ł
1
SPIS Z A W A R T O Ś C I T E C ZK I
C T ; ...
. 0 » .
I. M ateriały d o ku m en tacyjn e
1/1 - relacja właściwa
I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relato ra I/3 - inne materiały dokumentacyjne dot osoby relatora
III. Inne m ateriały (zebrane przez „relatora' ):
111/1— dot. rodziny relatora
III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -19 45 ) III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.
I1I/5 - inne...
IV. K orespondencja
V. W ypisy ze źró d e ł [tzw ..nazw iskow e karty inform acyjne”]
II. M ateriały u zu p ełn ien iające relację
/
2
i
i
3
^ 1 , 4
HOFFMAN KAZIMI3RS os. C io cia Irka l ' '
w lQ k l r-l
Po aresztowaniu męża p r .H o f f m a n a p s.R u ch nie wycofuje s ię z pracy k o n s p ir a c y jn e j. ’ spółpracuje nadal z k o le ja r z a m i. Jej głównym kontafc%en ktem był F r .K u k l i ń s k i , Bydgoszcz u l . S i e n k i e w i c z a .,
i w « » <X*SLf^ JU> ‘i w . ^ U a )
3yła skrzynką pocztową id 1 a A-sk) ł- dun kó& —j^p&|io3yk4w dls-ąg-ze fa —aaiałau KQ^. ._nel_ein daitgze-go ich pp&gkagaiiia. W jej mieszkaniuyodbywały się w ,
odprawy pjłk^-J . C h y l i ń sidpgo Ł- jpyp. JśGGrussa, .H.Grycm acher.
Żbikowski W . , P a l ic k i M . , U* C isze w sk i i i n n i . Kwaterowała u niej Irene J a g ie lsk a ps.Ewa w cza sie przyjazdów do Bydgoszczy.
Była kurierką do Reichu s z c ze g ó ln ie do B erlina tylko za w iedzą i na rozkaz szefa sztabu KO.
Przywoziła wiadomości i p r z e s y ł k i szyfrowane. V: jej mieszkaniu ukrywali się agenci Lombardu mający być p rzer zu cen i do GG.
Pracowała również w ©pfece społecznej p rzesyłając p ac zk i żywnościowe dla w ięźn ia re k w Fordonie oraz grypsy p rzez k s . o pseudonimie J a s i e l s k i .
W czasie aresztowań w 1944 r . uzyskiwała wiadomości od Więźniów i ostrzegała innych.
)
/ - / Irana Jagielska-Nowakowa T . : J .C h y l i ń s k i , Ja g ie ls k a I . , \s
l y1 O > * iv v v
4
Po w ojnie przez szereg lat był le śiliczy li w N a d le śn ic tw i| N -ljrafęb^jóJ>ów |K aitizyj oraz członkiem K oła ZB oW iD przy Z arządzie L asów |m |tv ^ p w ^ c ji l/jG d a n sk u . Po!
przejściu na em eryturę w yjechał do.W rocław ia, g d ife z .tia r a 2 jyiju 19741. j O dznaczony M edalem Z w ycięstw a i W o lro ści (1945),! Z łótym łK rzyżem .Z ąsługi )rzadko-
cylii z d.
ej szkole .‘szkania.
ców, do- 1 1939 r.
h na linii
ierowaK zatrudni!
rzem od jnią ! 942 i)W ,.GP' iezaieźna jw z o b o - [>s. ..Bob- P” Kielno su praco- 'jańskich.
do kraju), wcu. Ro-
oddziału 5 III 1945
•bóz); .łan CI 1911 r.) ntom me- 1 Brunona
rk B . \ ’ad r>oyum. cz.
staw Bork
wywiadu
Janowicz.
iym me sa.
?biorstwie ow nikiem
'9 r. został owództw a rów II Od-
działu. Był jednym z aktywniejszych członków sieci kierowanej przez Antoniego; Wiensa- W iśniew skiego krypt. ,.A 14” , a obejm ującej sw oim z a ś iiją im ÑVybrzéze'Mprza B á ^ tyckiego do S zczecina po K rólew iec. V/spółpracował.,Z por. j(|z .:^ a d e u s z lm W m isldi^ j' ps. „K aw on” . W 1940 r. praco w ałjak o .jn ag azy n ier zaopati bazie ¿ n ę g sm a ririe w G dyni., p rzekazując inform acje z poi tu i stoczni D eutsch^!W erke k i e l w G dyni oraz bazy K riegsm arine na O ksyw iu. U czestniczył także w piówwdzbnéj na |e|em é ¡p o rtu ¡ akcji sabotażow o-dyw ersyjnej. W spólnie z c z ło n k ie m i w y m k d ü ß ö W „G ry f Polmor- ski" Janem L ew andow skim zbierał w szelkie dane o system ie ¡obrony przeciw lotniczej Gdyni. O sobiscie przepisyw ał na w yła adzionej z poitu nyisżynio do p isan ia rńęldunldji przekazyw ane potem przez innych członków sieci. P ełnił iakfee funkcję łącznika; sieci w) w iadu. Jeździ! m .in. do Berlina. W, 1943 r. był z a tru d iiio n y jak o księgow y w sklejcie tytoniow ym W iensa-W iśniew skiego.
W lipcu 1943 r. na rozkaz W iśniew skiego zaw iesił sw ójądziałalność? S pow odow a
ne to b> ło d ek o n sp iracją w centrali w yw iadu /ML y W arszawie. Jednak w zw iązliu z tą działalnością został 7 V III 1943 r. razem z W iśniew skim arćsztow any przez funkcjona
riuszy gestapo gdyńskiego. Po śledztw ie w ges/apo w G dańsku w dniu 2 X I , 1943 r.
osadzono go ja k o w ięźnia politycznego nr 2 6 3 /S w obozie koncentracyjnym Stutthof, gdzie p rzebyw ał w blokach 2 i 14. P racow ał .w tzw. W aldkolonne i w arsztatach D eut
sche A usrüstung W erke. P rzetrw ał gehennę fu w styczniu 1945 r. U ciekł z,trasy| ¿,mars:
ozowąji brał udział w ew aW acji.Ś tutiho- i i . ■, lu.! • M¡ ¡ ; i s n íerciíkvi' 1
Po w ojnie przez szereg lat b ył leśniczy/n w N adlęśiiic
(Krzyżem . Zasługi (1970), O dzn ak ą „Z asłużony Ziem iyG dańskiej” (1971). i
HI lii i ¡‘ĘĘi
AMSt.. teczka personalna więżńia, sygn. I-II -5648 (tli'inric daty: aresztowania p i IX 1943 i osadzenia w obozie Stutiliof- 4 XI 1943), materiały aotyczącc..si^ci,wywiadowczej Wiśniewskiego A. sygn. Z -IM -7,’ oświadczeń e Wiśniewskiego A.1 dla Iíickiewicza S. z21 IX 194S A Klubu Byłycll Więźniów Obozu Kóricehtracyjńegb Stutthof, akta bsebowe Mickiewicza S., wyciąg alftu zgonu nr 2607 74 z 5 VIII 1974 r.; M ę f c j e w"s k i A., Veugarten.... s. 368 i in ./tu inaczej: data are: ztowania — ‘5 1X 1943 r. i& dworcu w Gdań
sku).
A n d rźk j G ąsiorow ski
H o ffm a n n K a z im ie ra z d. R ux (j?), ps. „Iren i” , „Ciocia* Irka;” (1887^-1975), kier; by d goskich punktów kontaktow ych szefa Sztabu KO P om orze i je g b kurierka zagraniczna.
Brak danych biograficznych o rodzinie H offm ańnó vy|ipkęesuprze!lwdjcnriegq. Hpf-;
fm annow a była ż o n ą inż. kolejow ego F ranciszką-W )jciecha H o f f r |i ® a ps; ¿R uch” ; przed w o jn ą n aczelnika w arsztatów kolejow ych .w 3 ; ^ ’{¡diszczy, k tó ry ‘m ieszkał z ż o n ą w B ydgoszczy przy ul. L ibelta 12 ijiniął do dyspozyc i jfaig ie m ieszkanie przy .ul. D łu giej 12. Te m ieszkania od stycznia ‘1940 r. st iły się p u nktam i kontaktow ym i dla pierw szych konspiratorów SZP-ZW Z na P om orzu orazjrhiejśeem spotkań dla kilku zaufa
nych konspiratorów w czasie, kiedy s z e f Sztabu K O J ó z e f C hyliński przebyw ał w B yd
goszczy. W ich m ieszkaniu m ieścił się tajny punkt inform acyjny dla kolejarźy w oje
w ództw a pom orskiego. W iosną 1940 r. odbyli z przedstaw icielam i kolejarz^ pom or-
5
6
M ąż K azim iery H offm an now ej, F ranciszek .Wojciech H offm ann,1 syn F iar.ćiszka, ur. 23 IV ! 878 r. w S zw arcew ie pow. lubaw ski, z zaw odu inż. k o le jo w j||j)|i® w ||j^ n n y d ziałacz polityczny, w 1939 r. naczelnik warsztatów kolejow ych ^ ¿ B y dfosżczyj. za
p rzysiężony w styczniu 1940 r. ja k o je d e n z pierw ś jy c h ¡p o m o rs k ic h io iłśpiiaiotów , pełm l funkcję kier. Referatu K olejow ego, krypt. ,,Z;.jazd” w S ztabie p ć ( f |s k i f |ż ) y z - 1 A K a B>dgoszczy. B ył d o w ó d cą pom orskiej „G rupy K olejow ej” doili M i 1942 ¡r. W ] jego m ieszkaniu przebyw ali członkow ie Szlabu K O : D ostarczał n a p ó trz e b y d z ia ła ln o -
ści konspiracyjnej różnego rodzaju dokum enty, przepustki, zaśw iadczę aia piacy;i zo r
ganizow ał w yw iad kolejowy. Zaaresztow any w lipcu 1942 r. przeszedł ciężkie śledztw o w w ięz.ieniu w S tarogardzie i G dańsku, przew ieziony do S tutthofu i tam ząmordokyany:. j
Al . \ K , ' ; Bartel K., Biały L., Brukwicki T., Deruc<a J., Drygała W„ Gctidaśzek F„ Hof- :.nann F . Hi, ftrmtrm K., Jagielska-Nowak I., Jasińsl i B., Kuklińska H., E.ux-Ryizkowska 7!vkiv\-ski W.. \ K iii Pomorzu..., K o m o r o w s k i K. Leksykon ...; L i ’cg m a r i n A.- . i i / :wiuor<kich kolej .trzy. Toruń ¡978, s. 38; M i l e w s 1; i J. Więzienie w Starogardzie, tmps w zbiorach E.Z., s. 29); SI. Konsp. Pom., cz. 1, 2, 3.
Elżbieta Zawacka
J a lin A le k s a n d e r M a rc ia ps. „F iat” (1897-1945)', łącznik z partyźaii P om orski", PAP i A K O b v \ K ościerzyna. p - jjj ::
U rodzony 11 XI 1897 r.\v Si w iałce pow : Tczów. O je g o radzie danych. W iadom o tylko, że A 1937 r. przeprow adził się’ do K ość
w ojny pracow ał ja k o kierowcami pryw atnych przew oźników . \\^ćŹ £il^ ÓKujyacji nlicrajj m ieszkał w K ościerzynie, g d ziw iraco w al ja k o kierow ca pogĄ tow ia^aiunkow
zem z dr. Stanisław em Z aw ack in N eźd ziłd o ch o ry eh p o 'teren iep o w iatiiM cb śo ierśk ieg o .' Przypuszczalnie do konspiracji został w prow adzony p rz e /d r. Zawaćkiego. B ył cźłoii- kieai I OW „G ry f P om orski” i praw dopodobnie P )lskiej A m i i P ow stania. P osługiw ał się ps. „F iat” . Poza dr. Z aw ackim w lutach 1942-1944 wsp ółpracował ja k ó łucznik z poor rez. Janem S zalew skim ps. „ S o b a l’ - d c ą o d d z .,p art., zm ieniającego sw oje pod- poi zadkow anie (TO W „ G ry f P o m o r s k i\ PAP i \Kjf, Stan slaw em Lesikow śkim psi ..Las" - km dtem Rejonu K o ściersk ie g o P A fl(n a stę n n ieO b w o d u K ó ścid rźy n a A K) oiaż S tefanią L esik o w sk ąp s. „Jaskółka" •- łączniczką Lrejonu Ko: cierskiegoP A P (następnie knultką W SK w O bw odzie K ościerzyna A K i\S 'im o c h o d e m pogotow ia ratunkow ego przew oził rozkazy, m eldunki, m ateriały szkolejfipw e i p ropagandow e óraz broń i a n W i nicję, lekarstw a i żyw ność, przerzucał zagrożonych aresztov. aniern członków konspira- cj do B orów T ucholskich. D ow oził do schronów partyzanckich dr.'-ZaW!aćkiego,fkt<>ry
„G iy 'OW
irizielał pom ocy m edycznej chorym i rannymi partyzantom . C z ęsto -śa iij b e ż ; lekarza eździł do schronów partyzanckich. N iez\/y k .lćęw o cn 3 .b y ły je g ó k('ńtal<tyi!ke S i l l | |
’'iza cy jh y b li Wj:
•a Koir.ó.-.^zie 'D dśttirczał t f e : a następnie do Kowskiin. który często w ykorzystyw ał jć g ó sam óchód Xo celów i o | l
1943 r je źd z ił z K o ścierzyny do Torum afraźem z S. L e si\o w sk ą.!'5 un
G łów nej PAP odbierał przesyłki, które przekazyw ał S. Les.RowSKun broń i am unicję zdobyw aną na lo tn isk a ź'G rudziądza do Kossjeir'zvjiy,
Boi ów T ucholskich. S ystem atycznie zaopatryw ał oddz. part. J.^żaleW sk ieg o w żyw ność i lekarstw a. (N iekiedy w w ypraw ach tych to w arzyszyła m u S \L esik o \v sk a)i Koh- taktow al s i c z nimi do kw ietnia 1944 r., a w ięc także w ów czas, kiedySjzialali w ram ach AK. N ie w iadom o czy w spółpracow ał z n im i ja k o członek TO W „G rypJJpm orski’’, czy
K % O U . JkiOOsf Ąyfi 03jL,wi loCU StoA ry (L U
i ) 0 d x ! u / , . W , & R 3 P t K
7
8
9
10
H
(
11
^
12
13
14
15
16
f
17
f
,
18
s t i # 1 K a z i m i e r a Ho ffm an o w a p s . C i o c i a I r k a - B y d g o s z c z - u l D ł u g a 1 2 :
: „ a o
Fo a r e s z t o w a n i u j e j meza F r a n c i s z k a , C i o c i a I r k a p r z e j e l a j e g p p r a c e , p o n i e w a ż oboje b y l i b a r d z o z n a n i i s z a n o w a n i w sro d k o l e j a r z y , b y ł a ona d u s z a c a ł e j a k c j i .
W srod n i c h s z u k a ł a k w a t e r d l a l u d z i s p a l o n y c h lu b p r z y j e z d z a j a c y c h , d a w a ł a p o n y s l y do a k c j i s a b o t a ż o w y c h u n i e j b y ł y s k ł a d a n e m e ld u n k i z d z i a ł a l n o :
w m i e s z k a n i u swoim u d z i e l a ł a ró w n ie ż k w a t e r i m i e j s c a o d p r a w . J a k i b y l d o k ła d n y zakresy j e j p r a c y n i e w iem .W iddom e mi ze u t r z y m y w a ła k o n t a k t z kim ś w B e r l i n i e a u z y s k a n e w ia ^ domosci b y ł y p r z e k a z y w a n e W a s i o w i (W a c ła w Z b i k o w s k i ) . C i o c i a I r k a utrzymywała, ró w n ie ż k o n t a k t z w i ę ź n i a r k a m i z P o r d o n u , p r z e k a z y w a l a im z y w n o s c , g r y p sy i p r z e z ksiedza^fti
\m i a ł a s £ a l e w ia d o m o śc i od w i e z n i a r e k .
\U n i e j p r z e z k r o t k i c za s p r z e b y w a ł i u kryw a ł s i e K a r o l d o p o k i n i e z o s t a ł p r z e r z u c o n y n a t e r e n M a s i e l s k a , j a k ró w n ie ż M a " c
fó wry p r z y j e c h a ł z t e r e n u R e i c h u .
U n i e j z a w s ze k a ż d y z n a l a z ł p r z y t u ł e k i c i e p ł a a t m o s fe r e a odwaga j e j n i e z n a ł a g r a n i c . N a w e t w teay k i e d y s z a l a ł t e r r o r G e s t a p o po t z w . w s y p i e i l l e g o , c i o c i a I r k a u z y s k i w a ł a w ia d o m o ś c i od a r e s z t o w a n y c h , o s t r z e g a ł a i n n y c h p r z e d k o n t a k t o w a n i e m s i e z osobam i z a g r o z o n y m i .I i a l a s t a ł y k o n t a k t z k s i ę ż m i od k t ó r y c h o trzym yw ała w ia d o m o ś c i . J a kw atero w ałam u n i e j c z ę s t o w c z a s i e rapich p r z y j a z d ó w do B y d g o s z c z y .
19
//I
Hofmannowa K a z i m i e r a p s . C i o c i a I r k a
Zo n a F r a n c i s z k a Hofm anna k i e r o w n i k a komorki K u c h ,a r e s z t o w a n e g o w 1 9 4 2 r i o s a d z o n e g o w S z t u t h o f i e , g d z i e z m a r ł .
B y ł a k u r i e r k a <10 B e r l i n a do w y ł ą c z n e j d y s p o z y c j i s z e f a s z t a b u KO p p ł k . J o C h y l i ń s k i e g o p s . R e k i n . w j e j m i e s z k a n i u odbywały s i e odprawy s z t a b u KO C z ę s t o k w a t e r o w a l i u n i e j o f i c e r o w i e s z t a b u p r z y b y w a j ą c y z t e r e n u do By g o s z c z y , m i a ł a t e z u n i e j kw a te r e i u w a ( I . J a g i e l s k a ; .
B y ł a c z y n n a w o p i e c e s p o ł e c z n e j , u trz y m y w a ła k o n t a k t l i s t o w n y ze z n a jo m y mi j e j c zło n kam i AK w c ie lo n y m i do W e h r m a c h t u » k o r e s p o n d e n c ja t a b y ł a p r z e k a z y w a n a S t a n i s ł a w o w i s z e f o w i I l - k i Kg a p ó ź n i e j j e g o z a s t ę p c y Ksaw weremu p o r . F r . B e n d m g .
U trzym ywała s t a ł y k o n t a k t z k s i ę ż m i p o l a k a m i . p o m a g a j a c im w u d z i e l a n i u pomocy p o t r z e b u j ą c y m .
w ramach WIN n a d a l u d z i e l a ł a k w a t e r y i p k t . o dp raw .
20
'
21
H
22
A
23
Hoffm anowa K a z i m i e r a p s . C i o c i a I r k a .
K u r i e r k a s z e f a s z t a b u KO Pomorze do B e r l i n a . P r z y w o z i ł a p o c z t ę L o m b a r d u ,c z a s e m w y r ę c z a ł a j a b r a t a n i c a T e r e s a Ruxowna.
B y ł a z o n a i n z . P r . H o f m a n a s z e f a kom orki Ruch- w ywiad k o l e j o w y j a k ró w n ie ż s a b o t a ż . Z o s i a ł a r e s z t wany w 1 9 4 2 r we w s y p i e ił^rrryka ( J a s i ń s k i ) , zmarł w S z t u t h o f i e . i
U C i o c i I r k i w B y d g o s z c z y na u l . D ł u g i e j 12
b y ł a s k r z y n k a p o c z t o w a j a k ró w n ie ż k w a t e r e Ewy.
Mimo a r e s z t o w a n i a meza n i e u s t a ł a w p r a c y k o n s p . W j e j m i e s z k a n i u o abywały s i e odprawy s z t a b u . O d z n a c z o n a Sreb rn ym K rz y z e m Z a s ł u g i z M i e c z a m i
24
25
J
26
27
28
/
29
30
■ ; •
