Szczepan W. Ślaga
Biologhumanista z VilleDawray
-Jean Rostand (1894—1977)
Studia Philosophiae Christianae 16/1, 179-183
S tu d ia P h ilo s o p h ia e C h r is tia n a e A T K 16(1980)1
z
z a g a d n i e ń f i l o z o f i i p r z y r o d y S Z C Z E P A N . W. Ś L A G A BIOLO G — H U M A N IS T A Z V IL L E -D A V R A Y JE A N R O ST A N D (1894—1977) D n ia 4 w rz e ś n ia 1977 r. z m a r ł J e a n C y ru s R o s ta n d , u c z o n y f r a n c u sk i, u w a ż a n y za je d n e g o z n a jw ię k s z y c h b io lo g ó w i z a ra z e m h u m a n is tó w n a s z y c h czasów . W m n ie js z y m s z k ic u w s p o m n ie n io w y m p r z e d s ta w io n e z o s ta n ą n ie k tó r e f a k ty z ży cia R o s ta n d a i w a ż n ie js z e o s ią g n ię c ia w z a k re s ie n a u k b io lo g ic z n y c h o ra z p rz e d s ta w io n e b ę d ą w ie lo r a k ie z a in te r e s o w a n ia n a u k o w e , w szczeg ó ln o ści d o ty c z ą c e h is to r ii n a u k p rz y r.o d n c z y c h i p o p u la r y z a c ji o sią g n ię ć n a u k o w y c h .J e a n R o s ta n d u ro d z ił się w P a r y ż u 30 p a ź d z ie r n ik a 1894 rok.u. Je g o o jc ie c E d m u n d R o s ta n d ( + 1918) b y ł p o e tą i d r a m a tu r g ie m , c z ło n k ie m A k a d e m ii F r a n c u s k ie j, a u to r e m m i n . C y ra n o d e B e rg e ra c , L ’A ig lo n , C h a n te c le r c ; p o d o b n ie m a t k a R o se m o n d e G é r a r d ( + 1953) i s ta r s z y b r a t M a u ry c y ( + 1968) p o z o s ta w ili po so b ie z b io ry p o e z ji i p o w ieści. R o d z i n a R o s ta n d ó w w 1900 r. p rz e n o s i się do C a m b o w P ir e n e ja c h , s k ą d w 1922 r. p o w ra c a o s ie d la ją c się n a s ta łe p o d P a r y ż e m w p o s ia d ło ś c i V ille -d ’A W ay . W m ię d z y c z a s ie J e a n R o s ta n d p rz e b y w a o k re s o w o w P a r y ż u s tu d iu ją c n a S o rb o n ie filo z o fię , b io c h e m ię , g e n e ty k ę . P o u z y s k a n iu lic e n c ja tu w 1914 r. ro z p o c z y n a b a d a n ia w la b o r a to r iu m H . V in c e n - t a i M. C a u lle r y ’ego. P r z e d m io te m jeg o p r a c i p ie r w s z y c h d o n ie s ie ń n a u k o w y c h w T o w a r z y s tw ie B io lo g ic z n y m (1924) są b a d a n ia n a d c y k le m ro z w o jo w y m la r w o w a d ó w o ra z n a d ro z w o je m j a j ża b y . W V il- le - d ’ A V ray, g d z ie p rz e b y w a a ż do ś m ie rc i, u rz ą d z a s w o je la b o r a to r iu m i b ib lio te k ę , o d d a ją c się c a łk o w ic ie p r a c y n a u k o w e j i lite r a c k ie j.
W 1959 z o s ta je p o w o ła n y do A k a d e m ii F r a n c u s k ie j, je s t je d n o c z e ś n ie c z ło n k ie m C e n tr e I n te r n a tio n a le de S y n th è s e i w ic e p rz e w o d n ic z ą c y m C o m ité N a tio n a l d ’ H is to ir e e t de P h ilo s o p h ie d e s S c ie n c e s. W u z n a n iu z a s łu g za s w ą d z ia ła ln o ś ć b a d a w c z ą i p o p u la r y z a to r s k ą o tr z y m u je l i c z n e n a g r o d y n a u k o w e i lite r a c k ie .
B o g a tą i r ó ż n o te m a ty c z n ą s p u ś c iz n ę J e a n a R o s ta n d a m o ż n a p o d z ie lić, id ą c za P . C h. B lin e m , n a p ię ć g r u p , p r z e d s ta w ia ją c w k a ż d e j w a ż n ie js z e p u b lik a c je o ra z p o d e jm o w a n e z a g a d n ie n ia .
1. P r a c e l i t e r a c k i e . P rz e m o ż n y w ipływ ś ro d o w is k a ro d z in n e g o s p r a w ił, ż e n ie z a le ż n ie od z a in te r e s o w a ń p rz y r o d n ic z y c h p ie r w s z e p r a c e R o s ta n d a z a lic z a ją się do p is a r s t w a lite r a c k ie g o . M a o no w y r a ź n ie c h a r a k t e r s p o łe c z n o -p o lity c z n y i p sy c h o lo g ic z n y , n ie je d n o k r o tn ie o a k c e n ta c h s a ty ry c z n y c h . P o c z ą w sz y od L e R e to u r (les p a u v r e s (1919 — p is a n e p o d p s e u d o n im e m J e a n S o k o ri), L a L o i d es r ic h e s (1920), P e n
-d a n t q u ’on s o u ffr e e n co re (1921), L e s F a m ilio te s e t a u tr e s essa is -de m is tiq u e b o u rg e o ise (1925), p o p rz e z S c ie n c e fa u s s e e t fa u s s e s scie n c e s (1958) czy H o m m e s d ’a u tr e fo is e t d ’a u jo u r d ’h u i (1966) a ż do o s ta tn ic h p u b li k a c ji w y s tę p u je p rz e c iw n ie r ó w n o ś c i i n ie s p ra w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j, p rz e c iw k o w o jn ie , m o r a ln o ś c i b u r ż u a z y jn e j, z a jm u je się p r o b le m a m i m a łż e ń s tw a , ro d z in y , w y c h o w a n ia , c ie r p ie n ia , s a m o tn o ś c i itp.
2. B i o l o g i c z n e p r a c e b a d a w c z e . W e w s tę p ie do k s ią ż k i L ’H o m m e (1962) R o s ta n d n a p is a ł, że b io lo g ia s ta ła stię n a u k ą n ie z b ę d n ą w r o z s trz y g a n iu w s z y s tk ic h lu d z k ic h p ro b le m ó w : s p o łe c z n y c h , m o r a l n y c h , filo z o fic z n y c h . S tw ie r d z e n ie to p o p rz e z d łu g o le tn ie d o ś w ia d c z e n ie b a d a w c z e z d a je się się g a ć aż do w c z e s n y c h la t m ło d z ie ń c z y c h , k ie d y to R o s ta n d r o z c z y ty w a ł się w p r a c a c h J. H . F a b r e ’a , Cl. B e r n a r d a , D a rw in a , E. H a e c k e la , F. L e D a n te c a i in n y c h . W 1920 r. ro z p o c z y n a b a d a n ia n a d p a s o ż y tn ic tw e m m u c h n a p e w n y m g a tu n k u m ię c z a k a , z a j m u je się te ż b a d a n ie m in n y c h o w ad ó w . G łó w n y m o b ie k te m jeg o d a l szy ch p r a c s t a ją się ża b y . P ro w a d z i b a d a n ia n a d p a rte n o g e n e z a (s z tu c z n y m d z ie w o ró d z tw e m ) ż a b s tw ie r d z a ją c u n ie k tó r y c h o s o b n ik ó w o d c h y le n ia w lic z b ie p a lc ó w . O d k r y w a d z ie d z ic z n ą p o lid a k ty lię u r o p u c h y w s k a z u ją c n a z w ią z e k te g o z ja w is k a z w a r u n k a m i ś ro d o w is k a . To p r o w a d z i R o s ta n d a do b a d a n ia z a g a d n ie n ia s p r o w o k o w a n e j te r a to g e - n e z y , a w d a ls z y c h la ta c h do a n a liz y z ja w is k ro z ro d u , d z ie d z ic z e n ia , d e te r m in a c ji p łci, p o lip lo id y z a c ji, r e g e n e r a c ji itp . B a d a s k u t k i z a m r a ż a n ia k o m ó r e k ż y w y c h s tw ie r d z a ją c d z ia ła n ie o c h ro n n e g lic e ry n y n a w p ły w n is k ic h t e m p e r a t u r w s t o s u n k u do k o m ó r e k n a s ie n n y c h u żab. Z ja w is k o to, n a z w a n e „efekteim R o s ta n d a ” m a o g ro m n e z n a c z e n ie ta k ż e w o d n ie s ie n iu do s s a k ó w i cz ło w ie k a . W y n ik i b a d a ń w e w s k a z a n y m z a k r e s ie p r o b le m a ty k i p r e z e n t u je w ró ż n y c h a r t y k u ła c h i ta k i c h m . in. k s ią ż k a c h : L e s C h r o m o s o m e s , a r tis a n s de l’h é r é d ité e t de s e x e (1928), D e la m o u c h e à l’h o m m e (1930), L a v ie d es crapau,ds (1933), L a p a r th é n o g e n è s e des v e r té b r é s (1938), L a G é n é tiq u e des b a tr a c ie n s (1951), L es C r a p a u d s, les g r e n o u ille s e t q u e lq u e s g r a n d s p r o b lè m e s b io lo g iq u e s , L e s é ta n g s à m o n s tr e s (1971). P o n a d to w y d a je sz e re g p u b li k a c ji p rz y w s p ó łp r a c y z in n y m i a u to r a m i. 3. H i s t o r i a i p r z y s z ł o ś ć n a u k b i o l o g i c z n y c h . P o c z e s n e m ie js c e w d o ro b k u n a u k o w y m R o s ta n d a z a jm u ją p r a c e p o św ię c o n e h is to r ii n a u k p rz y r o d n ic z y c h w szczególności b io lo g ic z n y c h . W n ik liw ie a n a li z u je p o g lą d y w ie lu m y ś lic ie li i u c z o n y c h , m.iin. D id e ro ta , C o u r- n o ta , M o n te s q u iu s z a , F a b r e ’a, R é a m u ra , p o d k r e ś la ją c z w ią z k i ic h p o g lą d ó w z p ro b le m a m i b io lo g ic z n y m i. K ilk a k r o tn i e o m a w ia ł h is to r ię a to m iz m u i m e c h a n ic y z m u (m . in. L ’a to m is m e e n b io lo g ie, 1956) w b io lo g ii o ra z z a p a tr y w a n ia d o ty c z ą c e r o li m e to d e k s p e r y m e n ta ln y c h w b io lo g ii. O ro z w o ju p o g lą d ó w n a z a g a d n ie n ie p o c h o d z e n ia ż y c ia n a Z ie m i t r a k t u j e R o s ta n d w k ilk u p ra c a c h , m . in. L a fo r m a tio n d e l’ê tr e , h is to ir e d e s id e é s s u r la g é n é r a tio n (1930, 1961 2), L a g e n è s e d e la v ie , h is to ir e d es id é e s s u r la g é n é r a tio n s p o n ta n é e (1943), L e s o rg in e s de la b io lo g ie e x p é r im e n ta le e t l ’a b b é S p a lla n z a n i (1951). S z e re g p ra c a u to r a d o ty c z y te o r ii e w o lu c ji (tra n s f o rm iz m u ) , p o g lą d ó w D a r w in a o ra z jego p r e k u r s o r ó w (m . in. Ch. B o n n e ta , G e o ffro y a S a in t — H ila ire , L a m a r c k a ) i k o n ty n u a to r ó w (m. in. L. C u é n o ta , M. C a u lle r y ’ago, P a s te u r a ) . P r z y k ła d o w o w y m ie ń m y t u d z ie ła : E ta t p r é s e n t d u tr a n s fo r m is m e (1931), L ’é v o lu tio n d es esp èces, h is to ir e d es id é e s (1932, 1961 2), C h a rle s D a r w i n (1947), L ’E v o lu tio n (1960). P o n a d to o g ó ln y m p ro b le m o m h is to r ii
d e v é r i té (I— 1942, I I — 1948), E sq u is s e d ’u n e h is to ir e de la bio lo g ie (1945), L e s g ra n d s c o u r a n ts de la b io lo g ie (1951), A u x s o u r c e s d e la b io lo g ie (1958), L e c o u rie r d ’u n b io lo g is te ( 1970), w spółaiutarstiw o H is to ir ie g é n é ra le des sc ie n c e s (19Э8— 1964). P rz y s z ło ś ć n a u k b io lo g ic z n y c h s z k ic u je w d w u z w ła sz c z a p r a c a c h : L ’A v e n i r de la biologie (1946), L a B io lo g ie e t l ’a v e n ir h u m a in (1950). P ro b le m y b io lo g ic z n e o ra z z w ią z a n e z h is to r i ą i p rz y s z ło ś c ią t e j n a u k i p o ru s z a R o s ta n d n a ła m a c h w ie lu c z a so p ism n a u k o w y c h i p o p u la r n o n a u k o w y c h .
S w o is ty s to s u n e k do h is to r ii n a u k w y r a z ił R o s ta n d n a X I I M ię d z y n a r o d o w y m K o n g re s ie H is to r ii N a u k w 1968 r o k u s tw ie r d z a ją c , ż e ta d z ie d z in a w ie d z y , z a jm u ją c a w a ż n e m ie js c e w d z ie ja c h k u lt u r y i c y w i liz a c ji, u k a z u je d łu g ą i m o z o ln ą „ e m b rio g e n e z ę p r a w d y ”. J a k o ta k a , h is to r ia n a u k i, b ez z n a jo m o ś c i k tó r e j n ie m o ż liw y b y łb y d a ls z y je j ro z w ó j i p rz y s z ło ść , u czy z je d n e j s tr o n y z a u f a n ia do p o tę g i ro z u m u , a z d r u g ie j — s k ro m n o śc i. N a u k a , tw o r z o n a p rz e z je d n o s tk i, je s t o s ta te c z n ie r e z u lta te m w y s iłk ó w w ie lu lu d z i, n ie m a ją c y c h p r z y w ile ju n ie o m y ln o ś c i, i c a ły c h p o k o le ń . P o z n a w a n ie ty c h w y s iłk ó w łu d z i w z n o sz ą c y c h g m a c h w ie d z y s ta n o w i s w o is tą ra d o ś ć o d k ry w c z ą a je d n o c z e ś n ie s t a je s ię w a ż n y m c z y n n ik ie m o s o b o tw ó rc z y m .
4. P o p u l a r y z a c j a w i e d z y b i o l o g i c z n e j . D w a w z g lę d y , ja k siię w y d a je , z a d e c y d o w a ły o ty m , ż e R o s ta n d s ta ł się w y tr a w n y m p o p u la r y z a to r e m w ie d z y b io lo g ic z n e j: w y n ie s io n e z k r ę g u ro d z in n e g o n a s ta w ie n ie lite r a c k ie , k tó r e z a o w o c o w a ło w y d a n ie m w ie lu u tw o r ó w p o w ie ś c io w y c h , o ra z szczere u m iło w a n ie p rz y r o d y . T e d w a k ie r u n k i u z d o l n ie ń p s y c h ic z n y c h w m ia r ę p o s tę p u ją c y c h p ra c b a d a w c z y c h łą c z y ły się c o ra z śc iśle j z e s o b ą z n a jd u ją c sw o je „ u jś c ie ” w fo r m ie p o p u la r y z a c ji z a g a d n ie ń b io lo g ic z n y c h . W ła ś c iw ie w ię k sz o ś ć d z ie ł R o s a n d a m a c h a r a k t e r p u b lik a c ji p o p u la r n o n a u k o w y c h . B a d a n ia sw o je n a d ż y c ie m i z a c h o w a n ie m o w a d ó w , żab , n a d z ja w is k a m i d z ie d z ic z e n ia , ro z ro d u , e u g e n ik i, n a d p ro c e s a m i e w o lu c y jn y m i r o z w a ż a n ia n a d n a t u r ą , p o c h o d z e n ie m i m ie js c e m c z ło w ie k a w ś w ie c ie p r e z e n t u je a u t o r w fo r m ie p r z y s tę p n y c h ese jó w , p la s ty c z n ie , p ię k n y m ję z y k ie m , n ie tr a c ą c p rz y ty m n ic z e śc is ło ści n a u k o w e j. P ię k n o s ty lu o d z w ie rc ie d la t u p ię k n o p rz y r o d y i je j u m iło w a n ie . P a s j a p o z n a w c z a w p o łą c z e n iu z u z d o ln ie n ia m i li te r a c k i m i s p r a w iły , że R o s ta n d s tw o r z y ł „ n a jp ię k n ie js z e p rz y k ła d y p ro z y n a u k o w e j” (A. L acassagine), s ta ł się p is a rz e m n a u s łu g a c h n a u k i. S a m b y ł ś w ia d o m y w a ż n o śc i i w ie lo ś c i f u n k c j i p o p u la r y z o w a n ia (w u lg a ry a a c ji) w ie d z y n a u k o w e j, k tó r a c z y n ią c za d o ść w a r u n k o m śc isło śc i i o b ie k ty w iz m u łą c z y s z e ro k ie rz e s z e lu d z i i p o z w a la im w s p ó łu c z e s tn ic z y ć w d lz ie łe lu d z k ie g o p o z n a n ia . A s p e k ty n a u k o w e i m o r a ln e p o p u la r y z a c ji a n a liz u je zw ła sz c z a w k s ią ż c e L e D o it d ’ê tr e n a tu r a lis te (1963), k tó r e j ty t u ł je s t w ła ś c iw ie d e w iz ą c a łe g o ży cia R o s ta n d a , w y r a ż a jeg o z a a n g a ż o w a n ie , e n tu z ja z m i a p o lo g ię n a u k p rz y r o d n ic z y c h , ich n o w y c h zd o b y czy o ra z lu d z i p rz y c z y n ia ją c y c h się do p o s tę p u w ie d z y . O d p o c z ą tk u s w e j tw ó rc z o ś c i aż do o s ta tn ic h d n i b r o n ił te g o „ p r a w a b y c ia p r z y r o d n i k ie m ” i n a u c z y c ie le m n a u k p rz y ro d n ic z y c h .
5. P r o b l e m a t y k a f i l o z o f i c z n a tw ó rc z o ś c i R o s ta n d a n ie s t a n o w i z w a rte g o i w y k o ń c z o n e g o sy s te m u . J e s t r a c z e j z e sp o łe m r ó ż n o r o d n y c h lu ź n y c h w y p o w ie d z i, tw ie r d z e ń , o cen i w s k a z a ń , g łó w n ie o c h a r a k t e r z e e ty c z n y m , a ro z s ia n y c h w ró ż n y c h p u b lik a c ja c h . T e n ty p n a j s z e rz e j ro z u m ia n e g o filo z o fo w a n ia je s t ja k n a jś c iś le j z w ią z a n y , co je s t z ro z u m ia łe , z d z ie d z in ą n a u k b io lo g ic z n y c h , ic h d z ie ja m i i p rz y sz ło śc ią .
P ro b le m y o g ó ln e i filo z o fic z n e w ią ż ą c e s ię z z a ło ż e n ia m i i k o n s e k w e n c ja m i b a d a ń b io lo g ic z n y c h por-ueza w L a N o u v e lle b io lo g ie (1937), P e n - se e s d ’u n b io lo g is te (1939), L a v ie e t ses p r o b lè m e s (1939), N o u v e lle s p e n s é e s d ’u n b io lo g is te (1947), Ce q u e je cro is (1953), C a r n e t d ’u n b io lo g i s te (1959). W sz e lk ie p r o b le m y b io lo g ic z n e p o ru s z a n e p rz e z R o s ta n d a m a j ą o s ta te c z n ie w y d ź w ię k lu d z k i, h u m a n i ta r n y . Z n a m ie n n a je s t tu p r a c a B io lo g ie e t h u m a n is m e (1964). S ta le w tw ó rc z o ś c i a u t o r a p o w r a ca m o ty w z je d n e j s tr o n y n a d z ie i i sz a n s s tw a r z a n y c h p rz e z /nauki p r z y r o d n ic z e , a z d r u g ie j — o b a w y i n ie p o k o je z w ią z a n e z m o ż liw o śc ią n-iew łaściw go w y k o r z y s ta n ia ic h w y n ik ó w . T y tu ły d z ie ł E sp o ir e e t in-· q u ié tu d e s de l’h o m m e (1959) i I n q u ié tu d e d ’u n b io lo g is te (1967) m ó w ią s a m e za sie b ie . W ie lk a s z a n s a c z ło w ie k a ze s tr o n y b io lo g ii n ie m o że b y ć z a p rz e p a s z c z o n a p rz e z sa m e g o człow ieka,, p rz e z n a d u ż y w a n ie n p . b a d a ń g e n e ty c z n y c h (H é r é d ité e t r a c ism e , 1939; B io lo g ie e t m e d ic in e , 1939; L ’H o m m e d e v a n t la b io lo g ie, 1949; L ’H e r e d ité h u m a in e , 1952; P e u t- o n m o d ifie r l ’h o m m e l , 1956) czy z d o b y c z y te c h n ik i, ro z w o ju fiz y k i a to m o w e j itp . R o z w a ż a ją c t e ż y w o tn e d la c z ło w ie k a i g a tu n k u lu d z k ie g o p r o b le m y R o s ta n d u k a z u je z a r a z e m ic h a s p e k ty m o r a ln e (z w łaszcza w P a g es d ’u n m a r a lis te , 1952) i h u m a n is ty c z n e . Z a g a d n ie n ia o g ó ln o lu d z k ie , sp o łe c z n e , ro z w a ż a w p ła s z c z y ź n ie m o r a ln e j, k tó r a ja w i m u się ja k o p o r z ą d e k b io lo g iczn y . B ę d ą c w c a łe j ro z c ią g ło ś c i n a t u r a l i s t ą i m a t e r i - a is tą (n ie k o n ie c z n ie w s e n s ie o n to lo g ic z n y m ) u rn ie zajm ow /ać s t a n o w is k o p o ś r e d n ie p o m ię d z y s k r a jn y m p e s y m iz m e m lu d z k ic h n ie p o k o jó w i z a g ro ż e ń e g z y s te n c ji lu d z k ie j a p r z e s a d n y m o p ty m iz e m id e a lis tó w , m ię d z y „ n a u k ą ig n o r u ją c ą c z ło w ie k a a m e ta f iz y k ą ig n o r u ją c ą ś w ia t” (G. M o u n in ). P o b ie ż n y p rz e g lą d d o ro b k u n a u k o w e g o i p is a rs k ie g o n ie p o z w a la n a w ła ś c iw y i a d e k w a tn y o są d p o g lą d ó w R o s ta n d a o d n o ś n ie n a tu r y i m ie js c a c z ło w ie k a w ś w ie c ie i sp o łeczn o ści. Z a p r e z e n to w a n e d o ty c h czas o p in ie i d y s k u s je w o k ó ł te j b o g a te j tw ó rc z o ś c i n ie d a ją o d p o w ie dzi, lu b d a ją sp rz e c z n e , n a p y ta n ie , czy u m ia r k o w a n y o p ty m iz m b a d a cza f r a n c u s k ie g o je s t fa k ty c z n ie z ło ty m śro d k ie m , r o z w ią z u ją c y m ż y w o tn e p r o b le m y c z ło w ie k a i lu d z k o ś c i, czy p o s ta w a n a tu r a li s ty , p o s z u k u ją c e g o t a k ż a rliw ie p r a w d y n a u k o w e j i p o d k re ś la ją c e g o g o d n o ść lu d z k ą , je s t ró w n o z n a c z n a z p e łn ą a k c e p t a c ją m o n iz m u m a te r ia lis ty c z - n e g o czy te ż id e i h u m a n iz m u a te is ty c z n e g o , w k tó r y m n ie m a m ie js c a d la B o g a i re lig ii. T e p r o b le m y w y m a g a ją o d rę b n y c h p o g łę b io n y c h a n a liz tw ó rc z o ś c i R o s ta n d a . W s w y c h p r a c a c h b io lo g ic z n y c h o ra z w r o z w a ż a n ia c h n a d s a m ą b io lo g ią i je j d z ie ja m i zna/czną u w a g ę p o św ię c a R o s ta n d r e f e k s jo m m e to d o lo g ic z n y m . W p ie r w s z y m rz ę d z ie śle d z i ro z w ó j m e to d d o ś w ia d c z a l n y c h , a z ty m b io lo g ii e k s p e r y m e n ta ln e j i p o d s ta w b io lo g i te o r e t y c z n e j (m .in. w : C la u d e B e r n a r d , 1938; L e s O rig in e s de la b io lo g ie e x p é r im e n ta le e t l’a b b é S p a lla n z a n i, 1951; L e s O rig in e s de la b io lo g ie e x p é r im e n ta le , 1959; L a b io lo g ie in v e n tr ic e , 1961), o p r a c o w u je p o d s t a w y n o w y c h te c h n ik b a d a w c z y c h . W E s u q u is s e d ’u n e h is to ir e de la
b io lo g ie (1945) a n a liz u je tw o rz e n ie s ię n o w y c h te o r ii o ra z w p ły w u w a r u n k o w a ń filo z o fic z n y c h , s o c ja ln y c h , r o z w o ju te c h n ik i, a ta k ż e g e n iu szu, in w e n c ji czy n a w e t p rz y p a d k u , (ja k w A u x fr o n tiè r e s d u s u r h u m a in , 1962, tłu m . B io lo g ia tw ó r c z a , W a rs z a w a 1964) n a p rz e b ie g p o s tę p u n a u k o w e g o .
.W s z e c h s tro n n o ś ć z a in te r e s o w a ń R o s ta n d a w y r a ż a się ta k ż e w p o d e j m o w a n iu z a g a d n ie ń p sy c h ie z n o -s p o łe c z n y c h , p e d a g o g ic z n y c h , k tó r y c h ró ż n e a s p e k ty w ią ż e ró w n ie ż z p ła s z c z y z n ą z d o b y c z y b io lo g ic z n y c h .
W y m ie ń m y t u p rz y k ła d o w o p ro b le m y : c h a r a k t e r u , ś w ia d o m o śc i, d e m o k r a t y z a c ji n a u c z a n ia , e g o izm u , c n o ty i z d ro w ia m o r a ln e g o , p ię k n a , m iło ś c i i m a c ie rz y ń s tw a , z ja w is k p a r a n o r m a ln y c h , ś m ie rc i, k tó r y m p o ś w ię c a m .in . D e u x a n g o isses: la m o r t, l’a m o u r (1924) J u lie n o u U n e c o n sc ie n c e (1928), J o u r n a l ,d’u n c a ra c tè re (1931), L ’H o m m e (1966), M a te r n it é e t b io lo g ie (1966). B o g a ty d o ro b e k n a u k o w o — p is a r s k i p o ś w ię c o n y p o s z u k iw a n iu r o z w ią z a ń p ro b le m ó w n u r t u ją c y c h c z ło w ie k a w sp ó łc z e s n e g o z y s k a ł R o s ta n - d o w i p o w s z e c h n e u z n a n ie i s z a c u n e k . J e s z c z e za ż y c ia , a p o te m po ś m ie rc i p o św ię c o n o m u s z e re g r o z p r a w i e s e jó w o m a w ia ją c y c h je g o p o g lą d y p rz y r o d n ic z e i o g ó ln o filo z o fic z n e . N iż e j z o s ta n ą p o d a n e w a ż n ie js z e p ra c e , k tó r y c h z n a jo m o ś ć p rz y c z y n ić s ię m o że do d a ls z y c h p o g łę b io n y c h a n a liz p o g lą d ó w b io lo g a — h u m a n is ty fr a n c u s k ie g o .
1, B lin P . C h., J e a n R o s ta n d . P e n sé e s c ie n tifiq u e e t o e u v r e litté r a ir e , c h o ix de te x t e s , P a r i s 1968, L ib r a i r e L a ro u s s e , s. 146.
2. B o u n o u r e L.,, J e a n R o s ta n d , b io lo g is te a n x i e u x e t sin c è re h u m a n i- ■ /S ie, „L e M o n d e e t a v i e ”, n r 139 (1964) 46— 49.
31 D e la u n a y A ., J e a n R a s ta n d , P a r i s 1956, E d itio n s U n iv e r s ita ir e s (coll. ' .T é m o in s d u X X e siècle).
4'. iD e la u n a y A ., C o n n a iss a n c e de J e a n R o s ta n d , „ L iv re s d e F r a n c e ” , '1 4 (1963) 1, 3—6.
5. D u b o is A., L ’o e u v r e s c ie n tifiq u e de J e a n R o s ta n d (1894— 1977), „B ull. ' Soc. Zool. F r ” , 102 (1977) 231— 242. 6 .'D u b o is A ., J. L. F is c h e r, J . J. M -orère e t D. V a o h a rd , H o m m a g e , μ J e a n R o s ta n d , „ B u ll. Soc. H e rp . F r ” . n r 5, 1978. 7. F is c h e r J. L., J e a n R o s ta n d b io lo g is te , „B u ll. Soc, L io n ” , L y o n , 47 , (1-978) 61— 66. 8. F is c h e r J. L., J e a n R o s ta n d (30 oct. 1894— 4 se p t. 1977), „ R é v u e , d ’H is to ir e d ies S c ie n c e s ” , 31 (1978) 2, 163— 172. 9. M ouinin G ., L e tt r e à J e a n R o s ta n d s u r les d r a m e s d e l’h u m a n is m e . a th é e , „ C a h ie rs d u S u d ” , n r 377 (1964) 408— 423.
lO .iT é try A., H o m m a g e à J e a n R o s ta n d , „L es C a h ie rs R a tio n a lis te s ”, no. 337 (1977) 68— 70.
K „.,M . Z a w a d z k i, E. I. K o lc z in s k i: E w o lu c ja e w o lu c ji. I s to r i k o - k r i t i - c z e s k ie o c z e r k i p r o b le m y , Iz d a te ls tw o „ N a u k a ” , L e n in g r a d 1977, s. 326.
, B a d a n ia e w o lu c y jn e o s ta tn ic h d z ie się c io le c i p rz y c z y n iły się do p o s tę p u z a ró w n o w z a k r e s ie g ro m a d z e n ia f a k tó w , ja k i k o n s tr u o w a n ia h ip o te z i j t e o r ii z m ie rz a ją c y c h do w y ja ś n ie n ia m e c h a n iz m ó w i p ra w id ło w o ś c i p ro c e s ó w e w o lu c y jn y c h . I s to tn e g o z n a c z e n ia n a b ie r a faikt ro z w o ju b io lo g ii m o le k u la r n e j i p r z e n i k a n ia je j z d o b y c z y n a t e r e n s y n te ty c z n e j tę o r ii e w o lu c ji. T a o s ta tn ia ja k o te o r ia d o m in u ją c a w e w s p ó łc z e s n y m d ą r w in iź m ie s p e łn ia r o lę s c a la ją c ą i in t e g r u ją c ą w z g lę d e m n a r a s t a j ą cy ch fa k tó w i ró ż n y c h ic h in t e r p r e ta c ji . N a d a l je d n e k n ie s ta n o w i je d n e j z w a r te j te o r ii, a le tw ó r z ró ż n ic o w a n y i w ie lo w a rs tw o w y . T e n w z g lą d d e c y d u je o k o n ie c z n o ś c i p ro w a d z e n ia b a d a ń m e ta p rz e d m io to w y c h z e ś r o d - k o ty u ją c y c h się n a a n a liz ie s a m y c h te o r ii e w o lu c y jn y c h , ic h ję z y k a , sp ó śo b ó w u z a s a d n ia n ia tw ie r d z e ń , c h a r a k t e r u s to s o w a n y c h w y ja ś n ie ń itp . T eg o ty p u a n a liz y lo g iczn o —m e to d o lo g ic z n e fa k ty c z n ie d o k o n ÿ W a- nfe śą o b e c n ie w c o ra z sz e rs z y m z a k r e s ie w o d n ie s ie n iu do ró ż n y c h n a u k
