Włodzimierz Fijałkowski
Założenia prokreacji ekologicznej
Studia nad Rodziną 5/1 (8), 141-146
2001 R. 5 n r 1(8)
Włodzimierz FIJAŁKOWSKI
ZAŁOŻENIA PROKREACJI EKOLOGICZNEJ
W wielu obszarach działania medycyny oraz różnych instytucji i środo wisk współdziałających z medycyną w dziedzinie prom ocji zdrowia, podej m uje się zadania m ieszczące się w nurcie prokreacji ekologicznej. Powiąza nie z sobą różnych dziedzin rozwijanej aktywności m a szansę wzmocnić p o szczególne ogniwa i przyczynić się do pogłębienia świadomości ekologicz nej w szerokich kręgach społeczeństwa.
Czystość jako styl życia
Czystość środowiska jest pojęciem dobrze osadzonym w ekologii. Uwrażliwienie na zachow anie czystości spełnia w ażną funkcję w o d budo wie prozdrow otnego stylu życia. O kazuje się, że w śród różnych czynników determ inujących zdrowie człowieka styl życia wysuwa się na pierwszy p lan 1. Czystość jest aktywnością odzw ierciedlającą twórcze przeżywanie pici2. N a ową twórczość składają się następujące elem enty zachowań:
- uśw iadam ianie sobie na bieżąco i nazywanie norm alnych przejawów seksualności jak pobudzenie, napięcie, podniecenie czy pożądanie;
- ich akceptacja jako zjawisk naturalnych;
- przetw arzanie pierwotnych poruszeń w taki sposób, by uform ow ał się stosowny kom unikat, odpow iedni dla w ieku i rodzaju więzi łączącej spoty kające się osoby. A kt seksualny, jako potencjalnie rodzicielski, jest z n a tu ry aktem małżeńskim.
Immunologiczne dziewictwo
Rewolucja seksualna lat sześćdziesiątych XX stulecia pociągnęła za so bą zmiany obyczajowości ostro kolidujące z wymogami ekologii. W Szwecji przeprow adzono badania 15-latek podejm ujących współżycie seksualne z różnymi partneram i. U co ósmej stw ierdzono zapalenie przydatków m a cicznych. Analogiczne badania 20-latek później zaczynających współżycie wykazały znacznie m niejszą zapadalność na choroby przenoszone drogą płciową. W tej grupie wiekowej zakażeniu uległa co 50. osoba. „Z im m uno
1 Z . Sadowski, P rom ocja zdrow ia - szansa i konieczność, T erapia i Leki 1994, n r 12, s. 401. 2 W. Fijałkow ski, Niew ykorzystany d a r płci, K raków 1998, s. 27.
logicznego punktu w idzenia - konkluduje L ars W estrom - m łoda, dojrze wająca kobieta jest dosłow nie dziewicą”3. W edług nowszych doniesień am erykańskich (JAM A, 12.12.1998) zakażenie chlam ydią stw ierdzono u 27,5% 14-latek w B altim ore. Dziewictwo stanowi osłonę analogiczną do kom binezonu astronauty. Z etknięcie się narządów płciowych m łodej dziewczyny z antygenam i drobnoustrojów męskich czyni ją bezbronną wo bec zakażeń.
Śluz szyjkowy dziew cząt je st wodnisty, zaw iera m niej substancji ochronnych, w ystępujących u ko b iet dojrzałych. Poza tym estrogeny za w arte w tab letkach antykoncepcyjnych sprzyjają rozw ijaniu się na części pochwowej szyjki macicy typowych dla wieku dojrzew ania zm ian ektopo- wych, k tó re z kolei stanow ią id ealne p o d ło że dla gonokoków , chlamydii, w irusów brodaw czaka i opryszczki. P onadto związek zachodzący po m ię dzy chorobam i przenoszonym i drogą płciow ą i H IV wskazuje na w ystępo w anie synergii epidem icznej4. W tej sytuacji dziewictwo obu płci w w ieku m łodocianym je st nie tylko spraw ą dobrych obyczajów, ale rów nocześnie n orm ą ekologiczną.
Małżeństwo jako droga żyda
W m ałżeństw ie p ara ludzka realizuje w spólnotę życia na podłożu płci dopełniających się. Czynnikiem sprzyjającym budow aniu stałej i wyłącznej więzi, a zarazem podstaw ą odpow iedzialnego rodzicielstwa jest biologiczny rytm płodności i niepłodności, wpisany w kobiecy cykl, funkcjonujący dla obojga małżonków. Z aakceptow ane przez obojga odstępow anie od aktów seksualnych w okresach cyklicznej płodności w obec niezam ierzenia poczę cia dziecka w tym czasie służy udrażnianiu trudniejszych, ale bardziej po głębionych form komunikacji.
Naturalne planowanie rodziny
W iedza o p rzeb ieg u cyklu płciow ego o raz u m iejętn o ść ro zp o zn aw a nia w nim p o czątk u i koń ca o k re su p ło d n o ści m ają podstaw ow e znacze nie w przygotow aniu m łodzieży do życia w rodzinie. W iedza ta n ie zn a lazła właściw ego m iejsca ani w p o d ręcz n ik ach szkolnictw a ogóln o k ształ cącego, ani m edycznego na p oziom ie śred n im i akadem ickim . Co g o r sza, daw niejsze p o d ręczn ik i z zak resu ginekologii i położnictw a p rz e d staw iały m etody n a tu ra ln e g o p lanow ania rodziny n ie rzeteln ie, p o d k re ślając ich rzek o m ą n ieskuteczność. Szczególnego uw ydatnienia wym aga
142
3 L. W estrom , W czesny seks przyczyną n iepłodności, M edical T ribune 1993, n r 7-8, s. 14. 4 A. Stapiński, C h oroby p rzen o sz o n e d ro g ą ptciow ą - istotny pro b lem zdrow otny, T erapia i L eki 1998, n r 1-2, s. 1-6.
fakt, że rozpoznaw anie cyklicznej pło d n o ści i niep ło d n o ści o p ie ra się na p o dstaw ach naukow ych, a skuteczność trafn ej oceny objaw ów zależy wy łącznie od k o m p eten tn eg o in stru k ta żu o raz od w łaściw ego stosow ania m eto d y 5.
Profilaktyka prekoncepcyjna
P oradnictw o prekoncepcyjne zyskało w o statn ich czasach znaczący przyczółek w zapobieganiu nied o b o ro m żywienia odgrywającym istotną ro lę w profilaktyce wad rozwojowych. Z a pom ocą b ad ań epidem iologicz nych wykazano, że kobiety rod zące dzieci z w adam i cewy nerwowej, p o w stałym i w pierwszym trym estrze ciąży, żywiły się d ietą znacznie uboższą w kwas foliowy, w porów naniu do diety ko b iet rodzących dzieci zdrowe. S postrzeżenie to w ykorzystuje się w poradnictw ie dla kobiet grupy zwięk szonego ryzyka. D zięki zm odyfikow aniu jakości diety przed kolejną ciążą u d ało się zmniejszyć naw roty u rodzenia kolejnego dziecka z tą w adą6.
Ochrona ciąży
Nazwa: Klinika (Oddział) Ciąży Powikłanej zastąpiła dawniejszą nazwę: Klinika (Oddział) Patologii Ciąży. Jednakże i to określenie oddziałuje jatro- gennie. Trudno zaliczyć do powikłań ciążę m nogą czy nadpobudliwość m ię śnia macicy, poddającą się zresztą z powodzeniem treningowi relaksacyjne m u w szkole rodzenia. Przed 26 laty wysunąłem propozycję zmiany nazwy na: „Klinka (Oddział) Ochrony Ciąży”. W m iarę odradzania się w naukach m e dycznych nurtu proekologicznego nazwa ta zostanie przyjęta w oficjalnym nazewnictwie, jako odpowiadająca rzeczywistości, której służy7.
Pedagogika prenatalna
Dziecko od początku życia jest osobą. D latego już w stanie zarodkowym przynależy m u zwrot: TY. O d swego zaistnienia jest to KTOŚ, a nie coś. W okresie w ewnątrzm acicznego rozwoju dziecko uczy się łatwo i szybko, jest p o d atn e na wychowawcze oddziaływanie rodziców. Pedagogika p re n a talna jest raczkującą dziedziną nauki. Intuicyjnie upraw iają ją rodzice zdol ni do głębokich relacji z dzieckiem w tej fazie jego życia8. Negatywna sty m ulacja, z udziałem lekarzy, nie jest obca dziecku poczętem u. Czas zająć się stymulacją pozytywną.
5 M. Troszyński, N a tu ra ln e p lanow anie rodziny, P rzedm ow a, G d ań sk 1991.
6 Z. J. B rzeziński, Z ap o b ieg an ie W C N , w: Z ap o b ieg an ie w rodzonym w adom cewy n erw o wej, red . Z. J. B rzeziński, W arszaw a 1998, s. 77.
7 W. F ijałkow ski, Psychoprofilaktyka w O ddziale O chrony Ciąży, G in ek o lo g ia Polska 1973, n r 44, s. 13-21.
Zharm onizow ane dwurodzicielstwo
Myślenie ekologiczne ukazuje perspektyw ę odkrywania coraz to nowych terenów oczekujących na „zagospodarow anie”. Takim terenem staje się ro dzina, z nieodłącznym rodzicielstwem. Rodzi się pytanie, jak się przedsta wia podłoże przyrodnicze właściwe dla realizow ania się m ałżonków jako rodziców? Ekologiczny wymóg zharm onizow anego dwurodzicielstwa znaj duje podstaw ę w biologicznym fakcie połączenia się 23 chrom osom ów za wartych w kom órce jajowej z 23 chrom osom am i mieszczącymi się w głów ce plem nika. Ów fakt precyzyjnie określa proporcje zaangażow ania rodzi cielskiego obojga rodziców w opiece nad dzieckiem i w jego wychowaniu. Uzmysławia im obraz ich nierozdzielności. O braz trwały. Rozejście się ro dziców ostro koliduje ze świadom ością ekologiczną.
Przysposobienie do n atu raln eg o porodu
Szkoła rodzenia przebyła trzy fazy rozwojowe5. Zaczęła swą działalność jako psychoanalgezja, pow ielając m odel przeniesiony w 1956 r. z ówczesne go L eningradu do Warszawy. W I I fazie p o ró d został potraktow any jako za danie, k tóre najlepiej wykona rodząca kobieta w spierana przez m ęża, po odpow iednim przygotowaniu. Przygotowanie to m a na celu uspraw nienie uzdolnień naturalnych i popraw ę w arunków kondycyjnych sprzyjających aktywnemu „rozegraniu” porodu. Znikło znam ienne stw ierdzenie lekarza: „U rodziliśm y pani dziecko”. W III fazie ewolucji szkoły rodzenia jej p ro gram poszerzył się o inne aspekty ekologiczne związane z rodzicielstwem.
Przygotowanie do ról rodzicielskich
Jest to ważny elem ent kształtow ania się relacji wzajemnych w kręgu ro dzinnym; uczestniczy w rodzącym się nowym m odelu rodziny, w którym m iejsce rywalizacji pom iędzy płciam i zajm uje porozum ienie i autentyczna miłość. Rodzice wspólnie podejm ują czynności opiekuńcze w zakresie k ar m ienia i pielęgnacji now orodka. W ychowaniu dziecka zapewnia się oddzia ływanie obojga rodziców. O boje są odpow iedzialni za rozwój ich dzieci i przygotowanie ich do sam ostanow ienia w przyszłości.
Poród rodzinny
K olebką porodu rodzinnego jest p o ró d w dom u. Pod koniec lat pięć dziesiątych X X stulecia p o ró d domowy został wyparty przez p o ró d odby wany w szpitalu. Jeszcze przez pew ien czas funkcjonowały w Polsce izby p o rodow e, budzące pozytywne zainteresow anie w krajach zachodnich, uległy
144
9 W. Fijałkow ski, P rogram Szkoły R o d zen ia w Ewolucyjnym Rozw oju, w: K liniczna Perina- tologia i G inekologia, 1 .13, Poznań 1995, s. 5-14.
jed n ak likwidacji jako rzekom o nienow oczesne. W ostatnim dziesięciole ciu nastąpił w niewielkim zakresie naw rót do p o ro d u w dom u. N a przeszko dzie upowszechnieniu się po ro d u dom owego stoi kilka czynników, między innymi luka w przygotowaniu położnych, szczupłość m ieszkań, wreszcie przekonanie, że poród w szpitalu jest bezpieczniejszy. O d piętnastu lat upow szechniają się w Polsce porody rodzinne w klinikach i szpitalach. D o ich upow szechnienia przyczyniła się akcja „Rodzić po ludzku”, przed sze ściu laty spopularyzow ana w prasie. W H olandii co trzeci poród odbywa się w dom u. W Polsce porodów domowych jest niewiele, ale stanowią one p u nkt odniesienia, a zarazem wzór dla po ro d u rodzinnego odbywanego w w arunkach szpitalnych10.
Ekologiczne karmienie
W sierpniu 1990 r. z inicjatywy W H O i U N IC E F doszło do spotkania w Innocenti przedstawicieli m inisterstw zdrowia 29 krajów świata, w tym z Polski. Wówczas to zrodził się dokum ent zwany D eklaracją z Innocenti. D okum ent ten dał impuls do upow szechniania karm ienia piersią. R ealiza cją tego zadania zajął się w Polsce kom itet działający z ram ienia UNICEF, z siedzibą w Warszawie. Podstaw ą działalności tego kom itetu jest wcielanie w życie „10 kroków do udanego karm ienia”11. Dzięki konsekw entnej pracy organizacyjnej i szkoleniowej opanow ano inwazję przem ysłu spożywczego, który tak dalece rozszerzył rynek zbytu dla swych produktów , że w krótce mogłoby dojść do wyeliminowania naturalnego karm ienia.
K om itet U pow szechniania K arm ienia Piersią pow ołuje kom isje ocenia jące szpitale położnicze pod kątem realizacji „10 kroków ”. Przyznanie tytu łu „Szpital Przyjazny D ziecku” poprzedza szkolenie personelu i edukacja m atek, ponadto drobiazgowa kontrola, czy szpital pozostaje całkowicie wolny od n aporu reklam y sztucznej żywności dla niem ow ląt oraz takiego sprzętu, jak smoczki, kapturki, butelki itp., czy działa zgodnie z zasadam i M iędzynarodow ego K odeksu M arketingu Produktów Zastępujących M le ko K obiece (W H O 1981), czy wreszcie nie organizuje szkoleń czy imprez sponsorow anych przez te firmy.
W ścisłym pow iązaniu z odbudow ą natu raln eg o karm ienia zainicjowa no w krajach obu A m eryk oraz w Azji, A ustralii i O ceanii specjalne b ad a nia n ad niepłodnością laktacyjną12. N a podstaw ie wyników przeprow adzo
101. C hołuj, D om ow y p o ró d rodziny, w: D a r ro d zen ia, red . W. Fijałkow ski, W arszawa 1998, s. 207-269.
11K. M ikel-K ostyra, K arm ien ie piersią, W arszawa 1994.
12 H . C erańska-G oszczyńska, L ak tacja i p o w ró t płodności p o p o ro d zie, w: Po porodzie, G d ań sk 1997, s. 74-103.
146
nych bad ań ustalono zasady jej utrzym ywania się w okrasie p o p o ro d o wym”. Jest to tzw. Lactational Am enorrhea M ethod (LA M ), określająca w arunki utrzym ywania się laktacyjnej niepłodności w ciągu 6 m iesięcy wy łącznego karm ienia piersią. U pow szechnianie się tej m etody ham uje in wazję przem ysłu antykoncepcyjnego, chroniąc ekologiczny ch ara k ter nie płodności laktacyjnej.
Temat wymaga rozbudow ania poszczególnych wątków. Już dziś m ożna postawić wniosek: w dziedzinie prokreacji czas przejść od ideologii do eko logii. Czas na medycynę ekologiczną - ekomedycynę. Z pom ocą przyjdą ekofilozofia, ekoetyka, wreszcie... rew olucja przetrw ania.
W łodzimierz Fijałkowski: Fundamental principles o f ecological procreation
In th e field o f p ro creatio n m edicine u n d ertak es various actions, p a rt o f which only re fe r to ecological p ro creatio n . C om piling these actions m ay d eep en th e eco logical aw areness o f w ider circles o f society.
C hastity as a lifestyle expresses experiencing sexuality creatively, w ithin the w ork on self. Virginity o f the age o f adolescence is an im m unological requirem ent. T his is attested by th e extrem e ease w ith w hich sexually tran sm itted diseases sp re ad am ong teen ag ers o f eith er sex. P urity in m arriage req u ires fidelity and respect in th e m utual relations for th e biological fertility and non-fertility rhythm o f the w o m an ’s cycle. M ethods o f recognizing th e cyclic fertility, covered by th e n atu ral fam i ly planning p rogram m e, serve th e purpose.
Ecological prophylaxis includes preco n cep tio n al counselling, p ren atal ped ag o gy and pregnancy protection.
In m any m edical actions referring to p ro creatio n , th e deepening ecological awa reness requires a transition from ideology to ecology. T h e tim e is ripe fo r ecologi cal m edicine.
