Grzegorz Majchrzak
Operacja kryptonim "Jocker" :
rozpracowanie Agencji Prasowej
"Solidarności" przez Służbę
Bezpieczeństwa
Pamięć i Sprawiedliwość 5/1 (9), 357-378
2006
Grzegorz Majchrzak
Operacja kryptonim „Jocker"
Rozpracowanie Agencji Prasowej
„Solidarności"
przez Służbę Bezpieczeństw a
Rozwój prasy N SZ Z „Solidarność”
Jed n y m z p o stu lató w podnoszonych przez strajkujących w sierpniu 1980 r. ro b o tn ik ó w W ybrzeża była w olność słowa. Kwestia ograniczenia działalności cenzury znalazła się zarów no w porozum ien iu szczecińskim z 30 sierpn ia1, jak i w po dpisanym dzień później po rozum ieniu gdańskim 2. W G dańsku udało się p o n ad to w ynegocjow ać przyznanie pow stającym zw iązkom praw o do p osiadania w łasnych w ydaw nictw 3.
S tosunkow o szybko okazało się, jak bard zo tw orzącem u się ru ch o w i zw iąz kow em u b ęd ą p o trze b n e w łasne m edia. O d sam ego b ow iem początk u swego ist nien ia „S olidarność” stała się obiektem atak u peerelow skiej propagandy. N ie cofano się naw et p rz ed p re p aro w a n iem m ateriałó w 4. K w estia do stęp u „S olidar no ści” do śro d k ó w m asow ego przekazu niem al natychm iast stała się jednym z głów nych p u n k tó w zapalnych w stosunkach m iędzy zw iązkiem a w ład z a m i PRL. Już 29 w rześnia 1980 r. K rajow a Kom isja Porozum iew aw cza N S Z Z
1 W protokole ustaleń w sprawie w niosków i postulatów M iędzyzakładowego Komitetu Strajko
wego z komisją rządow ą w Szczecinie znalazł się zapis: „Ustalono, że do dnia 30 listopada 1980 3 5 7
roku zostanie przedstaw iony sposób realizacji ograniczenia działania cenzury PRL (Protokoły p o
rozum ień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut N S Z Z „Solidarność”, Warszawa 1980, s. 11).
2 W protokole porozum ienia zawartego przez komisję rządow ą i Międzyzakładowy Komitet Straj kowy 31 VIII 1980 r. w Stoczni Gdańskiej stwierdzano: „Rząd wniesie do Sejmu w term inie trzech miesięcy projekt ustawy o kontroli prasy, publikacji i w idowisk, oparty na następujących zasadach. Cenzura pow inna chronić interesy państwa. Oznacza to ochronę tajemnicy państwowej oraz gospo darczej, której zakres określą bliżej przepisy praw a, spraw bezpieczeństwa i jego ważnych interesów m iędzynarodow ych, ochronę uczuć religijnych, a jednocześnie uczuć osób niewierzących, jak i unie możliwienie rozpow szechniania treści szkodliwych obyczajowo. Projekt ustawy obejmowałby rów nież praw o zaskarżania decyzji organów kontroli prasy, publikacji i widowisk do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prawo to zostanie także w prow adzone w drodze nowelizacji Kodeksu Postępo w ania Administracyjnego” (ibidem , s. 3).
3 Ibidem .
4 Tak było np. w przypadku wyem itowanych 23 IX 1980 r. przez dziennik telewizyjny fragm en tów wywiadów udzielonych m ediom zachodnim przez Jacka Kuronia i działaczkę Ruchu M łodej Polski M arylę Płońską.
„Solidarność” podjęła decyzję o przeprow adzeniu 3 października 1980 r. ogólno polskiego strajku ostrzegawczego jako protestu przeciw ko nieprzestrzeganiu przez w ładze porozum ień z G dańska, Szczecina i Jastrzębia (z 3 września), a w szczegól ności przeciw ko brakow i dostępu związku do środków m asow ego przekazu oraz utrud nieniom w zakładaniu struktur „Solidarności” w różnych regionach. D w a dni przed zapow iedzianym strajkiem na tem at dopuszczenia związku do m ediów w y pow iedział się w im ieniu mazowieckiej „Solidarności” Zbigniew Bujak. Stwierdził wówczas: „Brak dostępu do środków m asowego przekazu: radia, TV, prasy p o w o duje niem ożność publicznego reagow ania na oszczerstwa i dezinform ację, którym i karm i się odbiorcę oraz niem ożność inform ow ania opinii publicznej o celach, for mach, stanie bieżącej działalności »Solidarności«”5.
N ic zatem dziw nego, że w raz z tw orzen iem się N iezależnego S am orządnego Z w iązku Z aw odow ego „Solidarność” pow staw ały rów nież jego organy prasow e - począw szy od gazetek zakładow ych, p o przez prasę regionalną, aż po organy ogólnopolskie. Z a pierw sze pism o zw iązku należy uznać ukazujący się jeszcze przed form alnym pow staniem „S olidarności”, w czasie sierpniow ych strajków, biuletyn „S olidarność”. Był on w ydaw any w Stoczni Gdańskiej im. L enina w okresie od 23 do 31 sierpnia 1980 r. Łącznie ukazało się 14 num erów , a jego nakład d ochodził do 60 tys. egzem plarzy6. P odobnie jak w G dańsku, rów nież strajkujący w Szczecinie w ydaw ali swe w łasne pism o - „Jedność”. Pierwszy n u m er ukazał się 24 sierpnia, a do zakończenia strajku w ydano jeszcze kolejne trzy7. O ba pism a były k o lp o rto w an e nie tylko n a W ybrzeżu, ale rów nież w in nych regionach kraju - szczególnie zaś w „ojczyźnie” I sekretarza KC PZ PR E d w arda G ierka, czyli na G órnym Śląsku.
Pow staw aniu kolejnych ogniw zw iązku tow arzyszyła praw dziw a erupcja ró ż nego rodzaju m ateriałó w pow ielanych (np. wersji statutu, ośw iadczeń, k o m u n i k ató w itp.). Z tego pow ielaczow ego ru ch u w ydaw niczego sto pn io w o zaczął p o w staw ać w ielki obieg niecenzurow anych b iuletynó w przeznaczonych „do użytku w ew nątrzzw iązkow ego”8. Pierwszym pism em ukazującym się oficjalnie (czyli na podstaw ie debitu w ydaw niczego), od stycznia 1981 r., i podlegającym cenzurze był tygodnik w ładz R egionu Pom orze Z ach o d n ie „Jedność”. O d kw ietnia 1981 r. zw iązek w ydaw ał ogólnopolski, oficjalny organ „Tygodnik S olidarność”. Swoje biuletyny m iały tez w ładze regionalne, a w iększe zakłady pracy zaczęły w ydaw ać w łasne gazetki. Ten niezależny od w ładz obieg w ydaw niczy oznaczał de fa cto złam anie m o n o p o lu inform acyjnego w ładz PRL. W arto w tym miejscu przypom nieć, że w edług szacunkow ych danych, w Polsce w 1981 r. poza zasię giem cenzury ukazyw ało się 1 5 0 0 -1 8 0 0 ty tu łó w czasopism 9.
5 AIPN, 01305/692, „Walka” o dostęp do środków masowego przekazu prowadzona przez N S Z Z
„Solidarność” w latach 1 9 8 0-1981, opracow anie Biura „C ” MSW, Warszawa 1989, s. 4.
6 K. Łabędź, Koncepcje polityczne w prasie N S Z Z „Solidarność” w latach 1 9 8 0-1981, Toruń 2003, s. 33.
7 Ibidem .
8 A. Friszke, „Tygodnik Solidarność” 1981, „Biuletyn Instytutu Pamięci N arodow ej” 2005, nr 7 -8 , s. 21. W edług Andrzeja Friszke: „Te powielaczowe materiały wiązały ludzi i ich inicjatywy w po szczególnych regionach kraju i stanowiły nieodzowny ośrodek budow ania ruchu [związkowego - G .M .]”.
Agencja Prasowa „Solidarności”
Agencja Prasow a „S olidarności” (AS) została p o w o łan a podczas I O g ó ln o p o l skiego Z jazdu Prasy Z w iązkow ej, któ ry odbył się w dniach 2 4 -2 5 stycznia 1981 r. w H ucie K atow ice (brali w nim udział przedstaw iciele p o n a d dw udzie stu pism i b iuletynów działających przy poszczególnych m iędzyzakładow ych k o m itetach założycielskich). Inicjatorem u tw orzenia agencji był Jó zef K uśm ierek; w połow ie listopada 1980 r. w ystąpił z pom ysłem utw o rzen ia zespołu dzien ni karskiego, k tórego zadaniem byłoby opracow yw anie m ateriałó w dotyczących za gadnień społeczno-politycznych na potrzeby zw iązku (w kolejnych m iesiącach p ro jek t ten podlegał zm ianom ). W czasie ob rad w ybrano rów nież radę n a d z o r czą, k tó ra m iała dokonyw ać okresow ej oceny pracy agencji. W jej skład weszli: A nna Szwed (Kraków), P iotr C zartołom ny (Poznań), Jaro sław B roda (W rocław), Ja n Araszkiewicz (W ałbrzych) i A ntoni Tokarczuk (Bydgoszcz). Funkcję re d a k to ra naczelnego p ow ierzono H elenie Ł uczyw o10.
Redakcja Agencji Prasowej „S olidarności” m ieściła się w siedzibie M iędzyza kładow ego K om itetu Założycielskiego N S Z Z „S olidarność” R egion M azow sze (później Z arząd u R egionu M azow sze). Jej zadaniem było przygotow yw anie co dziennego serwisu inform acyjnego na podstaw ie inform acji napływ ających z p o szczególnych reg io n ó w zw iązku (w praktyce okazało się to jed n ak niem ożliw e ze w zględów technicznych i organizacyjnych) oraz b iuletynu inform acyjnego za w ierającego relacje z posiedzeń Krajowej Komisji Porozum iew aw czej (później Komisji Krajowej) N S Z Z „S olidarność”, a także opracow yw anie m ateriałó w spe cjalistycznych, ekspertyz oraz p ublikow anie p rz e d ru k ó w z prasy zw iązkowej (krajowej i zagranicznej).
Z esp ó ł redakcyjny w yw odził się ze środow iska K om itetu O b ro n y R o b o tn i k ó w 11. W skład kolegium redakcyjnego w eszło p oczątkow o dziesięć osób: H e le n a Łuczywo, Seweryn Blum sztajn, A nna D odziuk, Ewa Jastru n , W ojciech K am iń ski, M aria K ruczkow ska, K rzysztof Leski, M ałg orzata Pawlicka, Jo a n n a Stasińska i Jo a n n a Szczęsna. O d II O gólnopolskiego Z jazdu Prasy Zw iązkow ej w m aju 1981 r. skład kolegium był coraz liczniejszy - ostatnie nu m ery redagow ały 33 osoby, zaś podczas I K rajow ego Z jazdu D elegatów N S Z Z „S olidarność” (w rzesień-październik 1981 r.) biuletyn przygotow yw ało 41 o só b 12.
Początkow o „Biuletyn Pism Zw iązkow ych i Z ak ład ow ych ” ukazyw ał się w cy- 3 5 9 klu tygodniow ym (później rów nież częściej) w nakładzie do 1600 egzemplarzy.
Pierwszy num er pojaw ił się p o d koniec stycznia 1981 r. D o w prow adzenia stanu
10 H elena Łuczywo tak w spom inała po latach: „Pod koniec 1980 roku odbył się na Śląsku zjazd pra sy związkowej [pow inno być: pod koniec stycznia 1981 r. - G.M .]. Była to wówczas ogrom na siła, bo każdy kom itet zakładowy miał swój biuletyn. Ponieważ redaktorzy tej prasy chcieli mieć agen cję prasową, w której m ożna było inform ow ać, co się dzieje podczas Komisji Krajowej i w ogóle o Związku, zwrócili się do mnie, abym stworzyła Agencję Prasową »Solidarności« i zostałam jej sze fem. Prowadziłam tę agencję przez cały 81 ro k ” (E. K ondratowicz, Szm inka na sztandarze. Kobiety
Solidarnos'ci 1980-1989. R ozm ow y, Warszawa 2001, s. 251).
11 A. Friszke, „Solidarność” 1980-1981 [w:] J. Jankow ska, Portrety niedokończone. R ozm ow y
z twórcam i „Solidarności” 1 9 8 0-1981, Warszawa 2003, s. 29.
12 Powstanie i działalność N S Z Z „Solidarność” Region M azowsze, opracow anie Biura „C ” MSW, Warszawa 1988, s. 250.
w ojennego ukazało się łącznie 58 n u m eró w 13. Kolejny, 59 n um er został przygo towany, ale nie zdążył się ukazać14. Z aw ierał serwis informacyjny, kalendarium w ydarzeń oraz zestaw dok u m en tó w zw iązkow ych lub łączących się ze związkiem , spraw ozdania z różnych posiedzeń itp. N a jego łam ach prezento w an e były też analizy i opracow ania dotyczące w ielu problem ów , w yniki bad ań prow adzonych w związku oraz p rzedruki w ybranych tekstów z innych pism zw iązkow ych15. Był uznaw any za jeden z najważniejszych elem entów zw iązkow ego systemu in fo rm a cji16. W pierw szych m iesiącach zdarzało się, iż m iał m o n o p o l na dostęp do in fo r macji w ew nątrz zw iązku. Przykładow o, 12 m arca 1981 r. na posiedzenie Tymcza sowego Prezydium KKP nie dopuszczono ani prasy oficjalnej, ani związkowej - tylko dziennikarzy Agencji Prasowej „Solidarności”17. Sytuacja ta uległa zm ianie w kw ietniu 1981 r., kiedy K rajow a Komisja Porozum iew aw cza podjęła uchw ałę w spraw ie pow ołania Biura Inform acji Prasowej „Solidarności”18.
Agencja Prasow a „S olidarności” w ydaw ała rów nież „M agazyn Pism Z w iązk o w ych i Z ak ład o w y ch ”, ale nie w W arszawie, tylko w Poznaniu. Pierwszy nu m er ukazał się z d atą 28 października 1981 r., a łącznie ukazało się ich siedem . W skład redakcji weszli: H elen a Łuczywo, P iotr C zartołom ny, E dw ard G rześko w iak, Ew a N aw ro ck a i Tomasz Usarewicz. M agazyn zamieszczał przed ru k i tych arty k u łó w z prasy zw iązkow ej, k tó re redakcja uznała za najciekawsze.
„Operacyjna ochrona” N SZ Z „Solidarność”
W czasie strajków w sierpniu 1980 r. w ładze PRL nie zdecydow ały się na ro z w iązanie siłowe, p ro p o n o w a n e m .in. przez M inisterstw o Spraw W ew nętrz ny ch 19, i ostatecznie strajki zakończyły się kom prom isem . O znaczało to zupełnie now ą sytuację dla Służby Bezpieczeństw a. W ytyczne Polskiej Z jednoczonej Partii Robotniczej były jasne - pow stająca „S olidarność” m a zostać „ro zb ro jo n a” i p o d dana k o n tro li p artii. G łów nym celem w ładz stało się „odklejenie” działaczy o p o zycji o d „zdrow ego robotniczego n u rtu ”. U w ażano bow iem , że to oni stanow ią głów ne zagrożenie. N ie zapom niano też oczywiście o zw alczaniu tych działaczy solidarnościow ych, k tórych uznano za ekstrem istów .
P artia m iała przejąć k o n tro lę n ad zw iązkiem przy użyciu śro d k ó w politycz nych, a gdyby te zawiodły, przew idyw ano rozw iązanie siłowe. W ażną, a właści- 3 6 0 wie głów ną rolę w planach w ładz m iał oczywiście odegrać reso rt spraw w e
w nętrznych. Postaw ione p rzed nim zadania okazały się jedn ak tru d n e. Służba B ezpieczeństw a stanęła bow iem w obec „niespotykanej d o tąd naw et ilościow o sy tuacji” - organizacji m asow ej, liczącej w szczytowym okresie p o n ad 9,5 m iliona członków.
13 Katalog zbiorów A rchiwum O pozycji (do 1990 roku), Warszawa 2001, s. 12.
14 N um er ten m iał być kolportow any 13 XII 1981 r.; większość nakładu została skonfiskowana przez SB po w prow adzeniu stanu wojennego.
15 K. Łabędź, Koncepcje polityczne..., s. 51.
16 D. MacShane, Solidarity. Poland’s Independent Trade Unions, N ottingham 1981, s. 109. 17 J. Jankow ska, Portrety niedokończone..., s. 275.
18 Uchwała Krajowej Komisji Porozumiewawczej N S Z Z „Solidarność” z 10 kw ietnia 1981 r. w spra
wie powołania BIPS [w:] D okum enty KKP (19 X I 1980 r. - 4 V I 1981 r.), Gdańsk 1981, s. 53.
O kres od podpisania p orozum ień sierpniow ych do legalizacji związku, w listo padzie 1980 r., to przede wszystkim czas działań defensywnych. Ich celem było głów nie ograniczenie wielkości i siły związku, a także przygotow yw anie stosow nych plan ów i założeń taktycznych. Funkcjonariusze SB zdaw ali sobie jednak spraw ę, że zalecane przez w ładze próby „politycznego spacyfikow ania” N S Z Z „Solidarność”, ze w zględu n a jej m asowość, są nierealne. Z atem od jesieni 1980 r. przystąpili do rozbijania związku. Służyć tem u m iały m .in.: „szybkie rozpoznanie wyłaniających się przyw ódców , poddanie w yłow ionych przyw ódców aktyw nem u rozpracow aniu, przenikanie naszych t[ajnych] w sp ó łp ra co w n ik ó w ] do ogniw zw iązkow ych i w alka o ich uplasow anie w kręgach przyw ódczych, pozyskiwanie przyw ódców zw iązkowych, operacyjno-techniczne opanow anie siedzib zw iązko wych, m nożenie w zajem nie sprzecznych dążeń różnych grup »Solidarności«, in spirow anie działań i w ystąpień spotykających się z d ezaprobatą społeczeństw a oraz w zm aganie antagonizm ów osobistych i m iędzynarodow ych”20.
Z w iązek był „operacyjnie o c h ra n ia n y ”, głów nie w ra m ach tzw. sp raw o b iek to w y ch 21. R o zpracow yw ane były w ładze krajow e, m iędzyzakładow e ko m itety założycielskie (a p o te m zarządy region ów ), w ażniejsze kom isje zak ład ow e, o r gany praso w e i grem ia d oradcze. N iestety, nie dysponujem y pełny m i danym i na tem at liczby różnego ro d zaju spraw operacyjnych p ro w a d zo n y ch przez Służbę B ezpieczeństw a w latach 1 9 8 0 -1 9 8 1 , k tó ry ch „p rz e d m io te m ” był zw iązek. W e dług d anych z k o ń ca g ru d n ia 1980 r. poszczególne k o m en d y w ojew ód zkie M O p ro w ad ziły łącznie 89 sp raw ob iek to w ych „na N S Z Z »Solidarność«” (przy czym w trzech z nich ro zp rac o w y w an o „S o lid arn o ść” w iejską). N ajw ięcej spraw p ro w a d ziła SB w R adom iu i O p o lu - p o 6, oraz w K atow icach i P io tr kow ie T rybunalskim - po 5 22. W arto w tym m iejscu zw rócić uw agę, że w ed łu g ocen sam ego re so rtu sp raw w ew n ętrzn y ch jeszcze w m arcu 1981 r. tak w ażne ogniw a zw iązku, jak R egiony G dański i M azow sze, zaliczono do najsłabiej ro z pracow anych!
Niestety, nie dysponujem y danym i statystycznym i z okresu późniejszego, ale należy założyć, iż liczba spraw p ro w ad zonych przez SB przeciw ko zw iązkow i uległa zw iększeniu. N o tab en e kilka w ażnych o rg an ó w zw iązku Służba Bezpie czeństw a form alnie zaczęła „operacyjnie o ch ran iać” d o p iero w m arc u -k w ietn iu 1981 r. K rajow a Komisja Porozum iew aw cza, a następnie Komisja K rajow a
N S Z Z „Solidarność” była rozpracow yw ana w ram ach spraw y obiektow ej p o d 3 6 1
20 G. M ajchrzak, Przywracanie „norm alności”, „Rzeczpospolita” 2003, nr 290, s. A8.
21 Sprawa obiektow a - jeden z zasadniczych rodzajów spraw operacyjnych - była zakładana przy rozpracow aniu różnych organizacji i środowisk, zwłaszcza: działających za granicą przeciw PRL w rogich instytucji i organizacji, niektórych instytucji Kościoła katolickiego i związków w yznanio wych oraz instytucji i zakładów narażonych na penetrację wywiadowczą lub wymagających z innych względów ochrony operacyjnej przed w rogą działalnością („Biblia” Służby Bezpieczeństwa: Instruk
cja 006/70, oprac. H. Głębocki, „A rcana” 2002, nr 4 6 -4 7 , s. 4 0 -7 3 ; Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa 1 9 5 4-1989, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2004).
22 G. M ajchrzak, Początki „ochrony” N S Z Z „Solidarność” przez Służbę Bezpieczeństwa (wrzesień
1980 - kwiecień 1981), „Pamięć i Spraw iedliw ość” 2003, nr 2, s. 306. Są to jednak dane niepeł
ne i obejmują 45 spośród 50 wydziałów III „A” rozpracow ujących związek (w Warszawie działały dwa takie wydziały). Brak niestety danych z Białegostoku, Częstochowy, Krakowa, Leszna i Z am o ścia.
3 6 2
kryptonim em „A ktyw ni”, założonej 5 m arca 1981 r. (rozpracow anie zakończo no 19 g rudnia 1986 r.), O śro d ek Prac Społeczno-Z aw odow ych przy KKP/KK był „o c h ran ian y ” w ram ach spraw y obiektow ej p o d k ry p to n im em „ G ro t” założonej w m arcu 1981 r. (zakończonej 10 kw ietnia 1984 r.), a „Tygodnik S olidarność” - w ram ach spraw y obiektow ej p o d k rypton im em „Walet” założonej 15 m arca 1981 r. (rozpracow anie zakończono 28 m aja 1984 r.).
Służba B ezpieczeństw a rozpracow yw ała nie tylko poszczególne ogniw a i o r gany zw iązku, ale też poszczególnych jego działaczy. P rzykładow o K om enda W o jew ódzka M O w G dańsku, na przełom ie ro k u 1980 i 1981, w ram ach ro z p rac o w an ia gdańskiego M iędzyzakładow ego K om itetu Założycielskiego (spraw a obiekto w a o k ryptonim ie „K lan”) wszczęła aż 4 2 spraw y operacyjne (np. o p era cja „B olek” n a Lecha Wałęsę, „B rodacz” n a Jo an n ę i A ndrzeja Gwiazdów, „D zia łacz” n a B ogdana Lisa, „P ielęgniarka” na Alinę Pieńkow ską, „Z w iązkow iec” na A ndrzeja Kołodzieja, „S uw nicow a” na A nnę W alentynow icz)23. Pod koniec g ru d nia 1980 r. w skali kraju figurantam i, czyli osobam i rozpracow yw anym i przez Służbę Bezpieczeństwa, było 356 „aktyw istów zw iązkow ych”, w tym 162 człon ków M K Z i 194 członków kom isji zakładow ych. C o ciekawe, n a pełniejsze r o zeznanie p ostaw poszczególnych działaczy N S Z Z „S olidarność” pozw olił SB d o piero tzw. kryzys bydgoski z p ołow y m arca 1981 r.
M im o znacznego zaangażow ania sił i śro d k ó w nie udało się jedn ak zw iązku rozbić, a do jego likw idacji konieczne okazało się w prow adzenie stanu w o jen n e go. N a szczęście nie została rów nież zrealizow ana p ro w a d zo n a głów nie po 13 grudnia 1981 r., ale ro zpoczęta jesienią 1981 r. operacja u tw o rzen ia „ro b o t niczej” „S olidarności” - zw iązku kontro lo w an eg o przez w ładze, ze znacznym udziałem esbeckiej agentury24.
Rozpracowanie Agencji Prasowej „Solidarności” przez Służbę Bezpie
czeństwa
Agencja Prasow a „S olidarności”, p odobn ie jak „Tygodnik S olidarność”, była ro zpracow yw ana przez W ydział IV D e p artam en tu III MSW. W niosek o założe nie spraw y obiektow ej p o d kry p to n im em „Jo ck er” został złożony przez zastęp cę naczelnika w ydziału F lo riana Uryzaja 15 m arca 1981 r.; dw a tygodnie później zatw ierdził go d yrektor d ep artam en tu H en ry k Walczyński. We w niosku tym w y m ieniono pięć celów rozpracow ania: rozpoznanie i przeciw działanie p ró b o m w ykorzystania „AS” do działalności antypaństw ow ej przez grupy antysocjali styczne i inne w rogie elementy, dem askow anie i neutralizacja osób usiłujących w ykorzystać działalność zw iązkow ą „AS” do akcji i publikacji antypaństw ow ych, podjęcie aktyw nych działań operacyjnych, politycznych, adm inistracyjnych oraz praw nych w celu w yelim inow ania w pływ ów grup antysocjalistycznych, jak ró w nież innych w rogich elem entów n a „AS”, ujaw nianie i przeciw działanie faktom
23 S. Cenckiewicz, O d „Klanu” do „Renesansu”. Operacje Służby Bezpieczeństwa wobec kierownic
tw a „Solidarności” w latach 1 9 8 0-1982, „Biuletyn Instytutu Pamięci N arodow ej” 2002, nr 12,
s. 39.
24 Zob. G. M ajchrzak, Próba stworzenia „neo-Solidarności”, „Biuletyn Instytutu Pamięci N aro d o wej” 2005, nr 7 -8 , s. 69-79.
naruszenia przepisów o o chronie tajem nicy państw ow ej, rozpoznaw anie i d o k u m entow anie p ró b penetracji „AS” przez w rogie o śro dk i zagraniczne25.
Pierwsze inform acje na tem at Agencji Prasowej „S olidarności” zebrane przez Służbę B ezpieczeństw a w m ateriałach dotyczących jej rozp raco w an ia p och od zą z 1 lutego 1981 r. Są to dane na tem at szczegółów inicjatywy Józefa K uśm ierka z połow y listopada 1980 r., jej dalszych losów oraz w yników konsultacji Ku- śm ierka z innym i osobam i26.
D w a tygodnie później W ydział III D ep artam en tu III „A” M SW sporządził in form ację n a tem at I O gólnopolskiego Zjazdu Prasy Zw iązkow ej N S Z Z „Solidar no ść”, n a k tó ry m p o w o łan o Agencję Prasow ą „S olidarności”. Sporządzający m el du nek funkcjonariusz M . B ochenek zauważył: „Tworzenie centrali inform acyjnej w postaci »AS« pozw ala »Solidarności« n a w ydatniejsze w ykorzystyw anie in fo r macji, racjonalne jej transponow anie, a jednocześnie stw arza też dogodn e w a ru n ki do operacyjnego ro zpozn aw ania w ydarzeń zachodzących w »Solidarności«”. W m eld unku p rzedstaw iono rów nież pierw sze przedsięw zięcia Służby Bezpie czeństw a - „rozpoznanie całokształtu spraw zw iązanych z tw o rzeniem »AS« oraz rozw ażenie m ożliw ości operacyjnych wejść w kanały łączności »AS«”27.
5 m arca 1981 r. inspektor W ydziału IV D epartam entu III M SW R obert G rze lak inform ow ał o tym, że agencja rozpoczęła akcję pow oływ ania k oresp o n d en tó w terenow ych, oraz o opiniach n a ten tem at krążących w środow iskach dziennikar skich, najpraw dopodobniej tych w spierających w ładzę: „na rzecz wym ienionej agencji podejm ą pracę dziennikarze średniego g arnitu ru , nieidentyfikujący się z p rogram em rz ąd u ”28.
20 m arca 1981 r. funkcjonariusze W ydziału IV D ep artam en tu III M SW uzy skali inform ację ze źródła „M ichał” o składzie kom itetu redakcyjnego „Biuletynu Pism Z w iązkow ych i Z akładow ych”. Były to w większości osoby doskonale zna ne Służbie Bezpieczeństwa, głów nie ze w zględu ich zaangażow anie w działalność K om itetu O brony Robotników . H elena Łuczywo, Seweryn Blumsztajn, A nna Do- dziuk29 i Jo an n a Szczęsna byli rozpracow yw ani przez W ydział III-2 K om endy Sto łecznej M O , M ałgorzata Pawlicka była figurantem zaś W ydziału III KS M O 30.
Bardziej szczegółowe inform acje SB zebrała pięć dni później. W ówczas zosta ły rów nież w yznaczone pierw sze kierunki działań operacyjnych. W ydział IV D e p artam en tu III M SW oprócz inform acji na tem at składu redakcji zebrał rów nież
dane dotyczące siedziby agencji, nu m eró w jej telefon ów i faksów, a także szcze- 3 6 3
25 AIPN, 0236/275, cz. 1, W niosek o wszczęcie sprawy obiektowej kryptonim „Jocker” na Agencję Prasową Krajowej Komisji Porozumiewawczej N S Z Z „Solidarność”, 15 III 1981 r., k. 2.
26 Zob. AIPN, 0236/275, cz. 3, Informacja dotycząca tzw. Agencji Prasowej, 1 II 1981 r., k. 1-3. 27 Ibidem, Informacja M . Bochenka z Wydziału III D epartam entu III „A” MSW dotycząca zjazdu prasy związkowej N SZ Z „Solidarność”, 15 II 1981 r., k. 6 -7.
28 AIPN, 0236/275, cz. 4, Wyciąg z informacji dziennej z dnia 5 III [19]81 r. dotyczącej sytuacji w środowiskach ochranianych operacyjnie przez D ep[artam ent] III MSW, 11 III 1981 r., k. 6. 29 W dokum entach SB figuruje jako Dodziuk-Lityńska, m im o iż rozw iodła się kilka lat wcześniej i nie używała nazwiska byłego męża Jana Lityńskiego.
30 AIPN, 0236/275, cz. 3, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW G rzegorza Dzikiewicza ze źródła „M ichał”, 20 III 1981 r., k. 9. Seweryn Blumsztajn był rozpraco wywany (wraz z Zofią W inawer) w ram ach sprawy operacyjnego rozpracow ania pod kryptonim em „Płaz”.
gółow e dane dotyczące „Biuletynu Pism Z w iązkow ych i Z ak ład ow y ch” (nakład, zaw artość, zasady prenum eraty). Przygotow ujący inform ację operacyjną inspek to r G rzegorz Dzikiewicz oceniał też skład redakcji. Jego zdaniem „weszły tam osoby reprezentujące ekstrem alne poglądy w niezależnym ruchu zw iązkowym , w większości w yw odzące się ze środow iska opozycji antysocjalistycznej”. W edług Dzikiewicza podobnie też w yglądał d obó r k o re sp o n d en tó w terenow ych, który w iązał się z „ogólnym tren d em działaczy KSS KOR, którzy przenikając do w ładz N S Z Z »Solidarność«, dążą do uzyskania w pływ u n a kształtow anie opinii publicz nej”. C elem perspektyw icznym biuletynu m iała być bow iem rywalizacja z Polską Agencją Prasową, p o n ad to m iał on niejako „spełniać rolę w iarygodnego inform a to ra opinii m iędzynarodow ej o sytuacji związkowej i politycznej PRL”.
Poniew aż w kolegium redakcyjnym większość stanow ili członkow ie lub sym patycy KOR rozpracow yw ani przez inne jednostki SB, W ydział IV D e p artam en tu III M SW zam ierzał naw iązać z tym i jednostkam i ścisłą w spółpracę dla zapew n ien ia stałego d o p ły w u info rm acji i o d p o w ied n ieg o „z ad a n io w a n ia ” ich agentury. Przejąć zam ierzano jedynie rozpracow anie H eleny Łuczywo, gdyż, jak stw ierdzano, „spełnia o n a funkcje kierow nik a redakcji B iuletynu AS i w o kół niej ogniskuje się cała działalność A gencji”. Służba B ezpieczeństw a zam ierzała też w ytypow ać i zw erbow ać agentów „posiadających dotarcie do osób w chodzących w skład kolegium redakcyjnego B iuletynu”. P lanow ano ustalenie składu p erso nelu technicznego i w ytypow anie spośród niego k an d y d a tó w do w erbu nk u. Przy ro zpracow an iu W ydziałow i IV m iały służyć p o m ocą inne jednostki reso rtu . W y dział X V D ep artam en tu II M SW m iał d o p o m ó c w ustaleniu, jacy dziennikarze z pań stw kapitalistycznych w spółpracu ją z Agencją Prasow ą „S olidarności”, a W ydział III D ep artam en tu III - zapew nić „dop ły w inform acji dotyczących o d działyw ania kierow nictw a N S Z Z »Solidarność« n a kieru nek działalności p ro p a gandow ej Agencji”. Z kolei przy w spółudziale ko m en d w ojew ódzkich M O za m ierzano śledzić d o b ó r k o re sp o n d en tó w terenow y ch w celu w erb ow ania w śró d nich osobow ych źródeł inform acji m .in. dla „działań m anew row ych i dezinfor- m acyjnych”31. 31 m arca W ydział IV D epartam en tu III M SW zw rócił się do W y działu III „A” K om endy Stołecznej M O o sukcesywne przekazyw anie m ateriałów pochodzących z teleksu R egionu M azow sze N S Z Z „S olidarność”, a dotyczących Agencji Prasowej „S olidarności” i „Tygodnika S olidarność”32. N ie w iado m o, do 3 6 4 kiedy funkcjonow ał p o d słuch w siedzibie Agencji Prasowej „S olidarności”. Z ca łą jednak pew nością co najm niej od 27 kw ietnia Służba B ezpieczeństw a do ro z p racow ania agencji stosow ała p o dsłuch telefoniczny33, a od 2 października 1981 r. - „podsłuch telegraficzny”34.
31 Ibidem , Informacja operacyjna dotycząca „Biuletynu Pism Związkowych i Z akładow ych” Praso wej Agencji N S Z Z „Solidarność” - AS, 25 III 1981 r., k. 10-14.
32 Ibidem , Pismo zastępcy naczelnika Wydziału IV D epartam entu III MSW Floriana Uryzaja do na czelnika Wydziału III „A” KS M O Jerzego Okraja, 31 III 1981 r., k. 15.
33 Ibidem , Protokół zniszczenia dokum entów PT w sprawie krypt[onim ] „Jocker” nr 64698, 26 I 1982 r., k. 154.
34 Ibidem, Protokół zniszczenia dokum entów PTG w sprawie nr 64698, 20 XI 1981 r., k. 131-132. Skuteczność podsłuchu była jednak m ocno ograniczona. Jak w spom ina Joanna Szczęsna, przyjęto za sadę, że szczególnie ważne informacje przekazywano sobie w form ie pisemnej (za pom ocą pisanych odręcznie karteczek), a nie ustnej (Relacja Joanny Szczęsnej z 22 VIII 2005 r. zebrana przez autora).
D o połow y kw ietnia 1981 r. funkcjonariusze SB k o n cen tro w ali się n a zbiera niu kolejnych n u m eró w biuletynu i ich bieżącej analizie, a także n a ro z p o zn aw a niu osób w chodzących w skład jego kolegium . W ytypow ano i p o d d an o w stępnej analizie 45 osób, k tó re utrzym yw ały k o n tak t z członkam i kolegium redakcyjne go - 19 z nich uznano za k an d y d ató w n a tajnych w spółpracow ników . M arii K ruczkow skiej, k tó ra była członkiem kolegium , założono p o d słu ch telefoniczny. K ontaktow i operacyjnem u „M ichał” zlecono zbieranie danych na tem at stru k tu ry organizacyjnej agencji oraz przygotow anie charakterystyk jej perso nelu tech nicznego. Jednocześnie zam ierzano zw rócić się do poszczególnych w ydziałów KS M O o przesłanie szczegółow ych charakterystyk członków kolegium re d ak cyjnego, którzy byli figurantam i tych wydziałów . Po zm ianie siedziby agencji m iał być tam zainstalow any podsłuch. D o rozpracow yw ania Agencji Prasowej „S olidarności” zam ierzano zaangażow ać tajnego w sp ółpracow nik a o p seu d o n i mie „Skrzypek” oraz dw óch agentów W ydziału III-2 KS M O (TW „K ow al” i T W „P atryk”). P lanow ano też, we w spółpracy z D epartam en tem I MSW, po dd anie k o n tro li p racow ników agencji wyjeżdżających do krajó w kapitalistycznych. W k o n tro lo w an iu osób wyjeżdżających do krajów „dem okracji lud ow ej” m iały służyć p o m ocą „bratnie służby krajów socjalistycznych”35.
23 kw ietnia 1981 r. W ydział IV D epartam en tu III zw rócił się do Kom endy Stołecznej M O z w nioskiem o przekazanie charakterystyk siedm iu p racow ników redakcji (H eleny Łuczywo, Sew eryna Blum sztajna, Jo an n y Szczęsnej, M arii K ruczkow skiej, A ndrzeja Z ozuli, W ojciecha Kam ińskiego i M ałgorzaty Pawlic kiej) zaw ierających ich szczegółowe dane osobow e, inform acje dotyczące ro d z i ny, a także nałogów , skłonności, zainteresow ań, sytuacji m aterialnej itp., jak ró w nież dane o k o n tak tac h krajow ych i zagranicznych oraz o ew entualnej agenturze w ich otoczeniu36.
F unkcjonariusze SB nie przeoczyli oczywiście faktu u tw orzen ia n a początku kw ietnia 1981 r. przez KKP B iura Inform acji Prasowej „S olidarności”. W jednej z inform acji operacyjnych inspektor Dzikiew icz n a podstaw ie m eld un ku źró d ła „B.E.”, chyba nie bez racji, stw ierdzał: „Rywalizacja tych d w óch agencji m a nie dopuścić do zm onopolizow ania inform acji przez jedn ą z n ich ”37.
Służba B ezpieczeństw a k ierow ała do pracy w Agencji Prasowej „S olidarności” sw oich agentów . N a przykład 30 kw ietnia 1981 r. z re d ak to r naczelną H eleną Łuczywo rozm aw iał na ten tem at tajny w spółpraco w n ik o pseudonim ie „M isio” i uzyskał od niej upow ażnienie do w ystępow ania jako k o re sp o n d en t agencji, k tó re przekazał w celu pow ielenia sw oim przełożonym z MSW. Poniew aż ten tajny w spó łp racow nik z p o w o d u braku telefonu m iał ograniczone m ożliw ości u trzy m yw ania k o n tak tó w z agencją, Służba B ezpieczeństw a p ostan o w iła m u pom óc
35 Ibidem, Informacja inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Grzegorza Dzikiewicza do tycząca Prasowej Agencji „Solidarności”, 17 IV 1981 r., k. 19-21.
36 Ibidem, Pismo zastępcy dyrektora D epartam entu III MSW Stefana Rapało do zastępcy kom en danta stołecznego M O Tadeusza Szczygła, 23 IV 1981 r., k. 33.
37 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW G rzegorza Dzikiewicza, 22 IV 1981 r., k. 9 -1 0 . Redakcję Agencji Prasowej „Solidarności” tw orzy li współpracownicy KOR, byli redaktorzy „Biuletynu Inform acyjnego” i „R obotnika”, zaś zespół Biura Informacji Prasowej „Solidarności” - głównie działacze Ruchu M łodej Polski.
w jego otrzym aniu. C o ciekawe, poleco n o m u złożenie w niosku we w łaściw ym urzędzie telekom unikacyjnym i uzyskanie po p arcia „S olidarności”. R esort spraw w ew nętrznych m iał „partycypow ać w kosztach założenia telefo n u ”38. W n astęp nych tygodniach „M isio” przekazał SB kilka inform acji n a tem at agencji, m .in. dotyczących zasad rozliczania k o re sp o n d en tó w terenow ych, rozdziału zadań w redakcji biuletynu, legitym acji służbow ych itp .39
Służba B ezpieczeństw a pilnie śledziła kolejne zjazdy prasy zw iązkowej „Soli darn o ści”, z k tórych sporządzała obszerne w łasne relacje, a także pozyskiw ała d ok um enty dotyczące przebiegu obrad. Przykładow o, p o II zjeździe, k tó ry m iał miejsce w m aju 1981 r., zdobyła (na podstaw ie serwisu inform acyjnego M K Z „M azow sze”) inform acje o treści uchw ał zjazdow ych, w tym dotyczących A gen cji Prasowej „S olidarności”, o otrzym aniu przez agencję ab soluto rium oraz o zw iększeniu składu kolegium redakcyjnego o cztery osoby, w tym dw ie „w y w odzące się ze środow iska KSS-KOR”40. Po zjeździe SB oceniała, iż został on „w ykorzystany do u g ru n to w an ia pozycji i usam odzielnienia się organizacyjnego redakcji Agencji Prasowej »Solidarności«”. F unkcjonariusze SB stw ierdzali też, że „pogłębiła się k onkurencyjność” AS w stosunku B iura Inform acji Prasowej „So lidarno ści”. S ugerow ano naw et, że agencja dąży do całkow itego uniezależnienia się o d w ładz zw iązku, a ze w zględu n a swój skład personalny „staje się p ro p a g a to rem interesów KSS KOR”41.
Szczegółowej ocenie podlegały kolejne num ery „B iuletynu Pism Z w iązk o w ych i Z ak ład o w y ch ”. D la funkcjonariuszy Służby B ezpieczeństw a zam ieszczane na jego łam ach d okum enty zw iązkow e stanow iły doskonały m ateriał dla analizy po staw poszczególnych działaczy i ogniw „S olidarności”. O cen iano tendencje w zw iązku i pojaw iające się w nim inicjatywy. I tak n a przykład na podstaw ie przeprow adzonej w lip c u analizy n u m eró w od 18 do 21 nieznany funkcjonariusz SB stw ierdzał: „nadal zamieszczane są kom u nikaty i uchw ały świadczące o dal szym radykalizow aniu się części aktyw u »Solidarności«”42. Oczywiście oceniano też d o b ó r w iadom ości publikow anych przez biuletyn. W m aju 1981 r. stw ierdzo no: „publikow ane w iadom ości w żadnym w ypadku nie m ają n a celu łagodzenia napiętej sytuacji w kraju, a w ręcz przeciw nie - są tak dobierane, aby napięcia te pogłębiać, a naw et w zniecać now e zapalne o gnisko”. Po analizie treści „Biulety nu Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ” zastępca naczelnika W ydziału IV D epar- 3 6 6 tam en tu III M SW F lorian Uryzaj za szczególnie niebezpieczne uznał o p ub liko w a nie w nim instrukcji na w ypadek interw encji w ojsk U kładu W arszawskiego w Polsce. R edak to ro m biuletynu zarzucano, że publikują tylko inform acje p o k a zujące w dobrym świetle członków „S olidarności”, o przedstaw icielach władzy
38 AIPN, 0236/275, cz. 3, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IX D epartam entu III MSW A ntoniego Rzeźniczka, 8 V 1981 r., k. 2 6 -2 8 .
39 Ibidem , Wyciąg z informacji operacyjnej przekazanej przez źródło „M isio”, 1 VI 1981 r., k. 63. 40 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Grzegorza Dzikiewicza, 15 V 1981 r., k. 14.
41 AIPN, 0236/275, cz. 3, N otatka służbowa inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Ada ma Treli, 22 V 1981 r., k. 167.
42 Ibidem , N otatka sporządzona w oparciu o niektóre informacje zaw arte w biuletynach AS nr 18, 19, 20, 21, lipiec 1981 r., k. 6 4 -6 6 .
zaś piszą w yłącznie negatyw nie43. N a początku lipca 1981 r. funkcjonariusze SB oceniali, że num ery „B iuletynu Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ” „w treści swojej pozostają nadal agresyw ne w stosunku do ustroju socjalistycznego i jego z ało żeń ” . Agencji Prasow ej „S olidarności” zarzucano p ro p ag o w an ie w alki 0 przejęcie w ładzy i podsycanie n astrojów antyradzieckich. W ted y po raz p ierw szy zainteresow ano się też finansam i agencji. Służba B ezpieczeństw a in fo rm o w a ła m .in., że za trudnionych jest w niej dziesięciu pracow ników , a koszt produkcji pojedynczego egzem plarza biuletynu w ynosi o koło 25 zł44. M iesiąc później, w analizie n u m eró w 2 2 -2 4 , funkcjonariusze SB stw ierdzali, że „zaw iera treści, k tó re z pozycji negacji krytykują propozycje rządow e w zakresie reform y gospo darczej, sam orządu itp .”, a także o d n o to w ali pojaw ienie się specjalnego działu „Przeciw »Solidarności«”, w k tó ry m publikow ane były inform acje o represjach stosow anych w obec zw iązku45.
Z d arzało się, że funkcjonariusze SB analizow ali naw et pojedyncze artykuły, a szczególnie interesow ały ich te, k tó re pośw ięcone były działalności M in iste r stw a Spraw W ew nętrznych. Tak było n a przykład z artykułem z 19 n u m eru b iu letynu „M ilicja, Papież i M y ”, w k tó ry m krytykow ano dziennikarzy telew izyj nych oraz „p rzeprow adzono totaln y atak na organy M O i SB”. Funkcjonariuszy Służby B ezpieczeństw a zapew ne szczególnie uraziły opinie na ich tem at. A utor opracow ania, inspektor A dam Trela, stw ierdził: „Wymowa tego artykułu sprow a dza się do zdezintegrow ania reso rtu M SW polegającego n a lansow aniu p rz e w rotnej tezy, że M O m a jeszcze »szansę popraw y«, natom iast SB pozostaje poza naw iasem społeczeństw a, poniew aż działa przeciw ko jego in tereso m ”46. Uwadze Służby B ezpieczeństw a nie uszedł oczywiście także cykl arty k u łó w ukazujących się p o d w spólnym tytułem O dnow a w m ilicji47. W „Biuletynie Pism Z w iązko w ych i Z ak ład o w y ch ” publikow ano także w ew nętrzne d o ku m enty P Z PR - jeden z nich, zatytułow any Uwagi na te m a t m e to d i techniki p ostępow ania PZPR48, p o jaw ił się w num erze 20. C o ciekawe, niek tó re d o kum en ty zam ieszczone w biu le tynie przepisyw ane były odręcznie przez funkcjonariuszy SB i um ieszczane w ak tach dotyczących rozp raco w an ia agencji! Tak było w p rzypadku zam ieszczonego w num erze 34 „Posłania K om itetu Założycielskiego W olnych Z w iązków Z a w o dow ych w ZSR R do I K rajow ego Z jazdu D elegatów »Solidarności«”49.
____________________ 3 6 7
43 Zob. ibidem, N otatka zastępcy naczelnika Wydziału IV D epartam entu III MSW Floriana Uryza- ja sporządzona na podstaw ie Biuletynów AS od nr 2 do nr 13 i dotycząca niektórych tem atów bę dących przedm iotem działalności „Solidarności”, 14 V 1981 r., k. 5 5 -5 8 .
44 Ibidem, N otatka sporządzona w oparciu o informacje zawarte w biuletynach AS nr 15, 16, 17, 1 VII 1981 r., k. 5 9 -6 2 .
45 Zob. ibidem, N otatka służbowa opracow ana na podstawie biuletynów „AS” nr 22, 23 i 24, 3 VIII 1981 r., k. 67-71.
46 AIPN, 0236/275, cz. 4, N o tatk a służbowa p.o. inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Adama Treli, 4 VII 1981 r., k. 18; ibidem, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D eparta m entu III M SW Grzegorza Dzikiewicza, 30 VII 1981 r., k. 25.
47 Zob. ibidem, N o tatk a służbowa młodszego inspektora Wydziału IV D epartam entu III M SW M ie czysława Stankiewicza, 3 VII 1981 r., k. 17.
48 Zob. AIPN, 0236/275, cz. 3, Załącznik do notatki służbowej, 6 VII 1981 r., k. 37 -4 3 .
49 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW G rzegorza Dzikiewicza, 3 IX 1981 r., k. 32-33.
W październiku 1981 r. pojaw iła się inicjatyw a d ru ko w ania biuletynu poza siedzibą Z arząd u R egionu M azow sze. P rzep ro w ad zon o sondaż, k tó ra z ko m ó rek „S olidarności” m ogłaby się tego podjąć. R ozw ażano m .in. dru k w Polskiej A gen cji „Interp ress”, czym zainteresow ana była rów nież Służba Bezpieczeństw a, k tó ra zleciła sw em u tajn em u w sp ó łp ra co w n ik o w i „B am busow i”, d ru k arzo w i i członkow i kierow nictw a tam tejszej Komisji Z akładow ej N S Z Z „Solidarność”, podjęcie działań w tym kierunku. „B am busow i” udało się uzyskać oficjalne za m ów ienie ze strony w ładz R egionu M azow sze. C o ciekawe, za dru k m iał być o d pow iedzialny o n sam. Taka sytuacja kom pliko w ała działania „o chraniającego” PAI „Interpress” D e p artam en tu II MSW, ale z p u n k tu w idzenia W ydziału IV D e p arta m en tu III M SW była szansą. Pozw alała bow iem n a objęcie d ru ku , a w przy szłości i kolp o rtażu „B iuletynu Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ” k ontro lą, której „prow adzenie [...] w dotychczasow ym miejscu d ru ku - w siedzibie M K Z M azow sze - jest w m aksym alnym stopniu u tru d n io n e ”. P rzygotow ano dla „Bam bu sa” zadania, do któ ry ch należało: ustalanie osób odpow iedzialnych za re d ag o w anie, dru k i k o lp o rtaż biuletynu, przekazyw anie w yprzedzających inform acji o treści artykułów , a w przypadkach koniecznych - spow odow anie o późnienia lub zaniechania d ru k u biulety nu50.
R ozpracow yw anie Agencji Prasowej „S olidarności” u tru d n ia ła nie najlepsza w sp ółpraca W ydziału IV D e p artam en tu III z innym i jednostkam i reso rtu. M im o że spo śród 21 osób w chodzących w połow ie sierpnia 1981 r. w skład kolegium redakcyjnego aż 12 było figurantam i K om endy Stołecznej M O i W ydziału IX D ep artam en tu III MSW, to W ydział IV D e p artam en tu III uzyskiwał od nich „je dynie dość ogólnikow e charakterystyki tych osób, k tó re nie w nosiły w iele do p o głębienia w iedzy o A gencji”, a p o n ad to nie otrzym yw ał n a bieżąco inform acji na tem at tych osób. „Większej reakcji” nie p ow o do w ały także telekonferencje, p o d czas których przekazyw ano zadania w ydziałom III ko m en d w ojew ódzkich M ili cji O byw atelskiej. Z nikom e korzyści przyniósł rów nież po dsłu ch telefoniczny za stosow any w obec czterech członków kolegium , znali oni bow iem zasady pracy operacyjnej SB, a także obserw acja jednego z nich. P onadto, m im o iż w skład k o legium redakcyjnego u d ało się wejść tajnem u w sp ółp racow nik ow i innego w y działu D e p artam en tu III MSW, „M isiow i”, to przekazał jedynie kilka bardzo ogólnikow ych inform acji. W ydział IV D e p artam en tu III zam ierzał przejąć od 3 6 8 W ydziału III KS M O prow adzenie rozpraco w an ia członka redakcji biuletynu
M ałgorzaty Pawlickiej.
Oczywiście głów nym kierunkiem działania m iało być nadal pozyskiw anie agentury i w prow adzanie jej do Agencji Prasowej „S olidarności”. D la k o n tak tu operacyjnego o pseudonim ie „M ichał”, „posiadającego peryferyjne dotarcie do osób posiadających k o ntakty z A gencją”, opracow y w ano „plan aktyw izacji” na tym odcinku. P rzeprow adzono rozm ow ę operacyjną z „R.P.” utrzym ującą k o n takty z Pawlicką. W w yniku tej rozm ow y stw ierdzono, że osoba ta nie nadaje się do w ykorzystania operacyjnego. F unkcjonariusze SB rozm aw iali też d w uk ro tn ie z w ytypow anym do w erb u n k u sąsiadem innego członka kolegium - G w ido Z
lat-50 AIPN, 0236/276, t. 1, cz. 3, N otatka służbowa inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Pawła Bańkowskiego, 13 X 1981 r., k. 175-176.
kesa, któ ry w kw estii w spółpracy w ahał się. R ozpoczęte w m aju 1981 r. próby w erb u n k u zam ierzano jednak k o ntynuo w ać (nadano m u p seud on im „S orel”). M iał o n być przydatny w ro zpracow aniu Z latkesa, k tóreg o rów nież zam ierzano pozyskać do współpracy. We w spółdziałaniu z D epartam en tem II M SW w y ty p o w ano osobę, k tó ra m iała być w p ro w ad zo n a do agencji w charakterze m aszynist ki. Była o n a zatru d n io n a w Polskiej Agencji Prasowej; n ad an o jej pseudonim „S arna”. P lanow ano rów nież rozpoznanie absolw entów stud ió w dziennikarskich w celu w ytypow ania spośród nich k an d y d ató w do w spółpracy z SB i ew en tu al nego w p ro w ad zen ia do Agencji Prasowej „S olidarności”51.
Dw adzieścia osób w chodzących w skład redakcji biuletynu w okresie od lu te go do czerw ca było w połow ie października 1981 r. rozpracow yw anych przez różne jednostki Służby Bezpieczeństw a. W ydział IV D ep artam en tu III MSW, „ochraniający” operacyjnie Agencję Prasow ą „S olidarności”, rozpracow yw ał dziew ięć osób (Ewę Jastru n , A ndrzeja Łodyńskiego, M ałgorzatę Pawlicką, Iw o nę R aypert, Jo an n ę Stasińską, Ja n a Strękow skiego, M acieja W łostow skiego, M a rię Z ielińską i G w ido Z latkesa)52. N a trzy dni p rzed form alnym w prow adzeniem stanu w ojennego w ydziałow i tem u przekazano dalsze rozpraco w anie Sew eryna B lum sztajna oraz Joan n y Szczęsnej53. Z zachow anych m ateriałó w w ynika, że p la no w an o w erb u n ek Łodyńskiego, któ ry m W ydział IV D ep artam en tu III M SW za interesow ał się na początku m aja 1981 r.54 i jako kan dy datow i n a tajnego w sp ó ł praco w n ik a n ad ał pseudonim „P ingw in”. O statecznie jednak po trzech latach zrezygnow ano z próby jego pozyskania, co in sp ektor Stankiew icz uzasadniał w ów czas w taki sposób: „Jako re d ak to r w B iuletynie »AS« był odpow iedzialny za opracow yw anie działu »przeciw Solidarności«. W obec pow yższego, że o p ra cow yw any kan dydat na T W w listopadzie 1981 r. w yjechał do L ondynu (prze byw a tam nadal) i nie pozostaje w operacyjnym zainteresow aniu W ydz[iał] IV D ep[artam entu ] III M SW w nioskuje o przekazanie m ateriałó w do A rchiw um Biura »C« M S W ”55.
U w adze Służby B ezpieczeństw a nie uszedł oczywiście rów nież „M agazyn Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ” w ydaw any przez agencję od jesieni 1981 r.
51 AIPN, 0236/275, cz. 3, N o tatk a inspektora Wydziału IV D epartam entu III M SW Grzegorza Dzi kiewicza dotycząca Prasowej Agencji „Solidarności” AS, 11 VIII 1981 r., k. 7 3 -7 7 .
52 Ibidem, N otatka służbowa starszego inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Adama Tre li dotycząca składu osobowego Agencji Prasowej N SZ Z „Solidarność” w okresie od 15 II do 30 VI 1981 r., 15 X1 1981 r., k. 115-117. Wydział III-2 KS M O rozpracowyw ał Seweryna Blumsztajna, M arię Kruczkowską, H elenę Łuczywo, Joannę Szczęsną i Andrzeja Zozulę. W sferze zainteresow a nia Wydziału I KS M O byli Anna Dodziuk-Lityńska i Aleksander W irpsza, Wydziału III-A KS M O - Wojciech Kamiński, a Wydziału III KS M O - Ryszard Rubinsztein. Zbigniew Zegarski był figuran tem Wydziału II KW M O w Toruniu, a Krzysztof Leski - Wydziału IX D epartam entu III MSW. 53 Ibidem, Pismo naczelnika Wydziału III-2 KS M O do naczelnika Wydziału IV D epartam entu III MSW, 10 XII 1981 r., k. 134.
54 8 V 1981 r. Wydział IV D epartam entu III M SW zw rócił się do Wydziału III A-1 Komendy Sto łecznej M O o przekazanie m ateriałów na jego tem at (AIPN, 00191/616, Pismo zastępcy naczelnika Wydziału IV D epartam entu III M SW Floriana Uryzaja do naczelnika Wydziału III A-1 Komendy Stołecznej M O , 8 V 1981 r., k. 18).
55 AIPN, 00191/616, W niosek inspektora Wydziału IV D epartam entu III M SW Mieczysława Stan kiewicza o złożenie m ateriałów do Archiwum Biura „C ” MSW dotyczących Andrzeja Łodyńskiego,
18 V 1984 r., k. 34-35.
3 7 0
Jego pojaw ienie się o d n o to w an o w ro zpracow an iu Agencji Prasowej „S o lidarno ści” 6 listopada, gdy ukazały się już pierw sze dw a num ery. Starszy in spek to r Tre la pisał wówczas: „A rtykuły zam ieszczane w m agazynie dotyczą głów nie ak tu al nej sytuacji społeczno-politycznej, k tó rą przedstaw iają w negatyw nym św ietle”56. N ieco p o n ad dw a tygodnie później rozpracow an ie kolegium redakcyjnego pism a po w ierzono W ydziałow i III K om endy W ojewódzkiej M O w Poznaniu, gdyż „M agazyn Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ” był d ru ko w any w Poznańskich Z akładach G raficznych im. M . K asprzaka przez m iejscow ą kom isję zakładow ą „S olidarności”. Jednocześnie poznańskiej SB nakazano sukcesywne przekazyw a nie kolejnych n u m eró w m agazynu do W ydziału IV D ep artam en tu III M SW 57. Po n iespełna trzech tygodniach poznańska KW M O p o in fo rm o w ała centralę o sw o ich ustaleniach. D onoszono m .in., że papier do d ru k u m agazynu dostarcza p rze w odniczący Komisji Z akładow ej N S Z Z „Solidarność” w „K asprzaku”, a sam d ru k odbyw a się „z p ełn ą odpłatnością, zgodnie z obow iązującym i taryfam i”, ale „Koszty d ruku pokryw ane są z kasy zw iązkowej Z ak ła d ó w G raficznych, o czym nie w iedzą szeregow i członkow ie »Solidarności«”. In form ow an o też o zasadach k olp o rtażu pism a w regionie58.
Oczywiście obserw ow ano także działalność pozaw ydaw niczą Agencji P raso wej „S olidarności”. Funkcjonariuszy SB zainteresow ała np. przep ro w ad zo n a 28 października 1981 r. ankieta w spraw ie jed nogodzinnego strajku ostrzegaw czego organizow anego przez zw iązek w tym d niu59. Pod koniec listop ad a 1981 r. o d n o to w an o szkolenie dla dziennikarzy zw iązkow ych organizow ane we w sp ó ł pracy ze Stow arzyszeniem D ziennikarzy Polskich60. Śledzono rów nież kon tak ty zagraniczne, k tó re naw iązyw ała lub p ró b o w ała naw iązać agencja. W połow ie października 1981 r. funkcjonariusze M SW inform ow ali o podjętej przez Jacka Pałasińskiego próbie organizacji działu zagranicznego Agencji Prasowej „Solidar ności”61. O d n o to w a n o też zaproszenie członka kolegium „Biuletynu Pism Z w iąz kow ych i Z ak ład o w y ch ” Iw ony R aypert (wraz z M iro sław em C hojeckim i G rze gorzem B ogutą z Niezależnej O ficyny W ydawniczej „N o w a”) do zorganizow ania ekspozycji w ydaw nictw „S olidarności” w Paryżu62.
Oczywiście funkcjonariuszy SB interesow ały też stosunki w ew nątrz Agencji Prasowej „S olidarności”. W aktach zachow ała się następująca ocena z ko ń ca li stopada 1981 r.: „W AS-ie najw iększą rolę odgryw ają H elen a [Łuczywo - G .M .],
56 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna starszego inspektora Wydziału IV D epartam en tu III M SW Adama Treli, 6 XI 1981 r., k. 59.
57 AIPN, 0236/275, cz. 3, Pismo zastępcy naczelnika Wydziału IV D epartam entu III MSW Floria na Uryzaja do naczelnika Wydziału III KW M O w Poznaniu, 25 XI 1981 r., k. 170.
58 Ibidem , Pismo naczelnika Wydziału III KW M O w Poznaniu K. G órnego do naczelnika Wydzia łu IV D epartam entu III MSW, 12 XII 1981 r., k. 171.
59 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna starszego inspektora Wydziału IV D epartam en tu III M SW Adama Treli, 29 X 1981 r., k. 57.
60 Ibidem , Informacja operacyjna starszego inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Adama Treli, 25 XI 1981 r., k. 78.
61 AIPN, 0236/275, cz. 3, Pismo zastępcy naczelnika Wydziału III-2 KS M O Krzysztofa C horko do naczelnika Wydziału IV D epartam entu III MSW, 19 X 1981 r., k. 121.
62 AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III Grze gorza Dzikiewicza, b.d., k. 52.
Joasia [Szczęsna - G .M .] i A nia [D odziuk - G .M .]. W szystkie trzy są pracow ite i p o trafią dokonać n iep ra w d o p o d o b n y ch rzeczy. H . Łuczywo jest b[ardzo] in te ligentna, a po ojcu odziedziczyła zdolności organizacyjne”63. Kilka m iesięcy w cześniej, w m aju 1981 r., o d n o to w an o k o n tak t członków kolegium redakcyjne go w ydaw anego w Lublinie „B iuletynu Inform acyjnego »Solidarności« Regionu Ś rodkow o-W schodniego” z redakcją „Biuletynu Pism Z w iązkow ych i Z a k ła d o w y ch ” w celu zapobieżenia planow an em u strajkow i lubelskiej redakcji. W edług danych SB przedstaw iciele Agencji Prasowej (lub kiero w nictw a związku) mieli zostać oddelegow ani „do rozstrzygnięcia pow stałych spornych sp ra w ”64.
Przy okazji rozpracow ania Agencji Prasowej „Solidarności” Służba B ezpieczeń stw a zdobyw ała też inform acje dotyczące funkcjonow ania innych stru k tu r zw iąz kow ych, np. Komisji Krajowej „Solidarności” czy Z arządu Regionu M azow sze65. 13 grudnia 1981 r. nie oznaczał zakończenia działań Służby Bezpieczeństwa w obec agencji. N adal była ona przedm iotem obserwacji. W edług insp ekto ra Paw ła Bańkowskiego n a początku stycznia 1982 r. m ożna było w yróżnić trzy typy re akcji praco w ników agencji na w prow adzenie stanu w ojennego. H . Łuczywo, J. Szczęsna66, P iotr Łukasiewicz i pięć innych osób ukryło się i było „p raw d o p o
dobnie przew idzianych n a taką okoliczność do organizow ania podziem nego ru chu w ydaw niczego”. Z decydow ana mniejszość zatrud nion ych w agencji w ykaza ła „pełną dezorientację i zaskoczenie, pełną dyspozycyjność w obec w ezw ań SB na ro zm o w y ”. Trzecia grupa prezentow ała postaw ę „przypuszczalnie pozornej dez orientacji” m ającą służyć odsunięciu od siebie ew entualnych podejrzeń, ustaleniu zakresu represji i kierunków działania Służby Bezpieczeństwa.
Część pracow ników Agencji Prasowej „Solidarności” podejrzew ano o w spom a ganie organizującego się podziem ia (do grupy tej zaliczono Tadeusza W ypycha67, B ohdana Bielskiego i M ałgorzatę Pawlicką) i Służba Bezpieczeństwa przeprow adzi ła z nim i rozm ow y operacyjne, które w przypadku części osób związanych z agen cją miały się zakończyć naw iązaniem dialogu operacyjnego68 (M aria Zielińska, Krystyna Gawarska, Ewa Jastrun i inni). O ceniano, że ukrywający się członkow ie
63 Ibidem, Wyciąg z notatki dotyczącej „Ławnika”, 24 XI 1981 r., k. 77.
64 Ibidem, Inform acja operacyjna młodszego inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW M ie czysława Stankiewicza, 21 V 1981 r., k. 15.
65 Zachowały się np. informacje o przebiegu obrad KK N S Z Z „Solidarność” 22 X 1981 r. (AIPN, 0236/275, cz. 4, k. 5 3 -5 6 ), 5 XI 1981 r. (AIPN, 0236/275, cz. 4, k. 58), czy też informacja o reak cjach kierow nictw a Regionu M azowsze w związku ze śmiercią dziennikarza Stanisława Brodzkiego (AIPN, 0236/275, cz. 4, k. 47).
66 Joanna Szczęsna nie przypom ina sobie żadnych przygotow ań na w ypadek w prow adzenia stanu wojennego (Relacja Joanny Szczęsnej z 22 VIII 2005 r. zebrana przez autora).
67 W mieszkaniu Tadeusza Wypycha 14 XII 1981 r. przeprow adzono rewizję, podczas której zare kw irow ano archiw um N T O („Nauka, Technika, O św iata”), czyli inform atora wew nętrznego dla kół N auki, Techniki i Oświaty N S Z Z „Solidarność” Regionu Mazowsze w ydawanego w latach 19 8 0 -1 9 8 1 , w tym kom plet blach powielaczowych oraz klisz num erów pism dotychczas wydanych oraz przygotowanych do druku, a także niedokończony m ateriał dotyczący sytuacji strajkowej (AIPN, 0236/275, cz. 4, Informacja operacyjna inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Adama Treli, 15 XII 1981 r., k. 86).
68 Dialog operacyjny m iał miejsce wtedy, gdy funkcjonariuszowi SB udało nawiązać się bliższy k on takt z figurantem sprawy, osobą podejrzaną, funkcjonariuszem obcej służby itp. w celu osiągnięcia określonych korzyści operacyjnych.
agencji (Łuczywo, Szczęsna) swe dośw iadczenia w działalności w K om itecie O brony R obotników i później w Agencji Prasowej „S olidarności” „będą starały się w ykorzystać w obecnej sytuacji dla w znow ienia w rogiej i nielegalnej działal n ości”. Jednocześnie zauw ażano, że członkow ie redakcji „Tygodnika Solidar n o ść” i Agencji Prasowej „S olidarności”, któ ry ch stan w ojenny zastał po za grani cami kraju, zaangażow ali się w działania mające n a celu pop arcie opozycji w PRL. P rzykładem jest tu zaangażow anie Sew eryna B lum sztajna w działalność K om itetu Solidarności w Paryżu (był jego założycielem ). P onadto, w edłu g Służ by Bezpieczeństwa, Blum sztajn w ziął udział w spotkaniu w G enew ie, podczas któreg o m iało być m .in. rozw ażane podjęcie działań zm ierzających do w strzym a nia pom ocy zagranicznej (głównie żyw nościowej) dla Polski.
D o nowej sytuacji dostosow ano też zadania SB. Jej celem generalnym m iało być „w spieranie i b u dow anie n u rtó w pozytyw nych w »Solidarności«”, natom iast „elim inow anie oraz ko m p ro m ito w an ie elem entó w ekstrem alnych”69.
Oczywiście nie zapom inano o dalszym ro zpracow yw aniu Agencji Prasowej „S olidarności”. 21 stycznia 1982 r. insp ektor B ańkow ski sporządził p ro jek t ra m ow ego planu działań. O ceniał on, że część osób ze środow iska agencji aktyw nie angażuje się w działalność podziem ną, a jako p rzykład po daw ał udział H e le ny Łuczywo, Jo an n y Szczęsnej i M arii Zielińskiej w reaktyw ow aniu „Biuletynu Pism Z w iązkow ych i Z ak ład o w y ch ”. Z a pod staw ow y cel działania SB B ańkow ski u znał „dalsze p ogłębienie ro z p o z n a n ia ” agencji, czem u służyć m iało p o zy skiwanie agentury oraz prow ad zo n e już dialogi operacyjne, um ożliw iające, jak zakładano, zdobyw anie „inform acji w yprzedzających”. Ten sam cel m iało naw ią zyw anie kolejnych dialogów operacyjnych oraz rozm ow y operacyjne, ostrzegaw cze i profilaktyczne. W porozum ieniu z B iurem Śledczym M SW zam ierzano też zbierać m ateriały na potrzeby ew entualnych p o stęp o w ań karnych „przeciw ko osobom działającym na szkodę interesów Polski”70.
C o ciekawe, niespełna m iesiąc później, 17 lutego 1982 r., inny funkcjonariusz rozpracow ujący Agencję Prasow ą „S olidarności”, inspek to r Dzikiewicz, oceniał, iż w pro w adzenie stanu w ojennego zaskoczyło p raco w n ik ó w agencji71. Z naczna część za trud nionych tam osób w zyw anych przez SB zgłaszała się n a rozm ow y i od p o w iad ała na zadaw ane pytania. Dzięki tem u funkcjonariuszom p ro w a d zą cym spraw ę „Jo ck er” udało się poszerzyć dane o praco w n ikach Agencji Prasowej 3 7 2 „S olidarności” i w ykonyw anej przez nich pracy. Później jedn ak osoby, z k tórym i zam ierzano prow adzić dialog operacyjny, zaczęły unikać spotkań, nie zgłaszając
69 AIPN, 0236/276, t. 2, Projekt ram owego planu działań w środowisku publikatorów N SZ Z „So lidarność” o zasięgu ogólnopolskim - Tygodnika „Solidarność” oraz Agencji „Solidarności” , 21 I 1982 r., k. 2 -6 ; AIPN, 0236/275, cz. 3, Informacja inspektora Wydziału IV D epartam entu III MSW Pawła Bańkowskiego dotycząca publikatorów N S Z Z „Solidarność” o zasięgu ogólnopolskim - Ty godnika „Solidarność” i Agencji Prasowej „AS”, 5 I 1982 r., k. 157-161.
70 AIPN, 0236/276, t. 2, Projekt ram owego planu działań w środowisku publikatorów N S Z Z „Soli darność” o zasięgu ogólnopolskim - Tygodnika „Solidarność” i Agencji „Solidarności”, 21 I 1982 r., k. 19-20.
71 W arto w tym miejscu przytoczyć relację W aldemara Kuczyńskiego na tem at atm osfery w agencji w ostatnich godzinach przed w prow adzeniem stanu wojennego: „Zastaję kilka dziewczyn. Jedna z nich w ita mnie pytaniem : »Ty też panikujesz z pow odu ruchów wojska i milicji?«” (J. Holzer, „So
się naw et na urzędow e w ezw ania, w p rzypadku zaś d op ro w ad zen ia n a rozm ow y (przesłuchania) żądały ich p ro to k o ło w an ia. D o p ołow y lutego spo śró d członków redakcji i osób zw iązanych z Agencją Prasow ą „S olidarności” in tern ow an o: M a r k a Kossakow skiego, Iw onę M atuszek, Elżbietę Regulską, Ryszarda R ubinszteina, A ndrzeja Zielińskiego i A ndrzeja Z ozulę. Regulska i R ubinsztein odm ów ili p o d pisania deklaracji lojalności72, a pozostali - w szelkich ro zm ó w i wyjaśnień. W kraju trw ały w tym czasie poszukiw ania Joan n y Szczęsnej i H eleny Łuczywo, przew idzianych przez SB do internow ania.
Z kilkom a kolejnym i osobam i p rzep row adzo no rozm ow y ostrzegawcze z ró ż nym skutkiem . B ohdan Bielski podpisał „lojalkę” i początkow o podjął dialog o p e racyjny, by następnie odm ów ić k o n tak tó w z SB. Ew a Jastru n i M ałgorzata Paw licka rów nież podpisały deklarację lojalności73. Ta pierw sza m iała „zgadzać się na podtrzym anie kontaktu, jednak odm aw iać składania wyjaśnień na interesujące nas [czyli SB - G .M .] tem aty ”, druga zaś odm ów iła prow adzenia rozm ów z funk cjonariuszam i SB. Elżbiecie O lender zapro p o n o w an o w spółpracę i m im o o d m o wy z jej strony zam ierzano kontynuow ać z nią dialog operacyjny. „Lojalkę” p o d pisał rów nież W iesław Uziębło, z w ykorzystania operacyjnego jego osoby zrezygnow ano jednak, uznano bow iem , iż jest „niezrów now ażony psychicznie - nie nadaje się do w ykorzystania operacyjnego”. M aciej W łostow ski m im o p o d pisania deklaracji lojalności był rozpracow yw any w ram ach kw estionariusza ew i dencyjnego. Podobnie było w przypadku M arii Zielińskiej. Tadeusz W ypych p o d pisał co praw d a „lojalkę”, ale „nie w yraził zgody n a ko ntynuow anie dialogu”. K rystyna G aw arska (kasjerka) m iała podjąć dialog z SB, a następnie odm ów ić wszelkich kontaktów , G w ido Z latkes zaś pozostał dalej figurantem kw estio nariu sza ew idencyjnego. Z bierano dane na tem at red ak to r Elżbiety Tries, w stosunku zaś do W ojciecha Jóźw iaka p odjęto „działania u staleniow e”. W w yniku ro zp raco w ania Służba Bezpieczeństwa przeprow adziła przeszukanie w m ieszkaniu W ojcie cha Kamińskiego, gdzie znaleziono m .in. m ateriały w ydrukow ane po w p row ad ze niu stanu w ojennego. Kamińskiego tym czasow o aresztow ano.
Funkcjonariusze SB oceniali, że środow isko Agencji Prasowej „Solidarności” konsoliduje się, a p o n ad to postępuje zgodnie z w ydaną przez opozycję w 1978 r. bro szurą O byw a tel a Służba Bezpieczeństw a, czyli odm aw ia odp ow iadania n a py tania, co pow odow ało, że „pozyskanie źródła bezpośrednio tkw iącego w ro z p ra
cow yw anym środow isku jest bardzo tru d n e ”. D o datko w ą tru dn ość spraw iał fakt 3 7 3 rozpracow yw ania części osób przez K om endę Stołeczną M O , „co przy dalekim
od pożądanego stanie w spółdziałania” z tą jednostką m iało „nie sprzyjać realiza cji zakładanych celów ”. Rozpracow ujący agencję funkcjonariusze W ydziału IV D epartam en tu III M SW zam ierzali zatem typow ać, opracow yw ać i w erbow ać agenturę w śród osób podejrzew anych o zaangażow anie w działalność opozycji.
W ro zpracow aniu Agencji Prasowej „S olidarności” zam ierzano nadal w y ko rzystyw ać w sp ółpracow nika SB o pseudonim ie „M ichał” (charakteryzow anego
72 Deklaracja lojalności (lojalka) - pisemne zobowiązanie do zaprzestania działalności niezależnej w prow adzone w stanie wojennym.
73 M ałgorzata Pawlicka po zwolnieniu z internow ania poinform ow ała kolegów z redakcji o rozm o wach prow adzonych z nią przez funkcjonariuszy SB w ośrodku internow ania (Relacja Joanny Szczę snej z 22 VIII 2005 r. zebrana przez autora).
