DORADZTWO ROLNICZE I JEGO ROLA W ROZWOJU
DZIAALNOCI AGROTURYSTYCZNEJ
Agnieszka Brelik
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Streszczenie. Rozwijanie dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich jest jednym z kierunków zada orodków doradczych, które stymuluj rozwój rolnictwa w gminach przez wskazywanie lokalnie wystpujcych problemów oraz pomoc w ich rozwizywaniu. Doradcy rolniczy wykorzystuj znane im metody owiatowo-doradcze: szkolenia, demon-stracje, wystawy, prezentacje zachcajc rolników do podejmowania dziaalnoci agrotu-rystycznej. Rozwój tej formy turystyki zaley w duej mierze od zaangaowania wadz samorzdowych, instytucji i organizacji dziaajcych na tym obszarze. Celem bada byo okrelenie roli, jak peni instytucje doradcze w rozwoju dziaalnoci agroturystycznej, a take uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywicie orodki doradztwa rolniczego potra rozbudzi lub wspomóc rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej na tere-nach wiejskich.
Sowa kluczowe: doradztwo, agroturystyka, rozwój lokalny
WSTP
Turystyka bdc wielkim biznesem rodzi zapotrzebowanie na dobra i usugi niezbd-ne dla zaspokojenia potrzeb jej uczestników. W praktyce oznacza to zapotrzebowanie na wysiek milionów podmiotów produkcyjnych i usugowych, prac i dochód dla wieku ludzi. Wedug WTTC (World Travel and Tourism Council), turystyka tworzy 11% wia-towego dochodu (PKB) i ma mniej wicej taki sam udzia w zatrudnieniu [Kozak 2009]. W Polsce istnieje ju coraz bogatsza literatura powicona rónym wymiarom i aspektom turystyki, gospodarki turystycznej, przemysu turystycznego. wiadectwem zapotrzebowania na wiedz w tym zakresie s nie tylko publikacje, lecz take dynamicz-ny rozwój ksztacenia kadr dla turystyki.
Przyczyna tego stanu rzeczy to zarówno wzrost zapotrzebowania na usugi turystycz-ne, ale take szukanie sposobów na zdynamizowanie rozwoju kraju, znalezienie nowych moliwoci aktywizacji zarówno orodków wzrostu, jak równie obszarów sabo rozwi-Adres do korespondencji – Corresponding author: Agnieszka Brelik, Zachodniopomorski Uniwer-sytet Technologiczny, Zakad Polityki Gospodarczej i Turystyki, Szczecin, ul. onierska 47, e-mail: agnieszka.brelik@zut.edu.pl
nitych, zacofanych, obcionych ukrytym bezrobociem w rolnictwie i pozbawionych cech, jakie sprzyjaj rozwojowi nowoczesnej, opartej na wiedzy, gospodarki waciwej XXI stuleciu [Kozak 2009].
Gminy wiejskie w Polsce wykazuj znaczne zrónicowanie przestrzenne pod wzgl-dem stopnia rozwoju spoeczno-gospodarczego, struktury sieci osadniczej, stanu infra-struktury spoecznej i technicznej, maj odmienne problemy rozwojowe. Zrónicowanie to wynika z oddziaywania takich czynników, jak: pooenie, ranga i charakter rolnictwa w rozwoju regionu, sytuacja demogra czna, sytuacja na rynku pracy, zasoby terenów wiejskich, aktywno samorzdów i spoecznoci lokalnej, lokalne umiejtnoci i tra-dycje [Sikorska-Wolak 2004]. Rozwój turystyki na obszarach wiejskich jest moliwy, ponad poowa gmin spenia kryteria wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej i posiada warunki sprzyjajce rozwojowi turystyki [Drzewiecki 1995]. Tez t potwierdzaj badania prze-prowadzone przez Milewskiego [2005], które wykazuj, i wszystkie gminy nadmorskie pod wzgldem atrakcyjnoci turystycznej osigny warto TMR1 wysz ni wynosi rednia arytmetyczna dla caej zbiorowoci. Z tego wynika, i wikszo gmin woje-wództwa zachodniopomorskiego (gmin nadmorskich) oraz niektóre gminy z obszarów pojezierza (Drawsko Pomorskie, Zocieniec, Czaplinek, Isko) charakteryzuje rozwinita infrastruktura turystyczna (tab. 1).
1TMR – taksonomiczny miernik rozwoju, zaproponowany przez Z. Hellwiga, umoliwiajcy
ana-liz porównawcz obiektów przestrzennych. Miernik to wielko syntetyczna, bdca wypadkow wszystkich analizowanych zmiennych i pozwalajca na uporzdkowanie obiektów w zalenoci od ich odlegoci od pewnego, sztucznie skonstruowanego wzorca rozwoju.
Tabela 1. Atrakcyjno turystyczna gmin pasa nadmorskiego i Pojezierza Drawskiego w woj. zachodniopomorskim
Table 1. Attractiveness of tourist coastal strip and Drawskie lake districts in Western Pomeranian province Gminy i rejony turystyczne TMR Miejsce w rankingu Gminy i rejony turystyczne TMR Miejsce w rankingu
Pas nadmorski 0,259 Pojezierze Drawskie 0,129
Rewal 0,641 1 Biay Bór 0,111 76
Dziwnów 0,412 2 Szczecinek m. 0,194 7
Mielno 0,335 3 Szczecinek 0,118 62
winoujcie 0,178 10 Borne Sulinowo 0,126 40
Midzyzdroje 0,276 5 Czaplinek 0,134 27
Wolin 0,141 23 Zocieniec 0,138 24
Dziwnów 0,412 2 Ostrowice 0,100 102
Trzebiatów 0,156 18 Drawsko Pomorskie 0,134 28
Koobrzeg 0,251 6 Wgorzyno 0,121 52
Ustronie Morskie 0,308 4 Isko 0,146 20
Darowo m. 0,169 15 Dobrzany 0,113 73
Darowo 0,176 13 Chociwel 0,123 47
Postomino 0,144 21 Marianowo 0,116 66
ródo: D. Milewski, 2005. Regionalne ukierunkowania rozwoju turystyki na przykadzie województwa zachodniopomorskiego, Uniwersytet Szczeciski, Rozprawy i Studia T. (DXCII) 518, s. 135.
Source: D. Milewski, 2005. Regional directing of tourism development on example of the western Pomeranian province, University of Szczecin, Debates and Studies T. (DXCII) 518, p. 135.
W gminach o szczególnych walorach turystycznych istnieje potrzeba wyznaczenia obszarów, które dziki inwestycjom w sektorze turystycznym mogyby w przyszoci sta si obszarami atrakcyjnymi turystycznie. Stopie rozwoju (okrelony redni aryt-metyczn TMR dla gmin z danego obszaru) wyodrbnionych terenów turystycznych wo-jewództwa zachodniopomorskiego w poszczególnych dziaach wpywajcych na atrak-cyjno turystyczn przedstawiono w tabeli 2.
Wikszo gmin pooonych w wyodrbnionych rejonach turystycznych wymaga inwestycji w zakresie infrastruktury, usug, dostpnoci transportu czy bazy gastrono-micznej, dowodzi tego warto TMR uzyskiwana zarówno przez gminy nadmorskie, jak i obszarów pojeziernych. Kompleksowe planowanie dziaania gminy, umiejtne wyko-rzystywanie zasobów spoeczno-demogra cznych, ekonomicznych i przyrodniczych przyczynia si do rozwoju terenów wiejskich, w szczególnoci form pozarolniczych, do których zaliczamy agroturystyk. Jest ona propozycj konkurencyjn wobec innych form turystyki, ale take innych przykadów przedsibiorczoci.
METODYKA BADA
Celem bada byo uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy rzeczywicie orodki do-radztwa rolniczego potra rozbudzi lub wspomóc rozwój pozarolniczej dziaalnoci gospodarki na terenach wiejskich. Badania przeprowadzono w gminie Czaplinek w 2009 roku wród 30 rolników wiadczcych usugi agroturystyczne. Respondentów do badania dobierano w sposób celowy, badaniami objto wszystkie zarejestrowane w gminie kwa-tery agroturystyczne. Narzdziem badawczym by kwestionariusz ankietowy zawierajcy 20 pyta zamknitych, materiay ródowe posuyy do zebrania ogólnych danych do-Tabela 2. rednie wartoci TMR dla pasa nadmorskiego i Pojezierza Drawskiego wedug dziaów
charakteryzujcych atrakcyjno turystyczn
Table 2. Average values TMR for seaside and Drawskie lake district according to sections characterizing tourism attractiveness
Wyszczególnienie Pas nadmorski Pojezierze Drawskie
Walory turystyczne 0,232 0,193
Baza noclegowa 0,360 0,173
Baza gastronomiczna i uzupeniajca 0,299 0,177
Dostpno transportowa 0,266 0,268
Stan rodowiska naturalnego 0,572 0,531
Ochrona rodowiska naturalnego 0,508 0,328
Infrastruktura usugowa 0,279 0,150
Infrastruktura techniczna 0,221 0,115
Atrakcyjno turystyczna 0,259 0,129
ródo: Opracowanie wasne na podstawie D. Milewski, 2005. Regionalne ukierunkowania rozwoju turystyki na przykadzie województwa zachodniopomorskiego, Uniwersytet Szczeciski, Rozprawy i Studia T. (DXCII) 518, s. 135.
Source: Own calculation based on D. Milewski, 2005. Regional directing of tourism development on example of western Pomeranian province, University of Szczecin, Debates and Studies T. (DXCII) 518, p. 135.
tyczcych dziaalnoci agroturystycznej badanych gospodarstw, a take do oceny dzia-alnoci orodków doradztwa rolniczego. Wywiad niesformalizowany zastosowano dla uzyskania dodatkowych informacji nieujtych w kwestionariuszu ankiety.
WYNIKI BADA
Koncentracj obiektów turystyki wiejskiej najczciej dostrzega si na obszarach pojeziernych i nadmorskich. Rozkwit tej formy turystyki przypad na lata 90. W ODR Baszkowice i ODR Koszalin zaczto wówczas propagowa przedsibiorczo pozarolni-cz wród mieszkaców wsi. Oddziay te prowadziy dziaalno szkoleniow i doradpozarolni-cz z zakresu promocji i dystrybucji oferty turystycznej wsi.
Spoeczno-demogra czna charakterystyka badanych wacicieli gospodarstw agrotu-rystycznych wskazuje, i 42% respondentów miao wyksztacenie rednie, 29,2% zawo-dowe, wysze 14,8% i podstawowe 13%. Pod wzgldem wieku rolnicy charakteryzowali si nastpujco: 20–30 lat – 30%, 31–40 lat – 47%, 41–50 lat – 23%. Najliczniejsz grup bya grupa reprezentowana przez gospodarstwa w przedziale 5–10 ha (46,5%) i powy-ej 10 ha (31,3%). Wród gospodarstw domowych przewaay rodziny 4- i 3-osobowe, odpowiednio 36,7 i 32,3%. Na polskiej wsi wystpuje niedobór osób z kwali kacjami umoliwiajcymi podejmowanie dziaa przedsibiorczych.
Orodki doradztwa rolniczego stanowi gówne ogniwo przekazujce informacje midzy administracj rzdow, placówkami naukowymi i innymi organizacjami rolni-czymi a rolnikami. Potwierdzaj t tez badania, z których wynika, i prawie poowa respondentów (48,8%) pomocy w rozwizywaniu problemów szukaa w ODR, 19,3% w rmach zwizanych z rolnictwem, a 8,6% w literaturze fachowej. Problemy te zwi-zane byy z chci uzyskania informacji na temat pozyskiwania rodków nansowych (43%), pomocy w promocji gospodarstw agroturystycznych 32,7% i w sporzdzaniu biznesplanów (24,3%). Wikszo ankietowanych (96,3%) wykazywaa due zaintereso-wanie funkcjonozaintereso-waniem gospodarstw agroturystycznych w krajach zachodnich, gównie Niemiec, Dani i Austrii.
Na zasób wiedzy orodków doradztwa rolniczego niezbdny do skutecznego wype-niania misji publicznej skadaj si rónego rodzaju informacje, np.: polityka pastwa wobec wsi i rolnictwa, opinie rolników o potrzebach doradczych, programy i plany roz-woju wsi i jej otoczenia, dane o sytuacji na rynkach rolnych, informacje statystyczne o rolnictwie i wsi niezbdne do programowania zada, które w wyniku istniejcych uwarunkowa ekonomicznych wykraczaj daleko poza kwesti efektywnoci produkcji rolnej, dotykajc problemów restrukturyzacji gospodarstw rolniczych, jak i caoksztatu gospodarki ywnociowej oraz wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
Pomoc ze strony orodków doradztwa powinna dotyczy wszystkich etapów dziaal-noci turystycznej w gospodarstwie rolnym, przede wszystkim tych dziaa, które spra-wiaj rolnikom najwicej trudnoci. Dlatego te istnieje nieodzowna potrzeba udzielania pomocy na etapie: podejmowania decyzji o podjciu dziaalnoci, przygotowania do uru-chomienia dziaalnoci, realizacji decyzji cznie z ocen jej korzystnoci i uytecznoci oraz na etapie doskonalenia dziaalnoci [Krzyanowska 2009]. Baza agroturystyczna w Polsce systematycznie rozwija si, jednake wzrost ilociowy nie jest w peni poczony
z popraw jakoci oraz zrónicowaniem oferty. W tej kwestii konieczne jest wspódzia-anie podmiotów, które maj wpyw na rozwój i funkcjonowanie bazy agroturystycznej. Mieszkacy wsi, w tym rolnicy, nie maj zwykle dostatecznych zasobów nansowych i dlatego te musz korzysta z pomocy (zwaszcza z kredytów). Pomoc taka powinna by rozwijana w ramach polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich, ale w kon-kretnych ukadach lokalnych, biorcych pod uwag posiadane zasoby, instytucje dziaa-jce w rodowisku wiejskim (np. stowarzyszenia agroturystyczne) oraz program rozwoju regionalnego i lokalnego, uwzgldniajcy powstanie zwizków gmin agroturystycznych. Dlatego te instytucje doradcze powinny sta si instytucjami bardziej zorientowany-mi na odbiorc, opracowujc strategie suce okrelaniu potrzeb swych potencjalnych klientów. W zwizku z tym istnieje potrzeba monitorowania i badania tyche potrzeb.
Sukces przedsiwzicia agroturystycznego zaley równie w duej mierze od kwali- kacji i zaangaowania ludzi, którzy maj motywacj do podjcia tego typu dziaalnoci. Istotnym czynnikiem uruchamiania i rozwijania produktu agroturystycznego s zatem zasoby ludzkie, czyli ludzie i ich kompetencje [Kutkowska 2007]. Rodzina wiejska staje si kapitaem zabezpieczajcym dziaania w podejmowaniu biznesu agroturystycznego.
Wród motywów, jakie skoniy ankietowanych do zajcia si agroturyzmem, najcz-ciej wymienianym byy: ch uzyskania dodatkowego dochodu (34%), nawizywanie kontaktów midzyludzkich (24%), ch wykorzystania wolnych pomieszcze (15%) oraz wykorzystanie zasobów pracy (13%); 14% respondentów wskazao, i rozpoczli oni dziaalno za namow doradców z regionalnych orodków doradztwa rolniczego.
W badanych gospodarstwach rozpoczcie i prowadzenie dziaalnoci agroturystycz-nej ankietowani nansowali gównie ze rodków wasnych (54,5%). Z kapitaów obcych korzystao na zasadzie poyczek od znajomych 17,3%, a z kredytów preferencyjnych 18,2%; cz respondentów (10%) czya rodki wasne z kredytowaniem.
Porównujc inwestycje, które ju zostay wykonane, z tymi, które w cigu najbli-szych lat bd realizowane, mona zauway powoln zmian w kierunku nansowania rozwoju inwestycji w gospodarstwie. Mimo e nadal podstaw stanowi biece do-chody (u wszystkich ankietowanych) i oszczdnoci (u 54,5% ankietowanych), to jed-nak dodatkowe moliwoci nansowania upatruj oni coraz czciej w kapitale obcym, a zwaszcza w pomocy z zagranicy (30,5%) oraz w kredytach preferencyjnych (15%). Gdyby pojawiy si nowe moliwoci inwestowania na rynku, 38,5% gospodarstw raczej zostaoby przy dotychczasowym pro lu, przygldajc si jednak nowym moliwociom. To niewtpliwie najbezpieczniejsze rozwizanie, nie angauje si adnych rodków, nie ma ryzyka. Znaczna cz gospodarstw (46,2%) postanowiaby jednak rozpocz nowe przedsiwzicie z niewielk bd znaczn czci swego kapitau.
WNIOSKI
Rozwój obszarów wiejskich nastpuje midzy innymi dziki wzrostowi popularnoci turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki. Aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich stanowi kierunek tworzenia dodatkowych korzyci z tej formy dziaalnoci.
Wyniki bada potwierdzaj, i gospodarstwa agroturystyczne potrzebuj wsparcia od orodków doradztwa rolniczego w zakresie dostosowywania do zmieniajcych si
kierunków dziaalnoci, uzupeniania dochodów rolniczych dodatkowymi dochodami z dziaalnoci pozarolniczej i przestawiania si z gównego róda dochodów, jakim jest praca w gospodarstwie, na uzupeniajce zatrudnienie poza rolnictwem. Dziki pomo-cy tych instytucji oraz zaangaowaniu wacicieli agroturystyka moe w istotny sposób wpyn na rozwój gmin wiejskich i zwikszenie dochodów tej grupy spoecznej. Nie-wtpliwie konieczne jest zaangaowanie samorzdów gospodarczych, turystycznych, agroturystycznych oraz rónego rodzaju stowarzysze i organizacji dziaajcych na wsi w udzielanie pomocy, niezbdnej do tworzenia i rozwoju tych gospodarstw. Aktywno mieszkaców w zakresie podejmowania dziaalnoci turystycznej rozbudzana jest przez dziaania ODR, których zadaniem jest przede wszystkim przygotowanie gospodarstw do podjcia oraz rozszerzenia dziaalnoci turystycznej; udzielanie wszelkiej konsultacji i pomocy przy promocji, okrelaniu standardu usug czy przygotowaniu produktu tury-stycznego wysokiej jakoci.
Wykorzystujc dostpne zaplecze w postaci dowiadczonych doradców i miejsc szko-leniowych, doradztwo stao si jednym z podstawowych róde informacji dla rolników podejmujcych rozwój tej formy aktywnoci na obszarach wiejskich.
PIMIENNICTWO
Drygas M., Kania J., 2001. Kierunki rozwoju doradztwa rolniczego w Polsce, Polska Akademia Nauk, Warszawa, 21.
Drzewiecki M., 1995. Agroturystyka. Instytut Wydawniczy wiadectwo, Bydgoszcz.
Kozak M., 2009. Turystyka i polityka turystyczna a rozwój: midzy starym a nowym paradygma-tem, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, 9.
Kutkowska B., 2007. Wdraanie koncepcji zrównowaonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiej-skich w Sudetach. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Warszawa 2007, Studia i Monogra e, 54.
Krzyanowska K., 2009. Doradztwo rolnicze jako czynnik stymulujcy rozwój gospodarstw agro-turystycznych. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów i Agrobiznesu, Tom XI, Zeszyt 5, Warszawa-Pozna-Olsztyn, 189–194.
Milewski D., 2005. Regionalne ukierunkowania rozwoju turystyki na przykadzie województwa zachodniopomorskiego, Uniwersytet Szczeciski, Rozprawy i Studia T. (DXCII) 518, 135.
Sikorska-Wolak I., 2004. Rozwój lokalny jako wielowymiarowe zjawisko spoeczno-gospodarcze. [w:] Turystyka w rozwoju lokalnym. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 9–21.
AGRICULTURAL ADVISORY AND ITS ROLE IN AGRITOURISM ACTIVITY DEVELOPMENT
Abstract. Development of economic activity in rural areas is one of the main tasks of agri-cultural advisory centers. They stimulate agriagri-cultural development by indicating some local problems and helping with solving them. Agricultural advisors organize and lead trainings, demonstrations, expositions, presentations, etc. that encourage farmers to start their own
agritourism activity. Development of this form of tourism mainly depends on local autho-rities and organizations of the region. The main aim of the research was to present the role of agricultural advisory centres in developing agritourism activity. Moreover, the author tried to nd answer for the question: may agriculture advisory centers be able to support non-agricultural activity in rural areas?
Key words: agricultural advising, agritourism, local development
