a d u s L W lasach cienistych i wilgotnych koło Terespola. 101. P ir u s co m m u n is L. — Ostrów. 102. P. Ma- lu s L. a. g la b r a K o c h . W lesie koło Ostrowia. 103. S o r b u s A u c u p a r ia L.

W lasach — Ostrów. 104. F ili p e n d u la U llm a ria M ax im . a. to m e n to s a K o c h . — Ostrów. 105. F. h e x a p e ta la G ili b .— Terespol. 106. A ru n c u s sil- v e s te r K o s te l . (Spiraea Aruncus L.). W lasach cienistych i wilgotnych koło Chotyłowa, kwitnie w Czerwcu. 107. K u b u ś s a x a t i l i s L. — Ostrów. 108. R.

co e siu s L. — Terespol, Ostrów. 109. R. s u b e r e c t u s A n d e rs. — Ostrów.

110. G e u m r iv a le L. — Terespol, Ostrów. 111. F r a g a r i a v e s c a L. -Ostrów.

112. P o t e n t i l l a T o r m e n tilla S c h rk . — Terespol, Ostrów. 113. P. A n s e rin a L. — Terespol. 114. P. a r g e n te a L. — Ostrów, Terespol. 115. P. a lb a L. W la­

sach — Ostrów. 116. P. c o llin a W ibel. Koło drogi na piaszczystym gruncie koło Ostrowia. 117. A g rim o n ia E u p a to r ia L. W zaroślach—Ostrów. 118. R o sa to m e n to s a Sm. p. c u s p id a ta MB. (sp.). Przy drodze koło Ostrowia. 119. R.

c a n i n a L. Przy drogach koło Terespola. Prawdopodobnie nie jest to prawdziwa R. c a n i n a L., lecz R. glauca Vill., którą "nie zawsze można odróżnić od po­

przedniej, zwłaszcza jeżeli okazy, tak jak moje, posiadają tylko kwiaty, lecz nie mają owoców.

S axifragaceae. 120. R ib e s n ig ru m L. — Terespol.

C rassulaceae. 121. S e d u m B o lo n ie n s e L o isl. (S. sexangulare Auct.

non L.). Na pastwisku koło Terespola; kwitnące okazy 24 czerwca. 122. S.

a c re L. — Ostrów.

Lythraceae. 123. L y th r u m S a li c a r ia L. — Łapy.

Onagraceae. 124. E p ilo b iu m p a r v if lo r u m S c h re b .— Ostrów. 125. Oeno- th e r a b ie n n is L. Na polach piaszczystych — Łapy, Ostrów.

Cucurbitaceae. 126. B ry o n ia a lb a L. — Terespol.

Umbelliferae. 127. S iu m la tif o liu m L. Na łąkach wilgotnych — Terespol.

128. P im p in e lla S a x iir a g a L. — Ostrów. 129. C arum C a rv i L. Na łąkach Terespol, Ostrów. 130. O e n a n th e a q u a tic a L am . Na błotach, koło rowów — Chotyłów. 131. P e u c e d a n u m O re o se lin u m M oench. Na polach piaszczystych—

Chotyłów. 132. T o rilis A n th r is c u s G m el. — Ostrów.

Cornaceae. 133. C o rn u s s a n g u in e a L. W lasach i zaroślach— Terespol.

Rubiaceae. 134. A s p e ru la o d o r a ta L. W lasach cienistych — Terespol.

135. G aliu m v e ru m L. — Terespol, Łapy. 136. G. M o łlu g o L. — Terespol,

JÓ Z E F PACZOSKI. PR ZY CZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 13

Ostrów. 137. G. u lig in o s u m L, — Ostrów. 138. G. p a l u s t r e L. — Terespol.

139. G. s p u r i u m L . W zbożu koło Terespola (niedojrzałe owoce 24 czerwca).

140. G. Y a i l l a n t i i DC. W zbożu razem z poprzednim gatunkiem koło T e­

respola.

Dipsaceae. 141. K n a u ti a a rv e n s is C o u lt. Cłiotyłów, Ostrów.

Compositae. 142. S o lid a g o Y ir g a a u re a L. — Ostrów. 143. E r ig e r o n ac e r L. — Ostrów. 144. F ila g o m in im a F r. fo rm a s t r i c t a P a c z o s k i. Na polach piaszczystych koło Ostrowia. 145. F. a r v e n s is L. — Ostrów. 146. A n te- n a r i a d io ic a G a e r tn . W lasach sosnowych— Ostrów. 147. G n a p h a liu m u l i ­ g in o s u m L .- Ostrów. 148. H e lic h r y s u m a re n a riu m DC.—Ostrów. 149. A n- th e m i s a r v e n s i s L. Na polach — Chotyłow, Terespol. 150. A. c o t u l a L . — Terespol. 151. A c h ille a M ille fo liu m L. — Ostrów. 152. M a t r i c a r i a C ham o- m illa L. — Terespol. 153. M. d is c o id e a DC. Przy drogach i koło toru kolejo­

wego — Terespol, Małkinia, Szepietowo (stacya kolei Warszawsko-Petersburskiej) i Ł a p y 1). 154. C h r y s a n t h e m u m L e u c a n th e m u m L. — Terespol, Ostrów, Łapy. 155. A r t e m i s i a c a m p e s t r i s L. — Terespol, Ostrów, Łapy. 156. A.

v u lg a ris L. — Terespol. 157. A. A b s in th iu m L. — Terespol. 158. S en ecio J a c o b a e a L. — Ostrów, Łapy. 159. S. v e r n a lis W. K. — Terespol, Ostrów.

160. S. y u l g a r i s L, — Terespol, Ostrów. 161. C a r lin a v u lg a ris L .—Ostrów.

162. L a p p a to m e n to s a L a m . — Terespol. 163. C a rd u u s a c a n th o id e s L . — Małkinia. 164. C irs iu m la n c e o la tu m Scop. — Małkinia. 165. C. p a lu s tr e Scop. — Ostrów. 166. O n o p o rd o n A c a n tiu m L . — Terespol, Małkinia, Ostrów.

167. C e n t a u r e a J a c e a L .—Terespol, Chotyłów, Ostrów. 168. C. S c a b io sa L .—

Ostrów. 169. C. m a c u lo s a L om . (C. Bibersteinii DC.). Na polach piaszczy­

sty c h — Łapy, Małkinia, Chotyłów. 170. OT c y a n u s L. W zbożu—Ostrów, Cho­

tyłów, Terespol. 171. C ic h o r iu m in ty b u s L. — Terespol, Ostrów. 172. Hy- p o c h a e r is r a d i c a t a L. — Ostrów, Terespol. 173. L e o n to d o n h a s tilis L. b.

h is p id u s L. (sp.) — Terespol, Ostrów. 174. P ic r is h ie ra c io id e s L. — Ostrów.

175. S c o rz o n e ra h u m ilis L. W lesie sosnowym— Ostrów. 176. C re p is pa- lu d o s a M o en ch . Na łące wilgotnej między krzakami koło Ostrowia. 177. C.

') M a t r i c a r i a d i s c o i d e a DC. Po raz pierwszy znaleziona była w Królestw ie przez p. F. K amieńskiego (koło W arszawy). Porów. „ N o w y n a b y t e k f l o r y p o l s k i e j 11.

Pam. Fiz. T. IV, str. 266—271. Myli się jednak szanowny autor, sądząc, źe M. discoidea nie była dotychczas obserwowana na wschód od W arszawy. Rogowicz w swoim spisie „Obozrienje siemiennych i wysszicli sporowych rastienij" etc. (Kijów 1869 roku), wspomina, że M. discoidea DC. rośnie w mokrych miejscach koło rzeczki Łybiedi w K ijow ie (str. 132). Oprócz wymie­

nionych stanow isk, znajdow ałem M. discoidea w następujących miejscowościach: G r o d z i e ń ­ s k a g u b . — B iałystok, Brześć; M i ń s k a g u b . — Łuniniec (powiat Piński); W o ł y ń : B o ­ żyszcze (pow. Łucki), Kowel, Zdołbunowo (pow. Ostroski). W e w szystkich wymienionych m iej­

scowościach M. discoidea rosła w pobliżu stacyi kolei żelaznej. Nin można więc wątpić, że w rozpowszechnieniu tej rośliny głów ną rolę odgrywają koleje żelazne. W Łapach M. discoidea była spostrzeżona po raz pierw szy przez p. A. Ejsmonda. Porów. Pam . Fiz. T. VIII. Dział III.

str. 145.

14 DZIAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

t e c t o r u m L. — Terespol, Ostrów. 178. H ie r a c iu m P i l o s e l l a L. var. Na po­

lach piaszczystych — Ostrów.

Campanulaceae. 179. C a m p a n u la g lo m e r a ta L . — Ostrów. 180. C. p er- s ic if o lia L. — Terespol, Ostrów. 181. C. p a t u la L . — Ostrów, Chotyłów. 182.

J a s io n e m o n ta n a L . — Chotyłów, Ostrów.

Vacciniaceae. 183. Y a c c in iu m Y itis id a e a L . — Ostrów. 184. Y. M yr- ti llu s L . — Ostrów.

Ericaceae. 185. A r c to s ta p h y lo s U v a u r s i S p r. W lasach sosnowych koło Ostrowia dość rzadko.

Pirolaceae. 186. P i r o l a c h lo r a n th a Sw. — Ostrów. 187. P . s e c n n d a L . — Ostrów. 188. P. u m b e lla ta L . W lesie sosnowym Ostrów.

Oleaceae. 189. F r a x in u s e x c e ls io r L . W lasach koło Terespola.

Primuceleae. 190. L y s im a c h ia v u lg a r is L. — Łapy. 191 L. N um m n- la r i a L. —Ostrów, Łapy. 19‘2. A n a g a llis a r v e n s is L. a. p h o e n ic e a Scop.

Na polach — Terespol, Ostrów.

Boragineae. 193. C y n o g lo s s u m o f f ic in a le L . — Terespol. 194. E c h i- n o s p e rm u m L a p p u la L e h m .— M ałkinia/Łapy. 195. S y m p h y tu m o f f ic i­

n a le L. — Terespol. 196. A n c h n s a o f f ic in a lis L. — Terespol, Chotyłów, Ł a­

py., 197. L y c o p s is a r v e n s is L. — Ostrów. 198. P u lm o n a r ia o f f ic in a lis L- W lesie cienistym — Terespol. 199. M y o so tis p a l u s t r is R o th . — Terespol.

200. M. in te r m e d ia L in k . Na polach, w zbożu — Terespol. 201. M. caesp i- to s a S c h u ltz . W miejscach wilgotnych — Ostrów. 202. A sp e ru g o pro cu m - b e n s L . — Terespol. 203. L ith o s p e rm u m a r v e n s e L. Na polach— Terespol,

Ostrów. 204. E c h iu m v u lg a re L . — Terespol, Chotyłów, Ostrów, Łapy.

Convolvulaceae. 205. C o n v o lv u lu s a rv e n s is L . — Ostrów.

Solanaceae. 206. S o la n u m n ig r u m L. — Ostrów. 207. L y c iu m b a rb a - ru m L. Przy drogach i koło płotów obficie — Terespol. 208. D a tu r a S tra m o - n iu m L . — Ostrów.

Scrophularineae. 209. Y e rb a s c u m n ig ru m L . — Ostrów, Łapy. 210. V.

p h o e n ic e u m L. W miejscach piaszczystych koło Terespola. 211. L in a r ia vul- g a r is M ili. — Terespol, Ostrów, Łapy. 212. L- m in o r D esf. W zbożu koło Terespola. 213. S c r o p h u la ria n o d o sa L . — Terespol. 214. Y e ro n ic a cha- m a e d ry s L . — Terespol, Ostrów. 215. V. o f f ic in a lis L . Ostrów, Terespol, 216. Y. s e r p y llif o lia L . — Terespol, Ostrów. 217. Y. a r v e n s is L . Terespol.

Ostrów. 218. Y. v e rn a L . — Ostrów. 219. V. D ille n ii C ra n tz (porównaj wy­

żej „O czterech nowych roślinach1' etc.). Na polach piaszczystych koło Ostro­

wia; w początku lipca z owocami. 220. V. a g r e s tis L . — Ostrów. Okazy ze­

brane koło Ostrowia zapisuję jako V. agrestis, chociaż również dobrze mogłyby być zaliczone i do bardzo blizkiego (powiedziałbym, że nawet nie różniącego się) gatunku — V. opaca Fr. Główna różnica obu gatunków polega na tem, że u V, agrestis słupek nie przewyższa wcięcia, znajdującego się na wierzchołku toreb­

ki, a u V. opaca Fr. jest on nieco dłuższy od owego wcięcia; oprócz tego samo wcięcie u ostatniego gatunku jest nieco szersze i nietak głębokie jak u pierw­

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY CZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 15 szego. Moje okazy mają torebki z krótkiemi i długiemi słupkami, znajdującemi się na jednej i tej samej roślinie. Widocznem więc jest, że długość słupka nie może być, w danym razie, cechą gatunkową. 221. E u p h r a s ia o f f ic in a lis L.

[3. n e m o ro sa P e rs . — Ostrów. Roślinę tę widziałem także w okolicach Teres­

pola, lecz, niemając teraz okazów, nie wiem czy także będzie to odmiana [3. nemorosa. 222. P e d ic u la r is p a l u s t r is L . Na błotach i łąkach błotnistych

— Terespol. 223. R h in a n th u s m a jo r E h r tz . — Terespol, Ostrów, 224. Me- la m p y ru m n e m o ro su m L . Chotyłów. 225. M. p ra te n s e L . W iesie sosnowym koło Ostrowia.

Labiatae. 226. T h y m u s S e rp y llu m L . a a n g u s tif o liu s P e r s . (sp.).

W miejscach piaszczystych, w lasach sosnowych koło Ostrowia; przytrafia się także odmiana tej rośliny z kwiatami białemi. 227. C a la m in th a A cin o s C lairv. — Ostrów. 228. G -lechom a h e d e ra c e u m L . — Terespol. 229. P r u n e lla y u lg a ris L. — Terespol, Ostrów. 280. G -aleopsis L a d a n u m L . — Ostrów.

231. G. T e t r a h it L . — Ostrów. 232. L e o n u r u s C a rd ia c a L . — Ostrów. 233.

S ta c h y s p a l u s t r is L . — Ostrów. 235. L a m iu m alb u m L . — Przy drogach koło Terespola. 236. L . a m p le x ic a u le L . Na polach koło Terespola.

Plantagineae. 237. P la n ta g o m a jo r L . — Terespol. 238. P . m e d ia L •

— Terespol. 239. P . la n c e o la ta L . — Terespol, Ostrów. 240. P . a r e n a r ia W.

K. W miejscach piaszczystych — Ostrów, Małkinia.

Paronychiaceae. 241. H e r n ia r ia g la b ra L . — Ostrów. 242. S c le ra n - th u s a n n u u s L . — Ostrów. 243. S. p e re n n is L . — Ostrów.

Polygonaceae. 244. E u m e x a ą u a tic u s L . Na łąkach koło Bugu nieda­

leko od Terespola. 245. R . c r is p u s L . — Terespol, Ostrów. 246. R . a c e to s a L . — Terespol, Ostrów. 248. P o ly g o n u m B is to r t a L . Na łąkach wilgotnych koło Terespola. 249. P . C o n v o lv u lu s L . — Ostrów.

Aristolochiacae. 250. A sa ru m E u ro p a e u m L . W lasach cienistych koło Terespola.

Euphorbiaceae. 251. E u p h o r b ia H e lio s c o p ia L . — Terespol, Ostrów.

252. E . lu c id a W . K . Na łąkach koło Bugu niedaleko od Terespola (na gra­

nicy z gub. grodzieńską).

Urticaceae. 253. U r tic a u re n s L . — Terespol. 254. U . d io ic a L . — Terespol, Ostrów. 255. H u m u lu s L u p u lu s L . — Ostrów Terespol. 256. U l- m us e ffu s a W illd . (U. pedunculata Eoug.). W lesie koło Terespola. 257. U.

c a m p e s tr is L . [3. s u b e ro s a E h r h . (sp.) — Terespol.

Cupuliferae. 258. C a rp in u s B e tu lu s L . Koło Terespola znajduje się la­

sek grabowy. 259. Q u e rc u s p e d u n c u la ta E h rh . W lasach.

Salicineae. 260. S a lix f r a g ilis L . Terespol, Ostrów. 261. S. a lb a L .

— Terespol, Małkinia. 262. S. p u r p u r e a L . Koło Terespola na łąkach Bugu (obficie), rośnie także koło Małkini (obficie) i Łap. 263. S. c in e re a L . Na bło­

ta c h — Ostrów. 264. S. r o s m a r in if o lia L . — Ostrów, Łapy. 265. P o p u lu s al­

ba L. Koło Terespola.

16 DZIAŁ H I. BOTANIKA I ZOOLOGIA.

II. Monocotyledones.

Hydrocharideae. 266. S t r a t i o t e s A lo id e s L . — Terespol.

Orchideae. 267. Orchis in c a r n a ta L . Na łąkach — Terespol, Ostrów. 268.

O. m a c u la ta L . — Ostrów.

Irideae. 269. Iris P s e u d a c o ru s L . - Terespol.

Juncaceae. 270. L u z u la p ilo sa W illd . W lasach — Ostrów. 271. L . c a m p e s tr is DC. — Ostrów. 272. J u n c u s g la u c u s E h r h . — Terespol. 273. J.

e ffu s u s L . — Ostrów. 274. J. c o n g lo m e ra tu s L . — Ostrów. 275. J. com pres- sus J a c q . — Terespol, Ostrów. 276. J . s ą u a r r o s u s L . — Ostrów. 277. J. bu- fo n iu s L . — Terespol, Ostrów. 278. J. la m p r o c a r p u s E h r h . — Ostrów.

Typhaceae. 279. T y p h a a n g u s tif o lia L . — Chotyłów, Łapy.

Araceae. 280. A c o r u s C alam u s L . — Małkinia.

Naiadaceae. 281. P o ta m o g e to n p e r f o lia tn s L . — Terespol. 282. P. lu­

ce n s L . — Terespol.

Cyperaceae. 283. H e le o c h a ris p a l u s t r is R . B r. — Terespol. 284. S cir- pu s s ilv a tic u s L . — Terespol. 285. B ly s m u s c o m p re ss u s P a n z . Na łąkach wilgotnych koło Terespola. 286. E rio p h o ru m a n g u s tif o liu m R o th . — Teres­

pol. 287. E . l a tif o l iu m H o p p e. — Ostrów. 288. C arex v u lp in a L . — Teres­

pol. 289. C. m u r ic a ta L . — Terespol. 290. C. s te l lu la ta G ood. - Ostrów.

291. C. le p o r in a L . — Ostrów. 292. C. v u lg a r is E r. — Ostrów. 293. C. e ric e- to r u m P o llic h . W lasach sosnowych koło Ostrowia. 294. C. p a lle s c e n s L W zaroślach — Ostrów. 295. C. p a n ic e a L . — Terespol, Ostrów. 296. C. P se u - d o c y p e ru s L . — Terespol. 297. C. d is ta n s L . Na łąkach wilgotnych koło Te­

respola. 298. C. O e d e ri E h r h . W miejscach wilgotnych, koło b ło t— Terespol.

299. C. f la v a L . — Terespol. 300. C. h ir t a L . Na błotach, łąkach i w miej­

scach piaszczystych — Ostrów, Terespol.

Gramineae. 301. N a rd u s s tr ic ta L . — Ostrów. 302. A n th o x a n th u m o d o ra tu m L . — Ostrów. 303. A lo p e c u ru s p r a te n s is L . — Terespol. 304. A.

g e n ie u la tu s L . — Terespol. 305. P h a la r i s a r u n d in a c e a L . — Terespol. 306.

P h le u m p r a te n s e L . v a r . n o d o su m L . (sp.) — Terespol. 307. A g ro s tis vul- g a r is W ith . — Ostrów. 308. A p e ra S p ic a v e n ti P . B . — Ostrów. 309. C a- la m a g r o s tis a r u n d in a c e a R o th . (C. silyatica Dc.). W lesie sosnowym koło Ostrowia. 310. C. la n c e o la ta R o th . Na łące wilgotnej koło Terespola. 311.

C o ry n e p h o ru s c a n e sc e n s P . B. W miejscach piaszczystych — Ostrów, Cho­

tyłów, Małkinia. 312. D e s c h a m p s ia c a e s p ito s a P. P . (Aira caespitosa L.) — Terespol. 312. H o lc u s la n a tu s L. Na łące wilgotnej koło Ostrowia. 314. Ave- na e la tio r L . Na łąkach koło Terespola. 315. A. p u b e s c e n s L . Na pagórku — Ostrów. 316. T r i o d ia d e c u m b e n s P. B. — Ostrów. 317. P o a p r a te n s is L . b . a n g u s tif o lia L. (sp.) — Ostrów. 318. P. a n n u a L . — Ostrów. 319. P. tr iv ia - lis L . Błotniste łąki, brzegi row ów — Terespol. 320. P. c o m p re ssa L. — Te­

respol; koło Terespola rośnie także i odmiana b. L a n g e a n a R e h b . 321. P*

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY C ZY N EK DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 17

f e r t i l i s H o s t . — Terespol. 322. G T y ceria f lu i ta n s R . B r. — Terespol, Os­

trów. 323. F e s tu c a o v in a L . Odmiana o liściach bardzo długich i cienkich (bez brózdy), rośnie w lesie sosnowym koło Ostrowia. 324. F. r u b r a L . — Os­

trów (forma przejściowa = F. rubra + F. ovina). 325. F. e l a tio r L . — Ostrów.

326. D a c ty lis g lo m e r a ta L . -Terespol, Łapy. 327. B r iz a m e d ia L . — Os­

trów. 328. C y n o s u ru s c r i s t a t u s L . — Ostrów. 329. K o e le r ia c r i s t a t a P e rs.

■f. m a jo r K o c h . Łodyga wysoka i dość gruba, gęsto omszona; liście bardzo długie, płaskie, gęsto omszone; kłoski duże tworzą wiechę gęstą kłosowatą, dość krótką. Rośnie koło Ostrowia na gruncie piaszczystym. Z pierwszego wejrzenia bardzo podobną jest do K. glauca Dc. Nie jestem pewien, czy rzeczywiście moje okazy w zupełności odpowiadają powyżej zacytowanej odmianie Kocha. 330.

B ro m u s in e rm is L e y s s — Terespol. 331. B . m o llis L . — Terespol, Ostrów.

332. B. s e c a lin u s L . b. s u b m u tic u s H a g e n b . — Terespol, Ostrów. 333. B.

te c to r u m L . — Terespol. 334. L o liu m te m u le n tu m L . W zasiewach owsa koło Ostrowia, dość często. 335. L . p e re n n e L . — Ostrów, Małkinia, Terespol. 336.

E ly m u s a r e n a r iu s . Koło Łap (na granicy gub. grodzieńskiej).

I I I . Gymnospermae.

Coniferae. 337. P in u s s ilv e s tr is L . Tworzy lasy koło Ostrowia i Mał­

kini. 338. J u n ip e r u s co m m u n is L . — Ostrów, Małkinia, Łapy, Chotyłów.

IV . Cryptogam ae.

Lycopodiaceae. 339. L y c o p o d iu m c la v a tu m L . W lasach sosnowych koło Ostrowia. 340. L. c o m p la n a tu m L . W lasach sosnowych koło Ostrowia;

rzadziej od poprzedniego.

Equisetaccae. 341. E ą u is e tu m s ilv a tic u m L . — Ostrów. 342. E . p a ­ lu s tr e L . y a r . s im p le x R u p r e c h t (Distr. cryptog. yascnl. in Imperio Rossico str. 23) = E. tenellum Fries. = odmianie Nr. 3 u Ledeboura (Fl. Ross. IY str.

488). W miejscu wilgotnem koło Ostrowia. Z pierwszego wejrzenia podobny jest do E. variegatum Schleich.

Polypodiaceae. 343. P te r i s a q u ilin a L . — Chotyłów, Ostrów, Łapy. 344.

A s p le n iu m F ilix fe m in a B e r n h . — Ostrów. 345. A sp id iu m sp in u lo su m Sw. — Ostrów. 346. A . T h e ly p te r is Sw . W zaroślach błotnistych koło Teres­

pola i Ostrowia.

18 DZIAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

D O D A T E K .

347. A g ro ste m m a G rithago L . — Chotyłów, Ostrów (po Nr. 43). 348.

P o ly g a la v u lg a ris L . — Ostrów (po Nr. 36). 349. P e to s ite s o f f ic in a lis M o en ch . Rośnie obficie na wybrzeżu Bugu koło Małkini. 350. T u ssila g o F a rfa - r a L. — Łapy (obie ostatnie rośliny po Nr. 156).

III.

Rośliny zebrane w okolicach m iasteczka Derażni w pow iecie latyczowskim , guberni podolskiej.

Miasteczko Derażnia położone jest w północnej części Podola w powiecie Latyczowskim, Miejscowość przedstawia powierzchnię falistą, nie tylko przypo­

minającą wielce południowo-zachodnią część Wołynia, ale stanowiącą bezpośrednie jego przedłużenie.

Nizkie miejsca między wzgórzami zajęte są przez łąki i błota; w takich też miejscowościach znajdują się i stawy (naprz. koło samego miasteczka roz­

ciąga się olbrzymi staw i od tego stawu rozchodzą się ogromne błota).

Falistość powierzchni północno-wschodniej części Podola jest spowodowana zapewne prawie wyłącznie przez działanie procesów denudacyi. Siły górotwórcze (kurczenie się skorupy ziemskiej) prawdopodobnie nie miały wielkiego udziału w jej wytworzeniu. Natomiast rozmywanie gruntu przy pomocy wody wiosennej i deszczowej odbywało się i odbywa w obecnej chwili na wielką skalę. Chociaż związek genetyczny pagórków podolskich i wołyńskich z podgórzami karpackiemi nie jest zbyt wyraźny, zawsze jednak miejscowości te pod względem orografi­

cznym powinny być uważane jako krańcowe (wschodnie) przedłużenie wyżej wspomnianych podgórzy. Nie mogę się zgodzić z poglądem, wypowiedzianym przez p. A. Rehmana, w artykule „Podole Pokuckie11, Wszechświat z r. 1893, N-r 33, że wyżyna podolska przedstawia najdalej na zachód wysuniętą kończynę płaskowzgórza czarnomorskiego. Dość spojrzeć na mapę hypsometryczną p. Tillo, żeby przekonać się, że Podole nie stanowi kończyny płaskowzgórza czarnomor­

skiego. Od Podola wszędzie na wschód miejscowość się obniża. W skutek tego Podole, czy to rossyjskie czy też galicyjskie nie stanowi kończyny płaskowzgórza czarnomorskiego, lecz wraz ze wzgórzami zachodniej części Wołynia i północnej Besarabii, jest kończyną wschodnią całego systematu podgórzy karpackich. Jak zobaczymy poniżej, wyznaczenie prawdziwego stosunku orograficznego Podola, względem podgórzy karpackich, posiada ogromną doniosłość dla wyjaśnienia historyi rozwoju flory podolskiej.

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY C ZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 19

G-runt gliniasty dość żyzny zawiera w niektórych miejscowościach dość znaczną ilość próchnicy. Czarnoziem ten nie jest jednak tak bogaty, jak w miej­

scowościach dalej na południe wysuniętych. Wskutek działania wody śniegowej i deszczowej, a także i falistej powierzchni, czarnoziem na pochyłościach został spłókany; z tego powodu grubość jego warstwy bardzo jest zmienną.

Największe obszary północnej części Podola są obecnie zajęte pod uprawę roślin zbożowych; gdzieniegdzie tylko widzieć się dają niewielkie laski, lub za­

rośla krzaków, zajmujących strome pochyłości pagórków, nie nadających się do orania. Tej tylko okoliczności zawdzięcza najczęściej lasek podolski, że go ręka chciwego zysku człowieka oszczędza. Lasy w miejscowościach o powierzchni mniej sfalowanej oddawna zostały wyrąbane i zamienione w pola uprawne.

Lasy badanej miejscowości wyłącznie liściaste, a wskutek tego cieniste, składają się z następujących gatunków drzew: dębu (Quercus pedunculata), lipy (Tilia paryifolia), grabu (Carpinus Betulus), brzozy (Betula verrucosa), klonów (Acer platanoides i A. campestre) i jesionu (Fraxinus excelsior). Oprócz tego w lasach rosną Ulmus, Populus, Corylus Avellana, Eyonymus europaeus, E. yer- rucosus, Cornus sanguinea i kilka innych gatunków. Z roślin zielnych, właści­

wych florze leśnej, muszę wymienić następujące: Malampyrum nemorosum, Carex muricata, Asarum europaeum, Yiola mirabilis, Y. odorata, Y. canina, V. sil- yestris, L.actuca muralis, Poa memoralis, Brachypodium silyaticum, Circaea lu- tetiana, Orobus yernus, O. niger, Astrantia major, Campanula persicifolia, Aspe- rula odorata, Galium yernum, Stellaria Holostea, Aspidium Eilix mas i Pteris aquilina. Do flory leśnej należy także roślinność wzgórzy krzakami porośniętych i roślinność poręb leśnych. W takich miejscowościach rosną krzewy: Crataegus oxyacantha, Corylus Avellana, kilka gatunków róż dzikich, Pirus communis i inne powyżej wyliczone. Z zielnych: Clematis recta, Cimicifuga foetida, Gera­

nium sanguineum, Helianthemum yulgare, Galium silyaticum, Yincetoxicum offi- cinale, Veronica officinalis, Lilium Martagon, Yeratrum nigrum, Pteris aąuilina, Allium paniculatum i inne. W miejscach zaś nieco wilgotniejszych widzieć się dają: Geranium palustre, Inula Helenium, Trollius europaeus, Sanguisorba offi­

cinalis, Calystegia sepium, a z krzewów: Yiburnum Opulus i Salix cinerea.

W dołach między wzgórzami, jak już wyżej wspomniałem, znajdują się zbiorowiska wody stojącej. Stawy okolic Derażni pod względem florystycznym nie przedstawiają żadnych cech osobliwych. Rośliny, stanowiące florę wodną tej miejscowości, należą do kosmopolitów, odznaczających się szerokiem rozmiesz­

czeniem geograficznem. Lilie wodne (Nymphaea alba i Nuphar lutheum), Hydro- charis Morsus ranae, parę gatunków rzęsy wodnej (Lemna), Potamogeton natans, Stratiotes Aloides, Callitriche verna, Myriophyllum, Ceratophyllum i kilka innych roślin są mieszkańcami wody stojącej. Phragmites communis, Acorus Calamus, Typha angustifolia, T. latifolia, Butomus umbellatus, Scirpus lacustris i Glyceria spectabilis gęsto okalają brzegi stawów. W błotnistych miejscach nadbrzeżnych nietrudno znaleźć: Hippuris yulgaris, Alisma Plantago, Ranunculus sceleratus, Leersia oryzoides, Gnaphalium uliginosum i Cicuta yirosa. Tło łąk błotnistych

Pam. Fizyogr. T. XIII. D ział III.- 3

20 DZTAŁ I I I . BOTANIKA I ZOOŁOGTA.

stanowią różne gatunki turzyc, które z powodu pory spóźnionej (koniec sierpnia i początek września) nie nadawały się do ściślejszego określenia. Prawdopodobnie w gub. podolskiej, jak i w wielu innych miejscowościach, najobficiej wyrasta Carex acuta. Oprócz turzyc następujące rośliny są mieszkańcami łąk błotnistych:

Caltha palustris, Nasturtium silvestre, Spiraea Ulmaria, Lythrum Salicaria, Tri- glochin palustre, Sparganium ramosum, Alisma Plantago, Butomus umbellatus, Epilobium hirsutum i Heleocharis palustris.

Łąki mniej błotniste, latem prawie zupełnie wysychające, posiadają roślin­

ność składającą się przeważnie z traw (Gramineae) i roślin motylkowych (Papi- lionaceae): Dactylis glomerata, Aira caespitosa, Poa pratensis, Bromus inermis, Festuca, Agrostis, Calamagrostis, Lotus corniculatus, Medicago falcata, M. lupu­

lina, Trifolium pratense, T. repens, T. montanum, T. medium, Latyrus pratensis, Coronilla varia, Melilotus officinalis.

Z należących do innych rodzin wymienić wypada: Ranunculus acer, Dian- thus deltoides, Stellaria graminea, Spiraea Filipendula, Selinum caryifolia, Achillea Millefolium, Chrysanthemum Leucanthemum, Geranium pratense, G. palustre, Berteroa incana, Agrimonia Eupatorium, Eryngium planum, Pimpinella Saxifraga, Seseli annuum, Daucus carota, Galium vermn; Yaleriana officinalis, Leontodon autumnale, Campanula glomerata, Erythraea Centaurium, Euphrasia officinalis, Yeronica spicata, Origanum vulgare, Betonica officinalis, Prunella vulgaris i wiele innych.

Najciekawszą formacyą, ze względu położenia geograficznego, przedstawiają łąki mszyste, torfiaste. Podobne łąki, tak charakterystyczne dla flory miejsco­

wości dalej na północy wysuniętych, w gub. podolskiej znajdują się u samej-granicy południowej. Na mszystych łąkach okolic Derażni widziałem następujące rośliny flory północnej: Stellaria glauca, Epilobium palustre, Saxifraga Hirculus, Poten- tilla Tormentilla, Menyanthes trifoliata, Polygonum bistorta, Salix rosmarinifolia i Cyperus flavescens. Nie ulega wątpliwości, że podobnych emigrantów z północy można byłoby odszukać bez porównania więcej, lecz spóźniona pora wcale nie sprzyjała ekskursyom botanicznym.

W skutek wysokiej kultury ogromne obszary nie nadają się obecnie do ba­

dania normalnej szaty roślinnej, którą pokrywała się miejscowość w czasach sto­

sunkowo nawet niedawnych. Koło mieszkań, przy drogach, na polach i ogrodach widzimy mnóstwo kosmopolitów roślinnych, którzy wszędzie towarzyszą czło­

wiekowi: Sinapis arvensis, Lepidium ruderale, Brassica campestris, Sisymbrium officinale, Malva neglecta, M. borealis, Artemisia yulgaris, A. Absinthium, Xan- thium spinosum, X. strumarium, Hyoscyamus niger, Datura stramonium, Sola- num Dulcamara, Erigeron canadense, Lycium barbarum, różne gatunki Cheno- podium i Atriplex, Amaranthus retroflexus, Pyrethrum inodorum, Filago arvensis, Gentaurea cyanus, Lactuca scariola, Sonchus, Polygonum aviculare i wiele innych należy do tej kategoryi.

Flora północnej części gub. podolskiej nie ma jeszcze nic wspólnego z florą stepo­

wą. W okolicach Derażni nie zauważyłem ani jednej rośliny charakterystycznej dla

JÓ Z E F PACZOSKI. PRZY C ZY N K I DO ZNAJOMOŚCI FLO R Y . 21

obszarów stepowych Rossyi południowej. Tylko na nasypie kolei żelaznej między Winnicą a Zmerynką widziałem ogromne ilości X e r a n th e m u m a n n u u m , ro­

śliny stepowej, która dostała się tu skutkiem komunikacyi odbywającej się po drodze południowo-zachodniej. W podobny sposób rośliny stepowe dostają się i do Kijowa. Raz znalazłem w Kijowie koło toru kolejowego olbrzymi okaz C e n t a u r e a s o l s t i t i a l i s , rośliny niewątpliwie południowej. Później jednak nigdy nie widziałem tego gatunku w oznaczonej miejscowości. Tacy emigranci z południa nigdy nie zjawiają się wśród dzikiej roślinności danej okolicy, lecz zawsze w miejscowościach, w których roślinność dzika została wypartą przez człowieka. Zbieg roślinny nie inoźe się przystosować do warunków bytu danej formacyi roślinnej i wskutek tego w walce o byt musi ustąpić miejsca innym roślinom, doskonale przystosowanym do miejscowych fitosocyalnych warunków.

Dążenia konserwatywne formacyj roślinnych przedstawiają dla badacza tę do­

godność, że z niewielkich pozostałości formacyj normalnych, znajdujących się w miejscach dla kultury nieodpowiednich, można wytworzyć sobie pojęcie o nor­

malnej szacie roślinnej, która pokrywała miejscowości dziś przez kulturę zmie­

nione. Można być pewnym, że pozostałości owe w późniejszych czasach prawie wcale się nie zmieniły.

Ze wszystkich szczątków normalnej flory podolskiej widocznem jest, że północna część guberni podolskiej niegdyś gęsto lasami była pokryta. Nawet i dziś flora ta należy do obszaru leśnego.

W czasach przedhistorycznych gub. podolska niewątpliwie była pokryta florą stepową, która stopniowo została wyparta przez roślinność leśną. Musiało to być jednak bardzo dawno, skoro, jak zauważyłam wyżej, obecnie nie pozostało tam wcale charakterystycznych przedstawicieli flory stepowej. Tylko czarnoziem wskazuje nam teraz, że północna część guberni podolskiej musiała przejść niegdyś stadyum stepowe *).

Wogóle flora badanej miejscowości nie różni się wcale od flory południowo- zachodniej części gub. wołyńskiej. Większa stosunkowo różnica zachodzi między nią i połudn. częścią gub. podolskiej, dokąd przenika pewna ilość gatunków wschodnich i południowych, grupujących się zazwyczaj w odrębne formacye. Niezważając jednak na te różnice, wywołane przeważnie przez wpływy klimatyczne, a nie historyczne (geologiczne), dla flory zachodniej części gub. wołyńskiej (z wyjątkiem Polesia wo­

łyńskiego), gub. podolskiej (z wyjątkiem południowej części, należącej do obszaru stepów) i północnej Besarabii przyjmują jedilakową historją rozwoju. Flora ta niewątpliwie stanowi ciąg dalszy flory podgórzy karpackich. Bardzo niewiele można wymienić roślin, znajdujących się we florze podolskiej, które nie zostały odszukane w Karpatach (w obszernem znaczeniu tego wyrazu). Główną masę flory wołyńsko-podolsko-besarabskiej stanowią rośliny o szerokiem rozmieszczeniu

J) Porów n. pod tym względem mój arty k u ł ,,Studii razw itia flory". W iestnik Jestiestw o- znania. 1891 r. Nr. 8, str. 261—270.

22 D ZIAŁ i n . BOTANIKA I ZOOLOGIA.

geograflcznem, które, rozumie się, mogły przywędrować do owego kraju z ja ­ kiejkolwiek flory ościennej. Ponieważ jednak mniej więcej w czasach formowania się flory podolskiej (używam tego wyrazu przez skrócenie; powinienbym powie­

dzieć wołyńsko-podolsko-besarabskiej) ze wschodu, północy i południa znajdowały się obszary zajęte przez lodowiec skandynawski, lub świeżo wyłonione z głębin morza trzeciorzędowego pustynie czarnomorskie, więc w owym czasie emigracye roślin ze wschodu nie mogły mieć miejsca. Naturalnie, że w podobnym wypadku najwięcej roślin mogło się dostać do gub. podolskiej tylko z Karpat. Zdumiewająco bogata flora Siedmiogrodu ( S c h u r wymienia 4222 gatunków roślin naczyniowych) nasuwa myśl, że wszystkie kraje ościenne znaczną część swej flory zawdzięczać muszą Siedmiogrodowi.

Bławatek górski ( C e n t a u r e a m o n t a n a L. v a r. a x i l l a r i s W i lld [sp.]), okazała roślina, o wiele przewyższająca pięknością kwiatu nasz polny bławatek, rośnie w Karpatach, z których dostała się do gub. wołyńskiej i podolskiej. Drugi zasiąg ’) tej rośliny znajduje się na Kaukazie. Z ostatniej miejscowości C. axillaris prze­

szła na stepy. Obecnie rośnie ona w stepach kubańskich, dońskich i w południowo- wschodniej części guberni ekaterynosławskiej. Oba zasiągi nie stykają się z sobą, chociaż zbliżają się stosunkowo dość znacznie. Dla wielu roślin, zamieszkujących stepy południowo-rossyjskie i pierwotnie pochodzących z dwu punktów, zlanie się zasiągów nastąpiło oddawna. Nie możemy więc dziś o ich pochodzeniu twierdzić nic stanowczego, gdyż ślady rozchodzenia się z dwu lub więcej punktów zostały zatarte. Z takich przykładów, których możnaby przytoczyć ilość wcale pokaźną, wyciągamy wniosek, że i rośliny o szerokiem rozmieszczeniu geograficznem przy­

szły do gub. podolskiej z Karpat, a nie ze wchodu. Parę roślin niewątpliwie wschod­

nich, rosnących przeważnie w południowo-wschodniej części gub. podolskiej i w Besa- rabii, a nawet dochodzących do prawdziwych podgórzy K arpat i do puszt węgierskich, nie jest w stanie zmienić ogólnego wniosku co do pochodzenia flory podolskiej.

Prof. Rehman inaczej zapatruje się na florę Podola galicyjskiego. Wyli- czywszy kilkanaście gatunków roślin, p. Rehman wygłasza następujący wniosek:

„Wszystkie te i inne powyżej nie wymienione rośliny należą do czarnomorskiego okręgu roślinnego i są na całej jego przestrzeni rozpowszechnione, bo niektóre z nich napotykałem po granitach nad Bohem, inne na stepach chersońskich, inne po wyniosłych brzegach limanów nad morzem Czarnem, a wszystkie razem wzięte przemawiają za tem, że Podole galicyjskie pod względem botanicznym do Czar­

nomorskiej krainy stepowej zaliczBnem być musi, że stepy znalazły na niem za­

chodnią granicę swego rozpostarcia/1 (Wszechświat, 1893 r., Nr. 34).

Ze swej strony muszę wypowiedzieć następującą uwagę: Jeżeli powyższy pogląd ma być ważonym jako proste zaznaczenie podobieństwa flory Podola ga­

licyjskiego do flory zachodniej części obszaru stepowego, to zupełnie zgadzam

‘) Centaurea axillaris, oprócz wymienionych miejscowości, rośnie w górach południowej i środkowej Europy, na K rym ie i w Azyi Mniejszej.