Antoni Symonowicz
Wspomnienia z tajnego Wydziału
Prawa Uniwersytetu Warszawskiego
w okresie okupacji
Palestra 42/9-10(489-490), 88-90
"Palestra” przed laty
Rok 1958 (nr 3-4)
A ntoni Sym on ow icz
W spom nienia z tajnego W ydziału Prawa U niw ersytetu
W arszaw skiego w okresie okupacji
P rz e m ilc z a n a p rz e z ta k d łu g i o k re s w a lk a , ja k ą to c z y ł w la ta c h o k u p a c ji N a ró d P olski z h itle ro w s k im n a je ź d ź c ą , staje się o s ta tn io te m a te m w ie lu p o w ieśc i, w s p o m n ie ń i p a m ię tn ik ó w . Z a w s z e je d n a k tre ś c ią ty ch ró ż n o ro d n y c h p u b lik acji s ą w a lk i z b ro jn e , z a m a c h y , ró ż n e akcje b o jo w e i w y w ia d o w cze p o łą c z o n e z b a r w n y m i o p is a m i b o h a te rs k ic h c z y n ó w i n a d lu d z k ie g o p o św ię c e n ia . Jest to z ja w isk o z u p e łn ie z ro z u m ia łe , g d y ż w a lk a z b ro jn a o b fitu je z a w s z e w w y d a rz e n ia i sceny , p o b u d z a ją c e c ie k a w o ś ć i w y o b ra ź n ię c z y te ln ik a . S p ro w a d z a n ie je d n a k całego, sz e ro k ie g o fr o n tu w a lk i z o k u p a n te m w y łą c z n ie d o o p o ru z b ro jn e g o i s a b o ta ż u - to s p ły c e n ie z a g a d n ie n ia , to o p u sz c z e n ie w ie lu p ię k n y c h , ch o ć b a rd z ie j sz a ry c h i m n iej b ły s k o tliw y c h k a rt tej k sięgi, k tó r ą cały n ie m a l n a r ó d p is a ł w ła s n ą k r w ią i p ra c ą w ciężk ich i d łu g ic h la ta c h o k u p ac ji.
P rz e c ie ż ta jn e n a u c z a n ie , k tó re g o z a s a d n ic z y m c e le m b y ło p rz y g o to w a n ie m ło d e g o p o k o le n ia d o p o z y ty w n e j p ra c y w w y z w o lo n e j o jczy ź n ie, o d e g r a ło o g r o m n ą ro lę, w y p e łn ia ją c lu k ę w d o p ły w ie m ło d e j in te lig e n c ji w tr u d n y m o k re s ie o d b u d o w y n ie p o d le g łe g o b y tu . S z e ro k a sieć te g o n a u c z a n ia o b jęła c a ły kraj i w s z y s tk ie sz c z e b le n a u k i. O c z y w iśc ie , ta s tro n a w a lk i o k u p a c y jn e j b y ła o p a r ta n a c o d z ie n n y m , p o w s z e d n im w y s iłk u , b e z b o h a te rs k ic h z r y w ó w i h u k u g ra n a tó w . A le k to w ie, cz y w ła ś n ie w n a s z y m s p o łe c z e ń s tw ie , ta k s k ło n n y m d o p o r y w ó w i g w a łto w n y c h , b o h a te rs k ic h w y s tą p ie ń , ta c o d z ie n n a i w y tr w a ła p ra c a n ie z a s łu g u je n a s p e c ja ln e p o d k re ś le n ie i u w a g ę .
T e m a te m p o n iż s z y c h w s p o m n ie ń b ę d z ie d ro b n y o d c in e k tej cyw ilnej w a lk i, k tó ra b y ła p r o w a d z o n a n a T ajn y m W y d z ia le U n iw e rs y te tu W a rs z a w s kiego.
Z e w z g lę d u n a s p a le n ie się w o k re sie p o w s ta n ia a r c h iw u m W y d z ia łu , w s p o m n ie n ia te s ą p is a n e z p a m ię c i o ra z n a p o d s ta w ie d ro b n y c h , w cześniej
p o ro b io n y c h n o ta te k . D la te g o te ż z a w ie ra ć o n e m o g ą p e w n e b ra k i czy nieścisłości, z a k tó re p rz e p ra s z a z g ó ry a u to r w s p o m n ie ń , s e k re ta rz W y d z ia łu w o k re sie o k u p ac ji.
★
W y d a rz e n ia p o lity c z n e i w o jsk o w e , k tó re p rz y n ió s ł ro k 1940, a z w ła sz c z a k lę sk a Francji, z a d e c y d o w a ły o n ie u c h r o n n y m p rz e d łu ż e n iu się w o jn y i o k u pacji. W io s n ą te g o ro k u m o ż n a b y ło jeszcze p is a ć n a m u ra c h „ Im sło ń ce w y żej, ty m S ik o rsk i b liżej” . Je sie n ią n a jw ię k sz y o p ty m is ta ju ż b y się n a tak i n a p is n ie z g o d z ił. M a rz e n ia o sz y b k im z a k o ń c z e n iu w o jn y trz e b a b y ło z a s tą p ić p ra c ą , u ła tw ia ją c ą p rz e trw a n ie i p o z w a la ją c ą n a cz ęścio w e ch oćb y w y p e łn ia n ie ty c h lu k , jak ie w y w o ła ła w ojna.
W g r u d n iu 1940 r. z in ic ja ty w y g ro n a p ro fe s o ró w U n iw e rs y te tu W a rs z a w s k ie g o i P o z n a ń sk ie g o , z p ro f. d re m Jó ze fem R afa cze m i p ro f. d re m L u d w ik ie m Jax a -B y k o w sk im n a czele, z re a liz o w a ł się o m a w ia n y p rz e z kilka m iesięcy p ro je k t u ru c h o m ie n ia n ajliczn iejsz eg o p rz e d w o je n n e g o W y d z ia łu U n iw e rs y te tu , p ro je k t, k tó re g o re alizacja u m o ż liw iła z d o b y c ie w y k sz ta łc e n ia i w ie d z y ta k p o trz e b n e j m ło d z ie ż y , m ającej z a m k n ię ty d o s tę p d o n a u k i p o w y ż e j szc z e b la sz k o ły p o w sz e c h n e j, te g o m a k s im u m d o s tę p n e g o z łask i
H errenvolku tu b y lc o m G e n eraln e j G u b e rn i.
P ie rw s z y w y k ła d p o w s ta ją c e g o W y d z ia łu o d b y ł się w m ie s z k a n iu p .p . Ł a z o w sk ic h p rz y u l. R ycerskiej n a S ta ry m M ieście. W y k ła d o w c ą b y ł doc. d r W ito ld S aw icki, k tó ry o d e b r a ł n a w s tę p ie , w ra m a c h p e w n e g o ro d z a ju im m a try k u la c ji, u ro c z y s te ś lu b o w a n ie o d w s z y s tk ic h słu ch ac zy . Je d n y m z p u n k tó w ś lu b o w a n ia b y ł o b o w ią z e k „ z a c h o w a n ia tajem n icy istn ie n ia W y d z ia łu i m ojej d o ń p rz y n a le ż n o ś c i" .
W ty m , p o c z ą tk o w y m o k re sie z o sta ły u ru c h o m io n e c z te ry k o m p le ty p ie r w s z e g o ro k u : d w a - jak o k o m p le ty p ra w n ic z e i d w a - jak o p ra w n o - ek o n o m ic z n e .
P ro g ra m n a u c z a n ia n a k o m p le ta c h p ra w n ic z y c h b y ł ca łk o w ic ie z g o d n y z p r z e d w o je n n y m p ro g ra m e m . W y k ła d o w c a m i p rz e d m io tó w ściśle p r a w n i czy ch byli: p ro f. d r Jó zef R afacz - h is to ria u s tro ju d a w n e j P o lsk i i d a w n e p o lsk ie p ra w o s ą d o w e , doc. d r W ito ld S aw ick i - h is to ria p r a w a n a Z a c h o d z ie E u ro p y , doc. d r H e n ry k P ię tk a - te o ria p ra w a , p ro f. d r W ło d z im ie rz K o z u b sk i i m g r Z y g m u n t Z a g ó ro w s k i - p ra w o rz y m sk ie .
K o m p le ty p ra w n o -e k o n o m ic z n e , p o w s ta łe d z ię k i d u ż e j in icjaty w ie p ro fe s o ró w U n iw e rs y te tu P o z n a ń s k ie g o , m ia ły p ro g r a m w z b o g a c o n y tak im i p rz e d m io ta m i, ja k g e o g ra fia g o s p o d a rc z a , k tó r ą w y k ła d a ł doc. d r Józef C zek a lsk i, a n tro p o lo g ia - doc. d r K aro l S to ja n o w sk i, filozo fia p o lity k i - prof. d r L u d w ik Jaxa-B y k o w sk i, d zieje d y p lo m a c ji - m g r Jan M atłac h o w sk i, sta ty s ty k a - prof. d r S ta n isła w M y d la rsk i. O p ie k ę n a d k o m p le ta m i p ra w n o - e k o n o m ic z n y m i p rz e ją ł p ro f. d r S te fan Z ap o lsk i.
„P alestra” przed laty
W p ó ź n ie js z y m o k re sie u ru c h a m ia n e b y ły w z a s a d z ie je d y n ie k o m p le ty p ra w n ic z e , p rz y c z y m słu c h a c z e ty c h k o m p le tó w m o g li k o rz y s ta ć z w y k ła d ó w d o d a tk o w y c h jak o n a d o o b o w ią z k o w y c h . K ilka k o m p le tó w e k o n o m i c z n y ch p o z o sta ło je d n a k d o k o ń c a o k u p ac ji, a g ro n o w y k ła d o w c ó w p o w ię k sz y ło się o prof. d r a K a z im ie rz a T y m ien ieck ie g o , k tó ry w y k ła d a ł h is to rię g o sp o d a rc z ą .
★
N ie z a le ż n ie o d in ic ja ty w y tw o rz e n ia W y d z ia łu o d p o d s ta w , w ty m s a m y m m niej w ięcej czasie z o s ta ły u ru c h o m io n e k o m p le ty trz e c ie g o i c z w a rte g o ro k u . O rg a n iz a to re m ich b y ł d z ie k a n p ro f. d r R o m a n R y b arsk i o ra z g ro n o m ło d z ie ż y z p. A n d rz e je m L eśn iew sk im , Ja n e m Z a b o ro w s k im i L e sz k ie m R o liń sk im n a czele. P o c z ą tk o w o p ro f. R y b arsk i p ro w a d z ił s a m w y k ła d y n a u k i o sk a rb o w o śc i i p ra w a a d m in is tra c y jn e g o . S to p n io w o g ro n o w y k ła d o w c ó w p o w ię k sz a ło się, ta k że w p o ło w ie 1941 r. w sz e lk ie p rz e d m io ty m ia ły ju ż w ła ś c iw ą o b sa d ę . O b o k d z ie k a n a prof. R y b a rsk ie g o w y k ła d o w c a m i n a ty c h w y ż sz y c h la ta c h s tu d ió w byli: prof. d r W ło d z im ie rz K o z u b sk i i doc. d r W ła d y sła w K o s ie ra d z k i - p ra w o cy w iln e, p ro f. W a c ła w M isz e w sk i - są d o w e p o s tę p o w a n ie cy w iln e, p ro f. Ja n N a m itk ie w ic z - p ra w o h a n d lo w e , prof. d r S ta n isła w Ś liw iń sk i - p ra w o k a rn e i s ą d o w e p o s tę p o w a n ie k a rn e , doc. d r H e n ry k P ię tk a - filo zo fia p ra w a , p ro f. S te fan S zu lc - sta ty s ty k a , d r T a d e u s z S z y m a ń sk i - p ra w o a d m in istra c y jn e .
Z b ie g ie m cz asu , w m ia rę „ d o r a s ta n ia ” m ło d y c h o k u p a c y jn y c h ro c z n ik ó w , in icjaty w y te z łą c z y ły się w je d n ą , o b e jm u ją c ą w s z y stk ie lata, całość.
P o m im o ś lu b o w a ń o tajn o ści W y d z ia łu w ia d o m o ś c i o n im ro z e sz ły się sz y b k o w o k u p o w a n e j W a rsz a w ie , ta k że w n ie d łu g im czasie trz e b a b y ło u ru c h o m ić trz y n o w e k o m p le ty , n a k tó ry c h liczb a słu c h a c z y b y ła w ię k s z a n iż p o p rz e d n io .
O rg a n iz a c ja W y d z ia łu w ty m o k re sie b y ła b a r d z o p ro sta . N a cz ele k a ż d e g o k o m p le tu sta ł w y b ie ra n y sta ro sta . P o d s ta w o w ą k w a lifik a cją n a s ta ro stę b y ło p o s ia d a n ie o d p o w ie d n ie g o lo k a lu ; k w a lifik a c ją w y ż sz e g o r z ę d u - telefo n w d o m u . D o o b o w ią z k ó w s ta ro s ty n a le ż a ło u trz y m y w a n ie k o n ta k tu z a u to re m n in ie jsz y c h w s p o m n ie ń , z n a n y m m ło d z ie ż y p o d im ie n ie m „T o le k ", sta ra n ie się o lo k ale n a w y k ła d y sw e g o k o m p le tu itp . „ T o le k ” z kolei k o n ta k to w a ł się z w y k ła d o w c a m i, u s ta la ł p la n y w y k ła d ó w , p ro w a d z ił s tro n ę fin a n s o w ą - je d n y m sło w e m s p ra w o w a ł p o łą c z o n e fu nk cje s e k re ta rz a , k w e s to ra i gońca.
(...)
T
„P alestra” przed laty
