82 A. Jaczewska-Kalicka STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowel tom VII
l zeszyt I
Anna Jaczewska-Kalicka
Instytut Ochrony Rolin w Poznaniu
ZRÓ¯NICOWANIE OP£ACALNOCI OCHRONY PSZENICY OZIMEJ PRZED ROZWOJEM CHORÓB GRZYBOWYCH
DIFFERENTATION OF PROFITABILITY TO WINTER WHEAT PROTECTION AGAINST TO FUNGAL DISEASE DEVELOPMENT
S³owa kluczowe: pszenica ozima, choroby grzybowe, zwalczanie, koszty, zysk Key words: winter wheat, fungal disease, control, costs, profitability
Synopsis. Celem badañ by³o ustalenie op³acalnoci zwalczania kompleksu chorób grzybowych pszenicy ozimej, które w sprzyjaj¹cych warunkach mog¹ powodowaæ wysokie straty plonu ziarna. Zastosowanie fungicydów o wysokiej skutecznoci i szerokim spektrum dzia³ania ograniczy³o rozwój chorób i pozwoli³o uzyskaæ w obiektach chronionych wzrost plonu. Wielkoæ tego wzrostu w du¿ym stopniu zale¿a³a od warun- ków pogodowych. W 2000 r. zastosowanie fungicydów w okresie d³ugotrwa³ej suszy by³o nieop³acalne, a w pozosta³ych latach (2001-2004) przynios³o zysk.
Wstêp
Pszenica ozima ma najwy¿sze sporód uprawianych zbó¿ wymagania klimatyczno-siedli- skowe dotycz¹ce kompleksu przydatnoci rolniczej gleb i warunków pogodowych, w³aciwo-
ci odmianowych wynikaj¹cych z cech genetycznych rolin oraz czynników agrotechnicznych
w tym nawo¿enia i ochrony rolin [Rozbicki 2002]. W Polsce pszenicê uprawia siê na obszarze ponad 2 milionów hektarów, co stanowi oko³o 30% ogólnej powierzchni uprawianych zbó¿
[GUS 2004]. rednie plony pszenicy w ostatnim 5-leciu nie przekraczaj¹ jednak 40 dt/ha. Istnieje jeszcze du¿a rezerwa wzrostu plonów. Jednym z czynników wp³ywaj¹cych na wzrost i poprawê jakoci plonu jest umiejêtna ochrona rolin przed rozwojem chorób grzybowych. Celem pracy by³o ustalenie kosztów oraz op³acalnoci zwalczania chorób powodowanych przez grzyby patogeniczne dla pszenicy ozimej w zmieniaj¹cych siê warunkach siedliskowych.
Materia³ i metody
Obiektem badañ by³a pszenica ozima naturalnie pora¿ana przez grzyby patogeniczne. Do-
wiadczenia poletkowe w 4 powtórzeniach prowadzono w Rolniczym Zak³adzie Dowiadczal-
nym SGGW Chylice (woj. mazowieckie) w latach 2000-2004, w porównywalnych warunkach
glebowo-uprawowych. Natomiast wysok¹ zmiennoæ w poszczególnych okresach wegetacyj-
nych wykaza³y warunki pogodowe, które mia³y wp³yw zarówno na wzrost rolin, jak i na rozwój
patogenów powoduj¹cych choroby grzybowe.
83
Zró¿nicowanie op³acalnoci ochrony pszenicy ozimej przed rozwojem chorób grzybowych Wystêpowanie i nasilenie rozwoju patogenów oceniano dwukrotnie na liciach, k³osach i podstawie dbe³ pszenicy ozimej. W celu ograniczenia rozwoju chorób wywo³anych przez grzyby patogeniczne dwukrotnie wykonano zabiegi stosuj¹c fungicydy o szerokim spektrum dzia³ania i wysokiej skutecznoci, nale¿¹ce do ró¿nych grup chemicznych: triazole, benzymida- zole, strobiluriny, oksazoliny i morfoliny. Obiekty bez ochrony chemicznej stanowi³y kontrolê.
Nasilenie wystêpowania chorób oceniano ka¿dorazowo na 100 db³ach z kombinacji do-
wiadczalnej. Po zbiorze ziarna porównywano plon z obiektów chronionych fungicydami i z kontroli. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej weryfikuj¹c je na poziomie istotnoci 0,05. Warunki pogodowe opracowano na podstawie danych pochodz¹cych z zapisu lokalnej stacji Ekomet. Wspó³czynnik op³acalnoci zabiegu obliczono wg wzoru [Mierzejewska 1985]:
Wspó³czynnik ten okrela iloæ ziarna równowa¿¹c¹ koszty zabiegu, czyli wysokoæ wzrostu plonu konieczn¹ dla pokrycia kosztów ochrony. Wzrost plonu powy¿ej tej wartoci stanowi zysk.
Wyniki badañ
W piêcioletnim okresie badañ warunki pogodowe by³y bardzo zró¿nicowane. W 2000 roku wyst¹pi³a w drugiej po³owie wegetacji rolin d³ugotrwa³a susza, która znacznie ograniczy-
³a wysokoæ plonu zarówno w obiektach chronionych fungicydami, jak i w kontroli. Choroby grzybowe wyst¹pi³y w ma³ym nasileniu. Ró¿nica plonu pomiêdzy obiektami chronionymi i kontrol¹ (bez zabiegów) nie wystarczy³a na pokrycie kosztów zabiegów, co w efekcie spowodo- wa³o straty finansowe.
W 2001 r. uk³ad warunków meteorologicznych by³ na ogó³ doæ korzystny dla wzrostu rolin, ale stymulowa³ równie¿ rozwój niektórych patogenów, w tym szczególnie rdzy brunatnej (Puccinia recondita), która w okresie k³oszenia pszenicy opanowa³a ok. 45% powierzchni 2 górnych lici, co spowodowa³o ich wczesne zasychanie i w efekcie znaczne obni¿enie plonu w kontroli. Dziêki wysokiej skutecznoci fungicydów zwalczaj¹cych rdzê brunatn¹ uzyskano wrost plonu w obiektach chronionych o ponad 15 dt/ha oraz najwy¿szy w badanym okresie zysk z tytu³u ochrony.
Rok 2002 by³ najbardziej zbli¿ony do optymalnego przebiegu pogody dla pszenicy ozimej oraz bardzo korzystny dla rozwoju patogenów grzybowych. Na ok. 60% powierzchni lici stwierdzono wystêpowanie chorób grzybowych. Podobnie jak w ubieg³ych latach dominowa³a rdza brunatna pora¿aj¹c ponad 37% powierzchni lici. Na k³osach w najwiêkszym nasileniu wyst¹pi³a septorioza plew (Septoria nodorum) oraz fuzarioza k³osów (Fusarium spp.), a na podstawie dbe³ ³amliwoæ db³a (Tapesia yallundae). Wzrost plonu w obiektach chronio- nych wyniós³ ponad 13 dt/ha i zapewni³ rentownoæ.
W 2003 roku warunki pogodowe sprzyja³y rozwojowi pszenicy ozimej, natomiast by³y mniej korzystne dla rozwoju wiêkszoci patogenów. Dzia³o siê to g³ównie za spraw¹ surowej i d³ugo utrzymuj¹cej siê zimy. Na wszystkich organach pszenicy ozimej notowano najni¿sze w ca³ym okresie badañ pora¿enie przez patogeny grzybowe. Odnosi siê to szczególnie do ³amliwoci
db³a, która po mronej zimie wyst¹pi³a w niewielkim nasileniu. Plon ziarna zarówno w obiek- tach chronionych, jak i w kontroli by³ najwy¿szy w porównywanych latach badañ. Wzrost plonu w obiektach chronionych pokry³ koszty zabiegów i zapewni³ zysk.
W ostatnim roku badañ 2004 warunki pogodowe by³y doæ korzystne dla uprawy pszenicy ozimej. Rozwój patogenów na liciach by³ niewielki, natomiast na k³osach dominowa³a septorioza plew, a na podstawie dbe³ notowano du¿e nasilenie ³amliwoci db³a. Plon ziarna w obiektach chronionych by³ wy¿szy o ponad 12 dt/ha i zapewni³ pokrycie kosztów ochrony oraz zysk.
koszt ochrony z³/ha
cena 1 dt ziarna
W =
84 A. Jaczewska-Kalicka
Wspó³czynniki op³acalnoci zabiegów okrelaj¹ce jak¹ iloæ plonu uzyskanego w obiek- tach chronionych nale¿y przeznaczyæ na pokrycie kosztów zabiegów fungicydowych wykazu- j¹ wysokie wartoci (6,20-8,34 dt/ha). Oznacza to, ¿e w badanym okresie nale¿a³o przeznaczyæ na zabiegi 10-20% plonu uzyskanego z obiektów chronionych (tab.1).
Podsumowanie
Zwalczanie chorób w uprawie zbó¿ nie jest powszechnie stosowane w polskim rolnictwie.
Sk³ada siê na to wiele czynników, w tym ma³a znajomoæ wystêpuj¹cych chorób oraz mo¿li- wych do osi¹gniêcia wyników ekonomicznych bêd¹cych efektem ich zwalczania. Prowadzone w Instytucie Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa badania nad efektywnoci¹ ekonomiczn¹ wybranych technologii produkcji pszenicy ozimej wykaza³y, ¿e wiêkszy wp³yw na op³acalnoæ produkcji maj¹ ceny i ich relacje ni¿ technologie uprawy [Krasowicz 2004]. Wyniki wieloletnich dowiadczeñ polowych prowadzonych w Instytucie Ochrony Rolin pozwalaj¹ na pog³êbion¹ analizê badanych zagadnieñ ekonomicznych [Jaczewska-Kalicka 2000].
Z wieloletnich badañ wynika, ¿e znacz¹cy wp³yw na ostateczny wynik ekonomiczny produk- cji pszenicy ozimej maj¹ warunki pogodowe, gdy¿ od nich zale¿y rozwój rolin oraz wystêpuj¹- cych chorób [Holubowicz-Kliza 2004, Komiñski 1995]. W badanym okresie najwiêkszy wp³yw pogody na badane czynniki ujawni³ siê w 2000 r. (susza) i w 2003 r. (surowa zima). Zabiegi fungi- cydowe stosowane w systemie konwencjonalnym uprawy pszenicy ozimej w ca³ym okresie ba- dañ ograniczy³y rozwój chorób i spowodowa³y wzrost plonu ziarna w zakresie 3-15 dt/ha. W 2000 roku wzrost ten by³ niewystarczaj¹cy by pokryæ koszty zabiegów. Okres d³ugotrwa³ej suszy nie sprzyja³ rozwojowi chorób, a zabiegi fungicydowe pog³êbia³y dodatkowo stres rolin. Efekt eko- nomiczny by³ niekorzystny i objawi³ siê strat¹ w wysokoci 176 z³/ha. W pozosta³ych latach osi¹gniêto zysk w wysokoci: 2001 r. 357 z³/ha, 2002 317 z³/ha, 2003 126 z³/ha, 2004 289 z³/
ha. Monitoring wystêpuj¹cych chorób grzybowych oraz warunków pogodowych sprzyjaj¹cych ich rozwojowi pozwoli racjonalniej stosowaæ zabiegi ochrony rolin.
Literatura
G³ówny Urz¹d Statystyczny. 2004: Rolnictwo w 2003 r. Warszawa, s. 174.
Holubowicz-Kliza G. 2004: Wybrane czynniki ograniczaj¹ce plonowanie rolin. Instrukcja Upowszechnie- niowa 98/04. IUNG, Pu³awy.
Jaczewska-Kalicka A. 2000: Zmiennoæ strat plonu pszenicy ozimej powodowanych przez choroby grzy- bowe w latach 1996 -1999. Progress in Plant Protection/Post. w Ochronie Rolin, 40 (2), 623-626.
Komiñski C. 1995: Prognozowanie plonów zbó¿ w Polsce na podstawie czynników agrometeorologicz- nych. Intern. Conference ,,Agrometeorology of the cereals. Inst. Meteo. and Water Management, Warsaw, 177-180.
h c a t a l w h c y w o b y z r g b ó r o h c m e j o w z o r d e z r p j e m i z o y c i n e z s p y n o r h c o æ
o n l a c a
³ p O . 1 a l e b a T000-2004 2
e i n e i n l ó g e z c z s y
W Jednostka 2000 2001 2002 2003 2004 i
m a d y c i g n u f y n o i n o r h c n o l
Plonkonrtolny(bezzabiegów) Pó¿nicaplonu
Ró¿nicaplonu Rosztochrony KZysk
w ó g e i b a z i c
o n l a c a
³ p o k i n n y z c
³ ó p s W
a h /t d/tha d/tha dz/³ha a h /³ z/³ha z/tha d
9 7 , 3 40,80 42,99 7 6 , 4 6 141,20 376,53 1
6,20 8 1 , 4 48,85 25,33 11,83 8 725,00 456,83 3 8,34
3 4 , 1 67,95 43,48 14,00 7 657,36 316,64 3 7,15
7 3 , 6 67,27 59,10 9 2 , 1 9 465,80 325,59 1 6,77
3 5 , 0 67,95 42,58 19,00 2 640,15 388,85 2 6,80 .
ñ a d a b w ó k i n y w e i w a t s d o p a n e n s a
³ w e i n a w o c a r p o : o
³ d ó r
