S P R A W O Z D A N I A
!
R E C E N Z J E
ROCZNIKI TEOLOGICZNO-KANONICZNETom X V III, zeszyt 1 — 1971
KS. JO ZEF KUDASIEW ICZ
S P . K S. PRO F. EU G EN IU SZ DĄ BR O W SK I (1901— 1970)
D n ia 8 IV 1970 r. u m arł n a g le na atak serca K s. E u gen iu sz D ąb row ski, doktor teologii, doktor nau k b ib lijn ych , b y ły p rofesor egzegezy N ow ego T estam en tu na W yd ziale T eologiczn ym U n iw ersy tetu ś|fa r sz a w sk ieg o i K atolick iego U n iw ersy tetu L u b elsk iego, c złon ek M iędzynarodow ego T ow arzystw a S tu d iów N ow o testa m en ta l- n y ch (Studiorum N o v i T estam en ti Societas).
Ks. D ąb row sk i urodził się w W a r s t w i e w 1901 r. S tu d ia filo zo ficz n o -teo lo g icz n e od b ył w W arszaw sk im Sem inariu m M etropolitaln ym i n a W ydziale T eologicz n y m U n iw ersy te tu W arszaw sk iego. W 1926 r. otrzym u je stop ień doktora teo lo g ii n a p o d sta w ie rozp raw y P o ję cie T r ó jc y Ś w ię te j u A u g u s ta C ie s zk o w sk ie g o . W na* stęp n ym roku p raca ta u k azu je się w ę iL w ow ie jako przedruk z „Przeglądu T e o lo g iczn ego”. P o uk ończeniu stu d ió w w i&rśjju ud aje się na roczny p ob yt do A n glii, gd zie na u n iw er sy te cie w O xford zie i C am bridge stu d iu je g łów n ie język angielski. N a stęp n ie przez 3 la ta (1926— 1929) od b yw a sp ecja listy czn e stu d ia b ib lijn e w P a p ie sk im In sty tu cie B ib lijn y m w R zym ie, u zu p ełn iając je półroczną podróżą n au kow ą po B lisk im W schodzie. O w ocem tej podróży b yła książk a N a sz la k a c h d zia ła ln o ści C h r y s tu s a w P a le s ty n ie (W arszaw a 19311;
P o p ow rocie do kraju otrzym u je n om in ację na p rofesora P ism a św . w W ar sza w sk im Sem in ariu m M etropolitalnJJh, gdzie pracuje przez 15 lat (1929— 1944). W 1932 r. h a b ilitu je się na W yd ziale T eologiczn ym U n iw ersytetu W arszaw skiego na p o d sta w ie rozp raw y P rz e m ie n ie n ie C h ry s tu sa w e d łu g E w a n g elii sy n o p ty c z n y c h . P raca ta uk azała się drukiem r o k | S ö ^ s r a | w W arszaw skich Stu diach T eologicz n ych . P o h a b ilita cji o b ejm u je zajęcia' ina U n iw ersy tecie W arszaw skim . Jako do brze zap ow iad ający się n au k ow iec i p isa rz otrzym uje Ks. D ąb row ski styp en dium fu n d u szu K u ltu ry N arodow ej n a odbySfc sp ecjaln ych stu d ió w w E cole des H autes E tud es w P aryżu. W 1938 r. dok toryzuje się z zakresu b ib listy k i w P ap iesk im In s ty tu cie B ib lijn y m w R zym ie n a p o d sta w ie rozp raw y L a T r a n s fig u r a tio n d e Jesu s. P raca u k azu je się druk iem w serii n au k ow ej tegoż In stytu tu (Scripta P o n tific ii In- stitu ti B iblici) w 1939 r. P rzez d łu g ie la ta Ks. D ąb row sk i jest jed yn ym P olak iem posiad ającym dok torat n a u k bib lijn ych .
Już w p ierw szym o k resie p racy rj|jik o w ej K s. D ąb row sk i rozw in ął szeroką d ziałaln ość p isarsk ą i w yd aw n iczą. D o w a żn iejszy ch pu b lik acji tego okresu — obok w y żei w sp om n ian ych — należą: H isto r y ę z n o ś ć z a p o w ie d z i p r y m a tu P io tra w ś w ie tle k r y t y k i i filo lo g ii (Sp raw y B iblijne,! 16, P ozn ań 1933), C h r y s tia n iz m a ju d a iz m (W arszaw a 1935), P roces C h r y s tu s a (wyfi. 2, p op raw ion e i uzup ełn ion e, W arszaw a 1935), S w .. P a w e ł w A te n a c h (D z 17, 16-34) (W arszaw a 1936), H isto ria relig ii. Z a g a d n ie n ia w y b r a n e (dla p r y w a tn e g o u ż y t k u słu c h a czy), W arszaw a 1938, E w a n g elie. Ich p o w s ta n ie i ro d z a j lite r a c k i (W arszaw a 1938) oraz głośna przed w ojn ą książk a pt. C h r y s tu s (W arszaw a 1930).
132 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E
W ybuch II w ojn y św iatow ej w 1939 r. otw iera n o w y okres w d ziałaln ości n a u kow ej Ks. D ąbrow skiego. T rudne la ta oku pacji n iem ieck iej, w czasie której d w u krotn ie b ył w ięzio n y n a P aw iaku, p o św ięca p ra w ie w c ałości głów nem u d ziełu s w e go życia, za k tóre u w ażał przekład P ism a św . N ow ego T estam en tu . T łu m aczen ia tego dokonał z łaciń sk iej W ulgaty. W 1947 r. uk azu je się w W yd aw n ictw ie św . W ojciecha w Poznaniu pierw sze p ełn e w y d a n ie pt. P is m o św . N o w e g o T e s ta m e n tu . W stę p , n o w y p rz e k ła d z W u lg a ty , k o m e n ta r z. „Tu tylk o zaznaczę — inform u je Ks. D ąb row ski w przed m ow ie — że zdążając śladem św . H ieronim a, u siln ie się sta ra łem , aby język m ego przekładu h arm onizow ał z tradycją bib lijn ego język a p o lsk ie go, zach ow ując jego nam aszczen ie i p ow szech n ie zrozum iale arch aizm y”. Przekład ten n a p rzestrzen i d w ud ziestu la t (1947— 1967) rozszedł się w d w u m ilion ow ym n ie m al n ak ład zie w kraju, jak rów nież w śród P o lo n ii zagranicznej. „W ok resie m i n ion ego dw u d ziestolecia — inform uje sam tłu m a c z1 — przek ład ten w różnej fo r m ie w yd aw an o w ielok rotn ie: dotychczas u k azało się trzy n a ście w yd ań całego N o w ego T estam en tu; d ziew iętn aście w yd ań E w a n g e lii i D z ie jó w A p o s to ls k ic h ; cztery w yd an ia Ż y c ia J e z u sa C h ry stu sa w o p isie E w a n g e listó w w latach 1951— 1957, jedno w yd an ie L e k c ji i E w a n g e lii n a w s z y s tk ie n ie d z ie le i ś w ię ta całego r o k u (Poznań 1951) oraz L is tó w św . P a w ła A p o s to ła (W arszaw a 1952). O prócz tego p rzek ład ten w yd an o w fo rm ie S y n o p s y ła ciń slc o -p o lskiej c zte r e c h E w a n g e lii (Poznań 1955) oraz K o n k o rd a n c ji p o d rę c zn e j P is m a ś w ię te g o N o w eg o T e s ta m e n tu (Poznań 1955). W y m ien ić tu rów nież należy cztery w yd an ia E w a n g elii w e d łu g św . Ł u k a s z a oraz jedno w yd an ie drukiem B ra ille’a dla n iew id om ych E w a n g elii w e d łu g św . M a teu s za (P o znań 1962)”. N a u w agę zasługuje rów nież „W ydanie T y sią clecia ” N ow ego T e sta m entu przeznaczone „na u żytek szerokich rzesz przeb yw ających w różn ych c zę ściach św ia ta P o la k ó w ”. S łow o w stęp n e do te g o w y d a n ia n a p isa ł ks. kard. S te fan W yszyński.
D rugim w ielk im d ziełem K s. D ąb row skiego, nad którym rów nież pracow ał w czasie II w ojn y św ia to w ej, b y ły D zieje P a w ła z T a r su (wyd. 2, pop raw ion e, W ar sza w a 1953). „Praca n in iejsza — in fo rm u je w e w stęp ie autor — zaw iera opis d zie jów P aw ła, tak jak je autor poprzez dokum enty i pom n ik i przeszłości dostrzec zd o ła ł”. Obok dw óch w yd ań tej tzw . p r z | | autora editio m aior u k azały się rów nież dw ie edition es m inores (Poznań 1951 i 1952).
Trzeci, najbardziej p łod ny okres działalności n au kow ej, ed ytorsk iej i p rzek ła dow ej w życiu Ks. D ąb row skiego o tw iera r. 1994. W tedy rozp oczyna on pracę nau kow o-dydak tyczną jako profesor egzegezy N ow ego T estam en tu na sek cji b ib lij nej W ydziału T eologicznego K atolick iego U n iw ersy tetu L u b elsk iego. W ciągu B le tn ie j pracy n a K U L -u obók fcSj^ć dyd aktyczn ych in icju je i prow ad zi szereg przed sięw zięć o dużym znaczeniujj jpla u czeln i i dla p olsk iej b ib listy k i. W 1955 r. obejm uje red akcję kom entarza do jjtawggft T estam en tu: P is m o ś w ię te N o w e g o T e s ta m e n tu w 12 to m a c h . W stę p — P rze k ła d z o r y p tn a li^ K ę m Ć ftttir z S l K s. D ąb row sk i opracow uje w y ty czn e i dobiera w sp ółp racow n ik ów *. P racę tę prow ad zi przez 15 la t (1955— 1970), w y d a je w tym czasie 8 tom ów , z czego 4 w jego w ła sn y m opraco w an iu . Są to: N o w y T e s ta m e n t n a tle e p o ki. G eografia— H isto ria — K u ltu r a (2 to m y, Poznań 1958, w yd. 2, 1965), D zieje A p o sto ls k ie . W s tę p — P r z e k ła d z o ry g in a łu —
l Ks. E. D ą b r o w s k i , D zieje jednego przekładu, „ T y g o d n ik P o w s z e c h n y ” , 21 (1967), n r 13 (948), s. 3; t e n ż e , M ój p rzekła d Nowego T estam entu. O dpowiedź re cen ze n to m , „ A te n e u m K a p ła ń s k ie ” , 40 (1948) 287—298.
2 P o r .: L ’E criture Sainte du N ouveau T esta m en t en 12 V olum es. T ra d itio n polonaise d’a p ris le t e x 'e original avec un com m entalre e x ig itlq u e e t thćolog Ique so us la direction
d ’Eu g in e D ąbrowski, IW:] L is ty do K oryn tia n . W stąp—P rzekład z oryginału—K o m en ta rz opracował ks. Eugeniusz D ąbrowski, P o z n a ń 1965, s. 529—538.
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E 133 K o m e n ta r z (Poznań 1961), L is ty d o K o r y n tia n . W stę p — P r z e k ła d z o ry g in a łu — K o m e n ta r z (Poznań 1965). W 1956 r. jest jednym z głów n ych organizatorów w y k ła d ó w d la du chow ieństw a,- jak ie co roku w d n ia e | 21-^25). V III odb yw ają się n a K a to lic kim U n iw er sy te c ie L u b elsk im . T em atem w y S IS ó w sib y ło „Pism o św ię te w du sz p a ster stw ie ”. M ateriały ty c h w y k ła d ó w uk azały i i i drukiem pod redakcją K s. D ą b row sk iego w W y d a w n ictw ie T ow arzystw a N a f t o w e g o K U L (1958). W czasie pro fe su r y na K U L -u b ierze rów n ież czy n n y ud ział w pracljlh p rzygotow aw czych nad E n c y k lo p e d ią K a to lic k ą . N a sem in ariu m N o w ||j i T e sta |je n tu , p r o \||d z o n y m przez K s. D ąb row sk iego, d ok toryzu je s ię pod jegcj gfci#u n k iem w 1957 r. dw óch W lBäs z se k c ji b ib lijn ej W ydziału T eologiczn ego K UL: ks. Jan Ł ach na p o d sta w ie roz p r a w y O s ta tn ia w ie c z e r z a w ś w ie tle d o k u m e n |gu> z Q u m r a n oraz ks. Józef Kifjfa- siew icz na p o d sta w ie pracy G e n eza s y m b e m k i m a łż e ń s tw a w e kle z jo lo g ii św . P a w ła s.
P raca nau kow a, w y d a w n icza i p r z e k ła llw a w tym okresie jest w szech stronn a. N a p ierw szym m iejscu — poza w sp o m n ia n ą jfe d a k c ją k om en tarza do N ow ego T e stam en tu — n a le ży p o sta w ić prace red ak cyjn o-ed ytorsk ie. W 1957 r. uk azu je się pod red akcją Ks. D ąb row skiego praca zbiorow a R e lig ie św ia ta . Do pracy tej zdo łał n a w et zaangażow ać szereg w y b itn y ch b ad aczy zagranicznych, jak N. Turchi, W. N agae, T. Tentori. Sam do d zieła tego op racow ał r elig ie W schodu, r elig ię Izraela oraz św ia t sta ro ży tn y n a progu chrześcijań stw a. W 1962 r. u k azu ją się R elig ie W sc h o d u K s. D ąb row sk iego z rozp raw ą w stęp n ą ks. E. B ulan dy i sło w n ik iem r e li- g iologiczn ym ks. B. R ad om skiego. Z in icja ty w y K s. D ąb row skiego i pod jego n a czeln ą red akcją u k a zu je s ię w 1961 r. d w u tom ow a P o d rę czn a E n c y k lo p e d ia B ib lij n a , dzieło 19 p o lsk ich b ib listó w i h istoryków . D edyk ow ano ją „ku uczczen iu i u św ietn ien iu w ie lk ie j i drogiej n arod ow i rocznicy »P olon iae Sacrum M illen n iu m «”. N a stęp n ie in ic ja ty w ie i staraniom K s. D ąb row sk iego zaw d zięczam y p ierw szy p o lsk i przekład z | języ k a greck iego D a w n y c h D z ie jó w Izr a e la J ó z efa F law iu sza. T łu m a czen ia dok onali Z. K ub iak i J. Radożjrfjri. K s. D ąb row ski jako redaktor całości op racow ał b ib liografię, d w ie rozp raw y w stęp n e: J ó z e f F la w iu s z , ży c ie i d zie ła i K o d e k s y , w y d a n ia i p r z e k ła d y „ A n tiĘ fiita te s J u d a ic a e " oraz 3 apendiksy: T e s ti m o n iu m F la v ia n u m , D z ia ła ln o ść J a n a C h rz cic ie la i Ś m ie r ć J a k u b a A p o s to ła w o p i sie J ó z e fa F la w iu sz a . Z abiegom red akcyjnym i edytorskim Ks. D ąb row skiego za w d zięcza p o lsk a b ib listy k a w y d a n ie S tu d ió w B ib lijn y c h i A r c h e o lo g ic zn y c h (P o znań 1962), w k tórych zeb rał „stu dia z d zied ziny b ib listy k i w ielu uczonych zagra n iczn y ch o 'zn anych n azw isk ach i n ie jed n o k ro tn ie im ponu jącym dorobku n au k o w y m ”.
W ty m o k resie tw órczości n au k ow ej n ie zaifaedbuje rów nież ulu bionej p ||e z sie b ie p racy przek ład ow ej. W 1961 r. u k azu je się P is m o św . N o w eg o T e s ta m e n tu . W ißgp— N ópw JP jrflekld z j ę z y k a g reckieg o — K o m e n ta r z. T ak sam sch arakteryzow ał sp ec y fik ę sw eg o n o w eg o p S t illj iB f : jjrtfcjjszczW g t t p j sM t t1 atry w ptjjM B g mjjj z in n y m i w sp ó łcze sn y m i przek ład am i p o lsk im i przek ład m ój odznaczał się um iarem w m od ern izacji język a, oszczędn ością sło w a oraz troską o w yraz literack i, tra d y cy jn y i jed n o cz eśn ie w sp ó łczesn y , sta p ia ją cy dorobek d aw nych stu leci w jedno z p otrzeb am i w sp ó łcz esn y m i”.
N a u w a g ę zasłu gu ją jeszcze n iek tóre w zn o w ien ia z teg o okresu. D zięk i n ow ym opracow aniom i poszerzeniom stan ow ią on e w stosu n k u do pop rzednich w yd ań dzieła p ra w ie n ow e. T ego ty p u w zn o w ien ia m i są: P ro leg o m e n a do N o w eg o T e s ta
-» P o r .: k s . P . G r y g l e w i c z , Pięćdziesiąt lat se k c ji bib lijn ej na K a to lickim U niw er sy te cie L u b e lsk im , „ R o c z n ik i T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n e ” , 15 (1968), z. 1, s. 12, 32; t e n ż e , Ks. P rof. E ugeniusz D ąbrow ski, „ Z e sz y ty N a u k o w e K U L " , 13 (1970), n r 4, s. 93—95.
134 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E
m e n tii (wyd. 3, zm ienione i p ow iększan e; Poznań 1960), P roces C h rystiią a l w ś w ie tle h is to r ffg z n o -k r y ty c z n y m (wyd. 3, zi|i|en io n e i pow iększone, Poznań 1965).
W e w szystk ich okresach sw ej tw órpzości nau kow ej Ks. E. D ąb row sk i piliijjfe ś le dził n o w e kieru nk i w b ib listyce Oriaz n ow e odk rycia arch eologiczne i in form ow ał 0 ty m zaw sze na bieżąco w sw oich artykułach. D o tej dziedzinJf'twórcŁo4ci K s. D ą brow skiego m ożna zaliczyć n a stęp u jące pozycje: P r o b le m a t C h r y s tu s a w e w s p ó ł c ze sn e j lite r a tu r z e k a to lic k ie j (P q ę |||tó l9 5 0 ), S tu d ia BwMijne (Poznań 1952), G lossy 1 o d k ry c ia b ib lijn e fW ^rszawa 1954), O d k ry c ia w Q u m ra n n a d M o r z e m M a r tw y m a N o w y T e s ta m e n t ({Poznań 1961), S o b ó r W a tyk a ü iski I I a b t b h s t y k i k a to lic k a (Po znań 1 9 |j), R- B tM m Ę Ś n ja k o HrlfgSH N o w eg o T e s ta m e n tu („?Śigk”, 20 (1968) 606— 641), p o ls k i p r z ę k ła d P ism a §j|c. z jg ^ y k ó w o ry g in a ln y c h . K r y ty c z n a o cena tz w . B i U y f y i if t |>y t (Londyn 1 9 ||) . Do tf§|o typu tw órczości należąjjji-ównież K o n fr o n ta c je (Ip ln a ń 1970), lfjpre B ä S f i l się jako opus posthum um . W d z iele tym Ks. D ą ti& ś S lis bardzo k rytyczn ie ustosu n k ow ał s ię do tzw . n o w ej te o lo g ii i egze- gezy, w jp lip u ją c jako o b g iŁ a „credo” Kosfifoła k atolick iego.
Szkic ten lijEE zaw iera p ü n e j b ib liografii p ra c S ł Dąbrow skiegBjaięĆSeż n ie jest j gry tyczną oceną tw ó rd § |śc|;fii§ lk o w e j. fBjjtiy tej dokonają !^Ü#)m|ä. Chodziło tylk o o przypom rg§nie i zw ró cen ie jn a gorąco üvraigj na s y lw ^ k ę n au k ow ą p ie rw szego polsk iego doktora nauk bib lijn ych , którem u powojennajj§§>zegeza p olsk a w d u żej m ierze zaw dzięcza sw ój dyn am iczny rpzwSj. K ończąc ten pob ieżny ry s sy lw e tk i tw órczej Ks. Prof. E ugeniusza Dąbrcsw skjligdę w arto przytoczyć słow a P iu sa X II zaw arte w liśc ie sk u p ow an ym do K s. D ą b R n m i n i p rzez ^fiifejtół& t S ta r ® 18 X II 1948 r. jako o d n |w ie d ź ną p j c u św . przekład N ow ego T e sta m e n ll: „Re-veren d e D om ine [...] L aud abilem enim curam e g iiii [...], u t lncle piorum fructuum v ig en s m essis su ccrescat”.
K S. JA N SZLA G A
V III KONGRES B IB L IS T 0 W POLSKICH W W ARSZAW IE
W dniach 25—27 V I 1970jj|. w ijfinachu A k ad em ii T eologii Katolicki§fj w W ar sza w ie odbył się V III K ongres B ib listó w P olskich . P rzed rozp oczęciem obrad K on gresu, b ib liści rep rezentu jący p olsk ie ośrodki ak ad em ick ie oraz sem in a ria d iece zjaln e i zakonne, w z llli udział w e 3 0 3 św . celeb row anej przez ks. kard. K a r o la W ojtyłę, arcybiskupa krakow sk iego. P o e w a n g elii h o m ilię w y g ło sił ks. kard. S te fa n W yszyński, prym as P olsk i. W przem ów ieniu sw oim K siądz P rym as za a k cen to w a ł potrzebę ciągłego doskon alenia w arsztatu n au kow ego badań b ib lijn ych , na k tórych w y n ik i czeka zarów no d u ch ow ień stw o, jak i laik at. P ok ład an e w b ib listy c e p olsk iej n ad zieje sp ełnią się w ów czas, k ied y badaw czej p asji szuk ania n ow ych rozw iązań h erm eS lu tyczn ych , egzegejsfcznych i teologicznych tow arzyszyć będzie św iad om ość, że dok onyw ać się one mHją in m edio E cclesiae, w k o n tek śc ie k o n k r et nych potrzeb K ościoła doby posoborow ej. P o m szy św . ks. kard. K ärol W ojtyła p oiif§)rm ow ał zebranych o d y r e k tjn ä ^ ö C o m is ji N au k i przy E p isk op acie P o lsk i, do- ty c fip y c h stu dium jjHsma św . Z k o lei głos zabrał rek tor A k ad em ii T eologii K ato lic k iej ks. prof, dr Józef TwanickiJ w ita ją c b ib listó w przybyłych na obrady, szcze- gólnie zaś s e r d f e n ie gości z a g r a f t B s f c h : ks. p r o fg H ein z a S ch ü rm an n a z Erfurtu, kon ijjltora P apieskiej K om isji B ib lijn ej, i ks. prof. Joseph a C oppensa z-^Lpypnium, życząc w szystk im ow ocnych w y n ik ó w spotkania. W im ien iu S e k cji B ib listó w P o l
