Sprawozdanie z konferencji naukowej „W kręgu średniowiecznej etyki”

Magdalena Płotka

Sprawozdanie z konferencji

naukowej „W kręgu średniowiecznej

etyki”

Rocznik Tomistyczny 4, 293-296

Magdalena Płotka

Sprawozdanie z konferencji naukowej

„W kręgu średniowiecznej etyki”

W dniu 24 kwietnia 2014 roku na Wy-dziale Filozofii Chrześcijańskiej UKSW odbyła się konferencja naukowa „W krę-gu średniowiecznej etyki”. Było to ko-lejne przedsięwzięcie naukowe, organi-zowane przez Katedrę Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej oraz Ka-tedrę Historii Filozofii Polskiej UKSW, mające na celu spotkanie i umożliwienie dyskusji historykom i badaczom filozo-fii średniowiecznej. Tym razem tematy-ka konferencji objęła szeroko rozumia-ną myśl z zakresu średniowiecznej filozofii moralnej. W części plenarnej zaplanowano dwie sekcje. Pierwszą mo-derował dr Michał Zembrzuski (UKSW), drugą zaś – prof. Artur An-drzejuk. Jako pierwsza wystąpiła dr Magdalena Płotka (UKSW), która przedstawiła referat pt. Krakowski

pro-jekt naturalizacji etyki. W swoim

wystą-pieniu dr Płotka próbowała pokazać ro-lę, jaką odegrała burydanowska filozofia naturalna w opracowanej w piętnasto-wiecznym Krakowie filozofii moralnej.

Następnie wystąpił dr Michał Głowala (UWr), którego wystąpienie pt.

Indywi-duacja aktów woli a dobro i zło moralne. Św. Tomasz z Akwinu a Grzegorz z Rimi-ni dotyczyło kwestii sposobów, na jakie

metafizyczne rozstrzygnięcia na temat aktów woli i sprawności mogą przekła-dać się etyczne rozstrzygnięcia dotyczą-ce dobra i zła moralnego. W charakte-rze przykładu dr Głowala przywołał polemikę Grzegorza z Rimini z Toma-szem z Akwinu w sprawie aktów woli – analizowaną u Jana Kapreola.

Następne dwa referaty dotyczyły ety-ki Piotra Abelarda. Dr Wojciech Wciór-ka (UW) przedstawił referat pt.

Rozróż-nienie między wolą a przyzwoleniem w „Etyce” Abelarda. W swoim

wystąpie-niu analizował obecną u Abelarda róż-nicę między voluntas (wolą, chęcią) a consensus (przyzwoleniem, zgodą). Rozróżnienie to zostało wykorzystane przez Abelarda – jak przekonywał Pre-legent – do wyjaśnienia zagadnienia grzechu „dobrowolnego” (voluntarium).

Magdalena Płotka

Abelard przyznawał, że jednym z moż-liwych wyjaśnień tego określenia jest fakt, że każdy grzech „wynika z jakiejś chęci” (ex aliqua procedit uoluntate). Z ko-lei dr Konrad Szocik (UJ) przedstawił w referat pt. Zagadnienie

odpowiedzial-ności moralnej w etyce Piotra Abelarda.

Ce-lem jego wystąpienia było zwrócenie uwagi na Abelardowską koncepcję etycz-ną przypisującą nadrzędetycz-ną wagę pojęciu intencjonalności i wiążącą intencjonal-ność z pojęciem odpowiedzialności mo-ralnej.

Ostatni referat w tej części obrad, zatytułowany Dwojaka jest natura

czło-wieka. Zadziwiające polityczne argu-menty Dantego Alighieri wygłosił ks. dr

hab. Jacek Grzybowski (UKSW). Do-tyczył on metafizycznej koncepcji czło-wieka, jaką Dante zakładał w opraco-waniu argumentów na rzecz rozdziału Kościoła i państwa. Po wygłoszeniu przez ks. Grzybowskiego referatu na-stąpiła dyskusja, a po niej krótka prze-rwa na kawę.

Po przerwie jako pierwszy wystąpił dr Michał Zembrzuski, który wygłosił referat pt. „Imperium” jako akt rozumu –

wydawanie i słuchanie rozkazów według Tomasza z Akwinu. Kolejno wystąpił dr

Andrzej M. Nowik z referatem pt.

Re-fleksja etyczna nad męczeństwem ks. Mar-cina Baryczki, w którym analizował

za-gadnienia moralne na tle niezwykle ciekawie przedstawionej historii Polski czasów Kazimierza Wielkiego. Następ-nie swój referat – Gnosis jako droga do

szczęścia według Klemensa Aleksandryj-skiego przedstawił ks. dr Adam

Filipo-wicz (UKSW), ostatnim zaś prelegen-tem tej sesji był ks. prof. dr hab. Tomasz Stępień (UKSW), który przedstawił

re-ferat pt. „Nisi credideritis, non intelligetis”

– wiara jako droga do zrozumienia w tek-stach św. Augustyna.

Po przerwie obiadowej kontynuowa-no obrady w dwóch rówkontynuowa-noległych sek-cjach. Pierwszą, którą prowadził lic. Bartosz Owczarek (UKSW), zainaugu-rował dr Rafał Tichy (UW), którego wystąpienie nosiło tytuł Rola pokory na

drodze samopoznania w nauczaniu Ber-narda z Clairvaux. Następnie wystąpiła

mgr Karolina Ćwik (UKSW) z refera-tem pt. Czy św. Tomasz był

eudajmoni-stą? Trzecią prelegentką w tej sekcji

by-ła mgr Barbara Żmuda (UP JPII), która przedstawiła temat Nakaz miłości

bliź-niego jako norma etyczna Augustyna z Hip-pony i Tomasza z Akwinu. W swoim

re-feracie przedstawiła miłość bliźniego jako normę etyczną, która wedle teorii obu filozofów prowadzi do szczęścia człowieka, czyli dobra. Ponadto Prele-gentka przedstawiła ciekawą analizę problemu zasięgu miłości do bliźniego, jej granic i możliwości (czy można ko-chać wszystkich ludzi?).

Dwa ostatnie referaty dotyczyły filo-zofii tomistycznej: dr Izabella Andrze-juk (WSKPiSM) w referacie

Arystote-lizm czy tomizm. Spór o charakter wykładu etyki w Komentarzu św. Toma-sza do „Etyki nikomachejskiej” Arystotele-sa porównała oryginalne dzieło

Stagiry-ty oraz Tomaszowy komentarz oraz analizowała zależność tego ostatniego od traktatu Arystotelesa. Z kolei dr An-na Kazimierczak-Kucharska (UKSW) zajęła się etycznymi podstawami zagad-nień ekonomicznych u Doktora Aniel-skiego, które objaśniła w referacie zaty-tułowanym Oszustwo handlowe w ujęciu

Sprawozdanie z konferencji naukowej „W kręgu średniowiecznej etyki”

Po przerwie prowadzenie sekcji obję-ła dr Magdalena Płotka. Tematyka dwóch pierwszych referatów dotyczyła filozofii moralnej św. Augustyna. Kata-rzyna Waliczek (UJ) w swoim referacie pt. Prawda czy droga do Prawdy? Pojęcie

szczęścia we wczesnych dialogach św. Au-gustyna poddała analizie pojęcie

szczę-ścia, którym Augustyn posługuje się w swoich wczesnych pracach, a które jest jednym z kluczowych terminów. Ponad-to podkreśliła, że Augustiańska koncep-cja szczęścia różni się od ujęć współcze-snych. O ile we współcześnie uprawianej filozofii widzi się cel filozofii w rozwa-żaniu „pytań”, a nie problemów, o tyle zmagania Augustyna ze sceptycyzmem wydają się szczególnie aktualne dzisiaj, „gdy każdą próbę jednoznacznej

odpo-wiedzi na pytanie o Prawdę oskarża się o dogmatyzm lub też o zapędy totalitar-ne”. Następnie koncepcję czasu w ujęciu św. Augustyna przedstawiła mgr Moni-ka Proszak (UJ); jej wystąpienie nosiło tytuł Właściwe odniesienie do czasu jako

właściwy sposób życia człowieka. Filozo-fia św. Augustyna. W swoim

wystąpie-niu mgr Proszak argumentowała na rzecz tezy, że właściwe odniesienie czło-wieka do czasu może stanowić określe-nie właściwego sposobu egzystencji czło-wieka. Dodatkowo wskazała związek między przyjmowaną przez Augustyna koncepcją człowieka, czasowością oraz jego odpowiedzią na podstawowe pyta-nie etyczne, „jak rozporządzić swoim ży-ciem”. Ostatni w sekcji referat pt.

Sumie-nie i prasumieSumie-nie w filozofii moralnej św. Tomasza z Akwinu wygłosił prof. Artur

Andrzejuk. Profesor przedstawił kon-cepcję sumienia i prasumienia, ich rela-cję z innymi władzami oraz funkrela-cję,

ja-ką pełnią w życiu moralnym człowieka. Sekcję, której obrady toczyły się rów-nolegle, a która gromadziła badaczy zaj-mujących się średniowieczną problema-tyką wolnej woli, prowadził dr Konrad Szocik. Pierwszym prelegentem był dr Marcin Trepczyński (UW), który w re-feracie Wolna wola w ujęciu Roberta

Gros-seteste przedstawił główne problemy

do-tyczące zagadnienia wolnej woli, jakie stawia Grosseteste w De libero arbitrio, oraz najważniejsze podane przezeń roz-wiązania. Dr Trepczyński zwrócił uwa-gę słuchaczy na zagadnienie stopniowa-nia wolności, różnej u człowieka, anioła i Boga, a także na analizowane przez an-gielskiego teologa różne jej rodzaje. Na sam koniec Prelegent – za Grossetestem – sformułował serię pytań o źródła „ru-chu” i działania wolnej woli. Jako druga wystąpiła mgr Dorota Zapisek (UKSW), która także podjęła tematykę wolnej wo-li, lecz w ujęciu św. Tomasza z Akwinu. W referacie zatytułowanym „Liberum

iu-dicium” jako przyczyna wolnego działania człowieka w ujęciu św. Tomasza z Akwi-nu zwracała uwagę na racjonalne

pod-stawy wolności oraz działań woli u Akwinaty. Podobną problematykę podjęła również mgr Iwona Solecka -Karczewska, która w referacie pt.

Obro-na wolności woli w obliczu wszechwiedzy Boga na temat przyszłych zdarzeń przy-godnych w „Summa theologiae” Tomasza z Akwinu broniła za Tomaszem

wolno-ści woli człowieka w kontekwolno-ście futura

contingentia.

Kolejne dwa referaty poświęcone by-ły filozofii moralnej Jana Burydana. Lic. Anna Maria Szczepaniak w referacie pt.

Koncepcja woli w komentarzu Jana Bury-dana do „Etyki nikomachejskiej”

wyjaśni-ła koncepcję niezdeterminowania woli oraz jej działania, natomiast lic. Magda-lena Saganek przedstawiła burydanow-ski komentarz do Etyki nikomachejburydanow-skiej na szerszym tle komentowania dzieła Arystotelesa w średniowieczu oraz pró-bowała wyjaśnić specyfikę komentarza czternastowiecznego nominalisty.

Po wygłoszeniu referatów przez wszystkich prelegentów odbyła się nie-zwykle interesująca dyskusja.

Ostatnią sekcję obejmującą dwa wy-stąpienia moderowała Dorota Zapisek. Jako pierwsza wystąpiła mgr Anna Kraj-ska, która przedstawiła referat pt.

Pro-blematyka „Quaestio disputata de natione et statu civili” Jacka Woronieckiego. W swoim

wystąpieniu mgr Krajska zaprezentowa-ła strukturę i problematykę ciekawego i mało znanego tekstu Woronieckiego.

Tekst został napisany w 1926 roku po ła-cinie, w formie scholastycznych kwestii dyskutowanych. Woroniecki prezentuje w nim swoje poglądy dotyczące narodu i państwa osadzając je w dość nietypo-wym kontekście, mianowicie rozważań dotyczących moralności. Drugim prele-gentem był mgr Piotr Kołodziejczyk (UW), który zajął się zagadnieniami ekonomicznymi w ujęciu Mikołaja Oresme. W referacie pt. Etyczny wymiar

ekonomii w „De moneta” Mikołaja z Oresme

przedstawił jedną z wcześniejszych, kom-pleksowych teorii bicia pieniądza w śre-dniowieczu oraz obostrzeń, jakie mogą wynikać z manipulowania monetą zarówno w oderwaniu od realnego to-waru, jak i prawdziwego stosunku wartości.