Pisidium moitessierianum Paladilhe (Lamellibranchiata) i porównanie jego populacji z plejstoceńską

A C T A P A L A E O N T O L O G I C A P O L O N I C A

Vol. V 1 96O

IRENA BRODNIE WICZ

PISIDIUM MOIT ES S IE RIA NU M PALADILHE (LAMELLIBRAN CH IATA)

I PORÓWNANIE JEGO POPULACJI WSPÓŁCZESNEJ

Z PLEJSTOCEŃSKĄ

No.3

Str es zczen ie.-Autor op isuje gatun ek słodkowodne gomał żaPisidium moit ess ier ianu m Pala dil he (nie znanego dotych czas z utw orów plejstoceński ch Polski) z dwóch st a - now isk in tergl acj aln ych. Przy pom ocy meto dy biometr ycznej ustalono korelacje cech skorupki, prz edstawiając wyn ik i graficznie. Taką samą analizę wykonano dla

fer m współc zesn ych, żyjących w dw óch różn ych środ ow iska ch : w jezior ach i w rze- kach .Uzysk an e tą drogą dane umożliwiły wyróż nie nie dwóch ek otypów współcze śni e żyjące go małża, co pozwala pr zez porów n a nie określić przynależno ść ekologiczn ą

for m kopalnych i tym samym ustalić śr odowisko, w jak im żyły osobniki intergla - cj alne. Krzywa kore lacyjna cech skoru pki wsk azu je poza tym na pewne tenden cje rozw ojow e tego gatun ku i na zmian ę proporcji od interglacjału eem sk ie go do dziś.

WSTĘP

Materiał kopalnych małżów Pisidium moites sierianum Paladilhe,któ- ry został poniżej opracowany, zebrałam na Szelągu w Poznaniu w czasie pr ze prowad zania badań prze z Pr of. L. Sawiekiego w 1952 r. i podczas prac terenowych prowadzonych w tymże roku w okolicy Elbląga przez Prof. B. Halicki ego zramie n ia Mu ze um Ziemi.

Skorupki współczesnych okazów wypożyczył mi ze swoich zbiorów mgr L. Ber ger,adiunkt Insty tutu 'Zoologic zn ego PAN w Poznaniu, które- mu składam uprzejme podziękowanie.

Prof. dr M.Różkowskiej dziękuję serdecznie za krytyczne uwagi i dy- skusje .

MATERIAŁ

Materiał kopalny do niniejszej pracy pochodzi z dwóch stanowisk:

z profilu "ławicy z Cardium" w Bażantarni pod Elblągiem oraz z Szeląga

w Poznaniu (fig. 1).

350 ^{IRENA BRO}DNI EW I CZ

Na tereni e naturalne go pa rk u Bażantarnia, na przedmieściu Elblą ga ,

w dolinie rzeczk i Srebrn y Potok, odsłani ają się iły inter glac jalne . Jes t to pro fil znany jako _"ławica zCardiurn" (Halick i, w druku; Jen tzs ch ,1896, Woldstedt, 1955 "Cardium ban k" ), gdyż zawiera kilkucentymetrową war -

M ORZE BArrv^CKIE

"-

,

J\ .

._1.-'r \._"

.-'-.,

'\

ł

"'

\

,

l

Fig. 1. - St a nowisk a Pis id iu m moitessierianum Pa ladtl he r .Ąkopalne,Owspółczesne

stwę Iprzepełnioną nagromadzonymi skorupkami _głównie Carduim eduie

La~. Pod osada mi morskimi znaj dują się iły 'słodkowodne , miąższości około 60 cm, ze skorupkami ślimaków i małżów. Z warstwy tej wyb rano

około 140 dobrze zachow a nych skorupek jednego z najmn iej szych mał­

żów - Pisidium moitessiericn um Paladilhe. Obok nich znaleziono bogat y

materiał in nych mięczaków, jak Bit h y n ia ten ta cul ata L., Valvata piscinaLis Muller, Pisidium henslovanum Shepp., Unio pictorum L. i inn e. Osady z tego 'profilu zaliczane śą do interglacjału'eems kiego (Halick i, w druku ; Wold.stedt, 1955).

PISIDIU M MO I TESS IERIANUMPAL ADILHE 351

Drugim stanowiskiemwystępowania tego gatunku jestSzelągw Pozna- niu, gdzie znajdują się interglacj alne osady słodkowodne z fauną opisaną

pr ze z Niez abitowskiego (1928). Autor ten opisał liczne gatunki mięcza­

ków, jak Lymnaea stagnaLis L.,Radix ovat a Drap .,Gyraulus albus Muller, G. crista f. crist at us Drap ., Acrolocu s lacustris L., Valvata piscinalis Muller, V. piscinalis antiqua Sow., Bithynia tentaculata L., Belgmndia marginata Mich., Unio piet oru m L., Pisidium amnicum Miiller i inne.

Osad y z Szeląga zaliczan e są do interglacj ału eemskiego (Wold.sted t, 1955; Środoń, 1956).

Okazy współczesne zebrał mgr L. Berger (1958) w sierpniu 1953 r.

w rzece Krutyni, w pobl iżu Mikołaj ek , na Pojezierzu Mazurskim (fig. 1).

Z dwóch stanowisk tej rzeki pochodzi 19 okazów, których największa długość sięga 1,88 mm, wysokość zaś 1,74 mm.

Następne 63 okazy zostały zebran e w czerwcu 1957 r. również przez mgr L. Bergera z dwóch stanowisk z Warty,w okolicy Konina, w Wielko- polsce (fig. 1).Największeosobniki osiągają tu 2,03 mmdługościi 1,95 mm

wysokości. ,

Dalszy materiał współczesny zebrała w sierpniu 1959 r. mgr L Pa- jewska z Zakładu Gospodarki Jeziorowej w Giżycku, z pobliskich jezior Dargin i Dobskie na Pojezierzu Mazurskim. Z tych dwóch stanowisk po-

chodzą 103 okazy; największe wymiary skorupek dochodzątu do 1,77 mm

długości i 1,55 mm wysokości.

METODYKA

Osady słodkowodne zawierające faunę przemyto ma sitach o średni­

cy oczek 0,06 mm. Następniewybrano faunę pod lupą binokularnąprzy

<lO-krotnym powiększeniu. Skorupki badanego gatunku mierzono siatko- wym okularem mikrometrycznym z dokładnością do 0,01 mm, przy 40- krotnym powiększeniu.

Dla stwierdzenia , czy skor u pki gatunku Pisidium moitessierianum Paladilhe są zbudowane z aragonitu czy kalcytu, gotowano skorupki kilka minut w 5010 azotanie kobaltu: Skorupki zabarwiły się na kolor różowy,

co jest dowodem, że są one aragonitowe, kalcyt .bowiem nie zabarwia się.

W bad an i.ach nad zmiennością populacji zastosowałam naj prostsz e metody biom e t ryczne, które dobrze ilustrują ten problem (Klahn, 1920;

Różkowsk a , 1957).

1. Krzy wa Quetel€ta'pr zed st awia amplitudę zmienności cech długości

i wysokości sk or upki. Wartości ich zostały naniesione na osi rzędnych,

a liczba osobników - na osi odciętych (fig. 4 i 5).

5 Acta Pal a e ontolo gi ca Polonica Nr 3

352 ^IRENA BRO DNIE W ICZ

2. Korelację wartości wysokości i długości skorupek zmieniających

się allometrycznie podczas procesu wzrostu przedstawia fig. 2, gdzie na osi rzędnych umieszczone zostały średnie klasowe wysokości, a na osi

odciętych - średnie wartości liczbowe długości. Na tabelach 1-6 przed- stawione są klasy dla poszczególnych ceoh z przypadającą w nich liczbą

osobn ik ów, codajedokładny obraznajczęstszej długościi wysokości w ba- danym materiale. Poza tym ilustrująone wyraźni e wsp ółzależność kore- lowan ych cech w wartościach liczbowych, ich średnie klasowe oraz pro- centowy udział osobników danej populacji w poszczególnych klasach.

3. Zależność korelacji długościi wysokościw odniesieniu do długości

skorupek przedstawia fi:g. 3. N a osi rzędnych - średnie wartości klasowe dla długości;na osi odciętych - średnie wartości liczbowe stosunku dłu­

gościi wysokości.

OPIS MORFOLOGII GATUNKU PIS1DlUM MOITESSIERIANUM PALADILHE

Gromada Lamellibranchiata

Rząd Eulamellibranchiata Rodzima Sphaeriidae Rodzaj Pisidium C. Pfeiffer, 1821 Pisidium moitesśierianumPaladilhe, 1866

1937. Pisidium moitessierian um Palad . ; P. Ehrmann, Weichtiere..., p. 240, fig. 137.

1947.Pi sidium moite ssierian u m Palad.; J.Urbański,Krajowe ślimaki..., p. 241, fig.23Z.

Materiał. - 325 skorupek dobrze zachowanych, w tym 110 z osadów

plejstoceńskichz profflu ławicy z Cardium, 15 z osadów z Szeląga , 185

współczesnych (82 rzeczne i 103 jeziorne) oraz około 30 skorupek uszko- dzonych z badanych stanowisk plejstoceńskich.

Opis. - Skorupka biała, aragonitowa, bardzo mała, ipę~ata , słabo wydłużona , wysokość prawie równa długości. Szczyt zbliżony ku środkowi,

u jego podstaw y prawie poziomo ustawiona fałdka. Powierzchnia bardzo delikatnie żeberkowana. Długość dorosłych osobników do 2,1 mm, wy-

sokość do 1,99 mm.

Ekolog ia. - Żyje w rzekach i jeziorach; ekologia jego jest jeszcze

mało pozn an a.

Występowanie geograficzne dzisiejsze. - Anglia, Holandia, Dania, Niemc y zachodnie, Szwajcaria, Francja południowa, Czechosłowacja,

Polska, płn.-zachodnie rejony Związku Radzieckiego.

Występowanie w stanie kopalnym. - Osady interglacjalne Europy zachodniej i Polski (Szeląg, Elbląg).

PISIDIUM MOITESSIERIA NUM PAL ADILHE

ZMIENNOŚCOSOBNIKOW PLEJSTOCEŃSKICH

353

Zmienność badano na materiale liczącym110 okazów, z profilu "ławi­

cy z Cardium" pod Elblągiem. Dla skorupek z Szeląga nie wykonano tabel

i kr zywyc h korelacyjnych z powodu zbyt małej liczby okazów.

W celu otrzymania obrazu zmiennościcech, ujawniającej się w mia-

rę wzrostu osobników, przemierzono na 110 skorupkach długość i wyso-

kość. Na tej podstawie stwierdzono następującekorelacje:

1. Istniejeścisła współzależnośćwysokościidługości skorupki (fig.2a, tab. 1). Średnia jej długość zawarta jest w granicach od 1,1 do 2,0 mm,

średnia wysokość - od 0,9 do 1,9 mm: Najwięcej osobników mieści się

w przedziale klasowym, obejmującym długości 1,6-1,8 mm; liczba tych osobników wynosi 37, tj. 34% wszystkich osobników. Najczęściej spoty- kana wysokośćprzypada naklasę obejmującą wysokośćod 1,4 do 1,6 mm, z liczbą 46 osobników, co stanowi 40% całości.

Tabela l

Współzależność wysokości i długości skorupek kopalnych z profilu

"ł awicy z Cardium"

Helghtll ength corre l atlon ot [ossu. shells tram the Ca r d lum ban k

Wysokość Liczba

Długość Height osobników

Length

I

0,8 - 1,0 1,0 - 1,2 1,8- 2,0 _ln dlvl d u a ls

1,0 -1,2 11 l 12

1,2 - 1,4 7 l 8

1,4 - 1,6 17 13 30

1,6 - 1,8 32 5 37

1,8 - 2,0 l 12 5 18

2,0 - 2,2 5 5

Razem

I

I

I

I

Total

Klasy- Classes

I

I

I

I

I

I

I

Długość- Len gth ~ ^{1,28 1,48 1,65 1,84 2,0}

Wysokość- Hei ght 0,9 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9

Średnia klasowa

2,22 1,18 1,15 1,1 1,08 1,05

Mean value tor cl asse s

%osobników

10 7 16 42 16 9

%ot individuals

354 ^IRENA BRODNIEWICZ

dł

2.1

2,0 O

/b

1,9 _/ ^/

/

1,6 " ,/

/ .

1,7 " ,

" ,

,

/

1~ /

/ / /

I,~ /

/~~

1,4 /.~^/,;'

/h /.'

I) /.~

~'/~

1,2 _Lb'

1.1 ^/.

1,0 W

0,6

O ,

Fig. 2.- Korelacjawysokości (w) i długości (d ł ) skorup k i Pisidiu m moitessierianum Paladilhe : a kopa lne z Elbląga (110 okazów) , b rzeczne współczesne (82 okazy),

c jeziorne współczesne (103 okazy).

--_-,o

1,25dtjw

1.W 1,15

1.10

\,05

1,00

0.95

0,90

to ^1,1

·-. ._.c

-- -- --- --

dt

Fig,3.- Korelac ja dł ugości (dł) oraz stos u nk u długości i wy sokości sk or upki (dł/w)

Pisidium moit essierianum Paladilhe: a kop alne z Elbląga (110 okazów), b rzeczn e

współczesne (82 okazy ), c jezi orne współcze sne (l03 okazy).

2. Współzależność długości oraz stosu nk u długości i wysokości przed- staw ia fig. 3a i tab. 2. U najmłodszych osobników, przy średniej długo­

ści 1,1 mm,stosunek ten wynosi 1,17; u naj starszych , przy średniej dłu-

PISIDIU M MO IT E SS I E R I AN UMPALADILHE 355

gości 2,1 mm, wynosi on 1,05. Długość więc okazów małych jest większa , niż ich wysokośći w miarę wzrostu stosunekdługoś ć /wysokoś ć zmniejsza

się do wartości 1,05, a długość i wysokość sk or u p ek dorosłych Jest prawie jednakowa.

Tabe la 2

Wsp ółzależność długości i stosu nk u długości i wysokości sko r u pek kopalnych z profilu "ław icy z Cardium"

Correlat!on oj len g t h and oj lengt hlhe!ght ra t ! o oj joss!l shel ls jrom the Card!um bank

Długość Długość Liczba

I

Wysokość Length osobników

Len gth

1,0-1,2 11,2 - 1,4 I 1,4- 1,6 11,6 - 1,8 I1,8 - 2,0 I2,0 - 2,2 ^{Number ot}

Hei ght in d ivi du als

0,95 - 1,00 1 1

1,00 - 1,05 3 3 4 3 13

1,05-1,10 2 14 17 11 1 45

1,10 - 1,15 4 4 9 15 1 33

1,15 - 1,20 5 2 3 3 1 14

1,20 - 1,25 3 1 4

Razem

I

I

I

I

I

Total

I I

!

I

I I I

Kla sy - Classes 1 2

I

Długość- Len gth 1,17 1,13 1,09 1,09 1,06 1,05

- -- - - ^{- -}

Wysokość- Height 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9 2,1

Średnia klasowa _{1,06 0,87 0,73 0,64 0,55 0,5}

Mean value jor cl asses

%osobn ik ów

10 8 26 35 16 5

% ot individu als

ZMIENNOŚĆ POPULACJI WSPOŁCZEŚNIE ŻYJĄCEJ

Na materiale współczesnym, składającym się łącznie ze 185 okazów , dokonano jednakowych pomiarów jak na skorupkach kopalnych , tj. prze- mierzono długość i wysokość oraz obliczono stosunek długości i wysokości

(dl/w).

Za pomocą krzywej Queteleta przedstawiono zakres zmienności dłu­

gości dla całego materiału współczesnego (fig. ^4d). Krzywa jest jedno-

wierzchołkowa, typ ow a dla jedn ego gatunlcu, Jeżeli jednak materiał roz- dzielimy na osobniki rzeczne (fig. 4b) i jeziorne (fig. 4c), otrzymamy dwie kr zywe z dwoma oddzielonymi wierzchołkami,przedstawiającymi zasięgi

356 ^IRENA BRODNIKWICZ

zmi enności dwóch ekotypów. Występują wyraźnie odmiany ekologiczne:

je ziorn a i rzeczna.

Badając tą metodą również drugą cechę wymierzoną, jaką jest wyso-

kość skorupek, otrzymamy podobny wykres (fig. 5). Osobniki przysto-

1IO

70

00

..

..

... \.

\

\

\c o

d t

1., 1.6 1,7 1,0 1,9 2,0 2,1 2.f

...

: '"'" \

.: »: \

.'/'

....i ..^'/

. :/

d....

i

10 40

2.0 50

07----:''---',---''',---:':,---:':- -:':-- -'="- --':-- --:'=---!-=---:'-:---:'

1.0 1,1 1.2 1,1 t,4

Fig. 4. - Zakres zmienności długości skorupki (dł) Pi si diu m moitessierianum Paladilhe: a kopalne z Elbląga (110 okazów), b rzeczne współczesne (82 okazy), c jeziorne współczesne (103 okazy), d współczesne razem (185 okazów), l liczba

osobników.

70 60

50

30 20 10

......

...~._._._.,.

:

. "

:1 .

/i "

/i /i d,.:/

:1 /

bL----/·

Fig. 5. - Zakres zmienności wysokości skorupki (w) Pisid i um moitessierianum Paladilhe: a kopalne z Elbląga (110 okazów), b rzeczne współczesne (82 okazy), c jeziorne współczesne (103 okazy), d współczesne ra zem (185 okazów), l liczba

osobników.

PISIDIUMMOITESSIERIANUMPALADILHE 357

sow an e do dwóch różnych środowisk maj ą krzywe pokrywające się czę­

ściowo, wierzchołki ich są jedn ak wyodrębnione.

Analizuj ąc metodą biometryczną korelacjęcechot r zym u j emy też różne

krzywe , obrazujące ekologiczne różnice tego gatunik u (fi g. 2 i 3). Allo- metryczne l~nie wzrostu, przedstawiające zmianę współzależności wyso-

kości i długości, mają u obu ekotypów nieco odmienny charakter (fig. 2b, c).

Dla form rzec zn ych korelacja w/dł przedstawia się następująco

(fig.2b, tab. 3): średnia długość waha się od 1,1 do 1,98 mm, średnia wy-

sokość - od 0,9 do 1,9 mm . Najwięcej osobników mieści się w przedziale klasowym długości1,6 - 1,8 mm, wysokości1,4 - 1,6 mm. .

Korelacja wysokości i długości dla for m jeziornych przedstawia się

jak na fig. 2c i tab,4. Średnia długość zawarta Ij es t w granicach od 1,1 do 1,58 mm, przy czym największa liczba osobników mieści się w pr zed zia le klasowym długości 1,4 - 1,6 mm; średnia wysokość 0,9 - 1,5 mm.

Najciekawszy obraz daje korelacja długości or az stosu n ku długości

i wysokości (fi g. 3). Tutaj krzywa korelacj i również je s t różna dla for m

Tabela 3

Współzależność wysokości i długo ści sk or u pe k współczesnej formy rzecznej

Heightłl en g th cor r el ati on oj sh ells oj the rece n t jluviatH e [ortn

Wysokość Liczb a

Długość Hei ght osobników

Len gth

0,8- 1,0 11,0 -1,2

I

I

1,0- 1,2 4 l 5

1,2 -1,4 4 l 5

1,4 - 1,6 l 16 6

.

1,6 -1,8 28 7 35

1,8 - 2,0 8 4 12

2,0- 2,2 2 2

Raz em

I

I

I

I

I

I

Total

Klasy- Classes

I

l

I

I

I

5

I

I

Długość- Len gth J,l 1,3 1,5 ⁱ 1,7 1,81 1,98

- - - - I - -

Wysokość- Hei gh t 0,9 l, l 1,3 1,5 1,7 1,9

Średnia klasową...

2,22 1,18 1,15 1,13 1,06 1,04

Mean valu e tor cl ass es

%osobników

5 7 21 41

I

%ot individua ls

l

358 ^{IREN A} BROONJEWICZ

rzecznych i jeziornych. U form rzecznych stosu nek długości i wysokości na jmłodszych osobników wynosi 1,17, u najstarszych - tylk o 1,02. Dłu­

gość okazów najmłodszych jest większa, niż ich wysokość, zaś długość

i wysokość dorosłych osobników form rzec znyc h jest prawie jednakowa.

Tab el a 4

Współ zależność wysokości i długości skorupe k współczesnej for my jez iorn ej

Hei g h t /l en g t h correlation o] shells ot the recent lacustrinefo r m

Wysokość Liczba

Długość Hei gh t osobników

Len gth

I I I

0,8 - 1,0 1,0 - 1,2 1,2 - 1,4 1,4 - 1,6 ind ividua ls

1,0 - 1,2 5 6 11

1,2 - 1,4 30 5 35

1,4- 1,6 4 38 9 51

1,6 - 1,8 6 6

Razem

I

I

I

I

Total

Klasa- Classes

I

I

I

l

Długość- Len gth 1,1 1,29 1,49 1,58

Wysokość- Hei g h t 0,9 1,1 1,3 1,5

Średnia klasowa _{2,22 1,17 1,14 1,05}

Mean value for classes

% osobników

5 39

I

I

%ot indivlduals

Osobniki jeziorne w stadium najmłodszym mają stosunek długości 1,14, a w okre sie dojrzałym- 1,11. Jak wynika z powyższego, długość form jeziornych we ws zys tkic h stadiach wzrost owych jest zaw sze większa, niż

ich wysokość.

POR6wNANIE WSP6ZALEZNOŚCICECH I ZASIĘG6W ZMIENNOŚCI FORM INTER GLACJALNYCH ZE WSP6ŁCZESNYMI

Porównanie wykresów fig. 4 i 5 dla kopalnych osobników z profilu

ławicy z Car d i u m, z wykresami dla współcześnie żyjących dwóch eko- typów, przedstawia zgodność wykresó w formy kopalnej z wykresami ży­

jącegoekotyp u rzecznego.

Podobnie rzecz się przedstawia , gdy obserw u jemy bieg linii allome- tryczn ych (fig. 2). Linia korelacji wysokości i długości skorupek jest zbliżona do linii _w/dł recentów rzec znych (fig. 2 a, b). '

PISIDIUM MOITES SI EHIAN U M PALADILHE 359

Na j bard ziej interesująca jest korelacja długości i stosunku długości

i wysokości. Ciekawe wnioski można wyprowadzić z przedstawionych na fig. 3 linii allometrycznych. Linia a osobników kopalnych i linia b rec entów rzecznych mają charakter bardzo podobny. U jednych i drugich

długość sko r u pek osobników najmłodszych jest większa, niż wysokość,

a ich stosunek dł ugości i wysokości wynosi 1,17 (tab, 5); u form jeziornych natom iast stosunek ten wynosi 1,14 (tab. 6). W czasie wzrostu skorupek kopalnych i współczesnych rzecznych stosunek dł i dł/w maleje i zbliża się do jedności. Skorupki osobników dorosłych w obu przypadkach maj ą więcprawie tę samą długość, co szerokość. U form kopalnych stosunek ten dla największych okazów wynosi 1,05, u współczesnych zaś zmniejszył się o 0,03 i wynosi tylko 1,02. Zmniejszenie wartościtego stosunku można przyjąć jako zmianę czasowągatunku, jaka nastąpiław okresie od eemu do dziś. Rozw ój ten jest bardzo powolny,gdyż tak mała zmiana odbywała

się w przeciągu mniej więcej 150 tysięcy lat .

Tab el a 5

Współzależno ść dłu go ści i st osu nk u długości i wysokości sk or upek współczesnej

formy rzeczn ej

Co r r e! a tion ot !en g th and ot !cng thłheigh t rat io ot sheHs ot the recent j! uvia tHe tor m

Długość Długość Liczba

Wysokoś ć Len g th osobników

Len gth

1,0- 1,2 11,2 - 1,4 11,4 - 1,6 11,6 - 1,8

I

I

Hei ght individua! s

0,95 - 1,00 1 1

1,00-1,05 4 9 7 2 22

1,05 -1,10 4 15 15 4 38

1,10- 1,15 2 5 7 14

1,15- 1,20 1 1 2 1 ₅

1,20- 1,25 2 2

Razem

I ⁵

I

^I

^I

^I

^I

^I

Tata!

Klasa - C!asses

I

I

I

I

I

I

I

Długość- Len gth

1,17 1,09 1,08 1,07 1,03 1,02

Długość/wysokość ^{- -}

Lengthjhei ght 1,1 1,3 1,5 1,7 1,9 2,1

Średn ia klasowa

1,06 0,84 0,72 0,63 0,54 0,48

Mean va! u etor c!asses

I

%osobn ików _{6 6 32 39 15 2}

%ot in d ivi dua !s

l

360 IRENA BRODNIEWICZ

Tabela 6

Współzależność długości i stosunku długości i wy sok ości sk or upe k współczesnej

formy jeziornej

Corre latio n of len g tll and of len g thih ei gh t ratlo ot shells oi the rece n t lac u st r lne form

Długość Długość

I

Liczba

Wysokość Len gth osobników

Len gth

I I I I

Hei ght 1,0 - 1,2 1,2- 1,4 1,4 - 1,6 1,6 - 1,8 individuals

1,00- 1,05 l 5 6

1,05 -1,10 l 6 15 2 24

1,10 - 1,15 5 11 18 5 39

1,15 - 1,20 3 16 7 26

1,20- 1,25 l 4 3 8

Razem

I

I

I

Total

4 3

Klasa - Classes 2

I

Długość- Len gt h

1,14 _{_1_,~} 1,12

I ~

Długość/wysokość - -

Len gth/hei gh t 1,1 1,3 1,5 1,7

I

- -

Srednia klasowa

1,04 0,88 0,74 0,65

Mean va lue forclasses

I I

%osobników -

10 37 46 7

% ot indi vidual s

I

Początkowy stosunek długości i wysokości w czasie wzrostu form je- ziornych wynosi 1,14, u największych zaś osobników 1,11; wskazuje to,

że długość skorupekokazów, żyjącychw jeziorze, przez cały okres wzros- tu jest większa, niż wysokość, aczkolwiek stosunek ten wraz z wiekiem

równieżmaleje. Formy jeziorne są nieduże, dojrzałebowiem osobniki nie

'przekraczaj ą 1,7 mm długości ; prawdopodobnie środowisko nie jest dla

nich korzystne, powodujączahamowanie wzrostu skorupek .

Z powyższego wynika, że osobnika. rzeczne żyjące współcześnieoraz kopalne "dążą" podczas ontogenezy do zrównania długości i wysokości.

Podobne krzywe zmienności (fig. 4 i 5) oraz podobne ich linie allo- metryczne wzrostu (fig. 2 ,i 3) upoważniają do wniosku, że skorupki Pi- sidium moitessierianum Paladilhe z profilu ławicy z Cardiu m pod Elblą­

giem należą do formy rzecznej, gdyż stan zachowania skorupek świadczy

o ich złożu pierwotnym.

Ana ldzując 15 przemierzonychskorupek tego gatunku z Szeląga można

spostrzec ich podobieństwodo dzisiejszych form jeziornych. Z powodu

PIS IDIUMlI10ITESS IERIANUM PAL ADILH E 361

zby t małej liczby ok azów nie prZ€dstawiono graficznie wynik ów tej analizy . Wars twy ,z któr ych onepochodzą, zostały równieżokreś lone prze z Niezabitowsktego (1928)Ijako osady jezio rne.

ZNACZEN IE BIOM ETRYCZN EJ MET ODY POROW N A NI A MI ĘC ZAKOW KOPALNYCH I DZIŚ ŻYJĄCYCH DL A US TALEN IA CHARA KTERU OSADO W

Zastosowani e metod biometrycznych dla poró wnan ia popul acji współ­

cześnie żyjących z kopalnymi umożliwi a niekiedy ustalenie środowiska życiowego f.orm kopalnych. Jeśli jeszcz e dodatkowo stwierdzimy , że osad, w którym one występują, je st ich pierwotnym bioto pem, możemy tą drogą określić warunki, w jakich odbywała się sedymentacja. Odróżnie­

nie osad ów słodkowodnyoh i warunk ów ich powstawania jest trudne do odczytania, gdy brak wśród zespołówfaunistycznych charakterystycznych form. Jak wynika z przykładu przedstawionego w niniej sz ej pracy, zagad- nienie to mo żnarozwi ązać drogą analizy biometrycznej.

WNIOSKI

Z opracowania gatunku Pisidi um moitessierianum Paladilhe i porów- nania populacj i kopaln ej ze współcześnie żyjącą wyprowa dzono następu­

ją ce wniosk i:

1. Metodą biometryczną ustalone zostały dw a ekotypy Pisidium moitessierianum Paladilhe ---' jeziorny i rzec zny.

2. Formy plejstoceńskie tego małża z interglacj ału eemskiego z okolic

Elbląga , maj ące krz yw e bićmetryczne o zbliżonym charak terze i zasięgu

jak współczesna popula cja rzeczna tego gatunku, należą więc zapewne

również do ekotypu rzeczne go.

3. Sedyment, w którym występują kopalne skor u pki Pisidi um moites- sierianum Pal adilhe, jest zap ewne przyżyciowym biotop em tego gatunku, o czym świadczą dobrze zachowane skor upk i; jest on wobec tego osadem rzeczn ym.

4. Linie allometryczrie wzr ostu form kopalnych i dzisiejszych przed-

stawiają tendencje rozwoj u ontog enetycznego w kierunku powiększenia wysokości i wyrównania długości z wysokością.

5. Podobieństwo krzywych długości i stosunku długości i wysokości

podczas wzrost u sk or upe k rzecznej populacji współczesnej i kopalnej spod Elbląga or az odchylan ie się krz yw ej wraz z wiekiem dla populacji

współczesnej w kierunku zm niejszenia tego stosunku , świadczy o stop- niowej zmianie proporcji gatunku Pisidium moitessierianu m Paladilhe od eemu do dziś .

6. Populacj e jeziorne Pisidi um moite ssierianum Pal adilhe repreze n-