Przestępstwa komunikacyjne w projekcie nowego kodeksu karnego

Tadeusz Cyprian

Przestępstwa komunikacyjne w

projekcie nowego kodeksu karnego

Palestra 7/5(65), 27-38

N r 5 (65) P rzestęp stw a k o m u n ik a c y jn e w p ro je kc ie k .k . 27

o b ec n ie -najdłuższem u te rm in o w i p rz e d a w n ie n ia , choć ju ż d aw n ie j sta n o w ił ty lk o połow ę ta k ieg o te rm in u . U sta le n ie ta k długiego te rm in u p rz e d aw n ien ia nie je s t obecnie p o trze b n e do o ch ro n y interesóiw poszkodow anych.

12. W p row adzone p rze z p r o je k t w sto s u n k u do obecnie o b o w iązującego p ra w a

z m ia n y d u zu p e łn ie n ia p rze p isó w o czynach n ied o zw o lo n y ch n a le ż y u znać z a po­ żyteczne i u zasad n io n e. J e d n a k ż e w w y p a d k a c h p rze ze -mnie przy to czo n y ch są on e, m o im zdaniem , n ie w y sta rc z a ją c e .

TADEUSZ CYPRIAN

Przestępstwa komunikacyjne

w projekcie nowego kodeksu karnego

X

K odeks k a rn y z ro k u 1932 n ie uw zg lęd n ia w ogóle p o stu la tó w bezp ieczeń stw a ru c h u drogow ego, gdyż n ie z a w ie ra w ty m w zględzie żad n y ch .przepisów sp e c ja l­ n y ch . M im o że ju ż w ow ym czasie m o to ry z acja w w ielu k r a ja c h E u ro p y i A m e­ r y k i poczy n iła zn aczn e postępy, p rz y czym ró w n ie ż w P olsce sta le ro s ła liczb a p o ­ ja z d ó w m e ch an iczn y ch i b y ło oczyw iste, że będzie ro sn ą ć coraz szybciej — k o d ek s 2 1932 r. w szelk ie p ro b lem y zw iązan e z bezp ieczeń stw em ru c h u drogow ego p o m i­ n ą ł m ilczeniem .

J e s t to ty m b a rd z ie j u d e rz a ją c e , że istn ia ły ju ż w te d y p rz e p isy re g u lu ją c e ruich n a d ro g a c h p u b lic zn y c h 1 w b rz m ie n iu u sta lo n y m p rz e z ro zp o rzą d zen ie P re z y d e n ta R zeczypospolitej z d n ia 14 lutego 1928 'a, p rz y czym rozp o rząd zen iem w ykonaw czym d o tego o statn ieg o ro zp o rząd zen ia je s t w y d an e w ro k u 1937 ro zp o rząd zen ie M in is­ tr ó w K o m u n ik a cji, S p ra w W ew n ętrzn y c h i S p ra w W ojskow ych z d n ia 27 p aź d z ie r­ n ik a 1937 r . lb, k tó re d e fin ity w n ie u reg u lo w a ło n a d łu g ie la ta — w za k re sie a d m in i­ s tr a c y jn y m i k a rn o -a d m in is tra c y jn y m — p ro b lem bezp ieczeń stw a ru ch u .

M im o istn ie n ia p rze p isó w z ro k u 1921 i 1928 ó w czesna K o m isja K o d y fik a c y jn a n ie u zn a ła za p o trz e b n e zam ieścić w k odeksie k a rn y m p rz e p isó w w iąż ąc y ch się z p rz e p isa m i p o w o łan y c h a k tó w p ra w n y c h z r o k u 1921 i 1928. O graniczono się je d y n ie do ogólnych p rze p isó w o sp ro w ad ze n iu pow szechnego n ie b ezp ieczeń stw a w k o m u n ik a c ji (art. 215 k.k.), co oczyw iście ż a d n ą m ia rą nie o d p o w iad a ło p o trz e ­ b o m ż y c ia .a

W całym k o d e k sie k a rn y m z 1932 r. nie m a a n i jed n eg o przep isu , k tó r y b y d o ty c z y ł b ezpośrednio p rz e stę p s tw p o p ełn io n y ch w zw iązk u z ru c h e m p o ja zd ó w m e ch a n ic z n y c h n a d ro g a c h publicznych, chociaż w ty m czasie w y p a d k i dro g o ­ w e b y ły w ca le liczne. S p ra w y te, w ra z ie sto so w a n ia do n ich p rze p isó w ko d ek su

k a rn e g o , trz e b a było za te m podciągać pod p rz e p isy b a rd z o ogólnej n a tu ry , zu ­

1 D z . U . N r 89, p o z . 656. l a D z . U . N r 18, p o z . 151.

l b D z . U . N r 85, p o z . 616 z p ó ź n i e j s z y m i z m i a n a m i .

i T a d e u s z C y p r i a n : O d p o w i e d z i a l n o ś ć k a r n a z a w y p a d k i d r o g o w e , „ R u c h P r a w n i c z y 1 E k o n o m i c z n y ” n r 3/1961, s t r . 73 i n a s t .

p ełn ie nie o d p o w ia d a ją c » .specyfice ru c h u d ro g o w e g o .3 T a k w ięc w ra z ie k a ­ ta s tr o fy połączonej ze śm ie rc ią człow ieka w chodził w ra c h u b ę a r t. 230 § 1 k.k., w ra z ie u n ik n ię c ia w y p a d k u śm ierteln eg o — a rt. 242, w ra z ie uszkodzenia cia­ ła — a r t. 235 lu b 236, w re szc ie w ra z ie u cieczki k ierow cy, k tó ry spow odow ał w y ­ p a d e k — a r t. 247 kJc. Stosowalnie p rze p isó w ty c h a rty k u łó w po zo staw ało zaw ­ sze w zw iązk u z czynem , k tó r y w sk a z y w a ł n a to, że ta k i lu b in n y w y n ik w y­ p a d k u zw iązan y je s t ze spow odow aniem n ieb ezp ieczeń stw a k a ta s tro f y w k o m u ­ n ik a c ji.4

N ależy dodać, że p rze p is a rt. 215 k.k. m ia ł n a w id o k u w in ę u m y śln ą ; § 2 te g o a rty k u łu , d o tyczący w in y n ie u m y śln e j, za w ie ra ta k n isk ą sa n k c ję k a rn ą , że n ie n a d a je się do sto so w a n ia ta m , g d zie idzie o p o w ażn iejszy w y p a d e k . S tą d te ż z ro z u m iałe je s t p rze jśc ie o rze czn ictw a n a k o n s tru k c ję z a m ia ru ew e n tu a ln e g o w z w ią zk u z § 1 a rt. 215, k o n s tru k c ję je d n a k sztuczną, nieżyciow ą i w a d liw ą z p u n k tu w id z e n ia te o rii. A le sąd y n ie m ia ły in n e j ra d y , gdyż usitaw odaw ca n ie d ał im żadnego odpow iedniego n a rz ę d z ia do ręk i.

P ra w o o w y k ro c ze n iac h z ro k u 1932 ró w n ież n ie za w ie ra żadnego p rz e p isu d o ­

tyczącego r u c h u p o jazd ó w (nie ty lk o m echanicznych) n a d ro g ac h p u blicznych.

S ą ta m przeipisy o k o le ja c h (art. 42), o o św ie tle n iu m ie jsc p u b lic zn y c h (art. 45), a le n ie m a a n i słow a o p o rz ą d k u i b ez p ieczeń stw ie n a d ro g a c h pu b liczn y ch . U s ta ­ w o d aw ca w ychodził w idocznie z założenia, że skoro je s t ju ż rozp o rząd zen ie o r u ­ ch u p o ja zd ó w m ech an iczn y ch h a d ro g ac h p u b liczn y ch z ro k u 1937 oraiz są ró żn e ro zp o rzą d zen ia a d m in istra c y jn e d o ty czące dró g p u b lic zn y c h , to zibędne j e s t w sp o m in a n ie o ty c h m a te ria c h w k o d e k sie k a rn y m i w p r a w ie o w y k ro czen iach .

W ty c h w a ru n k a c h o rzecznictw o sądow e w sp ra w a c h dro g o w y ch poszło z ko ­ nieczn o ści zu p e łn ie n ie w ła śc iw ą d ro g ą, n a g in a ją c nieo d p o w ied n ie p rze p isy do ce­ lów , do k tó ry c h n ie b yły w cale przeznaczone.

P rz e p isy k o d ek su k arn e g o , a zw łaszcza p rz e p is a rt. 215 k.k., m ia ł n a w id o k u ra c z e j tr a k c ję szynow ą (koleje) z po m in ięciem nie 'tylko k o m u n ik a c ji dro g o w ej, a le ró w n ież p o w ie trz n e j i w odnej.

N ależy w ięc stw ierd zić, że u sta w o d aw ca d ziała ł w. ro k u 1932 w z u p e łn y m

o d e rw a n iu od w y m ag ań p o stę p u technicznego, p rz y czym n ie ty lk o nie p rz e w i­ d z ia ł n a tu ra ln e g o ro z w o ju te c h n ik i (co m iało ju ż m ie jsc e w in n y c h k ra ja c h ), a le n a w e t nie p o tra fił dostosow ać p rze p isó w k a rn y c h do tego poziom u te ch n ik i, ja k i

is tn ia ł w ow ym czasie w Polsce.

S ta n te n tr w a d o d n ia dzisiejszego. U legnie o n w y d a tn e j p o p ra w ie d o p ie ra z chw ilą, gdy w e jd z ie w życie now y kodeks k arn y .

i i

K o m isja K o d y fik a c y jn a , o p ra c o w u ją c p ro je k t now ego k o d e k su karnego, w y ­ chodziła z założenia, że podczas gd y w la ta c h m ię d zy w o je n n y ch m o torow y ru c h d rogow y o d g ry w ał w P olsce p o d rz ę d n ą ro lę w sto su n k u do k o m u n ik a c ji szyno­ w ej, a k o m u n ik a c ja w o d n a i p o w ie trz n a n ie n a strę c z a ły n ie m al o k az ji do in g e ­ r e n c ji p ra w a k a rn e g o , to obecnie drogow y ru c h m otorow y w y su n ą ł się zdecydo­

3 T a d e u s z C y p r i a n : P o j ę c i e w y p a d k u d r o g o w e g o , „ P a ń s t w o i P r a w o ” n r 4—5/1961,. s t r . 733 i n a s t .

* T a d e u s z C y p r i a n : O c e n a s t r o n y p r z e d m i o t o w e j w y p a d k u d r o g o w e g o , „ P a l e s t r a ’*’ n r 5/1961, s t r . 39 i n a s t .

N r 5 (65) P rzestę p stw a k o m u n ik a c y jn e w p ro je kc ie k .k . ₂₉

w a n ie na pie rw sz e m iejsce z p u n k tu w id zen ia za in te re so w ań p ra w a k arn e g o , a k o m u n ik a c ja w o d n a i p o w ie trz n a n a b ie r a ją c o ra z w iększego znaczenia.

Do te j w ięc zm ienionej sy tu a c ji należało dostosow ać p rz e p isy now ego k o d e­ k s u karnego.

Do re a liz a c ji pow yższych p o stu la tó w p ro w a d ziły dw ie d rogi. J e d n a z ty c h dró g — to zam ieszczenie w kodeksie k a r n y m b la n k ieto w e g o ra c z e j ro zd z ia łu o p rz e stę p stw a c h w k o m u n ik a c ji (bez d o sto so w y w an ia jego p rze p isó w do posz­

czególnych ro d z a jó w te j k o m u n ik a cji) z jed n o czesn y m p rze n iesien ie m sp ra w d rogow ych do osobnej u sta w y , k tó ra b y łączyła w sobie całość p ro b le m a ty k i d ro ­ gow ej, a w ięc p rze p isy zarów no k a rn e , ja k i k a rn o -a d m in is tra c y jn e oraz p o ­ rządkow e. A le d ro g a ta p ro w a d zi do p a rc e la c ji k o d e k su k arn e g o , co je s t' rzeczą niepo żąd an ą.

D ru g a z ty c h dró g — to u m ieszczenie w k o d ek sie k a rn y m obszernego ro z­ d z ia łu dotyczącego p rz e stę p s tw w k o m u n ik a c ji z ro zb iciem tego ro zd z iału na poszczególne ro d za je te j k o m u n ik a c ji i pozostaw ienie c a ło k sz tałtu sk o m p lik o w a­ n y c h p rzep isó w k a rn o -a d m in istra c y jn y c h o raz p o rzą d k o w y c h do osobnej u sta w y ,

m ia n o w icie do tzrw. k o d e k s u drogow ego.

D ecyzja co do w y b o ru je d n e j z ty c h dw óch dró g zależy od sy stem u p ra w a k a r ­ nego p rz y ję te g o w d a n y m k r a ju . T am , gdzie w y k ro c z e n ia p o d d an e są k o m p e­ te n c ji są d ó w i o b ję te k odeksem k arn y m , ła tw o je s t w y o d rę b n ić osobny rozdział d o tyczący w y k ro c ze ń drogow ych w d z ia le w y k ro czeń , u m ieszczając jedno cześn ie osobny ro z d z ia ł dotyczący p rz e stę p s tw drogow ych w dziale przestępsitw . O czyw iście ró w n ież 1 w te d y w sze lk ie n o rm y a d m in istra c y jn e , k tó re dotyczą s p ra w d rogow ych (pojazd, k ie ro w c a, droga), m u szą się znaleźć po za k o d ek sem w zbiorze ogólnego p r a w a a d m in istra cy jn e g o .

N ato m ia st tam , gdzie k o d ek s k a m y je s t dw uczęściow y, rtrzeba połączyć n orm y k a r n e (w ykroczenia) z n o rm a m i a d m in istra c y jn y m i w je d n y m k o d ek sie dro g o ­ w y m — z jednoczesnym o b ję cie m p rzez k o d ek s k a rn y n o rm k a rn y c h dotyczących p rz e stę p s tw d ro g o w y c h w r a m a c h osobnego ro z d z ia łu o p rz e stę p stw a c h k o m u n i­ k ac y jn y c h . D ro g a t a m a p o n a d to jeszcze ii tę za le tę, że p o zw ala n a łą cz en ie p rz e ­ pisów dotyczących k o m u n ik a c ji w ogóle (droga, k o le j, w o d a, pow ietrze) w je d n ą o rg an ic zn ą całość (przy w y o d rę b n ie n iu specyficznych p rze p isó w dotyczących ru c h u drogow ego), co z w a ln ia u sta w o d aw cę od p o w ta rz a n ia w ielu sta n ó w fak ty c z n y c h w kdiku m ie jsc ac h kodeksu.

P o n a d to n ie trz e b a zap o m in ać, że całość u sta w o d aw cz eg o u re g u lo w a n ia o m a ­ w ian e g o tu p rze z n as p ro b le m u o b e jm u je dzied zin ę p ra w a cyw ilnego (zw łaszcza p ro b lem y odszkodow ań), k a rn e g o (p en a liza cja p rze stęp stw ), ad m in istra c y jn e g o (n o r­ m y d o ty czące pojazdów , p o rz ą d e k drogow y, u p ra w n ie n ia d o p ro w a d z e n ia p o jazd ó w itd.), w reszcie k a rn o -a d m in istra c y jn e g o (p en a liza cja w y k ro c ze ń w r u c h u drogow ym ), sta n o w i w ięc za g ad n ie n ie k om pleksow e, k tó re w y m ag a u reg u lo w a n ia w ró żn y c h u sta w a c h zw ią za n y ch z ró żn y m i d zied z in am i p ra w a .

O p ie ra ją c się n a ty c h ro zw aż an ia ch , K o m isja K o d y fik a c y jn a (postanow iła zam ieś­ cić w p ro je k c ie k o d e k su k a rn e g o o b sz ern y ro zd z iał dotyczący p rz e stę p s tw w d z ie ­ d zinie k o m u n ik a cji, podzielić te n ro z d z ia ł w za le żn o śc i od n o rm o w an e j m a te rii, a re s a tę p ro b le m a ty k i p ozostaw ić do u re g u lo w a n ia w o so b n ej u sta w ie o ra z ro z ­ p o rzą d zen iac h w y k o n a w c z y c h .5

5 Z o b .: u s t a w a z d n i a 27 l i s t o p a d a 1961 o b e z p i e c z e ń s t w i e i p o r z ą d k u r u c h u n a d r o g a c h p u b l i c z n y c h (D z. U . N r 53, p o z . 295) o r a z r o z p o r z ą d z e n i e w y k o n a w c z e d o t e j u s t a w y , c z y l i t z w . k o d e k s d r o g o w y (D z . U . z 1962 r . N r 61, p o z . 295).

U l

R ozdział I I I p r o je k tu k o d e k su k a rn e g o * n o si t y tu ł „ P rz e stę p s tw a przeciw k o bez p ie cz eń stw u w k o m u n ik a c ji” i s k ła d a się z d w u n a s tu a rty k u łó w . D otyczy o n k o ­ m u n ik a c ji d ro g o w e j, k o le jo w ej, w o d n e j i p o w ie trz n e j.

J a k o k o d y fik a c ja n a jn o w s z a , p r o je k t u w zg lę d n ia n ajn o w o c ze śn ie jsz e p o s tu la ły w te j d ziedzinie, k o rz y sta ją c z dośw iadczeń k r a jó w o siln ie ro z w in ię te j .m o to ry zac ji i d o sto so w u jąc do w y m ag a ń życia z a ró w n o sfo rm u ło w a n ia ogólne, ja k i p rz e p isy o c h a ra k te rz e kazu isty czn y m .

P ro je k t k o d e k s u d a je w części o gólnej now e sfo rm u ło w a n ie w in y , o b o k .bowiem w in y u m y śln ej i n ie u m y śln e j p rz e w id u je ta k ż e w in ę k o m b in o w a n ą (culpa dolo

ex o rta ), w p ro w a d z a ją c t ę ositatnią k o n s tr u k c ję w in y ró w n ie ż w z w ią zk u z p rz e ­

stę p stw a m i p o p ełn io n y m i p rzez k ie ro w c ó w p o ja zd ó w m ech a n icz n y ch , gdyż o d p o ­ w ia d a oma ja k n a b a rd z ie j w y m ag a n io m życia.

P ro je k t w p ro w a d z a w części o gólnej p ojęcie d opuszczalnego ry z y k a , k tó re ró w ­ n ież m a b ard z o d u że zn a cz en ie p rz y ocenie p rz e s tę p s tw k o m u n ik a c y jn y c h . W szelka k o m u n ik a c ja , zw łaszcza za ś m o to ro w a, połączo n a je s t z ry zy k ie m . U w zględnienie tego ry z y k a w k o d ek sie k a rn y m , z a k re ś le n ie g ra n ic tego ry z y k a o ra z p rz y z n a n ie u cz e stn ik o m r u c h u (kierow com , k a p ita n o m s ta tk ó w , m a szy n isto m k o lejo w y m , p i­ lo to m itd.) p r a w a do p o d ejm o w an ia ry z y k a je s t b ard z o c e n n ą zdobyczą now oczes­ nego sy stem u p ra w a k arn e g o .

J e ś li chodzi o s tro n ę p rze d m io to w ą, to p r o je k t z n a 1) sam o sp ro w ad ze n ie sta n u za g ro żen ia d la życia, z d ro w ia lu b m ie n ia w zn a cz n y ch ro z m ia ra c h o ra z 2) sp ro w a ­ dzenie w y p a d k u lu b k a ta s tro f y .7

P r o je k t p o zo staw ia p ra k ty c e ro zg ran ic ze n ie ty c h dw ó ch pojęć. B ędzie to m ia ło zn aczenie p rz e d e w sz y stk im w sp ra w a c h do ty czący ch k o m u n ik a c ji k o le jo w ej, w o d ­ n e j i p o w ie trz n e j, g d zie ju ż sa m o odczucie językow e, n ie z a le ż n ie od tra d y c y jn e j te rm in o lo g ii, k a ż e m ów ić ra c z e j o k a ta s tro fie , je śli d o chodzi ju ż do in g e re n c ji p ra w a k arn e g o . N a to m ia s t w k o m u n ik a c ji d ro g o w ej p r a k ty k a sąd o w a będzie m u ­ sia ła p rze p ro w ad z ić ro zg ran ic ze n ie w y p a d k u od k a ta s tro fy n a p o d sta w ie je j ro z ­ m ia ró w i sk u tk ó w .

IV

1. R ozdział rozpoczyna się p rz e p ise m ar.t. 246, k tó ry p rz e w id u je sp ow odow anie

w y p a d k u lu b k a ta s tro f y w e w sze lk ic h dziedzinach k o m u n ik a c ji R ozdział te n je s t p u n k te m w y jśc ia d o d alszych przepisów , dotyczących p rz e d e w szy stk im sp ra w y ru c h u 'drogow ego,8 « P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o , u c h w a l o n y p r z e z K o m i s j ę K o d y f i k a c y j n ą , w y d . P r a w n i c z e , W a r s z a w a 1963. 1 T a d e u s z C y p r i a n : S t r o n a p r z e d m i o t o w a w y p a d k u d r o g o w e g o , „ N o w e P r a w o ” n r 5/1961, s t r . 594 i n a s t . 8 A r t . 246 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 246. § 1. K t o p o w o d u j e k a t a s t r o f ę l u b i n n y w y p a d e k ,w r u c h u d r o g o w y m , k o l e j o ­ w y m , w o d n y m l u b p o w i e t r z n y m , z a g r a ż a j ą c y b e z p o ś r e d n i o ż y c i u l u b z d r o w i u c z ł o w i e k a a lb o m i e n i u w z n a c z n y c h r o z m i a r a c h , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i n a c z a s n i e k r ó t s z y o d l a t 3. § 2. J e ż e l i c z y n p o p e ł n i o n o z w i n y n i e u m y ś l n e j , s p r a w c a p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 3 l u b g r z y w n y . ” (§ 3 d o t y c z y k a r a l n y c h p r z y g o t o w a ń d o s p o w o d o w a n i a k a t a s t r o f y w k o m u n i k a c j i ; g r o z i z a t o k a r a p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o 5 l a t ) .

N r 5 (65) P rzestęp stw a k o m u n ik a c y jn e w p ro je kc ie k.k. ₃₁

P r o je k t p rz e w id u je ró ż n e posilacie n a ru s z e n ia p rze p isó w i za sa d (bezpieczeństw a r u c h u p ro w ad zące do zag ro żen ia lu b w y p a d k u , k a ra ln o ś ć p ro w a d ze n ia p o ja zd u prizez k ie ro w c ę zn a jd u ją ce g o się w s ta n ie nietrzeźw ości, k a ra ln o ś ć p ro w a d z e n ia po ­ ja z d u m echanicznego p rze z k ie ro w c ę n ie z d a tn e g o do te j czynności fizycznie lu b psychicznie, k a ra ln o ść od m o w y p o d d a n ia się b a d a n iu , odpow iedzialność lu d z i k ie ­ ru ją c y c h b a z a m i sam ochodow ym i (w p rz e d się b io rstw a c h ) o ra z k a ra ln o ść ucieczki k ie ro w c y po w y p a d k u . To je s t ogół sta n ó w fak ty c z n y c h w y cz erp u jąc o u ję ty p rze z p rze p isy p r o je k tu d o ty czące w y p a d k ó w drogow ych.

P rz ep is a r t. 246 z ry w a ze s ta n e m fak ty c z n y m „sp ro w a d z e n ia pow szechnego nie­ b ezp ieczeń stw a w k o m u n ik a c ji” (art. 215 k.k. z 1932), p rzen o sząc sp ra w ę n a r e a ln y g r u n t „sp o w o d o w an ia k a ta s tro fy lu b innego w y p a d k u ”, i to „zag rażająceg o b ezpo­ śre d n io życiu lu b zd ro w iu człow ieka albo m ie n iu w znaczn y ch ro z m ia ra c h ”.

W te n sposób m a m y ju ż do czynienia z k o n k re tn ą , u c h w y tn ą sy tu a c ją w p o s ta c i p rz e stę p s tw a sk u tk o w e g o (sk u tk ie m je s t „ k a ta s tr o fa lu b w y p a d e k ”), d ają c e g o s ię u sta lić n a p o d sta w ie p rze b ieg u zajścia. M usi to w ię c być „ k a ta s tro fa lu b w y p a ­ d e k ” (będziem y to o k re ś la li ja k o „ w y p a d e k ”, gdyż te n te rm in lep iej o d d a je za jśc ia w ru c h u drogow ym , dopóki n ie p rz y b ra ły o n e szczególnie w ie lk ic h rozm iarów ),, a w ięc ja k a ś z m ia n a w św iecie ze w n ętrzn y m , ja k n p . z d e rz e n ie się p o ja zd ó w , w p ad n ię cie po jazd u n a drzew o, do ro w u , n a je c h a n ie p rze ch o d n ia itd.

N ie w y sta rc z y za te m do za sto so w a n ia tego p rz e p isu ta k a sy tu a c ja , k tó r a p rz e z m o m e n t m ogła się zakończyć w y p a d k ie m (np. z a h a m o w a n ie w o s ta tn ie j chw ili w celu u n ik n ię c ia zderzen ia). W y d aje się to słuszne, gdyż p o te n c ja ln ie ta k ie „m o­ m e n ty z a g ro ż e n ia ” z d a r z a ją się n a k a ż d y m k r o k u i w k aż d ej chw ili i są in te ­ g ra ln ą częścią ru c h u drogow ego, w k tó ry m to ry p o ja zd ó w s ta le się k rz y ż u ją . N ie stoi to oczyw iście n a p rzeszk o d zie k a ra ln o śc i szczególnie groźnych s y tu a c ji (v id e a r t. 247).

N a to m ia st o ce n a, czy w y p a d e k te n „b ezp o śred n io z a g ra ż a ł” życiu, zd ro w iu lu b p ie n iu , będzie ju ż le ża ła w r a m a c h sw obodnego u z n a n ia sędziow skiego, gdyż n ie d a się o n a ustaw o w o o k reślić.

Czy z d e rzen ie dw óch ta k só w ek , k tó ry c h p asaż ero w ie i k ie ro w c y w y szli bez sz w a n k u , „b ezpośrednio z a g ra ż a ło ” ic h życiu lu b zd ro w iu — m oże u sta lić ty lk o sę d zia n a p o d sta w ie o ceny k o n k re tn e j sy tu a c ji fa k ty c z n e j.

R ów nież o cen a „m ien ia w zn a cz n y ch ro z m ia ra c h ” m u si być po zo staw io n a p r a k ­ ty c e 9, k tó r a u s ta li p ew n e p rz e c ię tn e n o rm y z a le ż n ie od kosztów , ja k ie p o c ią g a ją z a so b ą uszkodzenia.

J e s t rze czą ja sn ą , że po d p rz e p is te n p o d p a d n ą w sze lk ie k o n k re tn e u szkodzenia z d ro w ia lu b m ien ia, a ty m b a rd z ie j sp ow odow anie śm ierci (ew en tu aln ie w zbiegu u sta w z od p o w ied n im i p rz e p isa m i innych ro zd z iałó w kodeksu).

P rz ep is a r t. 246 m a za sto so w a n ie w ró w n e j m ierze do w szelkich ro d z a jó w k o m u ­ n ik a c ji (droga, szyny, p o w ietrze, w oda).

D la p r a k ty k i n a jb a rd z ie j isto tn y będzie p rze p is § 2 tegoż a rty k u łu 246, p r z e ­ w id u ją c y k a ra ln o ść czynu popełnionego z w in y n ie u m y śln e j. N orm aln ie, ż a d en u cz estn ik r u c h u drogow ego n ie p ro w o k u je św iad o m ie i rozm y śln ie zag ro żen ia d la życia, zd ro w ia lu b m ie n ia (poza w y p a d k a m i sa b o ta ż u lu b ro zm yślnego d y b a n ia n a życie ludzkie, co je s t za jw isk ie m b ard z o rzad k im ), gdyż m oże tu sam p aść o fia rą .

s Z w y k l e g r a n i c a t y c h „ z n a c z n y c h ” r o z m i a r ó w o p i e r a s i ę n s z a s a d a c h o d s z k o d o w a w c z y c h P o w s z e c h n e g o Z a k ł a d u U b e z p i e c z e ń

Z azw yczaj w y p a d k i d ro g o w e d o chodzą do s k u tk u z pow o d u w in y n ie u m y śln e j i je że li orzecznictw o o p a r te ma a rt. 215 'k.k. z 1932 stosow ało t u k o n s tru k c ję z a ­ m ia r u e w e n tu aln eg o , to je d y n ie z b r a k u o d p o w ied n iej sa n k c ji w § 2 a r t. 215 k.k. O b ec n ie p rz y podw yższonej sa n k c ji będzie m ożna bez t r u d u sto so w a ć p rze p is a r t. 246 § 2, e w e n tu a ln ie w zb ieg u z o d p o w ied n im p rze p isem in n y c h ro zd z iałó w k o ­ d e k s u .

2. W p raw d zie sy tu a c je , k tó re m ia ły się zakończyć w y p ad k ie m , z d a rz a ją się ~w ru c h u d ro g o w y m n a k a ż d y m k ro k u , to je d n a k d o p ó k i p rz y c z y n a ich tk w i w s a ­ m e j n a tu rz e itego ru c h u , ni© m o żn a m ów ić o k a ra ln o śc i. D opiero g d y d an y u cz est­ n i k ru c h u drogow ego p ro w o k u je z w ła sn e j w in y groźną sy tu a c ję , w chodzi w z a sto ­ s o w a n ie p rze p is a rt. 247 p ro je k tu , i (to zaró w n o w ted y , gdy zach o d zi w in a u m y śln a <§ 1), ja k i w ted y , gdy zachodzi W ina n ie u m y śln a (§ 2 ).10

O w in ie um y śln ej będzie m o w a zw łaszcza w ra z ie tzw . b ez w z g lę d n o śc in , o w i­ n ie n ie u m y śln e j z a ś — w ra z ie ra ż ą c e j nieostrożności. P o ję c ie bezw zględności, z n a ­ n e p ra w u an g lo sask iem u (reckless driving), p o le g a n a jeździe bez re sp e k to w a n ia p r a w i tru d n o śc i in n y c h u ż y tk o w n ik ó w drogi, a le za raze m bez n a ru s z a n ia k o n ­ k r e tn y c h p rze p isó w d rogow ych (np. o stre h am o w a n ie p rze d „zeb ram i” m ogące p ło ­ sz y ć przechodniów , ja z d a z m a k s y m a ln ą d o p u sz cz aln ą szybkością n a ru c h liw y c h ■ulicach, w y k o rz y sty w a n ie p ra w a p ie rw sz e ń stw a p rz e ja z d u w sto su n k u do ciężkiego p o c ią g u drogow ego, k tó re m u tr u d n o h am o w a ć itd.).

3. W w y m ie n io n y ch w yżej p rze p isac h , dotyczących p rz e s tę p s tw w e w szy stk ich •dziedzinach k o m u n ik a c ji, w y s tę p u je je d y n ie w in a u m y śln a lu b n ie u m y śln a , n a to ­ m ia s t w in a k o m b in o w a n a p o ja w ia się dopiero w a rt. 248, •‘k tó r y d otyczy sp e c ja ln ie k ie ro w c ó w p o jazd ó w m e c h a n ic z n y c h .12

W pro w ad zen ie do p r o je k tu k o d ek su k a rn e g o n a sz ero k ą stkalę k o n s tru k c ji w in y k o m b in o w a n e j p o d y k to w an e zo stało w y m ag a n ia m i ży c ia w epoce p o stę p u n a u k i i te ch n ik i, n a k aż d y m bow iem k ro k u w idzim y, ja k d z ia ła n ie w sto su n k o w o n iezn acz­ n y m n a s ile n iu w in y u m y śln ej p o ciąg a aa sobą b ard z o p o w aż n e k o n se k w e n cje, będ ące j u ż w y n ik ie m w in y n ie u m y śln e j. W y stęp u je to zw łaszcza w dzied zin ie k o m u n ik a c ji, g d zie człow iek o b słu g u je p o tę żn ą m aszy n ę o ogrom nej m asie i szybkości. N ajm n iejsze „ro z m y śln e u c h y b ien ie” obow iązkom i p ra w id ło m obsługi, n a jm n ie jsz e u m yślne n ie p rz e strz e g a n ie z n a k ó w drogow ych, p rzep isó w ru c h u czy re g u ł bezp ieczeń stw a p ro w a d z i do n ieo b lic za ln ej w sk u tk a c h k a ta s tro fy , o b ję te j ju ż d ru g im członem w i­ n y k o m b in o w a n ej, m ia n o w icie n ieum yślnością.

10 A r t . 277 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 247. § 1. K t o p o w o d u j e s y t u a c j ę g r o ż ą c ą b e z p o ś r e d n i o k a t a s t r o f ą l u b w y p a d k i e m o k r e ­ ś l o n y m w a r t . 246 § 1, p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 3. § 2. J e ż e l i c z y n p o p e ł n i o n o z w i n y n i e u m y ś l n e j , s p r a w c a p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l- . n o ś c i d o r o k u l u b g r z y w n y . ” n T a d e u s z C y p r i a n : B e z w z g l ę d n o ś ć p r z y c z y n ą w y p a d k ó w d r o g o w y c h , „ P r o b l e m y K r y m i n a l i s t y k i ” • n r 36/1962. 12 A r t . 248 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 248. § 1. K i e r o w c a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o , k t ó r y p r z e z n a r u s z e n i e p r z e p i s ó w l u b z a ­ s a d b e z p i e c z e ń s t w a r u c h u p o w o d u j e z w i n y n i e u m y ś l n e j k a t a s t r o f ę l u b w y p a d e k o k r e ś l o n y -w a r t . 246 § 1, p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 10. § 2. K i e r o w c a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o , k t ó r y p r z e z n a r u s z e n i e p r z e p i s ó w l u b Z a s a d b e z ­ p i e c z e ń s t w a r u c h u p o w o d u j e z w i n y n i e u m y ś l n e j s y t u a c j ę g r o ż ą c ą b e z p o ś r e d n i o k a t a s t r o f ą l u b w y p a d k i e m , o k t ó r y m m o w a . w a r t . 246 § 1, p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 3 l u b g r z y w n y . § 3. J e ż e l i s p r a w c a c z y n u o k r e ś l a n e g o w § 1 z w i n y n i e u m y ś l n e j n a r u s z y ł p r z e p i s y l u b z a s a d y b e z p i e c z e ń s t w a r u c h u , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 3.”

N r 5 (65) P r z e s t ę p s t w a k o m u n i k a c y j n e w p r o j e k c i e k . k .

T a k u ję ty p rze p is o d p o w iad a w pełn i p o stu lato m życia w d ziedzinie now oczesnej k o m u n ik a c ji m otorow ej.

W § 2 aut. 24813 ró w n ież m am y w in ę k o m b in o w an ą, k tó re j p ie rw sz y człon (w in a um y śln a) je s t id e n ty cz n y z ty m sam ym członem p a r a g ra fu p o p rzed n ieg o (um yślne n a ru sz e n ie p rze p isó w lu b za sa d bezp ieczeń stw a ru c h u ), d ru g i n a to m ia st (w ina n ie ­ u m y śln a w ty c h sa m y c h o b u s y tu a c ja c h ) z a w ie ra s k u te k n ie w p o sta c i w y p a d k u , lecz w p o sta c i zag ro żen ia. T en m niej społecznie niebezpieczny s k u te k p ro w a d z i do łag o d n iejszej sa n k c ji k a rn e j.

W reszcie § 3 a r ty k u łu 24814 do ty czy sy tu a c ji, gd y k ie ro w c a n ieu m y śln ie n a ru sz a p rz e p isy i z a sa d y b ez p ie c z e ń stw a r u c h u i p rze z to — ró w n ież z w in y n ie u m y śln e j — p o w o d u je w y p ad e k . N ie m a t u ju ż w in y k o m b in o w a n ej, gdyż całość s ta n u fak ty cz­ nego m ieśai się w r a m a c h w in y n ie u m y śln e j.

P ro je k t u jm u je je d n a k w te n sposób o dpow iedzialność k a r n ą je d y n ie k ierow ców p o jazd ó w m ech an iczn y ch (ant. 248); in n i u ży tk o w n icy d ro g i o d p o w ia d a ją z a rt. 246 i 247 p ro je k tu .

4. P ro je k t p o św ię ca sp o ro u w ag i sp ra w ie n a d u ż y w a n ia alkoholu. Nie w p ro w a ­ d z a ją c sztyw nych g ra n ic stę ż e n ia alk o h o lu w e k rw i, k tó re p rz e są d z a ją o k ara ln o ści, p rz e w id u je o n pięć m o żliw y ch sy tu a c ji (art. 249 ii 250).

P ie rw sz a dotyczy k ie ro w c y po w o d u jąceg o w y p a d e k 15 w czasie p ro w a d ze n ia w sta n ie u p o je n ia alkoholow ego p o ja z d u m echanicznego (art. 249 § 1). S y tu a c ja je s t t u analo g iczn a d o sy tu a c ji o b ję te j p rze p isem a rt. 246 § 2 (w ina n ie u m y śln a , k o n k re tn y w yp ad ek ), ró ż n ic a za ś polega je d y n ie n a znacznie podw yższonej sa n k c ji k a rn e j, i to z a ró w n o w dolnej, j a k i g ó rn ej g ran ic y .

N a stę p n a s y tu a c ja 16 o b e jm u je sp ro w ad ze n ie p rz e z p ija n eg o k ie ro w c ę n ie w y p ad ­ k u , lecz zag ro żen ia (art. 249 § 2). S y tu a c ja je s t tu an alo g iczn a d o o b ję te j p rze p isem a r t. 247 § 2, ró ż n ic a za ś ró w n ież polega n a w ysokości zag ro żo n ej sankcji.

T rz e c ia s y tu a c ja 17 o b e jm u je sa m f a k t p ro w a d z e n ia w sta n ie n ie trzeź w y m p o ja ­ z d u m echanicznego bez sp o w o d o w an ia ja k ie g o k o lw ie k za g ro żen ia lu b w y p a d k u (a rt. 250 § 1).

C z w a rta sy tu a c ja o b e jm u je in n e jpodimioty p rz e stę p s tw , a w ięc n ie k iero w có w p o ja zd ó w m e ch a n icz n y ch (art. 250 § 2 ).18 O bjęci b ę d ą ty m p rze p isem w oźnice, ro ­ w erzy ści itd . S a n k c je k a r n e s ą t u łagod n iejsze, ze w zględu bow iem n a m a łą szyb­ kość (pojazdy k onne) lu b m a łą m a sę (row ery) nieb ezp ieczeń stw o spow odow ane przez te p o ja zd y je s t n a ogół sto su n k o w o m n ie jsz e w sy tu a c ji, w ikitórej k a r a ln e je s t n ie

13 P a t r z p r z y p . 12. J4 P a t r z p r z y p . 12. 15 A r t . 249 p r o j e k t u b r z m i ą „ A r t . 249. § 1. K i e r o w c a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o , k t ó r y w s t a n i e n i e t r z e ź w o ś c i p o w o d u j e z w i n y n i e u m y ś l n e j k a t a s t r o f ę l u b w y ip a d e k o k r e ś l o n y w a r t . 246 § 1, p o d l e g a k a r z e p o z b a ­ w i e n i a w o l n o ś c i o d r o k u d o l a t 10. § 2. K i e r o w c a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o , k t ó r y w s t a n i e n i e t r z e ź w o ś c i p o w o d u j e z W in y n i e ­ u m y ś l n e j s y t u a c j ę g r o ż ą c ą b e z p o ś r e d n i o k a t a s t r o f ą l u b w y p a d k i e m , o k t ó r y m m o w a w a r t . 246 § 1, p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 5 .” i# P a t r z p r z y . 15. 17 A r t . 250 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 250 § 1. K i e r o w c a , k t ó r y w s t a n i e n i e t r z e ź w o ś c i p r o w a d z i p o j a z d m e c h a n i c z n y , p o d ­ l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 2 l u b g r z y w n y . § 2. K t o w s t a n i e n i e t r z e ź w o ś c i p r o w a d z i i n n y p o j a z d , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l­ n o ś c i d o r o k u l u b g r z y w n y . § 3. U s i ł o w a n i e p r z e s t ę p s t w a o k r e ś l o n e g o w § 1 l u b 2 j e s t k a r a l n e . ” i» P a t r z p r z y p . 17. 3 — P a l e s t r a

sam o spow o d o w an ie w y p a d k u lu b zagrożenia, lecz ty lk o f a k t p ro w a d z e n ia w s ta ­ n ie n ie trzeź w y m danego p ojazdu.

W reszcie o s ta tn ia s y tu a c ja o b e jm u je u siło w a n ie p ro w a d z e n ia w sitanie n ie trz e ź ­ w y m w szy stk ich p o ja z d ó w (airt. 250 § 3 ).19 P ra k ty c z n ie b iorąc, s y tu a c ja ta k a p o w ­ sta n ie zaw sze w ted y , gdy p ija n y k ie ro w c a lu b w oźnica zn a jd z ie się ju ż w w ozie, choć jeszcze n ie ru sz y z m iejsca.

J a k w y n ik a z p rzytoczonych p rze p isó w dotyczących k a ra ln e g o s ta n u n ie trz e ź ­ w ości, sta n te n o k re śla n y je s t — o d m ie n n ie od doty ch czaso w ej p r a k ty k i — jed n o ­ licie. 20 S p ra w ę jego oceny n a p o d sta w ie sto p n ia stę że n ia a lk o h o lu w e k rw i pozo­ sta w io n o o rze czn ictw u (k tó re w P olsce je s t je d n o lite ii p rz y jm u je ja k o „próg n ie ­ trze źw o śc i” stężenie 0,5°/oo).21

W szystkie te p rze p isy p rz e w id u ją je d y n ie sy tu a c je sp o w o d o w an e d ziała n ie m z w in y n ie u m y śln e j; w ra z ie stw ie rd z e n ia w in y um y śln ej w ejd z ie w zasto so w an ie su ro w szy p rz e p is a r t. 246 § 1, doty czący te j p o sta ci w iny.

P rz e p is a r t. 250 tr a k tu ją c y o k a ra ln o śc i s ta n u n ie trzeź w o ści n ie dotyczy p ie - sizych, p o ciąg a n y ch d o odpow ied zialn o ści k a rn o -a d m in is tra c y jn e j z a w ykroczenie. N iebezpieczeństw o spow odow ane sam y m fa k te m z n a jd o w a n ia siię p ija n y c h p rz e ­ ch o d n ió w n a d ro d ze je s t zfoytt m ałe, b y p e n a liz a c ja m u sia ła n a s tą p ić w ra m a c h p rze p isó w k o d ek su k arn e g o . Je ż e li p ija n y przechodzień sta n ie się p rzy c zy n ą za g ro ­

że n ia lu b w y p ad k u , b ęd z ie i ta k o d p o w iad a ć z a r t. 246 § 2 lu b 247 § 2 za d ziała n ie z w in y n ie u m y śln e j alb o n a p o d sta w ie p rz e p isu o R a u sc h d e lik t, p rzy ję teg o ró w n ież p rz e z p ro je k t.

K a ra ln o ść u siło w a n ia p ro w a d z e n ia p o ja zd u m echanicznego p rze z p ija n eg o k ie ­ ro w c ę (a rt. 250 § 3) je s t życiowo p o trze b n a, gdyż n ie m o ż n a czeikać, aż k ie ro w c a o czyw iście p ija n y (w ta k im s ta n ie w ychodzi mp. z re s ta u ra c ji) siądzie za k ie ro w ­ nicą i ru sz y z m iejsca, jeżeli ta k ie m u fa k to w i m ożna zapobiec.

5. S topień fizycznej i p sychicznej zd atn o ści k ie ro w c y do p ro w a d z e n ia p o ja zd u m echanicznego je s t ju ż od d a w n a p rzed m io tem b a d a ń in s ty tu tó w psychologii r u ­ ch u (np. W iedeń, S tu ttg a rt). B a d a n ia te w y k a z u ją , że n ie zaw sze fo rm a ln e u p ra w ­ n ie n ia (tzw. p ra w o jazd y ) id ą w p a rz e z rze czy w istą zdolnością p ro w a d z e n ia p o ­ jazd u .

Z akłócenie te j zdolności m oże być chw ilow e, np, p rze z przem ęczenie, senność, złe sam opoczucie lu b zły s ta n zd ro w ia . A le b y w a i ta k , że zdolność t a m oże być upośledizona stale, np. p rzez sp a d ek sp raw n o śc i w zroku, s łu c h u lu b szybkości r e ­ a k c ji w m ia rę p o stę p u ją c e j sta ro śc i lu b ja k ie jś trw a łe j choroby.

Je ż e li k ie ro w c a w ie o tym , to n ie w olno m u siad ać za k iero w n icą, a jeżeli m i­ m o to ta k p o stę p u je , z a g raża p o w ażnie b ez p ieczeń stw u ru c h u . S tą d w ła ś n ie p e n a ­ liz a c ja ta k ie go za ch o w a n ia się u n o rm o w a n a w a r t. 251 p r o je k t u .22 O czyw iście r ó w

-19 P a t r z p r z y p . 17. 20 T a d e u s z C y p r i a n : 'A lk o h o l a w y p a d k i d r o g o w e , „ P r o b l e m y K r y m i n a l i s t y k i ” n r 34/1961, s t r . 749 i n a s t . ; J e r z y S a w i c k i : K a r a l n e s t a n y n i e t r z e ź w o ś c i n a m a r g i n e s i e u s ­ t a w y a n t y a l k o h o l o w e j z 1959 r o k u , „ P a ń s t w o i B r a w o ” 1960, s t r . 644. 21 T a d e u s z C y p r i a n : C z y s z t y w n y p r ó g n i e t r z e ź w o ś c i ? „ N o w e P r a w o ” n r 4/1962. s t r . 493 i n a s t . ; S a w i c k i - K o w a l s k a : A l k o h o l w p r a w i e k a r n y m , W y d . P r a w n i c z e , W a r s z a w a 1958; A m o l d G u b i ń s k i : S t a n c z y s t a n y n i e t r z e ź w o ś c i , „ P a ń s t w o i P r a w o ” 1960, s t r . 98B i n a s t . 22 A r t . 251 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 251. § 1. K i e r o w c a , k t ó r y p r o w a d z i p o j a z d m e c h a n i c z n y b ę d ą c d o t e g o n i e z d a t n y f i z y c z n i e l u b p s y c h i c z n i e a l b o n i e m a j ą c d o t e g o w y m a g a n y c h u p r a w n i e ń , p o d l e g a k a r z e p o z b a w ie n ia » w o l n o ś c i d o l a t 2 l u b g r z y w n y , 5 2. U s i ł o w a n i e j e s t k a r a l n e . ”

N r 5 (65) P rzestęp stw a k o m u n ik a c y jn e w p ro je k c ie k .k . ₃₅

n ie ż i t u o w a „n ie z d a tn o ść ” m u s i być p rz e d m io te m o ce n y są d u w k aż d y m poszcze­ gólnym w y p ad k u , a e w e n tu a ln ie m u si s ię o p ie ra ć n a ek sp e rty z ie biegłych.

Do ty c h m a te ria ln y c h p rzy c zy n n ie z d a tn o śc i p r o je k t d o d a ł jeszcze trzecią, fo r­ m a ln ą, w p o sta c i b r a k u w y m ag a n y ch u p ra w n ie ń , a m ianow icie b r a k u p r a w a ja zd y (i to o d p o w ied n iej k ateg o rii). W ym aganie to je s t w p ra w d z ie fo rm a ln e , ale za nim k ry je się m a te r ia ln a treść . W d o b ie u p o w szech n ien ia i u d o stę p n ie n ia p o ja z d u m e ­ chanicznego (a zw łaszcza m oto cy k la) szerokie k o ła lu d z i z a p o zn a ją się p ra k ty c z n ie z jego o b słu g ą i s ia d a ją za k ie ro w n ic ą bez n a le ż y te g o je d n a k p rzy g o to w an ia, a zw łaszcza bez zn a jo m o ści p rzep isó w drogow ych. S tą d ta k liczne w y p ad k i spow o­ d o w an e przez tego ro d z a ju a m a to ró w jazdy.

P o d staw o w y m sp ra w d z ia n e m zn ajo m o ści ty c h p rz e p isó w drogow ych, ja k ró w ­ nież do stateczn eg o o p a n o w a n ia technicznego stro n y p ro w a d z e n ia p o ja z d u je s t eg zam in zakończony u d z ie le n ie m p r a w a ja zd y . W celu zap o b ieżen ia ro sn ą c e j fa li w y p ad k ó w spow odow anych przez n ienależycie p rzy g o to w a n y ch k ie ro w c ó w p r o je k t p o lsk i p o d n ió sł b r a k ty c h k w a lifik a c ji ido r a n g i w y stę p k u k a ra n e g o sądow nie.

6. Z p rze p isem o m aw ianego a r ty k u łu 251, k tó ry , ja k zaznaczyliśm y, dotyczy

sp raw n o śc i fizycznej i psychicznej kierow cy, łączy się p ro b le m sa n k c ji k a rn e j

z a odm ow ę p o d d a n ia się b a d a n iu te j spraw n o ści.

R ów nież i o d p o w ied n i p rz e p is w te j m ie rze (art. 252) 23 jesit n ow ością w u sta w o ­ d a w stw ie k a rn y m w te j dziedzinie.

K araln o ść odm ow y p o d d a n ia się b a d a n iu n a ż ą d a n ie u p ra w n io n e j w iadzy, p rz e ­ w id z ia n a w ro zd z iale o p rz e stę p s tw a c h p rze ciw k o w y m ia r o w i. sp raw ie d liw o śc i (art. 350), le g alizu je je d n o cz eśn ie p o b ie ra n ie k rw i badan eg o , co — o b ie k ty w n ie rze cz b io rą c — je s t p rze cie ż n a ru sz e n ie m jego n ie ty k a ln o śc i cielesnej.

7. P rócz p rzep isó w do ty czący ch bezp o śred n io k ie ro w c ó w p ro je k t z a w ie ra je d e n p rze p is o odpow ied zialn o ści osób za k ie ro w a n ie tr a n s p o r te m sam ochodow ym .

T ra n s p o rt sam ochodow y osób i to w a ró w p r z y b r a ł dziś ta k ie ro z m ia ry , że du że p rz e d się b io rstw a p a ń stw o w e lu b spółdzielcze z a tru d n ia ją b. w ielu .kierow ców i d y s­ p o n u ją n ie ra z d u ży m ta b o re m sam ochodów , au to b u só w i sam ochodów ciężarow ych. W ta k ic h p rz e d się b io rstw a c h szczególną odpow iedzialność ponoszą k ie ro w n ic y ru c h u , i tó zarów no za sta n te ch n ic zn y sam eg o ta b o ru , jaik i z a s ta n fizyczny i psychiczny z a tru d n io n y c h kiero w có w , nie m ó w ią c ju ż o w y m ag a n ia ch dotyczących ich dobo­ r u o ra z sto p n ia w ied zy fac h o w e j i dośw iadczenia.

F ałszyw e oszczędzanie w z a k resie u trz y m a n ia taiboru w p e łn e j sp ra w n o śc i te c h ­ n icznej oraz u trz y m a n ia k ierow ców w p e łn e j sp ra w n o śc i fizy czn ej i psychicznej o d b ija się n a bezpieczeństw ie ru c h u . B ardzo często m o ra ln y m i i p o śre d n im i sp ra w ­ ca m i w y padków , ja k ie się w tych w a ru n k a c h z d a rz a ją , s ą lud zie, k tó rz y w y p u sz­ cz ają n a d ro g ę n ie s p ra w n y sam ochód a lb o przem ęczonego^ chorego lu b n ie d y sp o ­ n o w anego kierow cę.

Te w ła ś n ie okoliczności m a n a uw ad ze p r o je k t w a rt. 253. ** W p raw d zie przep is

33 A r t . 252 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 252. K t o b ę d ą c u p r a w n i o n y d o p r o w a d z e n i a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o u c h y l a s ię o d o b o w i ą z k u p o d d a n i a s i ę b a d a n i u f i z y c z n e j l u b p s y c h i c z n e j z d a t n o ś c i d o p r o w a d z e n i a t a k i e g o p o j a z d u , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o 0 m i e s i ę c y l u b g r z y w n y . ” « A r t . 253 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 253 § 1. K t o w b r e w o b o w i ą z k o w i n a d z o r u d o p u s z c z a d o p r o w a d z e n i a p o j a z d u m e ­ c h a n i c z n e g o z n a r u s z e n i e m p r z e p i s ó w l u b z a s a d b e z p i e c z e ń s t w a r u c h u , w s z c z e g ó l n o ś c i p r z e z t o , ż e d o p u s z c z a d o p r o w a d z e n i a p o j a z d u m e c h a n i c z n e g o p r z e z k i e r o w c ę n i e t r z e ź w e g o , n i e

te n d o ty c zy p rz e d e w sz y stk im k ie ro w n ik ó w i d y sp o z y to ró w b a z sam ochodow ych, je d n a k ż e z n a jd u je o n w ró w n e j m ie rz e za sto so w a n ie do k ażdego przełożonego, k tó ­ r y k aż e je c h a ć k ie ro w c y z b y t szybko, b y się n ie spóźnić n a p o ciąg lu b k o n fe r e n ­ cję, k tó r y k aż e je c h a ć w zły ch w a ru n k a c h (gołoledź, m gła), 'k tó ry to le r u je ja z d ę p ija n e g o k ie ro w c y lu b n a w e t z a p ra sz a go n a w ódkę. Je d n y m słow em — m ożliw oś­ c i z a sto so w a n ia tego p rz e p isu są b a rd z o szerokie.

P rz e z w p ro w a d z e n ie a r t. 253 p r o je k t em ie rz a d o z a p e w n ie n ia m a k sim u m bez­ p ie c z e ń stw a r u c h u n a d ro g a c h p u b lic zn y c h , ro z c ią g a ją c odp o w ied zialn o ść z a w y ­ p a d k i lu b zag ro żen ie ró w n ie ż n a osoby, k tó ry c h d ziała n ie m oże te w y p a d k i bez­ p o śred n io w yw ołać.

P rz e p is a r t. 253 je s t szczególnie is to tn y w so c jalisty c zn y m sy stem ie gospodarczym , w k tó ry m b a rd z o liczne s ą p a ń s tw o w e -bazy tr a n s p o r tu sam ochodow ego, o p a r te n a sc e n tra liz o w a n y m sy ste m ie z a rz ą d z a n ia . W sy stem ie ty m n ie zb ę d n a je s t szczególna ostro żn o ść, a p ró c z te g o n ależ y sto so w ać szczególnie o s tr e w y m a g a n ia pod a d re ­ sem k ie ro w n ik ó w , gdyż ic h w ięź z poszczególnym i k ie ro w c am i je s t znacznie s ła b ­ sz a n iż w m a ły ch p rz e d się b io rstw a c h p ry w a tn y c h , k tó ry c h w ła śc ic ie l je s t n a j­ częściej sa m b y ły m k ie ro w c ą i m a b e z p o śre d n i k o n ta k t z k a ż d y m k ie ro w c ą i z k a ż ­ d y m sam ochodem w sw o je j firm ie .

8. W reszcie o s ta tn i p rz e p is z o m a w ia n e j p rze z n a s d zied z in y (a rt. 254), d o ty ­ czący b ez p o śred n io osoby k ie ro w c y , p e n a liz u je ucieczkę po spow o d o w an iu w y ­ p a d k u . 35

T re ść te g o p rz e p isu n ie o d b ie g a o d tre ś c i p o d o b n y ch p o sta n o w ie ń k o d ek só w i n ­ n y ch k ra jó w . W m y śl z a ś a r t. 254 § 2 k ie ro w c a m oże op u ścić m ie jsc e w y p a d k u — w s y tu a c ji p rz e w id z ia n e j w ty m p rz e p isie — je d y n ie w ów czas, g d y w y m ag a tego u d ziele n ie pom ocy o fia ro m w y p a d k u (odw iezienie d o sz p ita la itp.) a lb o gd y jego ż y d e je s t zag ro żo n e (np. 'p rz e z sa m o sąd ae stro n y zb ieg o w isk a n a m ie jsc u w y ­ p ad k u ). *

N ależy w ty m m ie jsc u zasy g n a lizo w a ć p ro b lem , k tó r y s ta n ie n ie b a w e m p rze d o rze czn ictw e m w ch w ili w e jś c ia w życie now ego k o d e k su k a rn e g o .

W iększość czynnych k ie ro w c ó w j e s t w naszy m u s tr o ju polityczn o -g o sp o d arczy m p ra c o w n ik a m i gospodarczym i, k tó rz y z a k ażd e n ie d o p e łn ie n ie o b ow iązków od p o ­ w ia d a ją ró w n ież n a p o d sta w ie p rz e p isó w o o d p o w ie d z ia ln o ść służbow ej.

O dpow iedzialność k a r n a iza p rz e s tę p s tw a d ro g o w e p o d rz ą d a m i k o d ek su k a r n e ­ go z r o k u 1932 o p a r ta b y ła n a p rz e p isa c h a rt. 215, 230, 235, 236 i 242 kjk., a p rz e ­ p is o zbiegu p rze p isó w u sta w y p o zw a lał n a p o m in ię d e w o ce n ie czynu a r ty k u łu 286 § 1 k.k., ja k o zagro żo n eg o s a n k c ją łagod n iejszą.

m a j ą c e g o w y m a g a n y c h u p r a w n i e ń a l b o n i e z d a t n e g o f i z y c z n i e l u b p s y c h i c z n i e d o p r o w a d z e ­ n i a p o j a z d u , b ą d ź t e ż d o p u s z c z a d o r u c h u p o j a z d m e c h a n i c z n y z n a j d u j ą c y s i ę w s t a n i e t e c h ­ n i c z n y m , k t ó r y z a g r a ż a b e z p i e c z e ń s t w u r u c h u , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 5. § 2. J e ż e l i c z y n p o p e ł n i o n o z w i n y n i e u m y ś l n e j , s p r a w c a p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l ­ n o ś c i d o l a t 3 l u b g r z y w n y . ” 25 A r t . 254 p r o j e k t u b r z m i : „ A r t . 254. § 1. K i e r o w c a p o j a z d u , k t ó r y p o s p o w o d o w a n i u k a t a s t r o f y l u b w y p a d k u , o j a k i m m o w a w a r t . 246, 248 l u b 249, w c e l u u c h y l e n i a s i ę o d o d p o w i e d z i a l n o ś c i k a r n e j a l b o u t r u d n i e n i a w ł a ś c i w y m o r g a n o m u s t a l e n i a p r z e b i e g u k a t a s t r o f y l u b w y p a d k u , o p u s z c z a m i e j s c e , w k t ó r y m o n e n a s t ą p i ł y , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 2. § 2. J e ż e l i s p r a w c a o p u s z c z a m i e j s c e k a t a s t r o f y l u b w y p a d k u , w k t ó r y m . n a s t ą p i ł a ś m i e r ć c z ł o w i e k a , a l b o p r z e d u d z i e l e n i e m n i e z b ę d n e j p o m o c y o s o b i e , k t ó r a d o z n a ł a u s z k o d z e n i a c i a ­ ł a l u b r o z s t r o j u z d r o w i a , p o d l e g a k a r z e p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i d o l a t 5. 36 T a d e u s z C y p r i a n : U c i e c z k a k i e r o w c y , „ P a l e s t r a ” n r 1—2/1962, s t r . 87 i n a s t .

Nr 5 (65) P rzestęp stw a k o m u n ik a c y jn e w p r o je k c ie k .k . 37

N a to m ia st mowy k o d e k s k a m y , k tó ry izaw iera p rz e p is o k u m u la ty w n y m zbiegu u s ta w (ant. 76) o ra z p rz e p isy doityczące p rz e s tę p s tw w ru c h u drogow ym o p a trz o n e n ie ra z m n ie jsz ą s a n k c ją n iż p rz e p is o o d p o w ied zialn o ści słu żb o w ej — sp o w o d u je k w a lifik o w a n ie w y p a d k ó w d ro g o w y c h n a p o d sta w ie trz e c h k a te g o rii przepisów , a m ia n o w icie: o p rz e stę p s tw a c h w r u c h u drogow ym , o u szkodzeniu w ła sn o śc i sp o ­ łecznej o ra z o o d p o w ied zialn o ści z a p rz e s tę p s tw a służbow e.

Z a tru d n io n y w służbie pańsitw ow ej k iero w ca, k tó r y n p . ro z b ije sam ochód p rze z w je c h a n ie d o ro w u , o d p o w iad a ć będzie z a rt. 248 § 3 p r o je k tu {nieum yślne spow o­ d o w an ie w y p a d k u przez n ie u m y śln e n a ru sz e n ie p rze p isó w ru c h u ), z ant. 219 lu b 220 p r o je k tu (uszkodzenie w łasn o ści spo łeczn ej) o ra z z a r t. 395 p r o je k tu (przestęp stw o służbow e). S a n k c ja z p ierw szeg o z w y m ie n io n y ch p rze p isó w sięg a trz e c h la t poz­ b aw ie n ia w olności, z dru g ieg o p ię c iu la t, a k w a lifik a c ja p r a w n a z trzecieg o z ty c h p rze p isó w o d p ad a . W ty m s ta n ie rze czy k w a lifik a c ja cz y n u p rzy p isa n eg o sp ra w c y b ęd z ie o b ejm o w ała w m y śl a rt. 77 § 2 p r o je k tu (k u m u la ty w n y zb ieg p rze stęp stw ) d w a p rz e p isy : a r t. 248 i 220, k a r a je d n a k będzie w y m ie rz o n a n ie n a p o d a rta w ie p rz e p isu drogow ego, tj. 248, lecz n a p o d sta w ie a r t. 220, gdyż j e s t surow sza.

W te n sposób ty lk o p o w aż n iejsze w y p a d k i zw ią z a n e z ru c h e m drogow ym z o s ta ­ n ą za k w a lifik o w a n e w y łąc zn ie n a p o d sta w ie p rze p isó w d ro g o w y c h ; in n e u le g n ą k a ­ rz e n a p o d sta w ie p rze p isó w o p rz e stę p s tw a c h służbow ych, jeżeli sp raw cą będzie p ra c o w n ik gosp o d arczy p o zo stający n a słu ż b ie p a ń s tw a .

N ie zm ieni to oczyw iście sy tu a c ji, gdyż p rz y zb ieg u k u m u la ty w n y m p rz y ję ty m p rze z p r o je k t k o d e k su k a rn e g o p rz e stę p stw o d ro g o w e nie zo stan ie ro zto p io n e w in ­ n y ch s ta n a c h fa k ty c zn y c h , lecz p o zo stan ie ob o k nich. Niemniefj je d n a k n ie będzie ju ż o n o je d y n ą i w y łączn ą k w a lifik a c ją czynu p rzy p isa n e g o sp raw cy , k tó ry p o zo ­ s ta je n a słu żb ie p a ń s tw a lu b z a tru d n io n y -je st w spółdzielczości.

10. N a om ów ionych w y ż e j p rze p isac h kończy się s p ra w a p e n a liz a c ji p rz e stę p stw drogow ych. D alsze p rz e p isy ro z d z ia łu X X III d o ty c zą p rz e stę p s tw w dziedzinie k o ­ m u n ik a c ji -pow ietrznej i w od n ej.

T a k w ięc a rt. 255 p r o j e k t u 87 p rz e w id u je odpo w ied zialn o ść k a r n ą k a p ita n a s t a t ­ k u w odnego, k tó ry n ie u d ziela pom ocy in n e m u s ta tk o w i z n a jd u ją c e m u się w n ie ­ bezpieczeństw ie lu b osobie g in ą ce j w w odzie, je ś li m o że to uczynić bez n a ra ż e n ia n a niebezpieczeństw o w łasn eg o s ta tk u , załogi i p asaż eró w .

W obec szybko rosn ąceg o zn aczen ia po lsk iej żeglugi m o rsk ie j ujęcie ty c h stan ó w fa k ty c z n y c h w o d ręb n y p rze p is k a r n y m a d u ż e zn aczen ie — jeżeli jeszcze n ie dziś, to n a pew n o w n ie d a le k ie j przyszłości.

To sam o dotyczy n a s tę p n e g o p rze p isu , m ian o w icie a r t. 256, k tó ry p rz e w id u je o d ­ p ow iedzialność k a m ą k a p ita n a s ta tk u lu b sa m o lo tu , je że li w ra z ie gro żącej k a t a ­ s tro fy n ie czyni o n w szystkiego, co j e s t m ożliw e d l a ra to w a n ia p a sa ż e ró w lu b z a ­ łogi, albo je że li opuszcza s ta te k p rz e d p a s a ż e ra m i i załogą.

J e s t to sk o d y fik o w an ie z a sa d y p o w szech n ie p rz y ję te j w żegludze m o rsk ie j, że k a p ita n schodzi o s ta tn i z tonącego s ta tk u . P rz e p is te n m oże m ieć zasto so w an ie ró w n ież w żegludze p o w ie trz n e j, gd y b y n p . p ilo t w y sk o czy ł ze sp a d o ch ro n em z uszkodzonego sam o lo tu p asażersk ieg o .

P oza ty m p rze p is w k ła d a n a k a p ita n a o b o w iązek sto so w a n ia w szelk ich środków celem ra to w a n ia załogi i p asaż eró w , co je s t z re sz tą n a jz u p e łn ie j oczyw iste.

27 N i e p o d a j e m y p e ł n e g o t e k s t u t y c h p r z e p i s ó w , j a k o m a j ą c y c h z a s t o s o w a n i e r a c z e j w y ­ j ą t k o w e .

W reszcie o s ta tn i p rze p is o m a w ian e g o ro zd z iału , a rt. 257, d otyczy n ie su b o ry n a c ji załotgi s ta tk u w o b ec ro zk azó w przełożonego w o bliczu g rożącej k a ta s tro fy . O b jęte n im je s t ró w n ie ż o p u sz cz en ie s ta tk u p rze z cz ło n k a załogi bez zezw olenia k a p ita n a .

U . N a ty c h p rze p isa c h koń czy się ro z d z ia ł X X III o p rz e stę p s tw a c h przeciw k o b ez p ie cz eń stw u w k o m u n ik a c ji. J a k w i^ a ć z tego k ró tk ie g o przeg ląd u , pie rw sz e d w a a r ty k u ły tego ro z d z ia łu d o ty c zą w sz y stk ic h ro d z a jó w k o m u n ik a c ji (droga, szyny, p o w ietrz e, w oda), o s ta tn ie trz y — k o m u n ik a c ji w o d n ej i p o w ie trz n e j, pozostałe zaś — n a jb a rd z ie j p rz y ty m szczegółow o u ję te — ’k o m u n ik a c ji dro g o w ej.

J e s t to odbicie sy tu a c ji w y w o ła n e j p rz e z p o stę p te c h n ic z n y o raz w s k u te k p rz e ­ s u n ię c ia głów nego a k c e n tu w k o m u n ik a c ji n a p o ja zd m e ch a n ic z n y i drogę.

T w o rząc o so b n y ro z d z ia ł pośw ięcony w y p a d k o m w k o m u n ik a c ji i w y o d rę b n ia ­ ją c w n im o so b n ą g ru p ę p rz e p isó w d o ty c zą cy c h w y łąc zn ie m otorow ego ru c h u d ro ­ gow ego, p r o je k t now ego polskiego k o d e k s u k arn e g o sitara się uczynić zadość p rz e ­ de w szy stk im w y m a g a n io m b ez p ie cz eń stw a now oczesnego r u c h u drogow ego. P rz y ­ szłość p o k aż e, czy i ja k d a le c e a u to ro m ty c h p rze p isó w u d ało się stw orzyć w ła ś c i­ w e i sp ra w n e n a rz ę d z ie d o z w a lc z a n ia w y p a d k ó w dro g o w y ch , sta n o w ią c y c h o b e c ­ n ie .— obok p rz e s tę p s tw g ospodarczych i c h u lig a ń s tw a — je d n ą :z n a jg ro ź n iejszy c h f o rm ,przestępczośoi w ogóle w n a sz y m krajiu.

HENRYK RAJZMAN

Ig n o r an t ia iu ris w projekcie kodeksu karnego

U s ta w a k a r n a nie m oże w y k az y w a ć b ezrad n o śc i w obec k o n flik tu zachodzącego m ię d zy w y m ag a n ia m i b ezp ieczeń stw a p raw n eg o , p o w ażn ie zagrożonego w ra z ie b ez­ k a rn o śc i czynów p rz e stę p n y c h 'zdziałanych w n ieśw iadom ości ich bezp raw n o ści, a poczuciem p ra w n y m n ie p o zw a lając y m n a sto so w a n ie je d n a k o w e j re g u ły odpo­ w ied zialn o ści k a r n e j w obec tych, k tó rz y w iedzieli, że ła m ią p raw o , oraz ty ch , k tó ­ rz y n ie z d a w ali sobie w c a le s p ra w y z tego, że d z ia ła ją w b re w ja k im ś in te reso m społecznym . N ie ulega też w ątp liw o ści, że z a d an ie k o d y fik a to ra s ta je się w ty m z a ­ k re sie z k a ż d y m d n ie m tru d n ie js z e z pow odu n ie u sta ją c e g o ro z ro stu n o rm k a rn y c h , coraz b a rd z ie j d robiazgow o re g la m e n tu ją c y c h poszczególne w y cin k i życia społecz- nego.i W zgląd h a konieczn o ść pow szechnego p rz e strz e g a n ia ty c h n o rm w y sta w ia n a w y ją tk o w o ciężką p ró b ę d o g m a t odpow iedzialności p odm iotow ej, o p a rte j na w in ie sp raw cy .

S y tu a c ja ta w y stę p u je o s tr o n a tle p rze stę p stw um y śln y ch lu b — ja k w oli p r o ­ je k t k .k . — p rz e stę p s tw z w in y u m y śln ej. B yłoby zbyteczne bliższe rozw odzenie się n a te m a t d o b rze zn a n y ch k o n tro w e rs ji w d o k tr y n ie co d o w zajem n eg o sto su n k u n o rm a r t. 14 § 1 i a rt. 20 § 2 k.k. z 1932 r. W ystarczy w spom nieć, że zw olennicy

i C ó ż p o w i e d z i e ć o c z a s a c h d z i s i e j s z y c h , j e ś l i w 1914 r . J . M a k a r e w i c z ( P r a w o k a r n e o g ó l n e , 1914 r . , s . 128) s t w i e r d z a , ż e „ w o b e c , o g r o m n e j p r o d u k c j i (...) n o w y c h u s t a w k a r n y c h d o d a t k o w y c h m o w y n i e m a o i c h z n a j o m o ś c i ” , a z g ó r ą 100 l a t w c z e ś n i e j T . C z a c k i (O l i ­ t e w s k i c h i p o l s k i c h p r a w a c h , t . I, 1800 t.) w s k a z u j e n a ,,n i e z m i e r n y t ł o k p r a w ” , z a z n a c z a j ą c , ż e w i d z i a ł w n i m z ło j u ż L i w i u s z .