Robert Patryk Dziembowski
"Reputation and Defamation",
Lawrence McNamara, New York
2007 : [recenzja]
Studia Prawnoustrojowe nr 10, 229-230
UWM S tu d ia P raw n o u stro jo w e 10 2009
RECENZJE I SPRAWOZDANIA
L aw ren ce M cN a m ara , R e p u t a t i o n a n d D e fa m a ti o n ,
O xford U n iv e rsity P re ss, N ew York 2007, ss. 254.
Do n a jw a żn iejszy c h dóbr oso bisty ch ch ro n io n y ch p rzez praw o n ależy cześć człow ieka. W p o lsk im sy stem ie p ra w n y m is tn ie ją dw a głów ne sy stem y ochrony czci1. P ie rw sz y z n ic h z a w a rty zo stał w reg u la cji cyw ilnej. A rty k u ł 23 k.c. g w a ra n tu je ochronę dóbr osobistych człow ieka, w ty m jego czci. O so ba, k tó rej dobro osobiste zostało zagrożone, m a p raw o w y stąp ić z żą d an iem z a p rz e s ta n ia n a r u s z a n ia do bra, n a p ra w ie n ia sk u tk ó w d z ia ła n ia sp raw cy n a ru sz e n ia , a ta k ż e zadośću czy n ien ia pieniężnego za d o z n a n ą k rzy w d ę (a rt. 24 i a r t. 448 k.c.). D ru g i is to tn y sy ste m ochrony czci i dobrego im ie n ia został zaproponow any w polskim kodeksie k arn y m . P rzed e w szystkim s ą to u re g u lo w a n ia dotyczące p rz e stę p stw a zn iesław ien ia (art. 212 k.k.) oraz p rz estęp stw a zniew agi (a rt. 216 k.k.). K onsekw encją n a ru s z e n ia czci oraz dobrego im ie n ia są t u sankcje k a rn e , ta k ie ja k grzyw na, k a r a o g ran iczenia wolności, a w p rz y p ad k u p rz e stę p stw a zniesław ien ia oraz zniew agi dokonanej za pom ocą środków m asow ego k o m u n ik o w an ia - ta k ż e k a r a p ozb aw ien ia wolności.
K tóry z ty ch dw óch system ów sk u teczn iej chro n i cześć i dobre im ię czło w iek a w polskim sy stem ie p raw n y m ? T ru dn o p rz esąd z ać, k tó re z obecnie istn ie ją cy ch ro z w iąza ń je s t lepsze. N ie u le g a je d n a k w ątpliw ości, że żad n e z n ich n ie je s t id ealn e . J a k w ięc ochro n a ta k isto tn y c h d óbr osob isty ch zo stała z a g w a ra n to w a n a w in n y ch sy ste m a c h p raw n y ch ?
P ró b ą odpow iedzi n a to p y ta n ie m oże być o p racow an ie R e p u t a t i o n a n d D e f a m a t i o n L aw ren c e’a M cN am ary, p rz e d sta w ia ją c e zu p e łn ie in n y m odel r e gulacji praw odaw czej niż te n zn a n y w Polsce czy in n y ch k ra ja c h k o n ty n e n ta ln e j Europy. J e s t to bow iem sy ste m o p a rty nie n a p ra w ie stano w ion ym (sy stem p ra w a k o n ty n e n ta ln e g o - c i v i l la w ) , lecz p rz ed e w szy stk im n a p re c e den sie (sy stem p ra w a anglo sask ieg o - c o m m o n la w ) 2.
1 Oczywiście regulacje gwarantujące ochronę czci i dobrego imienia występują również w aktach ponadustawowych. W art. 10 ust. 2 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowie ka i Podstawowych Wolności znajduje się ograniczenie wolności wyrażania opinii, m.in. z uwagi na ochronę dobrego imienia i praw innych osób. W obecnie obowiązującej Konstytucja Rzeczy pospolitej Polskiej ochrona czci i dobrego imienia została zagwarantowana wprost w art. 47.
2 Lech Morawski wyróżnia następujące cechy systemu civil law: prymat ustawy, oddziele nie tworzenia i stosowania prawa, zakaz tworzenia prawa przez sądy. Do cech systemu common law została również zaliczona zasada prymatu ustawy, jednakże brak jest w tym przypadku rozdziału pomiędzy tworzeniem i stosowaniem prawa, a sądy posiadają istotny udział w jego tworzeniu. Więcej na ten temat zob.: L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2001, s. 77-81.
230 Recenzje i sprawozdania
W a n g lo sa sk im sy stem ie p ra w n y m zn iesła w ien ie ( d e f a m a t i o n ) n ie je s t zaliczan e do p ra w a k arn eg o ( c r i m i n a l la w b ąd ź p e n a l la w ) , sta n o w i n a to m ia s t część p ra w a d elik tó w (t o r t s)3. Z n iesław ie n ie m oże p rz y b ie ra ć dwie form y: (1) uczynione n a piśm ie b ąd ź w p e rm a n e n tn y sposób ( lib e l) oraz (2) sło w n ą b ąd ź p rz y b ie ra ją c ą in n ą n ie trw a ła p o stać (s l a n d e r)4.
Pozycja R e p u t a t i o n a n d D e f a m a t i o n p o ru sz a z a g a d n ie n ie dobrego im ie n ia oraz d e lik tu zn iesław ien ia w p raw ie anglosaskim . A u to r w swoich a n a li zach nie ogranicza się w yłącznie do rozw iązań p rzyjętych w W ielkiej B ry tan ii, ale rozszerza je o specyfikę i orzecznictw o z A u stra lii, S tan ó w Zjednoczonych, K anady, Irla n d ii, Iz ra e la , Nowej Z elandii i R ep u b lik i P ołudniow ej Afryki.
K siążk ę L aw ren c e’a M cN a m ary czy ta się z og ro m n ą przyjem n ością. J u ż s a m a s t r u k t u r a tez je s t niezw ykle p rz e m y śla n a i k laro w n a. Poszczególne ro zd ziały p ro w a d z ą cz y te ln ik a p rzez pow iązan e z a g a d n ie n ia dobrego im ie n ia i jego ochrony p rz e d d e lik te m zn iesła w ien ia. N a p o cz ątk u zam ieszczono spis orzeczeń sy ste m u c o m m o n la w (podzielonych n a poszczególne p a ń s tw a ) p rz y w ołanych w om aw ianej pozycji. U m ożliw ia to k o n tro lę n a d w szy stk im i o rze czen iam i i ła tw e d o tarcie do każdego z nich.
R o zp raw a z o sta ła podzielona n a trz y zasad n icze części. P ie rw sz a, s k ła d a ją c a się z dwóch rozdziałów , odnosi się do o k re śle n ia teo rety czn y ch p o d staw dobrego im ie n ia . D efiniując pojęcie dobrej sławy, a u to r odw ołuje się do li te r a tury, do k o n stru k c ji p ra w n y c h i społecznych dobrego im ie n ia , po czym s ta r a się u k a z a ć ścisły zw iązek pom iędzy p o s ia d a n ą p rzez je d n o stk ę d o b rą sław ą a k o n sek w en cjam i m ogącym i w p ły n ąć n a osobowość o raz m a te r ia ln e dobra człow ieka. D ru g a część om aw ianej pozycji, ta k ż e s k ła d a ją c a się z dwóch rozdziałów , dotyczy h isto ry czn y c h u w a ru n k o w a ń m ający ch w pływ n a pojęcie dobrej sław y oraz d e lik tu zn iesław ien ia. A u to r p re z e n tu je zm ien iające się re g u la c je p ra w n e n a tle ówczesnych u w a ru n k o w a ń społeczno-politycznych. Część trzecia om awia zagadnienia dobrej sław y oraz zniesław ienia we współcze snym praw ie anglosaskim . A utor s ta ra się u k azać zw iązek pom iędzy dobrą sław ą a współczesnym i te sta m i ustalającym i, co m ożna u znać za zniesławienie.
K siąż k a L aw ren c e’a M cN am ary w niezw y kle ja s n y i p rz e jrz y sty sposób p re z e n tu je zm ian y w k s z ta łto w a n iu się o chrony dobrej sław y w p a ń s tw a c h
c o m m o n la w o raz w y ja śn ia sy tu acje, w k tó ry c h m am y do cz y n ien ia ze zn ie sław ieniem . N ależy podkreślić, że po lsk ich w a ru n k a c h zdobycie tej in te r e s u jącej pozycji n ie pow inno stan o w ić w iększego p ro b lem u , choć bezsprzecznie
n ależ y się liczyć ze spo rym i k o sztam i z a k u p u i sp ro w a d zen ia pozycji.
R o b e r t P a t r y k D z ie m b o w s k i
3 Więcej informacji na temat czynów niedozwolonych (deliktów) można znaleźć m.in. w niezwykle interesującej pozycji A. Mullisa i K. Oliphanta, Torts, Palgrave Macmillan, New York 2003.
