W sprawie programów szkolenia aplikantów adwokackich

Ireneusz Chojnacki

W sprawie programów szkolenia

aplikantów adwokackich

Palestra 30/10-11(346-347), 15-19

1986

IRENEUSZ CHOJNACKI

W SPRAWIE PROGRAMÓW SZKOLENIA

APLIKANTÓW ADWOKACKICH

A u to r p e łn i f u n k c j ą k ie r o w n ik a S z k o le n ia A p lik a n tó w p r z y O R A w Ł o d zi.

W t o k u w y k o n y w a n ia o b o u itązkóto, w z w i ą z k u z u r e g u lo w a n ia m i z a w a r ty m i

w r e g u la m in a c h i i n s t r u k c j i , p o w s ta ły r ó in e w ą tp liw o ś c i l tru d n o ś c i, z k t ó r y m i p r a g n ie się p o d zie lić z c z y te ln ik a m i.

N ie zachodzi ch y b a p o trze b a snucia ro zw ażań n a te m a t, ja k w ażn e je st i jakie znaczenie m a szkolenie a p lik a n ta adw okackiego d la rozw oju jego um iejętności zaw odow ych. Z ak res zad ań nałożonych u sta w ą -P ra w o o ad w o k a tu rze n a adw o­ k a tó w i ap lik an tó w adw okackich przesądza tę sp raw ę całkow icie. Jeżeli je d n a k w sp o m in am o tym n a w stępie, to tylk o dlatego, żeby u w y d atn ić i w skazać w łaściw e k ie ru n k i szkolenia o raz omówić d y re k ty w y niezbędne przy p rzy jm o w a n iu k a n d y ­ d ató w n a a p lik ac ję adw okacką.

A rty k u ł 1 p ra w a o ad w o k a tu rze stw ierd za, że a d w o k a tu ra je st p ow ołana do u d ziela n ia pom ocy 'p ra w n e j, w sp ó łd ziałan ia w ochronie p ra w i w olności obyw a­ te lsk ic h oraz w k sz tałto w an iu i stosow aniu p raw a. R ota ślubow ania, ja k ą sk ła d a ad w o k a t przed rozpoczęciem w y k o n y w an ia czynności zaw odow ych, oraz ro ta , ja k ą sk ła d a ap lik a n t, p o d k reśla ją , że w sw ej p rac y a d w o k a ta czy a p lik a n ta b ęd ą się oni p rzy czy n iali ze w szy stk ich sił m .in. do ochrony p ra w i w olności obyw atelskich oraz do w y p e łn ia n ia gorliw ie, sum iennie i zgodnie z przep isam i p ra w a swoich obow iązków .

D alszym rozw inięciem założeń a rt. 1 p ra w a o a. je st § 3 reg u la m in u z dn ia 3 p aź d ziern ik a 1982 r. w spraw ie ap lik ac ji adw okackiej i egzam inu adw okackiego, k tó ry stw ierdza, że a p lik a c ja adw okacka polega w szczególności na: opanow aniu zasad e ty k i zaw odow ej i godności zaw odu, prze strzeg a n ia tych zasad, p rak ty czn y m zaznajom ieniu się z zasad am i w y k o n y w an ia zaw odu adw okackiego oraz w y k o n y ­ w a n ia innych obow iązków .

Z arów no te d y rek ty w y ogólne z a w arte w p raw ie o adw o k atu rze, ja k i d y rek ty w y szczególnie, za w a rte w przepisach w ykonaw czych b ęd ą stan o w iły podstaw ę dzia­ ła n ia i p rac y d la ty ch , któ rzy b ęd ą k ształcili przyszłych adw okatów oraz d la tych, k tó rzy będą k ształceni. P ow inny też one stanow ić p o d staw ę do opracow yw ania p lan ó w szkolenia ap lik an tó w i o k reślać w zajem n e sto su n k i m iędzy osobam i o d ­ pow iedzialnym i za kształcen ie a a p lik a n ta m i o ra z w zajem n e stosunki m iędzy k ie ­ row nikiem do sp raw szkolenia a d w o k a tó w a w ykładow cam i i p atro n a m i.

T em atow i te m u pośw ięcone są uw agi za w a rte w ty m arty k u le . P ra g n ę podzielić się sw ym i spostrzeżeniam i p o w stałym i w tra k c ie w y k o n y w an ia obow iązków k ie ­ ro w n ik a szkolenia aplikantów . Jeżeli w czym kolw iek pom ogą one innym kolegom w ich pracy, b ęd ę z tego bard zo zadow olony, a jeśli skłonią rów nież do ogólnej re flek sji, czy nie należy zm odyfikow ać system szkolenia — będę ty m b ard z iej u satysfakcjonow any. .

P rz y stęp u jąc do om ów ienia te m a tu , zacząć trz e b a od owego pierw szego k o n ta k tu , jak i p o w sta je pom iędzy p rzed staw icielam i a d w o k a tu ry a k an d y d a te m n a a p lik an ta, a w ięc od e ta p u p ostępow ania kw alifikacyjnego. W tedy bow iem w y d a w a n a jest pierw sza ocena o przy d atn o ści k a n d y d a ta do w y k o n y w an ia w przyszłości zaw odu ad w o k ata. J e s t to ocena decydująca o dalszej drodze jego życia. W ym agania staw ian e k an d y d a to w i są bardzo w ysokie. U chw ała P rezydium NRA z dnia

16 I r e n e u s z C h o j n a c k i N r 10-11(346-347)

6 g ru d n ia 1984 r. w y raźn ie podkreśla, że przeprow adzone z k a n d y d a te m sp ra w d z ia n y m a ją n a celu ocenę jego sto p n ia ogólnej w iedzy, poziom u in te lig e n c ji i k u ltu r y osobistej, um iejętności fo rm o w a n ia w ypow iedzi, ich precy zji i logiki o raz p r a ­ w idłow ości w ym ow y, zdolności do k o n ce n trac ji, podzielonej u w agi i odporności n a sy tu acje stresow e, jego za in tereso w ań społecznych i in te le k tu aln y ch .

P o d k reślam to dlatego, żeby zwrócić uw agę, iż nie w iedza p ra w n ic z a k a n d y d a ta n a a p lik a n ta je st tu najw ażn iejszy m elem en tem ocennym p rzy k w a lifik o w a n iu go n a przy d atn eg o do zaw odu ad w o k a ta. P ozw ala to ponad to n a ró w n y s ta r t k a n d y ­ datów przy nieró w n y m poziom ie w iedzy zaw odow ej. Wiedzę p raw n ic zą k a n d y d a t zdobyw ał n a studiach, a potem n a ap lik a c ji sądow ej czy p ro k u ra to rsk ie j. A p lik a c ja ad w o k ack a m a służyć u zu pełnieniu p o siad an ej w iedzy, jej pogłębieniu, a prócz tego przygotow aniu do w ykon y w an ia obow iązków w y n ik ając y ch z u sta w y -P ra w o 0 adw okaturze. Te specyficzne k r y te r ia ocenne e lim in u ją różnice pom iędzy k a n d y ­ datam i.

P ra w o o ad w o k a tu rze stw ie rd z a istn ien ie ta k ic h różnic, ale m ogą one mieć znaczenie dopiero po rozpoczęciu aplik acji, gdy zachodzi m ożliw ość je j sk ró cen ia do 2 la t lu b też w cześniejszego w y stęp o w an ia p rze d sądam i (art. 77 p. o a. w zw. z § 14 reg u la m in u z d n ia 2.X.1982 r. w sp raw ie ap lik a c ji ad w o k a ck ie j i egzam inu adw okackiego). P ostępow anie k w alifik acy jn e przeprow adzone w 1985 r. p rz e z ORA w Łodzi w ykazało, że nie istn ie ją różnice pom iędzy k a n d y d a ta m i z o d b y tą ap li­ k ac ją sądow ą czy p ro k u ra to rs k ą a k a n d y d a ta m i bez ta k ie j a p lik a c ji w zakresie p rzydatności do w ykon y w an ia zaw odu ad w o k a ta. N a ogólną liczbę 33 osób, k tóre zgłaszały się do p ostępow ania I kw alifikacyjnego, połow a, k tó r a u zy sk ała ocenę pozytyw ną, nie m ia ła ukończonej ap lik a c ji sądow ej czy p ro k u ra to rsk ie j, a liczby p u n k tó w uzyskanych p rze z te osoby rów nież nie w y k az y w a ły różnic w stosunku do pozostałych k an d y d a tó w . U w agi te m a ją znaczenie dlatego, że m ogą im plikow ać przygotow yw anie p lanów szkolenia pod k ątem poziom u in te lig e n cji aplik an tó w .

Zgodnie z § 15 reg u la m in u z d n ia 3.X.1982 r. w sp raw ie zasad fu n k cjo n o w a n ia okręgow ych ra d adw okackich p ra c a R ady o p iera się n a d ziałalności m .in. swych kom isji. J e d n ą z ta k ic h kom isji je st ko m isja do sp ra w szkolenia ap lik an tó w adw okackich. Do za d ań te j kom isji należy: o p racow anie p ro g ra m u szkolenia, rocz­ nego p la n u szkolenia, zgłoszenie propozycji co do sk ła d u osobowego w ykładow ców , opiniow anie w niosków o nagrody, czuw anie n a d dyscypliną a p lik a c ji itp. F un k cje kom isji może p rze jąć k ie ro w n ik do sp raw szkolenia ap lik an tó w . W spom niany w yżej reg u la m in w spraw ie ap lik a c ji adw okackiej p rzew id u je, że d ziekan przydziela a p lik a n ta do w yznaczonego a d w o k a ta -p a tro n a . P a tro n , zgodnie z regulam inem , pow inien dbać o p rzygotow anie a p lik a n ta do zaw odu, o p rzy sw o je n ie p rze z niego innych u m iejętności p rzew idzianych przepisam i. P a r a g r a f 21 reg u la m in u w spraw ie ap lik ac ji adw o k ack iej głosi, że ogólne k ie row nictw o n a d szkoleniem aplikantów adw okackich sp ra w u je ra d a ad w o k ack a za p o śred n ictw em pow ołanego w ty m celu k ie ro w n ik a szkolenia.

M ogłoby się w tych w a ru n k a c h w ydaw ać, że skoro k ie ro w n ik szkolenia apli­ k an tó w sp ra w u je ogólne k ie row nictw o n a d szkoleniem , to pow in ien być także określony stosunek, ja k i w procesie szkolenia zaw odow ego p o w sta je pom iędzy k ierow nikiem a patro n em . T ak je d n a k nie jest. T ylko gdy chodzi o p atro n a, to zak res jego obow iązków jest o k reślo n y w reg u la m in ie (§ 18). D latego w tych okolicznościach uw ażam , że określony d la k ie ro w n ik a za k res jego obowiązków 1 u p ra w n ie ń jest, m oim zdaniem , n ie w y starcz ający do p raw id ło w eg o w ykonyw ania przezeń swego głów nego zadania. Skoro bow iem odpow iedzialność za w łaściw e przygotow anie a p lik a n ta ciąży n a p atro n ie i k ie ro w n ik u szkolenia, to ich w za­

je m n y stosunek p o w in ie n być bardzo d o k ła d n ie określony. Inaczej — podzielona odpow iedzialność m oże się stać, ja k to się m ów i, ża d n ą odpow iedzialnością. W k a ż ­ dym razie w zm ożone poczucie odpow iedzialności może w yn ik ać jedynie ze ściśle u stalonych g ran ic k o m p e ten c ji om aw ianych osób, tj. k ie ro w n ik a i p atro n a.

Pozw oliłbym sobie w sk az ać n a dw ie co n a jm n ie j fo rm y sp raw o w an ia przez k ie ro w n ik a szkolenia ogólnego k ie ro w n ic tw a n a d procesem szkolenia. Mogą być

jeszcze i inne, rzecz do d y sk u sji.

O tóż jedną z ta k ic h fo rm u p a try w a łb y m w obow iązku p rz e d sta w ia n ia kiero w n i­ kow i szkolenia p ra c pisem n y ch w y k o nyw anych przez a p lik a n ta pod nadzorem p a tro n a , p rac za o p atrz o n y ch w k ró tk ą n o ta tk ę -re c e n z ję p a tro n a co do ich poziomu. P ró b a , jak a zo stała przeze m nie w te j k w estii p rzeprow adzona, w ykazała, że p a tro n i w łaściw ie o cen iają swoich podopiecznych. Nie znaczy to, że zaw sze było dobrze. Z d arzały się w y p ad k i, że w a rto ść p ra c by ła w ątp liw a, że nie zaw ierały one opinii p a tro n a , a zw łaszcza p o w sta w a ła w ątpliw ość, czy b y ły one sporządzone osobiście przez a p lik a n ta . Z d arza ły się rów nież w y p ad k i p rze d staw ia n ia p ra c w y ­ k onanych dla innych a d w o k a tó w (a w ięc nie p atro n a ), k tó rzy n a w e t nie m ieli p ra w a do ubieg an ia się o sta n o w isk o p a tro n a . W nioski z tego zostały odpow iednio w ysnute. N asu n ęła m i się tu ta j uw aga, czy u zasadniony je st przepis, że p atronem może być ad w o k at, k tó ry w y konuje sw ój zaw ód p rzez okres 5 la t. Je st to, moim zdaniem , stanow isko zbyt optym istyczne.

S p ra w a obow iązku p rz e d sta w ia n ia p rac pisem nych k ie row nikow i szkolenia — z e w e n tu aln y m założeniem sp ecjaln ej teczki d la ty c h prac, ja k o in te g ra ln e j części a k t osobow ych — łączyć się może z k w estią sk ró cen ia a p lik a c ji dla aplikantów , k tó rzy odbyli a p lik ac ję sąd o w ą lu b p ro k u ra to rsk ą . S koro an i p raw o o ad w o k a­ tu rz e (art. 76), an i p rze p isy reg u la m in u w sp raw ie a p lik a c ji adw o k ack iej nie o k reśląją, ja k ie m a ją być spełnione w a ru n k i, aby uzyskać sk rócenia aplik acji, to ta k a teczk a z d o k u m e n ta c ją sta n o w iła b y je d en z podstaw ow ych m a teria łó w dla ra d y adw okackiej. M ożna b y było przyjąć, że ty lk o oceny bardzo dobre lu b dobre ty c h p ra c u z a sa d n ia ją skrócenie aplik acji. Z k o n stru k c ji a rt. 76 p ra w a o adw o­ k atu rz e w y d a je się w y n ik ać , że decyzja ra d y w sp raw ie skrócenia ap lik acji d okonyw ana jest z urzędu. W niosek w ty m w zględzie m oże w pły n ąć je d y n ie od k ie ro w n ik a szkolenia, jako osoby odpow iedzialnej za ogólne szkolenie.

O m ów iona w yżej d o k u m e n tac ja b y ła b y ta k że b ardzo pom ocna p rzy p rzy z n aw a­ n iu a p lik an to m nag ró d . N agrody p rzy z n aw an e są przez ra d y adw okackie, ale w niosek o to s k ła d a k ie ro w n ik szkolenia. Nie spotkałem się w p rak ty c e, żeby tego ro d za ju w niosek został złożony kiedy k o lw iek p rze z p a tro n a . U zyskane n agrody m ogą rów nież stan o w ić p odstaw ę do u za sa d n ien ia w n iosku o skrócenie aplikacji. Nie m a m z a m ia ru tw ierdzić, że p ra c e pisem ne m ogą stanow ić je d y n y m a te ria ł przy p rz y z n a w a n iu nagród, bo m ogą istnieć rów nież in n e jeszcze okoliczności uza­ sa d n iające p rzy z n an ie nagród, ja k np. w y stą p ien ie n a k o n k u rsie krasnom ów czym ocenione pozytyw nie lub jn n a ja k aś działalność zw iązana ze szkoleniem (np. w łasny w k ład lu b w n ik liw e opracow anie orzecznictw a S ąd u N ajw yższego itp.).

D rugą fo rm ą w y k o n y w an ia p rzez k ie ro w n ik a szkolenia ogólnego k iero w n ictw a n a d procesem szkolenia w idziałbym w zorganizow aniu k o n tro li n ad działalnością aplik an tó w , nie za u w ażaln ej przez p atro n a . J e s t to d u ża sfera p rac y a p lik an ta, gdy w y stę p u je on przed sądem , a w szczególności przed sądem rew izyjnym . P a tro n m oże p rze k aza ć ap lik an to w i szczegółowe w sk az an ia co do postępow ania, może om ów ić z n im w szelkie problem y p raw n e, ja k ie m ogą n a tle spraw y pow stać, może om ówić z nim różnorodne sy tu a cje, z ja k im i m oże s-ię zetknąć w to k u postępow ania, je d n ak ż e nie jest on w sta n ie z reg u ły spraw dzić, czy te jego w sk

18 I r e n e u s z C h o j n a c k i N r 10-11(346-347)

zów ki zostały w yko n an e ta k , ja k w ym agało tego dobro spraw y. O becność p a tro n a n a rozpraw ie, gdy a p lik a n t działa z jego su b sty tu cji, może być p rzy jm o w an a z n iech ęcią p rzez k lie n ta . E w e n tu a ln a o p inia k lie n ta czy też innego adw okata, k tó ry p rzypadkow o znalazł się n a sali i obserw ow ał w y stą p ien ie ap lik an ta, a n a stę p n ie zechciał przekazać sw oje u w agi p atro n o w i lu b kiero w n ik o w i szkolenia, n ie za stą p ią d o k o n an e j p rzez a d w o k a ta sp e cja ln ie w ty m celu delegow anego n a rozpraw ę.

M ożna by było delegow ać n a ta k ie ro zp raw y adw okatów em ery tó w , a w ięc osoby d ysponujące w iększym i m ożliw ościam i czasow ym i, dużą w iedzą zaw odow ą i ru ty n ą . M ogliby oni sporządzić n o ta tk i z ta k ic h ro zp raw i przek azy w ać k ie ­ ro w nikow i szkolenia. S tan o w iły b y one ta k ż e m a te ria ł do oceny a p lik a n ta ze w szyst­ kim i n astę p stw a m i zarów no pozytyw nym i (m ożliw ość skrócenia a p lik ac ji, nagrody), ja k i n egatyw nym i. S am a św iadom ość a p lik a n ta , że n a ro zp raw ie zn a jd u je się ad w o k at, k tó ry go będzie oceniał, lu b że k aż d ej chw ili może się ta k i adw o k at pojaw ić n a sali sądow ej, p o w in n a stanow ić czynnik m obilizujący do dobrego p rzy ­ g o tow ania się w spraw ie. K orzyść z tego — n ie w ą tp liw a .

In n ą ew entu aln o ścią, k tó re j w a rto m. zd. pośw ięcić nieco uw agi, m ogą być sy tu a cje pow stałe n a sk u te k stosow ania p rze p isu a rt. 76 p ra w a o adw okaturze. Otóż w edług tego przep isu — p rzy p o m in am •— istn ie je m ożliw ość sk rócenia o k reś­ lo n ej g rupie ap lik an tó w ok resu ap lik ac ji do la t 2. P rzygotow anie p la n u szkolenia a p lik a n tó w p rzy pełnej św iadom ości różnego poziom u w iedzy praw n iczej może stw a rz ać trudności p raw ie nie do przezw yciężenia, gdyby się chciało dosłow nie stosow ać p rzepisy in stru k c ji P rezy d iu m NRA z dn. 16 sie rp n ia 1983 r. w spraw ie szkolenia ap lik an tó w . W edług § 8 te j in stru k c ji p la n szkolenia m u si być ta k uło­ żony, aby k ażdy a p lik a n t m ógł odbyć je niezależnie od d a ty rozpoczęcia aplikacji.

W obecnej sy tu a cji jest to żąd an ie w rę cz niem ożliw e do w ykonania. S koro daty rozpoczynania ap lik ac ji są różne p rzy różnym • jednocześnie te rm in ie sk ła d an ia egzam inów , to dostosow anie ty c h d a t do p ro g ra m u lu b też p ro g ra m u szkolenia do ty c h d a t stan o w i istn ą k w a d ra tu rę koła. B yłoby to m ożliw e ty lk o w tedy, gdyby d la każdego a p lik a n ta był o d rębny p la n szkolenia. P la n szkolenia u k ła d an y je st n a okres ro k u szkoleniowego i nie je st zbieżny z d a ta m i p rzy jm o w a n ia n a ap li­ kację. U żyty w ięc w in stru k c ji zw rot „m u s i” je st n ie a d e k w a tn y do w ytw orzonej sytu acji. A ni w ięc d a ta p rzy ję cia n a ap lik ację, an i m ożliw ość sk ró cen ia ap lik ac ji do la t 2 n ie m ogą stanow ić w ytycznych do o p racow yw ania p la n u szkolenia.

N ależy się m. zd. zgodzić z poglądem adw . A n d rz e ja M arcinkow skiego (P a le stra 1985, n r 11, str. 124), że o m aw ian a in s tru k c ja za w iera w ym ienienie ty tu łó w kodeksu cyw ilnego, rodzinnego i in. J a k zatem należy rozw iązać sp raw ę p la n u szkolenia, gdy m a m y do czynienia z a p lik a n ta m i o różnym poziom ie w iedzy praw n iczej — tego W in stru k c ji nie znajdziem y. M usim y to sam i rozw iązyw ać. Z resztą in stru k c ja ta jest w łaściw ie pow tórzeniem d aw n e j in s tru k c ji P rezy d iu m N RA z d n ia 23 czerw ­ ca 1978 r., gdy nie było w ów czas m ow y o skróceniu ap lik ac ji i obow iązyw ał tylk o je d e n okres tr w a n ia ap likacji.

Nie m ożem y p rzy ty m zapom inać, że te rm in y rozpoczęcia ap lik a c ji są w ielce zróżnicow ane, niezależnie zupełnie od w oli organów ad w o k a tu ry . K ażdy sprzeciw złożony przez M in istra S praw iedliw ości w try b ie art. 69 ust. 2 p ra w a o ad w o k a ­ tu rz e — to późniejsze rozpoczęcie ap lik ac ji, to p ow stanie tru d n o ści o rganizacyjnych dla tego, kto p rzygotow uje p la n szkolenia.

D latego re p re z e n tu ję pogląd, że słuszne i zasadne je st zaniechanie tw orzenia odrębnych g ru p szkoleniow ych dla ap lik an tó w z odb y tą a p lik a c ją sądow ą czy p ro k u ra to rsk ą i dla ap lik an tó w bez te j ap likacji. Je że li bow iem r a d a adw okacka

m a p raw o decydow ać sam odzielnie, kom u skrócić ap likację, to ty m sam ym pod­ sta w a do p rzy ję cia jednakow ego tra k to w a n ia ap lik an tó w w system ie szkolenia

je st uzasadniona. D opiero w ted y , gdy okaże się, że d an y a p lik a n t w y ró żn ia się p o zy ty w n ą p o sta w ą w w y k o n y w an iu sw oich obow iązków , ORA p o d ejm u je decyzję o skró cen iu aplik acji. O czyw iście pod w aru n k ie m , że w szystkie kolokw ia zostaną p rzez a p lik a n ta zdane. I tu ta j m ogą być u sta n a w ia n e p rzez ra d ę ad w o k ack ą w a ­ ru n k i. Z danie kolokw iów z w ynikiem bard zo dobrym lu b d obrym u za sa d n ia sk ró ­ cenie aplik acji. K iero w n ik szkolenia p o w in ien m ieć n a uw adze, że w sto su n k u do każdego a p lik a n ta z ukończoną a p lik a c ją sądow ą czy p ro k u ra to rsk ą może pow stać m ożliw ość sk ró cen ia a p lik a c ji ad w okackiej i w tym celu pow inien odpow iednio u k ła d ać te rm in y kolokw iów obow iązkow ych, p rzew idzianych w § 25 reg u la m in u w sp raw ac h ap lik an tó w adw okackich.

T w orzenie o drębnych g ru p szkoleniow ych je st n iepożądane z przyczyn m e ry to ­ rycznych. Istn ie je duży za k res w iedzy przeznaczonej tylk o dla ap lik an tó w adw o­ kackich, z k tó ry m i b y ły a p lik a n t sądow y czy p ro k u ra to rsk i n ig d y się nie zetknął. P ro g ra m szkolenia o b e jm u je bow iem ta k ie przedm ioty, ja k h isto ria ad w o k a tu ry , za sa d y e ty k i zaw odow ej, p ostępow anie dyscy p lin arn e, m e to d y k a pism procesow ych, rozm ow y z k lie n ta m i, zasady e ry sty k i, w ym ow y sądow ej itp .

N a koniec p rag n ę zw rócić uw agę n a jeszcze je d n ą spraw ę, w m oim p rze k o n ań iu b ard z o w ażną. J e s t to uzg ad n ian ie z ap lik a n ta m i te m ató w szkolenia. Nie dotyczy to, oczyw iście, całego p la n u , ale w poszczególnych w y p ad k a ch m oże być bardzo pożyteczne. S p o tk a n ia z ap lik an tam i, n a k tó ry ch u zg ad n ia się te m a ty szkoleniow e, sta n o w ią p o n ad to p la tfo rm ę p o rozum ienia i łączności pom iędzy k ierow nikiem szko­ le n ia a ap lik an tam i, z czego, ja k sądzę, k ażd a ze stro n osiąga korzyści.

T k w ien ie m oje od d aw n a w p ro b lem aty ce szkolenia zrodziło w e m nie reflek sję, czy n ie m ożna by było zrobić czegoś, co byłoby, a w łaściw ie co pow inno być lepsze. S tąd też n in ie jsz e m oje uw agi.

ALFRED DRESZER

JESZCZE O LITERACKICH PASJACH ADWOKATÓW

(Rzecz o Klubie Adwokatów Pisarzy)

O lite ra c k ic h p a sja c h adw okatów pow inno się zaw sze m ów ić z zainteresow aniem , bo to przecież p a sje godne i w artościow e, tow arzyszące te m u zaw odow i od jego za ran ia , a dziś n o b ilito w an e u n a s pieczęcią K lu b u A dw okatów P isa rz y i w p isan e do ed y to rsk ieg o r e je s tr u ja k o „ P a le stra L ite ra c k a ”.

Nie bez tr u d u je d n a k p a sje te zd o b y w ają sobie ostrogi rycerskie. N iejedną trz e b a było kopię skruszyć, n ie je d e n jeszcze przy jd zie p o je d y n ek stoczyć, n ie ra z jeszcze boleśnie p o tk n ą ć się, n im p rz e sta n ie się kw estionow ać rzeczyw iste w a lo ry tych ostróg.

Cóż, ty lko w w alce zdobyw a się p raw d ziw e w a rto śc i i — ja k m ów i S ciascia w „T odo m odo” — „tylko te rzeczy, za k tó re się płaci, są praw d ziw e, za k tó re się p ła ci dośw iadczeniem i cierp ien iem ”.