Elżbieta Trylińska-Tekielska
Środowisko rodzinne a zaburzenia
psychiczne
Studia nad Rodziną 2/2 (3), 151-156
ATK
2 (1998)
ELŻBIETA T RYLIŃ SK A-TEKIELSK A
ŚR O D O W ISK O R O D ZIN N E
A Z A B U R Z E N IA PSY C H IC Z N E
P ro b le m w p ły w u śro d o w is k a ro d z in n e g o , o só b z n a c z ą c y c h , c z y d z ie d z ic z n o ś c i z a p o w s ta w a n ie z a b u rz e ń p s y c h ic z n y c h n ie z o s ta ł w p e łn i je s z c z e w y ja śn io n y , m im o w ie lu b a d a ń p rz e p r o w a d z o n y c h w ty m z a k re s ie . J e d n y m z p o d e jm o w a n y c h asp e k tó w je s t an aliza w s z y stk ic h czy n n ik ó w , k tó re u je m n ie w p ły w a ją n a ro z w ó j o so b o w o śc i c z ło w ie k a .
1. Czynniki ujemnie wpływające na rozwój osobowości
O b e c n e b a d a n ia n a d ś ro d o w is k ie m r o d z in n y m b io r ą p o d u w a g ę c z y n n ik i, k tó re w p ły w a ją u je m n ie n a ro z w ó j o s o b o w o ś c i je d n o s tk i (w o k re s ie w y c h o w y w a n ia s ię w d o m u ro d z in n y m ).
C z y n n ik i te d a d z ą s ię p o d z ie lić na:
1 °. C z y n n ik i sk ła d a ją c e s ię n a a tm o s fe rę e m o c jo n a ln ą ro d z in y (m ik ro k lim a t s p e c y fic z n y d la k a ż d e j k o m ó rk i ro d z in n e j) b ę d ą c e w y n ik ie m :. - o s o b o w o ś c i ro d z ic ó w (o jca, m a tk i) i in n y c h c z ło n k ó w ro d z in y ; - p o ż y c ia m a łż e ń sk ie g o ro d z ic ó w ; - b ra k u k tó re g o ś z ro d z ic ó w z p o w o d u c h o ro b y ; - s to s u n k u e m o c jo n a ln e g o o jc a i m a tk i w o b e c d z ie c i; - s to su n k u m ię d z y ro d z e ń s tw e m ;
- ro złąk i d ziec k a z n a jb liż sz ą ro d z in ą w o k resie d ziec iń stw a lub d o jrzew an ia. 2 °. W a ru n k i e k o n o m ic z n e , w y s o k o ś ć z a ro b k ó w , r e g u la r n o ś ć p ła c , w a r u n k i m ie s z k a n io w e . W a ż n e je s t s u b ie k ty w n e o d c z u w a n ie s ta tu s u s p o łe c z n e g o p r z e z c z ło n k ó w d a n e j ro d z in y , p r z y n a le ż n o ś ć k la s o w a ( s p o łe c z n a ), c z y n n ik i z e w n ę trz n e . 3°. O b c ią ż e n ia ro d z in n e n ie z a le ż n ie o d ich p o c h o d z e n ia . W s z y s tk ie te c z y n n ik i p o ja w ia ją s ię w b a d a n ia c h L id z a , P ia n k a i in n y c h 1. O d k ilk u n a s tu la t L id z i je g o w s p ó łp r a c o w n ic y n a U n iw e rs y te c ie Y ale w N e w H a v e n b a d a li ró ż n e p ro b le m y ro d z in n e . P o d ję li o n i p ró b y in te rp re ta c ji p o z n a
1 5 2 E L Ż B I E T A T R Y L IŃ S K A - T E K I E L S K A [ 2 ]
w a n y c h fa k tó w — ale n ie w y su n ę li ż a d n y c h w n io s k ó w i h ip o te z o d n o śn ie do e tio lo g ii z a b u rz e ń p s y c h ic z n y c h . S ta ra ją się je d y n ie d a ć o d p o w ie d ź , j a k d o sz ło d o te g o , ż e p a c je n t sta ł się ty m , k im je s t. M e to d y i źró d ła, z k tó ry c h k o rz y sta li to: h is to rie c h o ró b , b io g r a fie c h o ry c h , w y w ia d y z e b ra n e b e z p o śre d n io o d ro d z in w ic h w ła s n y m śro d o w isk u , testy: in te lig e n c ji, o so b o w o śc i, p ro je k c y jn e i k w e stio n a riu sz e . W y n ik i n ie po tw ierd ziły h ip o te z o d e c y d u ją cy m i je d n o z n a c z n y m w p ły w ie d z ie d z ic z n o ś c i. W ro d z in a c h s c h iz o fre n ic z n y c h w y s tę p o w a ła w ię k s z a lic z b a ro d z in ro z b ity c h , n ie p e łn y c h , w ię k s z a ilo ść o b c ią ż e ń n iż w g ru p a c h k o n tro ln y c h . W ie lu ro d z ic ó w o só b p s y c h ic z n ie c h o ry c h w y k a z y w a ło n ie- z ró w n o w a ż e n ie e m o c jo n a ln e . Je d n a k cech y ro d z in p s y c h ic z n ie c h o ry ch n ie o d g ry w a ły d e c y d u ją c e j ro li w p o w s ta w a n iu c h o ró b p sy c h ic z n y c h .
2. Badania dotyczące patogenezy schizofrenii
M . O rw id , W. B a d u ra 2 z a k ła d a ły , ż e w a ż n ą i is to tn ą s p ra w ą w p a to g e n e z ie s c h iz o fre n ii je s t iz o lu ją c a p o s ta w a o jc a , ja k i je g o p e ry fe ry c z n a ro la z a ró w n o w m a łż e ń s tw ie , ja k i w ro d z in ie , p o n ie w a ż o jc ie c n ie sta je s ię dla d z ie c i w z o re m id en ty fik acy jn y m . Iz o lacja p acje n tó w w ro d z im e często m ia ła źró d ło w tym , ż e d z ie c k o b y ło n ie c h c ia n e , lu b b y ło to d z ie c k o u ro d z o n e p o śm ie rc i p o p rz e d n ie g o d z ie c k a , (k tó re b y ło c h c ia n e i o c z e k iw a n e ). M a tk i c z ę sto stw ie rd z a ły c ię ż k i p rz e b ie g ciąż y , d z ie c k o ro d z iło się m a łe i ź le s ię c h o w a ło (w n ie m o w lę c tw ie , d z ie c iń stw ie ). C z ę sto b y ło to d z ie c k o z o b o w ią z k u (jak ró w n ie ż i z w ią z e k m a łż e ń sk i). W ty c h p rz y p a d k a c h , g d y d z ie c k o b y ło w y ra ź n ie n ie c h c ia n e , m a tk i n ie m o g ły so b ie d a ć ra d y z e s w o im p o c z u c ie m w iny. C z ę sto n ie z d a ją c so b ie z te g o sp ra w y , b a ły s ię o d z ie c k o , w ła śn ie d la te g o , że j e n ie chciały.
P o s ta w a m a te k w s to s u n k u d o p a c je n ta b y ła o d m ie n n a , n iż w sto su n k u do je g o ro d zeń stw a. M atk i n ie b ra ły p o d u w a g ę z a p o trz e b o w a ń ro zw o jo w y ch d ziec k a . O g ó ln ie rz e c z b io rą c a u to rk i — n a p o d s ta w ie p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń — w y o d rę b n iły d w a m o d e le ro d z in p a c je n tó w s c h iz o fre n ic z n y c h : M o d e l p ie r w s z y — to ro d z in y ty p u : „n ie u ja w n io n y c h u c z u ć o jc a ” . M o d e l d ru g i, n a z w a ły a u to rk i m o d e le m „ p u stk i u c z u c io w e j” . W g ru p ie ro d z in z m o d e lu p ie rw s z e g o m o ty w e m m a łż e ń s tw a b y ła ch ęć b y c ia ra z e m i c h ę ć p o s ia d a n ia w ła sn e g o d o m u . R o d z ic e w z a je m n ie się a k c e p tu ją c y , m a ją c y w ż y c iu p o s ta w ę — „ d o ”- s z a n u ją c y w ła s n ą to ż s a m o ść i n ie z a le ż n o ś ć o s o b o w o ś c io w ą , p rz e ż y w a ją c y i u ja w n ia ją c y g łó w n ie u c z u c ia p o z y ty w ne. O jc o w ie ró ż n ili się od m a te k rz a d s z ą re a liz a c ją p o trz e b y k o n ta k tu i u b o ż s z ą e k s p r e s ją u c z u ć . U m a te k w y s tę p o w a ła d u ż a a k ty w n o ś ć i in ic ja ty w a w k o n ta k ta c h z d z ie ć m i, n a to m ia s t o jc o w ie n ie w y k a z y w a li ani ta k ie j in ic ja ty w y ani a k ty w n o śc i. W s to s u n k u do p rz y s z łe g o p a c je n ta m a tk i p rz y jm o w a ły p o s ta w ę d o m in a c ji z a b a rw io n e j lę k ie m , p o d c z a s g d y w s to su n k u d o ro d z e ń s tw a o k a z y w a
2 M. Orwid, W. Badura, w: Sytuacja rodzinna a powstawanie zaburzeń psychicznych
u młodzieży dojrzewającej, Folia Medica Cracow, 2 (1976) 18, s. 279-310.
ły u c z u c ia m a c ie rz y ń s k ie : p rz y ja ź ń , a p ro b a tę , z a in te re s o w a n ie , p o z o s ta w ia ją c ty m d z ie c io m d u ż ą sw o b o d ę , u ła tw ia ją c ro z w ó j sa m o d z ie ln o ś c i. O jc o w ie o k a z y w a li p o s ta w ę — „ d o ” — sy m p a tię , ż y c z liw o ś ć . N ie s ta ra li się je d n a k w p ły n ą ć n a a tm o sfe rę d o m u i k o n ta k ty z d z ie ć m i. P rz y s z ły p a c je n t n ie u m ia ł n a w ią z a ć k o n ta k tu z o jc e m . Iz o la c ja b y ła o b o p ó ln a . Ż a d n a z e stro n n ie w y k a z y w a ła in ic ja ty w y w n a w ią z a n iu k o n ta k tu . Z m a tk ą z k o le i p a c je n t b y ł b a rd z o siln ie z w ią z a n y , co u n ie m o ż liw ia ło m u p ra w id ło w y ro z w ó j p sy c h ic z n y , ro z p o c z ę c ie s a m o d z ie ln e g o ży c ia . W p iś m ie n n ic tw ie p o d k re ś la się, ż e ta k a s y tu a c ja je s t s z c z e g ó ln ie n ie b e z p ie c z n a d la z d ro w ia p s y c h ic z n e g o c z ło w ie k a . R o d z e ń s tw o n a w ią z y w a ło k o n ta k ty s p o łe c z n e p o z a d o m e m , u c z e s tn ic z y ło a k ty w n ie w ż y c iu sw o je g o ś ro d o w is k a ró w ie ś n ic z e g o . S ta w a ło s ię n ie z a le ż n e e m o c jo n a ln ie . O g ó ln ie rz e c z u jm u ją c , z p u n k tu w id z e n ia sp o łe c z n e g o b y ły to r o d z in y „ s p ó j n e ” i „ d o b re ” . Z p u n k tu w id z e n ia p s y c h o lo g ic z n e g o , p rz y g łę b s z e j a n a liz ie in te ra k c ji e m o c jo n a ln y c h p ro b le m w y d a je s ię b a rd z ie j z ło ż o n y . C z ło n k o w ie ro d z in y n ie w ie le u m ie li o so b ie p o w ie d z ie ć , n ie b y ło m ię d z y n im i k o n ta k tu e m o c jo n a ln e g o , n ie sta n o w ili d la s ie b ie o p a rc ia , w s z y s c y c z u li s ię o s a m o tn ie n i, a ju ż n a jb a rd z ie j p rz y s z ły p a c je n t.
N ie m ia ł k o n ta k tu an i z o jc e m , a n i z ro d z e ń s tw e m , — z n ik im p o z a m a t k ą — a i to te ż n a z a sa d z ie o g ro m n e g o o d n ie j u z a le ż n ie n ia i z d o m in o w a n ia . K o n s e k w e n c ją te g o sta n u b y ła n ie u m ie ję tn o ś ć n a w ią z a n ia k o n ta k tu z g r u p ą ró w ie śn ik ó w . I m im o , ż e ze s p o łe c z n e g o p u n k tu w id z e n ia k a ż d y w r o d z in ie p e ł n ił r o lę m u n a le ż n ą (o jc ie c — ż y w ic ie l, m a tk a — c e n tru m ż y c ia d o m o w e g o ), to je d n a k n ie b y ło „ p ra w id ło w o ś c i e m o c jo n a ln y c h ” . Ż a d n e z ro d z ic ó w n ie p rz e k a z a ło ty c h p o s ta w i w z o rc ó w , k tó r e s ą p o tr z e b n e d o p ra w id ło w e g o ro z w o ju o so b o w o śc i. W ta k ie j sy tu a c ji c e c h y p rz y s z łe g o p a c je n ta : s ła b y n a p ę d ż y c io w y, sm u tn y n a s tró j, tru d n o śc i p rz y s to s o w a n ia s p o łe c z n e g o — z o s ta ły je s z c z e b a rd z ie j p o g łę b io n e i u trw a lo n e .
W g ra p ie ro d z in sc h iz o fre n ic z n y c h , w k tó ry c h z w ią z e k e m o c jo n a ln y m ię d z y ro d z ic a m i b y ł b a rd z o słab y , w k tó r y c h k a ż d e z ro d z ic ó w ż y ło n a sw ó j s p o só b (teg o ty p u m a łż e ń stw o b y ło z a w a rte n ie z m iło śc i a z k o n ie c z n o śc i — szc z e g ó ln ie z e stro n y m a tk i) d o m in o w a ła p o s ta w a — „ o d ” . N ie b y ło w z a je m n e j a k c e p ta c ji m ię d z y ro d z ic a m i. M a tk i w z a c h o w a n ia c h p rz e ja w ia ły i u k a z y w a ły n a jc z ę śc ie j a g re s ję , rz a d z ie j s y m p a tię c z y ż y c z liw o ś ć . N ie m o g ą c re a liz o w a ć p o tr z e b y k o n ta k tu z in n y m i p o z o s ta w a ły w ię c w p e w n e j iz o la c ji s p o łe c z n e j. W y ra ż a ły n ie z a d o w o le n ie i p o c z u c ie k rz y w d y w s to s u n k u d o r o d z in y g e n e ra c y jn e j, m n ie js z ą a k ty w n o ść n a te r e n ie d o m u . Ich p o d s ta w o w y n a s tró j to s m u te k . T ru d n o śc i e m o c jo n a ln e ro z w ią z y w a ły p o p rz e z p o s ta w ę „ d o m a g a n ia s ię ” . O jc o w ie w y k a z y w a li p o d o b n e p o s ta w y do m a te k , p rz e ja w ia li p o d sta w o w y , s m u tn y n a stró j, p rz e ż y w a li i u ja w n ia li u c z u c ia a g re s y w n e . T ru d n o ś c i o so b iste te ż ro z w ią z y w a li p o p rz e z p o s ta w ę „ d o m a g a n ia się ” . W ię z i e m o c jo n a ln e m ię d z y ro d z ic a m i (i w sz y stk im i d o m o w n ik a m i) b y ły sła b e , a g re s y w n a p o s ta w a m a tk i b y ła w z m o c n io n a p rz e z p o d o b n e z a c h o w a n ie o jca. A g re s y w n a m a tk a
d o m in o w a ła w s to s u n k u d o w sz y s tk ic h sw o ic h d z ie c i. P a c je n t n ie m ia ł k o n ta k tu a n i z o jc e m , a n i z m a t k ą i b y ł je s z c z e n e g a ty w n ie d o n iej n a sta w io n y . R o d z in a n ie b y ła z a in te re s o w a n a p a c je n te m , a j u ż w sz c z e g ó ln o ś c i h o s p ita liz o w a n y m . S p o łe c z n a s tru k tu ra d o m u b y ła z a c h o w a n a , je d n a k w ię z y e m o c jo n a l n e — b a rd z o sła b e , a m b iw a le n tn e , c z ę sto d o c h o d z iło d o u ja w n ie n ia u c z u ć n e g a ty w n y c h . S a m o tn o ść u c z u c io w a ty c h o só b w y n ik a ła z te g o , ż e m a ło łą c z y ło j e u c z u ć . P rz y s z ły sc h iz o fre n ik b y ł n ie ty lk o sa m o tn y , a le n ie m ia ł k o n ta k tu z n ik im z ro d z in y , u z a le ż n io n y o d m a tk i — a le b y ł to z w ią z e k a g re s y w n o -z a - le ż n o ś c io w y ; z ro d z e ń s tw e m b a rd z o sła b o z w ią z a n y , n ie w s p ie ra n y e m o c jo n a ln ie p rz e z o jc a . P a c je n t p o z b a w io n y b y ł w z o rc a o so b o w e g o n ie ty lk o w p o sta c i o jc a , a le ta k ż e w p o s ta c i m a tk i. Z d a n ie m a u to re k w a rto z w ró c ić u w a g ę n a to , ż e n a jw a ż n ie js z e s ą n ie s a m e c e c h y o s o b o w o ś c i, a le k o n s te la c je w ja k ic h o n e w y s tę p u j ą i to ja k w p ły w a ją on e n a z a c h o w a n ie o só b b a d a n y c h .
M a tk a sc h iz o fre n ik a p rz y c z y n iła się do ro z w o ju je g o p sy c h o z y p o p rz e z u trz y m y w a n ie g o w siln y m z w ią z k u zale żn o ści i u n ie m o ż liw ia n ie m u w e jśc ia w b u rz liw y o k re s d o jr z e w a n ia o s o b o w o śc i. O jc ie c s c h iz o fre n ik a je s t z d o m in o w a n y (p rz e z ż o n ę ), m a ją c p e ry f e ry c z n ą ro lę w ro d z in ie , z a n iż o n ą s a m o o c e n ę , n ie p e w n o ś ć w s p o s o b ie re a liz o w a n iu ro li o jc a . Z n a c z n ie g łę b ie j p rz e ż y w a ją c y u c z u c ia n iż j e u ja w n ia ją c y , z b a rd z o s iln ą p o tr z e b ą k o n ta k tó w z in n y m i i z m a ły m i m o ż liw o ś c ia m i ic h re a liz o w a n ia .
W ielu a u to r ó w p o d k re ś la , ż e p rz e b ie g p ro c e s u s c h iz o fre n ic z n e g o z a le ż n y j e s t o d c z y n n ik ó w so c ja ln y c h , k tó r e m o g ą sp rz y ja ć u ja w n ie n iu p s y c h o z y lu b je j n a w ro to w i. T w ie rd z i się, ż e je ż e li śro d o w isk o ro d z in n e je s t n a d m ie rn ie o p ie
k u ń c z e , p o z b a w ia ją c e s a m o d z ie ln o ś c i — to p o w s ta je u k ła d p a to lo g ic z n y n ie p o z w a la ją c y n a p r a w id ło w ą r e h a b ilita c ję c h o re g o .
3. Cechy osobowości członków rodziny a zaburzenia psychiczne dziecka
B a d a n ie m z a le ż n o ś c i m ię d z y w s p ó łw y s tę p o w a n ie m ró ż n y c h c e c h i c z y n n i k ó w w ro d z in ie , ic h w p ły w u n a s y tu a c ję r o d z in n ą a p o w s ta w a n ie m z a b u rz e ń p s y c h ic z n y c h z a ję ły s ię M . O rw id i W. B a d u ra 3. W s k a z a ły o n e n a p a to g e n n y w p ły w ró ż n o r o d n y c h k o n s te la c ji ro d z in n y c h , n a k s z ta łto w a n ie się ró ż n e g o ro d z a ju p a to lo g ii p s y c h ia try c z n e j. D u ż o u w a g i p o ś w ię c iły u k ła d o m m a łż e ń s k im i ro d z in n y m , u k a z u ją c z a ró w n o ro lę m a tk i, j a k i o jc a w ic h tw o rz e n iu . W y szły o n e z z a ło ż e n ia , ż e p ra w id ło w a ro d z in a s p e łn ia p o tr z e b y c z ło w ie k a w z a k re s ie d o jr z e w a n ia p s y c h ic z n e g o i sp o łe c z n e g o . S ta je s ię m ie js c e m so c ja liz a c ji i n a j szerzej p o ję ty c h id e n ty fik a c ji. To w ła ś n ie n a te r e n ie r o d z in y c z ło w ie k n a w ią z u je s w o je p ie r w s z e , n a jw a ż n ie js z e k o n ta k ty e m o c jo n a ln e , sp o ty k a o so b y z n a c z ą c e . R e la c je z n im i w y z n a c z a ją p ó ź n ie js z e ż y c ie u c z u c io w e , u m o ż liw ia ją 1 5 4 E L Ż B I E T A T R Y L IŃ S K A - T E K I E L S K A [ 4 ]
o s ią g n ię c ie d o jrz a ło śc i p s y c h ic z n e j. Z k o le i ro d z e ń s tw o j e s t p ie r w s z ą g r u p ą ró w ie ś n ic z ą , w k tó re j s ię c z ło w ie k sp ra w d z a . R o d z in a je s t t ą k o m ó r k ą , k tó r a m u s i d ać sw o im c z ło n k o m o p a rc ie p s y c h o -s o c ja łn e . C o m o ż e z a te m w p ły w a ć u je m n ie n a z d ro w ie p s y c h ic z n e d z ie c k a z e stro n y ro d z in y ? Ic h z d a n ie m p e w n e ty p y o s o b o w o ś c i ro d z ic ó w lu b ic h s z c z e g ó ln e p o s ta w y w o b e c d z ie c i, n p.: b łę d n a p o s ta w a m a tk i, m o ż e w p ły n ą ć n a p o w s ta n ie tak iej sa m e j p o s ta w y u d ziec k a. B io rą c p o d u w a g ę fa k t, ż e s to s u n e k d z ie c k a d o ś w ia ta z e w n ę trz n e g o w p ie r w s z y c h la ta c h k s z ta łtu je się p rz e z n a ś la d o w n ic tw o m a t k i, w y ró ż n io n o n a s tę p u ją c e ty p y re la c ji m ię d z y m a tk ą a d z ie c k ie m : 1°. M a tk a o d rz u c a ją c a d z ie c k o , k tó r e n ie z n a jd u je w n ie j o p a rc ia , a p rz e d e w s z y s tk im m iło ści; 2°. M a tk a n a d m ie rn ie o p ie k u ń c z a , k rę p u ją c a in d y w id u a ln o ś ć d z ie c k a , k tó re c z u je s ię n a d m ie rn ie z n ią z w ią z a n e . T a k a p o s ta w a c z ę s to s ta n o w i m a s k ę p o s ta w y o d rz u c a ją c e j; 3 °. M a tk a d o m in u ją c a , p e rfe k c jo n is tk a , o stra , a u to ry ta ty w n a , k tó r a w y m a g a o d d z ie c k a d o sk o n a łe g o w y p e łn ia n ia o b o w ią z k ó w i b u d z i w n im lęk ; 4 °. M a tk a am b iw a le n tn a — z m ie n ia ją c a s w o ją p o s ta w ę w sto su n k u do d z ie c k a w z a le ż n o śc i o d n a s tro jó w ; 5°. M a tk a n ie d o jrz a ła — b e z ra d n a , lę k liw a w o b e c d z ie c k a , n ie z d o ln a do p ie lę g n o w a n ia i w y c h o w a n ia ; 6°. M a tk a la b iln a , u c z u c io w o n ie z ró w n o w a ż o n a , n ie z d o ln a do ró w n e g o p o s tę p o w a n ia w o b e c d z ie c k a ; 7°. M a tk a z o d c h y le n ia m i p s y c h ic z n y m i, n ie p r a w id ło w ą o so b o w o ś c ią , u m y s ło w o chora. Z d a n ie m cy to w an y ch b a d a c z y w sz y stk ie te w y m ie n io n e p o w y ż e j ce c h y m atk i m o g ą w y tw a rz a ć p o d o b n e c e c h y u d z ie c k a . S ta je s ię o n o n ie u f n e , w ro g ie , lę k liw e , p rz y g n ę b io n e . M o ż e o n o n a w e t p rz e ją ć o b ja w y c h o ro b o w e n p .: u ro je n ia , — d o p ie ro o d d z ie la n ie g o o d ś ro d o w is k a u ja w n ia ź ró d ło ty c h o d c h y le ń . Je ż e li c h o d z i o o jca, to z a ró w n o je g o z a c h o w a n ie , j a k i p o s ta w a m a ją w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się o s o b o w o ś c i d z ie c k a . O jc ie c m o ż e p o p rz e z s w o ją p o s ta w ę d o m in a c ji, a u to ry ta ty w n o śc i b u d z ić lę k w d z ie c k u , lu b m o ż e b y ć ta k z d o m in o w a n y p rz e z m a tk ę , że je g o r o la j e s t ( w u k ła d z ie ro d z in n y m ) z n ik o m a . M o ż e n ie m ie ć ż a d n e g o w p ły w u w y c h o w a w c z e g o p rz e z b ra k z a in te re s o w a n ia lu b n a s k u te k p rz e b y w a n ia p o z a d o m e m . B a r d z o w a ż n y m c z y n n ik i e m j e s t to , c z y m a m y d o c z y n ie n ia z ro d z in ą , w k tó r e j c z ło w ie k r ó s ł i w y c h o w y w a ł s ię ( r o d z in a p o c h o d z e n i a ) , c z y te ż z r o d z in ą , k tó r ą sa m z a ło ż y ł ( r o d z in a p r o k r e a c y jn a ) . J e ś li r o d z i n a , w k tó r e j s ię w y c h o w a ł b y ła b a r d z ie j to le r a n c y j n a , s t a w ia ją c a m n i e js z e w y m a g a n ia , c z ło w ie k n ie je s t z b y t d o s t o s o w a n y s p o łe c z n ie , n ie s p r a w d z a s ię z a w o d o w o , a le fu n k c jo n u je n a te r e n ie d o m u ( n ie j e s t to d la n ie g o s y t u a c ja z a g r a ż a j ą c a ) . J e ś li w r o d z in ie p a n o w a ło s ta łe n a p ię c ie , z a g r o ż e n ie , w a lk a — j e j
c z ło n k o w ie n ie s ą w s ta n ie ro z w ią z y w a ć ty c h p ro b le m ó w . N ie p o tr a f i ą o n i s p o n ta n ic z n ie n a w ią z a ć k o n ta k tu z e s w y m o to c z e n ie m . J e s t im p o tr z e b n a p o m o c z z e w n ą tr z . In n e p o d e jś c ie re p re z e n tu je J. K . S z ły k o w ic z z K lin ik i C h o ró b P s y c h ic z n y c h A k a d e m ii M e d y c z n e j w G d a ń s k u 4. K ła d z ie o n a n a c is k n ie ty le n a ś r o d o w is k o p a c je n ta , ile n a c e c h y o s o b o w o śc i, s u g e ru ją c , ż e z a c h o ro w a n ie n a c h o r o b ę p s y c h ic z n ą (s c h iz o fre n ię ) b y ło (i je s t) p o p rz e d z o n e w y stę p o w a n ie m c e c h o s o b o w y c h sc h iz o id a ln y c h . Z a ję ła się o n a re tro s p e k ty w n ą o c e n ą o so b o w o śc i p rz e d p s y c h o ty c z n e j o ra z p r ó b ą u s ta le n ia z w ią z k u s c h iz o id a ln o śc i z e s c h iz o fre n ią . P rz y ję ła o n a , ż e o so b o w o ś ć sc h iz o id a ln a o k re ś la o so b y n ie to w a rz y sk ie , z a m k n ię te w so b ie , sk ry te , c h ło d n e u c z u c io w o , m a ją c e tru d n o śc i w d o s to s o w a n iu s ię d o p rz y ję ty c h n o rm ż y c ia sp o łe c z n e g o . W b a d a n ia c h s w o ic h J. K . S z ły k o w ic z sk o n c e n tro w a ła się n a o m ó w ie n iu (n a p o d s ta w ie w y w ia d u , k w e stio n a riu sz y z e b ra n y c h o d n a jb liż s z y c h o só b — ro d z ic e , ro d z e ń stw o ) cech , o s o b o w o ś c i p a c je n ta c h a ra k te ry s ty c z n y c h w o k re s ie p rz e d s z k o ln y m , sz k o ln y m i d o jrz a ły m . B ra ła p o d u w a g ę ta k ie cech y , ja k : n a p ę d p sy c h o ru c h o w y , k o n ta k t słow ny, in ic ja ty w ę , p rz y w ią z a n ie do n a jb liż s z y c h , sk ry to ść , ta k ż e s a m o d z ie l n o ść w n a u c e , o b o w ią z k o w o ść . N a p o d s ta w ie z e b ra n y c h in fo rm a c ji o d tw o rz y ła p o sta ć p a c j e n ta z o k re s u p rz e d s z k o ln e g o i s z k o ły j a k o d z ie c k a o sła b y m n a p ę d z ie p s y c h o r u c h o w y m (w o ln o p o ru s z a ją c e g o się), u n ik a ją c e g o zab aw , s p o k o jn eg o , p o słu sz n e g o , o d izo lo w an e g o o d in n y c h dziec i, nad m iern ie p o w a ż n e g o , m a ło s p o s trz e g a w c z e g o , m a ło m ó w n e g o , c ic h e g o , n ie o k a z u ją c e g o ra d o śc i. Jest to o b ra z d z ie c k a u trz y m u ją c e g o d y sta n s u c z u c io w y w o b e c n a jb liż s z y c h , tr a k tu ją c e g o je d n o z ro d z ic ó w — sz c z e g ó ln ie m a t k ę — z d u ż y m s to p n ie m lę k li- w o śc i, o z a in te re s o w a n ia c h p o n a d w ie k , n p .: a s tro n a u ty k ą , p o c z ą tk ie m ż y c ia , w s z e c h św ia te m ; z d o ln e g o , p e d a n ty c z n e g o , w y k a z u ją c e g o d b ało ść: o p o rz ą d e k i e s te ty k ę z e w n ę trz n ą , w ię k s z ą n iż u ró w ie ś n ik ó w . W w ie k u sz k o ln y m d z ie c i te s ta w a ły s ię b a rd z o sk ry te , n a p ie r w s z y m m ie js c u sta w ia ją c e n a u k ę , o b o ję tn e n a ro d z in ę , o o b n iż o n y m n a p ę d z ie p sy c h o ru c h o w y m , u z y sk u ją c e g o rs z e w y n i k i w g im n a sty c e .
P o ta k g ru n to w n ie p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a n ia c h a u to rk a w y s u w a w n io se k , że sc h iz o fre n ię p o p rz e d z a o s o b o w o ść p re p s y c h o ty c z n a ty p u sc h iz o id a ln e g o , p o d o b n a d o o s o b o w o ś c i sc h iz o fre n ik ó w , u k tó r y c h p o c z ą te k c h o ro b y p rz y p a d a ł na o k re s w c z e s n e g o d z ie c iń stw a , ró ż n i s ię o d n ie j je d y n ie m n ie js z y m n a s i le n ie m w ie lu w sp ó ln y c h cech.
1 5 6 E L Ż B I E T A T R Y L I Ń S K A - T E K I E L S K A [ 6 ]
