Szósta rekonstrukcja bitwy z września 1939 roku pod Tomaszowem Lubelskim

(1)

Grzegorz Antoszek

Szósta rekonstrukcja bitwy z

września 1939 roku pod

Tomaszowem Lubelskim

Rocznik Lubelski 39, 285-289

2013

(2)

Szósta rekonstrukcja bitwy z września 1939 roku

pod Tomaszowem Lubelskim

Od sześciu lat na terenach wsi Dąbrowa Tomaszowska pod Tomaszowem Lu-belskim odbywa się rekonstrukcja jednej z największych bitew wojny obronnej 1939 r. Jest to wielka uroczystość patriotyczno-historyczna, nad którą patronat obejmują władze samorządowe i państwowe.

We wrześniu 1939 r. stoczono dwie bitwy o małe miasteczko w okolicach Zamościa. W dniach 17–20 września trwały próby wyrwania się polskich jed-nostek Armii „Kraków” i „Lublin” z okrążenia. W pierwszej bitwie pod Toma-szowem Lubelskim obok jednostek piechoty i kawalerii brała udział także War-szawska Brygada Pancerno-Motorowa płk. Stefana Roweckiego. Przeprowadziła ona zwieńczone powodzeniem uderzenie na miasto, które zostało wkrótce utra-cone z powodu braku zaopatrzenia i posiłków oraz znacznej przewagi strony niemieckiej. Druga bitwa pod Tomaszowem Lubelskim miała miejsce w dniach 22–27 września. Jednostki Frontu Północnego po otrzymaniu rozkazu przedar-cia się do Rumunii starały się wywalczyć sobie drogę, jednak zostały zatrzymane w okolicach Krasnobrodu i Tomaszowa.

Obchody 74. rocznicy walk pod Tomaszowem Lubelskim rozpoczęły się 13 września br. sesją naukowo-historyczną zorganizowaną przez Wydział Za-miejscowy KUL, koncertem zespołu Forteca (grającego utwory o tematyce pa-triotycznej i historycznej) oraz pokazami fi lmów o Wrześniu 1939 r. Następnego dnia zorganizowane zostały biegi uliczne dla upamiętnienia bitew, odprawiono mszę świętą w intencji poległych w obronie Ojczyzny, a także złożono wieńce pod pomnikiem ku chwale żołnierzy Września 1939 roku i na cmentarzu wojennym. Atrakcjami tego dnia były pokazy umundurowania, wyposażenia, uzbrojenia i pojazdów z epoki i koncert Reprezentacyjnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego.

Niedziela była ostatnim dniem obchodów i wtedy miała miejsce największa atrakcja – rekonstrukcja walk. Przed odtworzeniem bitwy odprawiona została msza święta w intencji Ojczyzny oraz odbył się Apel Poległych. Pierwszym aktem rekonstrukcji była scena ataku żołnierzy Armii Czerwonej na terytorium Polski 17 września 1939 r. W tym celu zostały zbudowane makiety chłopskiego obej-ścia i strażnicy Korpusu Ochrony Pogranicza. Pogranicznicy patrolowali okolice symbolicznego słupa granicznego, kiedy nastąpił atak sowieckiej piechoty. Polacy odparli natarcie ogniem broni małokalibrowej. W krótkim czasie krasnoarmiejcy ściągnęli posiłki pancerne (samochód pancerny Peugeot 1918 w roli pancerki BA). Silne uderzenie przełamało obronę strażnicy. Wsparcie udzielone przez oddział spieszonej kawalerii także nie zdołało ocalić sytuacji. Polacy pozostawiwszy na polu walki rannych i poległych, wycofali się. Po oczyszczeniu terenu przyjechał na ciężarówce komisarz polityczny.

(3)

Sprawozdania 286

Fot. 1. Politruk na ciężarówce Citroën

Źródło: Mołdaw Reenacting Photography, Grzegorz Antoszek (https://www.facebook.com/MoldawReenacting-Photography)

Fot. 2. Atak polskiej piechoty na Tomaszów Lubelski. W tle wspierające natarcie czołg 7TP i samochód pancerny Peugeot 1918

(4)

287 Szósta rekonstrukcja bitwy z września 1939 roku pod Tomaszowem Lubelskim

Samochód „ozdobiony” był wielkim portretem towarzysza Stalina i łopoczącą czerwoną fl agą z sierpem i młotem. Publiczność wysłuchała płomiennego i rewo-lucyjnego przemówienia politruka.

Kiedy zabudowania spaliły się doszczętnie, a rekonstruktorzy RKKA i „pole-gli” Polacy zeszli z pola, rozpoczęła się główna bitwa dnia – walki Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej z niemiecką 2 Dywizją Pancerną. Starcie odbyło się na dużym, lekko opadającym w stronę widowni terenie, dzięki czemu wszytko było doskonale widoczne.

Bitwę rozpoczęły oddziały niemieckie, które zajęły miejsce w rejonie zabudo-wań wsi. Oddział piechoty zmotoryzowanej wzmocniony działkiem przeciwpan-cernym 3,7 cm PaK 36 i działkiem przeciwlotniczym 2 cm FlaK 38 zabezpieczył teren. W odpowiedzi na działania Niemców spod lasu ruszyły oddziały polskie – piechota wsparta samochodami pancernymi Peugeot 1918 i wz. 34 oraz czołgiem 7TP, a także ogniem artylerii.

Eksplozje skoncentrowane były wokół wsi. Efekt wizualny był fantastyczny. Emocji i realizmu dodawały opadające na ziemię (i częściowo na głowy publicz-ności) kępy darni. Gdy tyraliery polskiej piechoty zbliżyły się do zabudowań, przybyły niemieckie posiłki – dwa czołgi PzKpfw II i samochód pancerny SdKfz 222.

Wywiązała się ostra walka, w której udział brał polski sprzęt pancerny i dział-ko ppanc Bofors wz. 36 kal. 37 mm. W walce zniszczonych zostało kilka pojazdów i zginęło wielu żołnierzy.

Fot. 3. Polski czołg lekki 7TP w towarzystwie kawalerii

(5)

Sprawozdania 288

Fot. 5. Polskie działko ppanc Bofors wz. 36 kal 37 mm w trakcie walki z niemieckim czołgiem PzKpfw II

Fot. 4. Niemieccy żołnierze przy czołgu PzKpfw II i zwłokach polskich żołnierzy

(6)

289 Szósta rekonstrukcja bitwy z września 1939 roku pod Tomaszowem Lubelskim

Po powstrzymaniu polskiego ataku Niemcy poprowadzili pościg czołga-mi i samochodaczołga-mi pancernyczołga-mi SdKfz 13. Bitwa zakończyła się, a grupy biorące udział w odtworzeniu bitwy zaprezentowały się w defi ladzie.

W rekonstrukcji walk brały udział grupy: GRH Grenadiere, GRH Front, SRH AA7, SRH Batalion Tomaszów, GRH Flak Abteilung, SRH Wrzesień 39 i inni. Za-prezentowano poza wspomnianym sprzętem wojskowym także ciężarówkę Opel Blitz, motocykle BMW i Sokół, samochód Polski Fiat 508, transporter opancerzo-ny SdKfz 251 (na bazie czechosłowackiego OT-810) oraz broń strzelecką.

Na zakończenie wypada wspomnieć, że rekonstrukcja bitwy pod Tomaszo-wem Lubelskim jest jedną z największych i najlepszych rekonstrukcji „wrześnio-wych”, tuż obok bitew pod Mławą i nad Bzurą.

Grzegorz Antoszek Lublin