BADANIA NAD ZAW ARTOŚCIĄ I R O Z M IE S Z C Z E N IE M JO D U W G L E B A C H PO M O R ZA Z A C H O D N IE G O
Z K atedry G leboznaw stw a W SR — Szczecin
Wielu badaczy, np. A. J. P e r e l m a n , A. P. W i n o g r a d o w , stw ie r dza, że głów nym źródłem jodu dla kontynentu są oceany i morza; jod d o staje się do gleby poprzez opady atmosferyczne. P o n a d to za w artość jodu w glebach zależy nie tylko od ich określonych właściwości fizycznych i c h e micznych, lecz również od odległości d ane go terenu od morza.
N ajbardziej zasobne w jod, w świetle powyższych uw ag, powinny okazać się w Polsce niektóre gleby terenów znajdujących się w pobliżu M orza Bałtyckiego.
W zw iązku z tym podjęto b adania n ad zaw artością i rozmieszczeniem jodu w glebach P o m o rza Zachodniego. B ad an ia te obejmują:
— oznaczenie jodu w poszczególnych poziomach profili glebowych, — zależność między rodzajem, typem gleby a pionowym rozm ieszcze niem jodu,
— zw iązek między za w artośc ią jodu w glebie a jej składem m echanicz nym, zaw arto śc ią próchnicy, СаСОз i odczynem,
— zależność między ilością jodu w glebie a jej odległością od morza. O pracow anie postawionych zadań w y m a g a dużej ilości oznaczeń jodu w wielu próbkach glebowych, pobranych z różnych miejsc. Próbki glebowe są pobierane z poszczególnych poziomów w w ytypowanych profilach na o bszarach upraw nych oraz użytkowanych jako łąki i pastw iska. W b a d a niach pominięto gleby leśne.
O znaczenia jodu są wykonyw ane w e d łu g metody D ragom irow ej. Z a letą tej m etody jest jej duża dokładność; błąd oznaczenia wynosi około 0,1 ing. Do w ażniejszych w ad tej metody należy zaliczyć pracochłonność. Dużo czasu w y m a g a oznaczanie potrzebnych do analizy odczynników che micznych. P o n a d to b a d a n ia m ożna przyśpieszyć tylko wtedy, gdy posiada się w iększą ilość tygli platynowych.
W ykonyw ane są również próby o zna cza nia jodu za pomocą innych, szybszych metod, podanych w M ethodenbuch (Die U n te r s u c h u n g von B o den, B an d I, 1955), z których na szczególną u w a g ę z a sługuje kolorym e tryczne oznaczanie jodu.
114 Zygmunt Chudecki
Tym czasem je d n a k oznacza się jod tylko w g m etody D ragom irow ej. W pierw szym etapie b a d a ń do analizy wzięto próbki gleb lekkich w y tw o rzonych z piasków zw ałowych oraz próbki gleb wytworzonych z glin z w a łowych. Na podstaw ie cech morfologicznych (chociaż często niewyraźnych na obszarach upraw nych) oraz niektórych właściw ości chemicznych m ożna zaliczyć b a d a n e gleby do bielicowych.
T a b l i c e j. Zaw artość i ro z m ie s z c z e n ie jodu w «rybranych p r o f i l a c h g le b le k k ic h
Io d in e c o n te n t and d i s t r i b u t i o n i n s e le c te d p r o f i l e s o f l i g h t s o i l s M iejscow ość L o c a lity Nr p r o f i l u P r o f i l e Nr. Ołębokońć Depth cm Jod w mg/kg e.m . gleby Io d in e mg/kg s o i l d.m . P ró c h n ic a Humus % рн w in HgO 1 n KC1 * 5-15 1 0,4 0 0 ,8 2 5,64 5,0 4 W olin 14 20-30 1 ,4 6 5 ,4 0 4,7 2 50-75 0,6 4 5,6 9 4,9 5 0-5 1,62 3 ,7 3 3 ,1 2 10-20 1 ,75 5 ,1 0 4 ,1 8 W olin 20 •45-55 1 ,6 2 5,25 4 ,5 3 80-90 0,7 1 5 ,6 7 5 ,1 0 2-* 4 ,8 0 2 ,4 8 5,6 2 4,63 25-35 0,9 2 0,46 5,6 2 4,59 W olin 25 70-60 1 ,3 4 5 ,7 0 4 ,7 2 90-110 0 ,1 9 6 ,1 2 5,24 5 -20 1 ,5 0 2,11 6 ,7 5 6 ,0 2
Kamień Pom orski Ł; 35-45 0 ,3 4 6 ,5 4 5 ,9 7
(Oolczewo) O 5 0 -0 0 0 ,6 5 6 ,6 0 5 ,9 5
110-120 0 ,4 1 6 ,2 5 5 ,4 0
0-2 0 1,76 0 ,7 2 6,66 5 ,7 0
Kamień Pom orski n 30-55 1 ,2 3 6 ,2 5 5,40
(Oolczewo) 9 60-60 0 ,5 0 6 ,3 2 5 ,4 0 80-110 0 ,8 9 6 ,4 5 5 ,8 0 5-15 0 ,6 7 1.B5 5,6 3 5 ,1 0 S ta r g a rd (Iń sk o ) 43 30-50 0 ,3 2 5,8 2 5 ,1 0 70 -6 0 0 ,6 3 5 ,9 8 5,3 9 0 -1 0 0 ,9 5 2 ,1 0 4 ,4 0 3,62 S ta r g a rd 20-30 0 ,0 7 4 ,8 9 4 ,0 2 (Iń sk o ) 70 60 -7 0 3,6 7 5 ,0 0 4 ,1 0 100-120 0 ,9 1 6,40 5,42
Wyniki oznaczeń jodu w w ybranych przykładowo profilach glebowych, ja k również dane ch a rakteryzujące niektóre właściwości badanych gleb zamieszczono w tabl. 1 i 2.
U zyskane wyniki, chociaż nie pozw alają w ysnuć sprecyzowanych koń cowych wniosków, pozw alają je d n a k na następ u ją ce uwagi:
1. Rozpiętość w zaw artości jodu w badanych próbkach glebowych jest
duża i w a h a się w g ranicach od 0,19 do 10,4 m g jodu w przeliczeniu na 1 kg gleby wysuszonej w 105°C.
S k ła d m echaniczny badanych g le b M echanical c o m p o sitio n o f th e i n v e s t i g a t e d s o i l s U iejscow oóć L o c a lity Nr p r o f i l u P r o f i l e Nr. G łębokość Depth cm P ro c e n t p o szczeg ó ln y ch f r a k c j i ( ś r e d n ic a c z ą s te k ) mm — P e rc e n t f r a c t i o n s ( p a r t i c l e d ia m e te r) 1 - 0 ,1 0 ,1 - 0 ,0 5 0 ,0 5 - 0 ,0 2 0 ,0 2 - 0 ,0 0 6 0,0 0 6 - 0 ,0 0 2 <0,002 < 0 ,0 2 W olin 14 5-15 2 0 - 3 0 50-75 0 -5 68 65 66 10 14 11 7 9 8 8 8 9 4 3 3 3 1 3 15 12 15 W olin 20 10-20 45-55 80-90 p ia s e k lu ź n y — lo o s e san d W olin 25 2-6 25-35 70 -6 0 90-110 58 55 52 56 11 12 14 15 8 7 9 7 4 5 6 8 7 6 11 7 12 15 8 7 23 26 25 22
Kamień Pom orski
(Golczewo) 6 5-20 35-45 50-60 110-120 60 56 55 57 14 15 16 15 8 8 10 9 11 13 4 2 2 0 6 7 5 8 9 10 18 21 19 19
Kamień Pom orski
(Golczewo) 7 0 -2 0 30-50 60 -8 0 80-110 62 64 61 65 14 14 15 15 9 8 8 7 12 U 9 9 0 1 3 2 3 2 4 2 15 14 16 13 S ta r g a rd (Iń sk o ) 43 5-15 30-50 70-60 74 79 90 13 10 9 3 1 0 6 8 0 1 0 0 3 2 1 10 10 1 S ta rg a rd (Iń s k o ) 58 0 -1 0 20-30 60 -7 0 100-120 63 63 55 64 15 16 12 14 12 10 8 8 2 7 15 г 5 1 0 5 3 3 10 7 10 11 25 14 B ad an ia na d za w a rt o ic ią i ro zm ie sz c ze n ie m jo du w gl eba ch 1 1 5
116 Zygmunt Chudecki
2 . W zbadanych próbkach glebowych było najwięcej takich, w których za w a rto ść jodu wynosi od 0,19 do 0,95 m g /k g s.m. gleby; d ru g ą grupę s ta n o w ią próbki o zaw artości jodu od 1,23 m g do 1,76 m g / k g s.m,. gleby. N a jm niejszą g rupę tw orzą próbki, w których za w a rto ść jodu przekracza 1,76 m g /k g s.m. gleby. Próbki glebowe w ykazujące m niejsze ilości jodu od podanych przykładow o w tablicy 1 po przeprow adzeniu wstępnych ba dań zostały wyeliminowane.
3. Z aw arto ść jodu we w szystkich zbadanych profilach glebowych jest w yższa od ilości, poniżej której zwierzęta chorują z powodu, braku tego pierw iastka (10-5%).
4. Na podstaw ie zebranych danych za uw aż a się najw iększą k o n c e n tra cję jodu w poziomie próchnicznym.
5. Zarysow uje się możliwość określenia związku między rozm ieszcza niem się jodu w profilu glebowym a procesami k ształtującym i typ danej gleby; za w artość jodu w poziomie iluwialnym jest w porów naniu do po ziom u Az (eluw ialnego) niekiedy większa (profile 25 i 58).
ST R E SZ C ZE N IE
P ro w ad z o n e b adania m ają na celu ustalenie zaw artości jodu w poszcze gólnych poziomach profilu glebowego w zależności od typu i rodzaju g le by, składu m echanicznego, zaw artości próchnicy, CaCCh i p H oraz w za le ż ności od odległości b ad a n e g o profilu od morza.
O znaczenia jodu są w ykonane w g metody D ragom irow ej. D o ty ch c za sowe wyniki analiz gleb upraw nych wytworzonych z piasków zwałowych, darniowo-bielicowych są następujące:
1. Rozpiętość w zaw artości jodu w zbadanych próbkach glebowych
w a h a się w g ra nic ach od 0,19 do 10,4 m g /k g gleby wysuszonej w 105 °C. 2. Najw iększa koncentracja jodu w ystępuje w poziomach próchnicznych.
3. ХУДЕЦКИ И С С Л ЕДО В А Н И Я НАД С О Д Е Р Ж А Н И Е М И Р А З М Е Щ Е Н И Е М ИОДА В ПОЧВ АХ З А П А Д Н О Г О П Р И М О Р С К О Г О КРАЯ Л а б о р а т о р и я П о ч в о вед ен и я Щ ец и нско й В ы сш ей С ел ь ско х о зя й ств ен н о й Ш колы Р е з ю м е Ц е ль н асто я щ и х и с сл ед о в ан и й з а к л ю ч а е т с я в о п р е д е л е н и и с о д е р ж а н и я иода в о т д е л ь н ы х гор и зо н та х п о ч в е н н ы х п р о ф и л е й см отря по типу и р а зн о в и д н о с ти п очвы , е е механ ич еском у составу, с о д е р ж а н и ю пер егн о я, С аС О з, в е л и ч и н е pH и по р ас сто ян и ю от моря, на каком р а с п о л о ж е н д а н н ы й п о ч в е н н ы й р а з р е з .
О п р е д е л е н и я и ода п р о в е д е н ы по методу Д р аг о м и р о в о й . П о л у ч е н н ы е до п о с л е д н е г о в р ем е н и р е зу л ь т а т ы а н а л и з а пахотных д е р н о в о - п о д зо л и с т ы х почв, о б р а з о в а в ш и х с я на м о р е н н ы х песках, так о вы : 1. С о д е р ж а н и е и ода в и с с л е д о в а н н ы х п о ч в е н н ы х о б р а зц а х к о л е б л е тс я в п р е д е л а х от 0,19 до 10,4 мг/кг почвы в ы с у ш е н н о й при 105<>Ц. 2 . В п е р е г н о й н ы х го р и зо н та х п очв о б н а р у ж е н о н а и в ы с ш е е с к о п л е н и е иода. Z. CH U D EO K I IN V E S T IG A T IO N S ON IO D IN E C O N TEN T AND D IS T R IB U T IO N IN W E S T P O M E R A N IA N S O IL S
Dept, oif Soil Science, C ollege of' A griculture, Szczecin
S u m m a r y
The object of the in v e stigations is to determ ine the iodine content in the vario u s horizons of the soil profile and in its relation to type an d kind of soil, m echanical composition, content of hu m u s CaSOa and pH , and distance of the profile from the sea.
The iodine w a s determ ined by the D ra g o m iro v a method. The results obtained hitherto from culture soils formed from podsolic g ra ssla n d boul der loam sa n d s show that:
1. The ra n g e of iodine content in the tested soil sam ples is from 0,19 to 10,4 m g /k g soil dried at 105 °C.
