R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E Tom (Volume) XXXIX — 1969 Zeszyt (Fascicule) 4 Kraków 19G9
JĘDRZEJ M ULLER, ST A N IS Ł A W R U D O W SK I
DYNAMIKA I STRUKTURY SEDYMENTACYJNE POTOKU PRZYBO JU *
Dynamics and sedim entary structures of swash zone
Potok przyboju jest to oscylajcyjny ruch wody pochodzącej z osta
tecznego rozbicia fali o brzeg, wbiegającej na niego (napływ) i następnie staczającej się w dół (spływ). W czasie napływu szybkość i miąższość w arstw y wody stopniowo zmniejsza się — aż do zera. W ywołane jest to zarówno działaniem tarcia, ja»k też w siąkaniem wody w plażę. W cza
sie spływu — odw rotnie — szybkość i m iąższość w arstw y w ody ulegają ciągłem u zw iększaniu i osiągają m aksymalną wartość w końcow ym eta
pie jego działalności. Z uwagi na charakter ruchu wody zaznacza się w ybitna odm ienność hydrodynam iczna potoku przyboju od przepływ ów rzecznych oraz falowania.
Strukturam i 'sedym entacyjnym i najbardziej typow ym i dla potoku przyboju są w arstw owania związane z alternacją w arstew ek m inerałów ciężkich i piasków kw arcow ych oraz w arstw y piasków o znacznej poro
watości, powstającej wskutek intensyw nego i wielokrotnego wypychania ze składanego osadu pow ietrza. Jednaikże struktury te często są trudne do rozpoznania makroskopowego. W referacie przedstawiono w yniki ba
dań osadów potoku przyboju prowadzonych metodami rentgenow skim i w oparciu o próby piasków spojonych epidianem. Analizowane próby po
bierano przy ustalonych z góry warunkach: ograniczając się na razie do osadów piaszczystych składanych na plaży pow yżej tzw. strefy neu
tralnej, czyli na obszarze górnej części krzywej w ypracowanego profilu równowagi poprzecznej plaży, w obrębie działania średniego zasięgu na
pływ u, przy falowaniu oscylacyjnym , asym etrycznym , w warunkach sta
bilizacji falowania i przy wysokości grzywacza brzegowego nie większej niż 1 m. W tych warunkach maksymalna szybkość przepływ u potoku przyboju nie przekraczała 30 cm /sek, przy miąższości w arstw y wodnej do 0,4 m.
iW badanych próbach stwierdzono, nie uwidaczniające się przy ba
daniu makroskopowym, liczne typow e warsitewki m inerałów ciężkich, o miąższości często nie większej niż 3 średnice ziarn oraz charaktery
styczną lam inaeję, polegającą na następstw ie lam in źle w ysortow anych z udziałem m ateriału drobnego oraz dobrze w ysortow anych lamin grubiej ziarnistych lub złożonych z m inerałów ciężkich. W ysunięto tezę, iż lam iny m inerałów ciężkich i grubiej ziarniste w arstew ki kw arcowe powstają
* R efera t w y g ło szo n y w W arszaw ie 18. XII. 1968 r., na zebraniu S ek cji Sedy- m en to lo g iczn ej Pol. T ow . G eol. w W arszaw ie.
— 7 3 8 —
w sposób analogiczny wskutek selektyw nego zm yw ania przez spływ . Rozdzielające je w arstew ki źle w ysortow ane są tw orzone przez napływ.
Ławice piasków o znacznej porowatości powsitają przy intensyw nej, akum ulacyjnej działalności napływ u. W niższych częściach ław ic obser
wuje się przestrzenie w ypełnione powietrzem , o zarysie soczew kow atym , w ydłużone poziomo. W częściach środkowych te płaskie kom ory kom u
nikują się m iędzy sobą pionową siecią kanalików. W strefie najbliższej pow ierzchni przeważa sieć pionowa. Średnice komór i kanalików naj
częściej nie przekraczają 10— 12 średnic ziarn. Jednakże w ielkość ta zależy również od czynników związanych z w ielkością i częstością na
pływ ów oraz od struktury piasku poddawanego działaniu tego procesu.
Jako pierw sza pow staje pionowa sieć kanalików, która później prze
kształca się w poziomą sieć komór. Proces ten powoduje niem al pełne zatarcie pierw otnej struktury w arstw ow ej osadów. Po w yschnięciu i za
padnięciu się tych osadów pow stają ław ice nie wykazujące kierunkow e
go ułożenia składników. Naprzem ianległość ław ic w arstew kow anych i o strukturze bezładnej jest najbardziej typową cechą osadów brzego
w ych i może być użytecznym kryterium ich w yróżnienia w osadach starszych.
Sposób działania potoku przyboju jest zróżnicowany zależnie od w ielu czynników, jak np. charakterystyka falowania, rodzaj przenoszonego m ateriału, położenie danego odcinka w obrębie brzegu, stopień rozwoju profilu równowagi. Dlatego konieczne będą jeszcze dalsze badania osa
dów potoku przyboju, złożonych w warunkach odm iennych niż dotych
czas opracowane. Potrzeba ta odnosi się głów nie do w ałów brzegowych oraz osadów składanych w dolnej części spływu.
M u z e u m Z i e m i P A N ,
I n s t y t u t Ge ol og i i P o d s t a w o w e j U.W.
