• Nie Znaleziono Wyników

Die Volkstrachten in Oberschlesien

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Die Volkstrachten in Oberschlesien"

Copied!
136
0
0

Pełen tekst

(1)

mm

(2)
(3)

f ü r o b e t f c ^ I e f t f c M € a t i b e s f i t i t & e + feitet:

( D p p e l i i f

(4)

(5)
(6)

ßppelner 23äuerin in @onnfagöftac£)t

@em ält> e Don ß . © r a b o m s f i

(7)

S i e 2 3 o E 0 ć r a c £ ) t e n i n £ ) 6 e r f c Ę ) l e f i e n

93on

© . © m b o t o s f t f

2tus bem OTacfjtajj ^erausgegeben bon j5. ©rabomsEi

DITif 8 mehrfarbigen unb 74 einfarbigen 2lbbilbttngen

Verlag ^riebaffc^’ö 55uc^^anb[ung 33ces[au 1

3nf)aber <2ric£) 3TI)iel unb 5tai1-£m nś © n f e tm e ie r

(8)

I l m f d j l n g e n t o u r f : @ e r t 3 5 e r g c r = S r e s i m t .

S i e S i l b f t b i f e , i n o b c f o n b e i s b i e S i e r f n v b f a t j e , f e r t i g t e , f o r o e i f nic£)t im g o i g e n b e n a t i b e r s b e m e r f t , b ie g i r m a G far t ©eifr'e & E o . in 9 3 v e e l n u nn .

S e n 3 j i e r f a r b e n b r u c 6 b e f o l g t e

bi e g i n n a © r n p b i f c b e r © r o f j b e f r i e b f ü r 23mi)= u n b D ff f e t b ru c E , 3 3 v e s[ n u .

© n i l u n b f o n f t i g e n S r u c E b e f o l g t e b ie 23ucĘ)brucEerei ' P a n i 'P i i f e b t e , 2 3 r e s ( n u 1

E i n b n n b b o n 2 B i I f j e b n S u t f b m f ) , © t o j f b u c b b i n b e r e i , S r e o f n u ,

SuccE) ein 93ecfeE)en iff auf ben Q5ievfac6enbrutfen ber STi.tne ©rabotosfi mit „f“ gebruiff.

(9)

S B o m o ri

Sc melfr bie © ig en art b ei 23ölfer fifjiotnbet u n te r bem gleid)=

ntadfenben ©influff ber fortfdyreitenben Ä u ltu r, um fo 6ead)tens=

m erter m irb fie ba, rno m ir il)r nod) Begegnen.

G elten genug finben m ir fie tn © ebieten oor, bte in ftänbiger 33eriit)rung m it bem m obernen Geben fielen. Gte rotrb © e r rafd) oer=

b rä n g t burd) b a s ftete © inbringen non !Jteuerfd)einungen in S itte unb X radjt, fomie burd) ben töianget an S e it, ber ein IteBenoItes tßftegen a lte n 33raud)es unm ögltd) mad)t.

S n DBerfd)lefien I)at m an ber (Eigenart bes S o lfe s erft in neuefter S e it 23ead)tung gefd)enft. Go n u r ift es gu e rttä re n , baf) auf)erl)alb feiner ©rennen bte © ntm idelung feines 93oltstum s unB etan n t geBIie=

Ben ift. Unb bod) l)at DBerfdflejien nod) G itte n unb D ra h te n auf=

ßumeifen, bte in unferer S e it a ls letzte W ellen alte n , guten 23auern=

tu m s au sfltn g en . S » e rh alten finb fie nid)t, benn nad) bem emigen

@efe% bes Gebens gibt es n irg en b s G tillftanb. W erben unb 33er=

gellen ift b as Gos alles Srbifd)en. D a ru m Ijeifft es feftl)alten in W o rt unb 33ilb, roas nod) oorlfanben ift, b am it bte S p u re n a lte n 33olfs=

gutes nid)t g ary oerroifdft roerben.

D i e 33 e r f a f f e r i n .

©lifabetl) ©raBorosfi l)at bte D ru d le g u n g biefes W e rte s nid)t mel)r erreidfen tonnen, ©s beburfte erft eifriger 23emül)ungen iljrer Gd)roefter, um bte S lnteilnaljm e ber guftänbigen G telleu gu m eden.

©Benfo tarn bte S ^ tt 3U $ ilfe , inbem ber g ü © e r bte p fleg e bes S3oltstum s neu Belebte. D a n f ein er B eih ilfe bes $ e r r n DBerpräfi=

beuten fönnen £>erausgebertn unb 33erlag n u n m eh r b a s W e rt ber Ö ffentlid)teit ootlegen. S ie finb fid) babei Beraubt, baff manches im Degt l)eute oor einer ftreng roiffenfdfaftlidfen P rü fu n g ni© t m e© Be=

fielen ta n n . ©leidfroo© gebot es bte ©l)rfurd)t oor einer m e© a ls III

(10)

20 Setzte m älfrenben 2 I r M t, fie möglidfSt u n o erärtb ert 311 laSSert. D ie SerfaSfetirt m ollte and) feine Streng tmj|enf<3jafilt<3je 216f)ani>lung bieten, if)i*e Slbficf)! m ar n u r, ber H eim at ßu bien en 1). DieSer S ^ e d rjt burd) ifjre fd)Itd)ten D arleg u n g en , bie fid) bem üht a n meitefte Greife menben, unb burd) bie gesam m elten S ilb e r null erfüllt.

D er B erin g Ijat nidft blnf; bem 0 e r r n D berpräfibenten unb ben guftänbtgen S te lle n bei ber R eg ieru n g in D ppeln fü r bie rooljlroollenbe ß ö rb e ru n g bes $Berfee ju b an fen ; aud) bie $ eim atm u fee n in S e n ile n , üieiffe unb IRatibor, $ e r r S b o to g ra p li © la u e r in D ppeln unb £>err Slyotograpl) S ü ttn e r in 5Riemertsfieibe bei 9teiffe, jd)Iieplid) ber B erin g 6 d)erl in B e rlin , ber freu n b li^ erm eife © nlnnnos fü r bie S u n tb ilb e r „O ppelner B ä u e r in in S o n n tn g strn d ft,, u n b „BeiSfer B ä u e r in m it Gpi%enl)aube" abgab, foroie ber Ä un ftn erlag ß . S rud=

m an n 21.=©., ber bie S ilb ftM e fü r bie 2Ibbilbungen a u f S . 11, S . 14 redfts, S . 17 red)ts, S . 39, 61. 96 unb 6 . 98 a u s bem Sßerfe nun iHofe S u ite n , D ie beutfdfen B o lfsttttd ften j.u B eg in n bes 20. 3nfjt=

fiunberts, M ü n z e n 1912, leibroeife entgegenfbm m enb p r V erfügung ftellte2), fa b e lt il)m m ertnalle U nterftü ^u n g guteilm erben laffen.

D ppeln unb B re s la u , im %Rär; 1935.

$ebm ig © rabarosfi.

B erin g Ißriebatfdj's B ud)banblung.

’) S a r i © e g o b r o t fafgte b i e a l l g e m e i n e n Itr fe iC e ü b e r (S. © t a b o m s l i in f e in e m O u n b r u f im „ D b e r f c b l e f i e r “ g u f a m m e n , r o e n n e r f e b r e i b t : , , © n s g a n g g r a - fje S e r b i e n f t b e r B e r f t o r b e n e n ift e s , in i h r e m a r b e i t s r e i c h e n , f e b a f f e n s f r o b e n u n b l a n g e n B e b e n i m m e r m i t a l l e n i h r e n Ä r t i f t e n f e l b f t l o s i m © i e n f t b e t H e i m a t g e f t a n b e n j u h a b e n . © l i f a b e t l ) © m b o t o s t l b a t f ü r ö b e r f c b l e f i e n b e r e i t s in e i n e r 3 e i t g e rn e r b e n , a l s . H e i m a t n c b e i t n a c h re c h t t i e f im S u r f e f t n n b , b e r § e i m a f n r b e i t no eb n ie b t Diele m i f f e n f c b a f t l i c b e H i l f s m i t t e l u n b g ß r b e r u n g e n g u t V e r f ü g u n g f t a n b e n .

© i c ift e i n e r b e r B a h n b r e c h e r n u f e r e r H e i m a t a r b e i t ; i h r b e f t e s 9 J ü f t g e u g m a r e n b ie e i g e n e H e b n a t D e r n n t r o o r f u n g , e in e g l ü b e n b e H e i m a t l i e b e , f e i n n e r u i g e O Ta fu r- D e c b u n b e u b e i t , B i t a l i f ä f u n b e in e f e b r b e a d j f e n s t o e r t e fc b b p f e r if c h c B e g a b u n g , f o m o b l n a r b b e r © e i t e b e r H e i n m t f o r f c b u n g , a l s nurib in fc b r if tf tc H e r if c h e r B e g i e ß u n g . © e n b e f t e n Q iu f f c h lu ß ü b e r i(,r l i f e r n r i f c b e s S B i r f e n g e b e n i h r e B ü c h e r . 2 B i e reic h i b t

© c b a f f e n m a r , g e ig t ei n B l i e b in b e n o b e r f d j l e f i f c b e n B i f e r a f u r n a c b r o e i s „ © e u t f e b e s

© r e n j l a n b Ö b e r f c b l e f i e n “ u n b in b a s 2 B e r l „ D b e r f c b t e f i f c b e S i c h t u n g “ ...

© i e B o t C s h m b t e r i n u n b H c i m a t b i c b t e r i n © t i f a b e t h © r n b o m s f i t o i r b u n s i m m e r u n b e r g e f f e n b l e i b e n a u c h burcl) i h r e l a u t e r e , a u f g e f c b l n f f e n c , j u n g e u n b b e rg lic h e 13er- f ö nl ic h S ei t. f j ß « fr ifc h e 2 l r t b a t in b e n o b e r f c b le fi f c b e n © c b r i f t f t e l l e r . u n b H e i m a t - D c r e i n i g u n g e n o f t u e r m i t f e l n b u n b f ö t b e r n b g e m i r t f . © i e m a r i m m e r g u t © t e i l e , m e n u m a n i h r e O T ti fn rb e it in 2 £ n fp r u c h n a h m u n b fe be ut e b a n n l e i n e S l r b e i t u n b OTtiilie. m i t g r e u b e u n b H Ü f s b c r e i t f c b a f t , m i t fo r i c h t i g e r f r a u l i c h e r @ ü t e n a h m fie fiefj g e r n b e r S i n f a n g e t u n b © e b r t i e f f e n a n , r o e il fie ja a l s g r a u m u ß t e u n b e r f u h r , m ie u o f m e n b i g u n b t ö f t l i c b e in e fo lc hc 2 l n t e i l n a b m e ift.

2) © e r S e i l © c b l e f i e n ift v o n ©. © t a b o m s f i b e a r b e i t e t .

(11)

(Seleitmort.

£)Berfd)lefien, ein ß a n b beutfdfer Ä u ltu r. D ies Beweist aud) b as noriiegenbe m it niel S o rg fa lt, ll(iit)e unb ©efdfid gufammengeftellte SBerl non (Elifabetl) © r a b o m s l i .

(Es ift tief Bebauerlid), bah biefe frö n e n unb eigen artig en Solfs=

t r a u te n im m er m ehr oerfdjtöinben unb befonbers a u f bem ß an b e Billiger unb gefdfm adlofet Ä onfettion tßlat) ntad;eu. D tefes ift freilief) aud) eine S iin b e bes lib e ra le n ^eitg eiftes, bei Bemüht m ar, artgeBun- benes S o lls tu m gu ßerftören. iötit bem S ta d g en bes SeIBftBemu^t=

feins bei Bäuerlichen S e o ö lle ru n g , b a s oom d tatio n alfo ß ialisrn u s burd) roirtfd)ttfttid)e unb gefellfd)aftlid)e Hebung ßie (bemüht g efälb elt m irb, ift gu e n n a rte n , bah in bem d a u e r n and) roieber ber SBille tebenbig m irb, feine (Eigenart äufjerliri) ßu Betonen. 3c() lä n n bal)er bie Einnahm e bei S e rfa ffe rin , baff bie S o iis tra d )t ßum S te rb e n net=

u rte ilt fei, nidjt teilen. Slufgabe bes Ä am pfbunbes fü r beutfdfe Ä u ltiir m irb es fein, bie (E ifenntnis im S o lle ßu n e ib ie ite n , bah b a s a lte beutfdie K u ltu rg u t, b a s fid) aud) in ben S o lls tra d )te n äußert, nidft burd) jebe fragm ürbige Stobefd)öpfung n e rb rä n g t roerben barf.

D a s noriiegenbe SBerl, beffen S e rfa ffe rtn a u f nollsfunblidfem (Bebtet in DBerfdflefien Bahnbredjenb gearb eitet Bat, trä g t im Ber' norragenben S ta h e baßu Bei, im S o lle ben S in n fü r bie a lte n D radg ten m ieber gu erm eden. 3d) Begrübe besIfalB feine V erau sg ab e unb hoffe, baff biefes S ud) in nieten A uflagen n erb reitet m irb unb b am it biefen 3 med erfüllt.

W - : ) V e n l e l ,

Ä re is lu ltu rm a r t b ei 9tSD 3l^3 unb Ä re tsg ru p p e n le ite r bes Ä am pfbunbes

fü r beutfdje K u ltu r.

(12)
(13)

1. Sott beit S o lfstro Ą ten in Dbetfdjlefien.

©t)e id) auf bert 3 med m ein et Slrbeit näf)et eingelfe, m ö # te id) m ir einige allgem eine S em erfu n g en erla u b en über bie © ntm idelung ber b eu tf# e n S a u e r n tr a # te n . H3ie unfidfer bie S eg riffe bau en Ifeute n o # tueitljin finb, bemeift ber ilm ftan b , baf; n i # t n u r in Dber=

fc£)lefien, funbern a ud) im H e l# e bie V o lfs tra # te n uenocrtifelt mer=

ben m it H a tio n a ltr a # te n . f e r n e r m irb ben S o lf s tr a # t e n ein uiel 3U l)üf)es S ilier gugef#rieben. H tan g lau b t, V o lf s tr a # te n l)aben fid) in n e rh a lb einzelner © ruppen a u s bem V olte Ifetaus felbftänbig burd) S a u e rn in b u ftrie entroidelt. Diefe Slnnalpue ift le i # t 31t roiberlegen.

S a u e r n tr a # te n Ifaben fi# a u s ben Heften tnobif#er S ta b tfo ftü m e ent=

m idelt, tuie b as fi# gegenm ärtig u n te r unferen Singen a u # oottgietft.

D ie V o Ifs tra # te n , bie f)iet gum SBort tom m en fallen, finb bur#=

meg a u f ber b eutf#en H o d m ie b e rtra # t aufgebaut, bie im fe#gef)nten S a^ rlfu n b e rt in b eu tf# en G reifen erfunben tnorben ift, felft beliebt m ürbe unb r a f # V e rb reitu n g fanb über gang D e u tf# la n b unb feine H a # b a rlä n b e r, in benen fie Ifeute n o # o ie lfa # ein frohes unb fa rb em r e i# e s Geben fütjrt. 3 U u n s tarn fie m a lfrf# e in li# erft ©nbe bes ad)tgetinten S atirlfu n b erts.

V or bem fe#gebnten 3 alftf)u n b ett gab es feine V o lfs tr a # te n in D eutfd)lanb. D er S a u e r tru g fi# n a # oortm nbenen $Ieiber=

m uftern, fo mie es ilfm groeefmäffig e rf# ie n , f)ö#ft e in fa # . S tru m p f unb S # u f) m aren o e re in t in ben G eberftrüm pfen, bie bie ifmfe oor=

{teilten. Sebes ^o fe n b ein m ar fü r fi# a u s Geber gearbeitet, ©s m ar fo gugef#nitten, ba% es über bie S e in e unb über ben guff Ifinab=

re i# te unb fo S tru m p f unb S # u l) erfetjte. H ta n 30g jeben S tru m p f fü r fi# an unb oereinigte beibe Z eile in Z a ille n m itte b u r # einen

© u rt ober eine S # n u r unb befeftigte fie b u r # H efteln an b a s S ßam s.

(14)

U n ter biefen ßeberftrum pfhofen tru g en bie S ä u e r n ben „ S ru d )e n “ .

§ o tte n ro tl) fd)reibt betau: „Diele S t u f e n untren unferen Schroimm=

hofen ähnlich u n b ben g r a u te n u n b N o rm a n n en fd)on b e ta n n t.“ S ie m are n alfo feljr a lt.

©egen ©nbe bes fünfzehnten 3 at)rl)u n b erts m ü rb en bie „Sein=

ftrüm pfe“ burd) eingefet$te 3 m id e l m ite in a n b er oerbunben. D er gujf m ürbe non bem S tru m p fe ab g e iren n t, fpäter aud) ber U ntere fd)entel. sJ tu n m ürben bie ipofen, bie S trü m p fe unb bie Schuhe gefonbert g earb eitet unb getragen. SIus bem ß eberftrum pf ent=

mictelte fid) b a n n , u n te r bem © i n f l # ber ß an b sfn ed )tstle ib u n g , ber S tie fe l, ber alfo nid)t, roie bies oft B ehauptet m irb, a u s ÜRufslanb en tleh n t m orben ift, fonbern fid) in D eutfdjlanb felbftänbig entmicfelt hat.

S o tru g fid) ber S a u e r Bis zum Slnfang bes fechzehnten 3al)r=

h u n b erts. D ie je^ t furze, b is ju m Ä nie reid)enbe §ofe m ürbe u n te r biefem m it S a n b ober Ä nöpfen gufam m engehalten. D iefes Äleibungs=

ftüd, b a s im fiebgehnten S a h rh u n b e rt oorübergehenb burih bie %ßump=

hofe P erb rän g t m ürbe, taud)te b a n n im achtzehnten S a h rh u n b e rt roieber a ls S au e rn h o fe auf. S ie m ürbe in lu d ) , S|31üfd), ß eb e r oon oerfdjiebener g a r b e gearb eitet unb befonbers a ls gelbe ßeberhofe in S a u e rn tre ife n gern getragen. 3 h re S lu sftattu n g gltd) ber heutigen.

SBir hct6en in biefer $ ofe ben S o rlä u fe r u n ferer ÜRojfberger gelben ßeberhofe zu fud)en. 3 u u n s tarn fie erft gegen ©nbe bes achtzehnten, üielleicfjt auih erft am A n fa n g bes neunzehnten S a h rtju n b e rts.

D ie franztififd)e ÜReoolution machte biefer SJiobe ein ©nbe, inbem in biefer 3 eit in g ra n fre id ) bie lan g en $ofen, „ iß a n ta lo n s “, au fta m en , bie b is zum Ä nödjel reichten. D ie S ä u e r n leh n ten biefe föiobe ab unb blieben, m it m enigen A u sn ah m e n , ben Änieljofen treu . S ie m ürben „ S u j e n “ g en an n t.

g ü r ben D b erfö rp er liebte ber S a u e r in ber zmeiten H älfte bes 16. 3 a h rh m tb e rts ein m ollenes, hem bartiges ©eroanb, a u s bem fid) nad) unb nad) ber „ S ru ftfle d " (S rufd)Ief) entmicfelt h a t. föian tru g biefes § etn b im m er in heöen g a rb e n , am liebften rot. D a s 2ßoll=

hemb m ürbe entroeber über ben §ofen, b is zum S tie fe l fallenb, ge=

tra g e n ober auch im fRücfen u n te r bie $ofe gefteeft, roie bies befonbers bie g u h rle u te ü b e ra ll liebten, ©nbe bes 15. Bis S lnfang bes 16.

S a h rh u n b e rts tarn in S a u e rn tre ife n ber ß e in e n fitte l auf. ©r reichte Bis zu ben ß n ie e n , h a tte angefdfnittene Schöne, einen S ruftfdflih, ber

(15)

Ins 3um (Süriel r e if te , unb ein enges ipatslod). D er Ä itte l rourbe über ben Ä opf gesogen. d a n e b e n tru g m a n nod) groei anbere Sod=

formen, bie u n s ß ier nidft w eiter tntereffieren; fie oerfcßroanben, a ls m an ben M ittel o o rn auffcßnitt unb baburd) ein feßr bequemes ÄIei=

bungsftüd erh ielt, b a s u n te r bem t a r n e n „ S a u e rn ß ß a u b e “ große Ser=

b reitu n g fanb. D iefer S o d m ürbe n u n in oetfdjiebenen f o r m e n ßer=

geftellt: m it angefdjnittenen ober angelegten S tö ß e n , m it S tartie=

ru n g ber D aille ufro.

S o n ben S ä u e r n ging biefes angenehm e unb pratiifdfe Älei=

bungsftüd 3u ben S o lb a te n über. D ie Dffißiere tru g en es roäßrenb bes D reiß ig fäß rig en K rieges, aucß bie frangöfifißen D ffijiere bebienten fid) feiner. D urd) biefe m ürbe es bem Ä önig fiubroig XIV. b e ta n n t.

^ o tte n ro tß (S b . I 6 . 2 0 ) fdfreibt bagu: „D iefer, ber einen g uten S ü d fü r foftümlidje S ad jen ß a tte , oerfdjm äßte es niißt, m it bem beutftßen S auern g em an b e bie lu ftig e $ e rrlid jfe it feines Ä oftüm s 3U bebeden, m enn bie ltn b ilb e n bes SBetters fie bebroßten“ .

D ie beutfcße S au ern fiß au b e ß a tte n u n mie ein edftes 3Ifcßen=

bröbel ben 3Iufftieg 3um D ßrone g e m a lt. 3 n großer 31ufmad)ung lam fie nad) D eutßßlanb ßurüd unb m ürbe gleid) gern non d ü rfte n ,

^ e rre n le u te n , gelehrten tfjanbroerfern unb S ä u e r n getragen.

3U

ßeffings 3 eü e n m ar fie bie ßetrfdfenbe S töbe fü r alle Greife forooßl bei oorneßm en 3Belt a ls ber ber S ä u e r n . S ti t Ä nießofen, lan g en S trü m p fen , S djnallenfdjußen unb D teifpiß rourbe fie ü b e ra ll getra=

gen. 3 n mancßen S a u e rn tre ife n rourbe ber S tie fe l beoorßugt, in beffen lan g en S dfäften fid) bie t u r 3e ^o fe nerlor, bie b a n n am Ä nie roeit blieb unb leidfte S a lte n roarf.

311s Scßußßülle gegen ra u ß e s SBetter unb S eg en tru g m an lange S eit ßiitburtß eine recßtedige, lange Dede non roetterßariem S to ff über ben S ü d e n ; fie rourbe oo rn am tpalfe gefdjloffen. S ti t ber 3 ^ it erfußr fie oerfcßiebene SBanblungen, bie fie gu einem roertoollen Ä lei- bungsftüd macßten, b a s aud) bei u n s feine bebeutfam e S o lle fpielte.

311s Ä ra g en m an tel rourbe es m it S te ta llfe tte n o orn am $ a lfe ge=

ftßloffen. D aneben tarn ber D a illen m an tel auf, ber befonbers gur S oßberger D radjt gern g etragen rourbe unb aud) im tpeere $ßer = roenbung fanb. 3 m 3 a ß re 1813 rourbe er im O ppelner fianbe oie!=

faiß fteiroillig bem S a te r la n b geopfert. 2Ber b a roeiß, rote toftb ar ein folißer S ta n te l roar fü r ben eingelnen S a u e r , ber roirb es oerfteßen, mie groß biefes O pfer roar!

3

(16)

W e r m einen 5Iusfüf)rungen m it einiger ätufm erffam feit gefolgt ift, roirb überzeugt fein non bem beutfdfen © Ifarafter u n fe te r S olfs«

tr a u te n . D 6mot)l l)ie unb ba a n ben ©rengen flaoififte ©inflüffc a u f bie beutfdje W obe nadfm eisB ar finb, trifft bies au f unfere ober«

fdflefifdfen S erlfättn iffe uid)t 31t. D ie gum Z e it m it beutfdjen Äolo«

niften im 18. S alfrlfu n b ert eingeroanberten D radften m ürben Bei u n s m it fyreuben angenom m en unb lange 3 ett ^inburd) tre u erhalten . S e i ben ß r a u e n t r a ^ t e n m adft fid) erft gegenm ärtig ein rafdfer Ser«

fa ll BemerfBar. 21ufguf)alten ift e r nidjt. ©s g ilt n u r bas, roas nod) leBt, a ls D ofum ent beutfdfen U rfp ru n g s feftguljalten.

9tu(^ bie fyrauenm obe ber S ä u e r n flam m t a u s ber W itte bes 16.

S a lfrlp n b e rts . S i s baljin tru g m an b a s Ä leib im ffiangen gefcBnitten unb roanbelte es burd) 91usf#m üdung, burd) R affu n g en unb ßorm en«

änberuttgen ftänbig um . fiange 3 e it Ifinburdj tru g m an m ehrere Älei=

ber üB ereinanber, oon benen b a s U n terfleib h äu fig foftBarer m ar a ls b a s D berfteib. D iefes m ürbe o o rn fdjürgenartig geöffnet unb ließ b an n b a s prächtige U n terfleib fefien. 9lus biefer S itte entm idelte fid) fpäter bie $runffd)ürge, bie in D eutfdjlanb gu t)öd)iter © ntm idelung fam .

Slnfang bes 17. S afirlfu n b erts oollgog fid) in biefer g ra u e n tra d )t eine Sinberung oon roeitgelfenber S eb eu tu n g . D er Ä leiberrod, ber mie fdjoit erm äh n t 00m § a lfe Bis gum S o d fa u m ein G anges Bilbete, m ürbe fo gerfd)nitten, bafs D a ille unb S o d gefonbert entftanben; ba«

r a u s entm idelte fid) bie S o d m ieb ertrad ft. S a b b e rn fie burd) Herren«

unb S ü rg e rfre ife ilfren W eg gemadft fjatte, m ürbe fie oon ben S ä u e r n Befonbers freubig aufgenom m en. 3e%t erft entm idelten fid) S äu ern » irad)ten in D eutfdjlanb, bie fiĄ gruppenroeife, oon D orf gu D orf, burĄ Befonbere W e rfm ale oon ein an b er unterfĄ ieben, olfne ben inne«

ren © fjarafter ber D ra Ą t gu o erlieren . S ie oerB reiteten fiĄ rafd) burd) b a s gange beutfdje ß a n b unb m eit über beffen ©rengen l)inaus. 5Iud) in g ra n fre id ) m urbe bie beutfdje D radjt getragen unb erft gur g e tt ber grofgen % eoo!ution oerBoten. 3 m a n g unb 3 e it u n te rb rü d te n b a n n ben alem annifdjen ©eift grünblidj, felBft im ©Ifajf. S n ber S lo o a fe i aber finben m ir l)eute nod) bie © runbform en ber beutfdjen D radjt in ooller S lü te .

D a s W ieber Bot n u n ber W obe einen roeiten S p ie lra u m . W a n fanb es in ungäljligen S e rä n b e ru n g e n oor. S e nad)betu es m it ober cfme Śtrmel a u f tr a t, m it ober oI)ne Sd)öf)djen gearb eitet m urbe, er«

(17)

hielt es nad) b et ©egenb, in b et es n o rfam , oetfdfiebene Hlamen:

Ä am ifol (ein ja d e n a rtig e s S rm elleibdjen m it ober ofme Sdjofgćhen), Spenger (ein ähnliches S tü d ) , 3 a n f e t, Ä ittel, Dfd)öpe, fylente unb anbete. D ie SJiieber o fn e śtrm el fm tten feltener Sd)öpd)en, bod) tarnen biefe and) not, b a n n gemöljnlidj angefdjnitten (ÜRoffberg).

Die Hlusfdjmüdung bes SJZiebers m a t m a n n ig fa ltig . Hieben gtöfp ter @ in f a # e it, befonbers fü r S ß erttag stleib er, machte fid) frohlidjfter Hlusputj in f ä r b e n , S tid e re ie n , S o rte n , ßitgen unb S ä n b e r n geltenb.

Die HJiieber m ürben a u s toftbaren S to ffen gefertigt, ab er oielfad) aud) a u s bem S to ff bes H W es, gu bem fie g etrag en m ürben. Hlbtoedjfelung non O r t gu O rt gab aud) ber 2Iusfd)nitt bes ßeibdjens. S a lb ging er

fyoä)

h in a u f b is gum Ejalfe, b alb m a r er tiefer, ja oft fafj er bidjt über ber S tu f t; m a n fanb ih n edig, ru n b flad) — furg, er bot ©e=

legenfjeit gu größter S ie lfetttg fett.

3 u bem ÜDtieber gehörte b a s Srufthem bcljen non feiner, meiner ßeinm anb. (Es bebedte oft n u r bie halbe S tu f t, m ar oben am fjalfe in ein Sünbchen eingereiht, b a s oft m it 3ierfti(%en nerfeljen m ar (S djönm alber, ?ßleffer, O ppelner D ra d jt), ober es fd)Iop m it fe in g e fä t telter S p itjen frau fe ab (Hiofgberg). D ie baufdjigen 'Ürmel än b e rten fidj non D orf gu D orf. S ie m ürben furg, län g er, fdjmal ober b re it getragen, m aren liter h alb lan g , b o rt r e if te n fie b is gut fpanbmutgel.

ß m m er aber m aren fie m it gelrau ften S p ie e n befe%t. Hin ber g o tm biefer älrm el e rfan n te m an fofort, moljer bie D rä g e rin tarn. S te ts m ürben biefe $em bd)en m it feinfter S tid e re i oerfefien.

3 u biefer D radjt m ürben überroiegenb p e r le n getragen. Sind) iß^antafieperlen, am tiebften aber K o ra lle n unb S ern fte in . Diefe bem Sßaffer entftam m enben p e r le n befaßen nadj bem S o lfsg la u b e n be=

fonbere £>eilfraft unb fdjühten audj nor $ e je r e i. S o m ar es nidjt n u r in Dberfdjlefien S ra u d ), bei m ancherlei Ä ran ffieiten gerpuloerte Sern=

fteinperlen a ls HJiebifament gu nermenben.

D er Htod, ber gu bem HJiieber getrag en m ürbe, m ar m eit unb faltenreich. S e i ber echten Dracht im m er non gutem S to ff; non l u d ) gang befonbers in Sßlefg, 6 d)önmatb, Hlofgberg, aber aud) non feinftem HBollbamaft um O ppeln ober fta rre r S eib e um Hieiffe unb ßeobfdfütg.

(Erft bann, a ls bie D rad)t fitf) in Hluflöfung befanb, m ahlte m an leichtere S toffe: S a ttif t, Ä a ttu n , mie g. S . je^t in Hlofgbetg unb # e ^ . D ie fRöde m aren im m er in bidjte, eng gufammengefafgte $ liffee falten

5

(18)

gelegt unb entroeber an ein g la tte s, einfadies fieiBdjen g e re ift, ober in einen B u n b . B o rn fe^te m a n in biefe H öde oielfad), in gang S eu tfd jlan b , ein S tü d B eferen S to ff ein, 3. SB. Sßlüfd), S am m et, fernere Seibe, ab er aud) n u r B unten ^üdienftoff. B o n ben meiften S rad)tenforfd)etn fomie non a lte n fiaie n m ürbe bies fü r Xudjerfpat*

n is gehalten, roeit über biefem S to ffftü d im m er bie Sdfürge getragen m irb, bodj Belehrte mid) eine g r a u u n b bie S d jn eib erin a u s Sdjön*

roatb, bafs bies ein 3 r r tu m fei, 2Bir $aBen in biefem ©infatj bie Hefte jen er M etberm obe 3U feJjen, bie butdj foldje ©infätje eine £ u ju s=

fdjütse m a ttie re n roottte. S ie S d jn e ib erin Beroies es m ir, baff, menn gute S to ffe, roie in Sd)önroatb, b a fü t geroäldt m erben, oon einer

© tfp a tn is nid)t bie Hebe fein fa n n . Sills bie S d jü tse in S eutfdjlanb 3um Sßruntftüd m ürbe fsmeite jpälfte bes 16. 3 a ljrlju n b e rts), Blieb m an in B a u e rn tre ife n oielfadji Bei b et a lte n ©eroolptljeit unb Banb bie S djütge über ben ©infa%. S o r t, roo b et u rfp rü n g li^ e 3 m ed biefes

©infames u n b e ta n n t m ar, bie X ra d jt alfo fp äter übernom m en m ürbe, roäl)lte m a n m it B ebad)t m erttofe S to ffe fü r biefen S in fa p , ber bodj m it ber S djürse o erbedt m ürbe. 3 n einseinen © egenben BtieB ber

©infat; gans meg, fo Bei u n s in Hohberg. S ie £ u ;u sfd jü tse ift eine beutfdje Htobe. S a s Bor= unb g ü rtu d j su r SttrBeit m ar fdjon im m er übtidj in B a u e rn tre ife n gum Sdjut; ber K leiber. 3 n polnifi$ fpre=

djenben G reifen m ürbe a u s betn B ortudj ein B orttu d ) ober g o rttu d j, a u s S d jü tse b a s S ^ ü r s l a .

S ie S d jü rsen m ürben a u s Beftem S to ff Ijergeftellt unb entm eber gans g la tt g etragen ober m it reichen B efaßen, Befonbers S tid e re ie n , au sg eftattet. ©röpe unb g o rm m a r fo oerfdjieben roie bie Bauernge=

m einben im ß an b e . 3ebe X radjtengruppe # t t e i$ re Befonbere Sdiürse, bie fi(f> erft b a n n in iljte r g o rm änberte, m enn bie S ra d jt in ber SJluflöfung Begriffen m ar. H e in e r S d jtn u d oon geroeBten ober ge=

ftidten B ä n b e rn m a r unerläßtid).

S ie Ä o p f p tte m ar u tfprünglid) b a s fdjmudlofe Sudj, b a s um Ä opf unb § a l s gefd)lagen m ürbe. Stils biefes fiĄ im m er m e^r ben neuen B erljältniffen anpajjte, m ürbe audj oiel S o rg fa lt b a ra u f oer=

roenbet. B e ta n n i finb bie reicfjgeftidten Ä opftüdjer oerfdjiebenet B au ern ftäm tn e in H tittelbeutfdjlanb. B efonbers erm äh n t fei bie S itte , bie S ü d jer, bie oon teueren S to ffen tjergeftellt m ürben, sm eifeitig su Beftiden, fo, ba% bie eine m it S ilb e r Befehle S e ite Z ra u ersm ed e n biente, bie anbere in Weiterer B u n th e it fefttidien ©e«

(19)

legenßeiten galt. D a foldje Düdjer ßauptfädjlidj n u r a u f betn £ird)=

gange g etragen m ürben, erh ielten fie fidj burdj © en eratio n en ftifd) unb fdjön. S ie m ürben gleid) ben fpäteren R au b en m it großer Sorg=

fa lt aufbem aßrt.

D ie fortfdjreitenbe SRedjanifierung ber S tid e re i bradjte fü r biefe D ü ^ e r einen billig en ©rfaß, fie tarnen in s 5Bergeffen u n b finb fjeute n u r nod) in a lte n D ru d en unb in HJtufeen ju finben.

SDlit befonberer Siebe ßaben fid) bie flaoifcfien Sßölfer bes lu d ) e s angenom m en unb es gu großer unb oielfeitiger Ä unft im Ä nüpfen bes Dmßes gebradjt, b a s ß ie t bie gleiche 9loHe fpielt mie im Deutfdfen bie Äappe unb bie $ a u b e . 58eibe ßaben fid) in D eutfdjlanb ßur S e it ber ÜRodmiebertradjt neben bem Dudje, oielfad) aud) a u s biefem, ent=

rnidelt. S ie m ürben ju m U nterfdjeibungsm erfm ale ber oerfdjtebenen D radjten. g a f t febe S ta b t, jebes D o rf ß a tte eine befonbete $auben=

ober Ä appenform , bie nad) iß tem U rfp ru n g so rte b en a m t m ürbe. C s gab Clfäffer, S tra ß b u rg e r, ÜJtüncßener R au b en , 5Btaunfdjmeiger, D ßü rin g er unb anbete. 5Befannt ift ber gorm enreicßtutn ber Sdjlefi=

f(ßen R auben, oon benen in Dbetfcßleften befonbers au n en n e n finb:

Die gtoßberger, bie S djönm ulber, bie 9ieiffer, Seobfcßüßer unb mäßri=

fdje § a u b e . SBiele baoon finben m ir in SJtufeen, 3. 58. in fRatibor, m it m ertoollen fo rm e n . 5D3ir finben liier m ehrere beutfdje £>auben beifammen. 58efonbers bem erfensm ert ift (5 t6b. S . 61) bie Sdjnebben=

ßaube, bie © olbßaube redjts baoon unb bie reicßgeftedte S tirn ß a u b e m it glattem üRanbe, ber erft feine 5ßollenbung e rß ä lt burd) ben 58anb=

fdjmud. D a s 58ilb geigt, mie biefer angeorbnet roirb. Sille $ a u b e n finb a u s m ertoollen S to ffen ßergeftellt, m it r e i f e r ifmcßftiderei, aud) in ©olb unb S ilb e r, au sg eftattet. Stiles ift jfjanbarbeit unb oon fünftleriftfjem SBert. Diefe S tid e re ie n m ürben oon S tid e rin n e n aus=

gefüßrt, bie baburd) iß re n 58rotermerb fanben. 51ucß liier ß a t bie 9Jiaftßinenarbeit einftßneibenben 5H3anbel gefdjaffen.

Sieben biefen R au b en gab es aud) foldje, bie g efü tte rt unb m it 5ßel3 o e rb rä m t m aren. S ie gehören ber © ruppe ber „Ä om m oben“ an.

D er Stißuß ß a t oerfdjiebene 5D3anblungen burdjgemacßt. g ü t Dberßßlefien ß a t n u r ber fiafdjenfdjuß unb ber $albf<ßuß 58ebeutung.

S trüm pfe m aren fdjon im breigeßnten S a ß rß u n b e rt ben g r a u e n

i e -

ta n n t. S ie m ürben urfprünglid) a u s ßein ro an b ober a n b e te n S to ffen genäßt. D er geftridte S tru m p f fa m erft in ber gmelten £jälfte bes

(20)

fcdfgehnten S a h rlju n b e rts gut © eltung. 3 uerft m urbe et gang futg getragen, b a n n aber län g er, a ls bte Ä leib etrö d e fürger m ürben. 2Bir roiffen es nod), melct)e H olle einft bte S trü m p fe im 9Bäfd)efct)mnf ber

© rojgm utter fpielten! S o n feinftem 3 m trn , in prädftigen H tuftern, lagen fie but;enbmeife ba. D ie g r a u e n oerforgten fid) u n te re in a n b e r m it im m er neuen S tru m p fb ä n b e rn , unb es g a lt fü r befonbers auf=

m erffam , gelegentlid) Iianbbreite S tru m p fb ä n b e r gum ©efdfent gu madfen. S ietfad ) m ürben bie H tufier ber S trü m p fe burdf bunte S eibenfäben frä ftig e r heroorgetioben unb ih re 3 m id e l p rädjtig aus=

geftictt. Hud) in S a u e rn tre ife n fpielte ber S tru m p f feine geroid)tige Holle. ©r o e r tr a t eines ber U nterfdfeibungsm ertm ale ber Orts=

angelförigfeit. S o m ürbe m ir ber meiffe S tru m p f ein SBegmeifer gut geftftellung bes fränfifdfen U rfp ru n g s ber H offbetget Drad)t.

911s Schutzhülle gegen H n m etter tru g en bie S ä u e r n b is in s ad)t=

geljnte S a h rh u n b e rt h in e in einen H tan tel, ber nidfts m eiter m ar a ls ein redjtediges S tü d 3 eu g , meldfes g la tt über ben H ü d en b is gu ben güften fiel. ® s m a r oon grobem bidftem S to ff. D ie eine Sdpnal=

feite m ürbe fo um ben f ia ls gelegt, baff beibe ©nben o orn gufamm em gefafgt m erben to n n te n unb ber H ta n te l n u n ben gangen K örper ein=

fü llte . S ä g e r unb W irten im oberen ßedftale tra g e n i # heute nod) fo (^ o tte n ro th ). ©r Ifeifft b o rt Ä o^en, rote in Öftereid) bie ißferbe»

beden. D a s S ß o rt begeid)net ein grobes, la n g h a a rig e s, m ollenes ©e=

roebe.

D ie g r a u e n tru g en einen ä£>nliif)en H ta n te l a u s gleichem S toff, auch a u s grober, roher ß ein m an b . ©r m ar m it einem b reiten $>ohl=

faum umgeben. S n Dftbeutfd)lanb m ar er m ohl oon ben S la o e n gu u n s h erüber gefommen u n te r bem H am en „ S la d fta “ .

Hachbem bie S Ia d )ta burd) b a s grofge, bie gange © eftalt ein=

bültenbe llm fdflagtud) o e rb rä n g t m orben m ar, m ürbe fie gu an beren 3roeden benutzt. S ie m ürbe gum © rastud), gum H iarfttud) unb gur

„fffulle“ fü r bie Ileinften Ä inber. S ie erh ielt fe%t a n allen oier

©den S in b e b ä n b e r; über ben H ü d en gemorfen, m ürbe fie oorn am

$ a lfe m it allen oier S ä n b e r n o e rtn ü p ft unb fo gu einer X raghülle, bie erftaunlich oiel S ßaren, © ra s ober gelbfrüdjte aufnehm en tonnte.

S n biefer ff>ülle fdfleppte bie g r a u ihre fleinften Ä inber ü b e ra llh in m it. © tng fie gut g e lb a rb e it, m ürbe bie $ ü lle gur „|>ulle“ . 3 e gmei S tä b e m ürben in beftim m ter © ntfernung oonein an b er treugmeife in

(21)

bie (Erbe geftedt, bie S8 Ia«^ta b a ro n Befeftigt, unb bie „£>utte“ m ar fertig. S a s Ä inb w ürbe fiineingelegt, befarn in bie fteinen § ä n b e eine Stübe ober einen g elb ap fel, unb bie SJiutter to n n te unbeforgt itfrer SIrbeit nactige|en.

SBie f d f o n erw ätjnt, w ürben bie redjtedigen Sdjutjfiülten ber g r a u e n burĄ gro^e Umfd)lagtiid)er abgetöft; audf burd) oerfdfiebene S a d e n , u n te r benen ber S p e n je r befonbers beliebt w a r. Efeute n t u | and) er ber graben 3 a d e weidfen, bie u n te r bent k a n te n „ S a d f a d e “ in ben fiebriger S a u re n S ta b tm o b e w a r fü r fiarfe S a n te n .

S ie oorftetjenbe Überfielt über Etetfomm en unb (Entw idelung un=

ferer 33ottstrad)ten oerm ag itfren beutfdfen (Etfarafter bem fenigen er=

weifen, bem b a s Sßefen beutfd)er T r a t t e n b e ta n n t ift. © in tfofies Sitter tft it)nen nidft nadfgumeifen, ebenfowenig eine (Erw artung. SBie a lte s Geben u n te r bet S o n n e ftetig fidf w anbett, fo auĄ bie S ra d ft bet SJtenfdfen. S ie ift etw a s fiebenbiges. S ie w a n b elt fidf beftänbig.

h ä u fig fp ru n g ^aft, w ie 5. 23. in S Ą o n w atb . 3t)te SB anbtung bleibt bem gernftetienben oerborgen, unb n u r tangfam w irb fie bem fidft=

b a r, bet b a fü r ßntereffe tiat. ttnfere oberfd|tefif($en S t a a t e n befinben fid) im Stugenbtid unferer lebhaften 3 eit entfpredienb in Stuftöfung unb tlm w a n b lu n g ; „ben n “, fagt ^ o t t e n r o # in bet (Einleitung gu feinem SBerte: „bie 2Jtenfdfen tu n altes, w a s fie tu n , im (Seifte bet 3 eit, in bet fie leben unb weben, bewufjt unb unbew u ß t.“

9

(22)

2. Seuti)en=9lofo6erg.

SBenn id) biefe 33auerntrad)t att erfter S te lle Bringe, ß a t bies feine S e to a n b n is. (Einmal ift fie bie einzige, bie nod) non ben 9Jtan=

n e m getrag en roirb, unb b a n n fom m t fie audj nod) in an b eren ©e=

tneinben nor.

D ie Sioßbetger D tadft ift eine oorneljtne infolge iß re r foftbaren

© runbftoffe: Dud), Ceber, Seibe, $ elg . . . . 3Jjren M tfprung leitet fie non einfachen beutfdfen S a u e r n lle ib e rn fyer, bem ßeberftrum pf unb ber S a u e tn fd ja u b e . 3Bie idf in ber (Einleitung geigte, kamen beibe Äleibungsftücke burd) beutfdje S o lb a te n gu ben grangofen, mur=

ben l)iet burd) Ä önig ßubm ig XIV. (1643— 1715) um gem anbelt unb tarnen, oerebelt in ber S lusftattung, über b a s beutfdje S ü rg e rtu n t gu ben S ä u e r n guriid. $ i e r feierte bie reidfe unb praktifdje Ä leibung roaßre D rium plfe in © em einfĄ aft m it bem D reifpiß. S ie m urbe gut b elieb teren 93auernirad)t, bie in iß te n f o r m e n ßie unb ba non ein an b er abmid), im m er ab er it)re (Eigenart fdfarf Betonte. S o gibt es aud) eine ß o tm bes % odes, b et u n te r ber Segeidfnung „(5ottes=

tifdfrod“ befonbers in ;Jtiebetfd)lefien norfam . D er 5Rod ift non ßell=

blauem Dud); tneiß g e fü tte rt; er geigt biefelben Dafdfen au f ben |>üf=

ten unb ift äßnlid) au sg e ftattet toie ber ÜRoßberger %od, ab er er ift län g er a ls biefer unb n erb ie n t ben t a r n e n „ a ltfrä n tifd )“ m it nollem 91ed)t. f e r n e r ift er n ie m a ls ro t, fonbern im m er hellb lau , g rü n , aud) meifs oorgeftoßen, je naiß ber D rtsgugeßörigkeit. Solide ÜRöde fal) id) bei ben S ä u e r n bes füblid) non S e u tß e n liegenben Ä am inieß. 3d) ß ielt fie, a ls id) fie b a s erftem al faß, fü r nid)t gang eißt; bod) m ar b as ein S rrtu m , mie id) fpäter erforfdfte. D er Unterjdfieb in bet S lu sftattu n g b»at m oßl einen S r e s la u e r Enftoriker gu bem Slusfprud) in einer S iß ilb eru n g Dberfißtefiens o e ra n la ß t: „D ie Ä leibung ber ajiän n e r g le iß t ber nieberfdjlefifdfen a lte n D raißt, n u r ift fie in Dber=

ßßlefien national=polnifd) b eein flu ß t“. D a s ift ein S a ß , ber nölltge U nkenntnis ber oberfdflefifdfen S e rß ä ltn iffe n e rrä t. S e it m inbeftens

(23)

fedjs S aß rlfu n b e rten ift Dberfcßtefien politifd) unb Eullurell beutfd).

9Üe fiat es in Oberfdflefien eine potnifdje ■Jtationattradft gegeben.

Stucf) bie S e r tr e te r b et potnifdfen S p r a y e ßaben nie eine fotdfe ge;

tragen. S ie 9 ta tio n a ttra d )t b et d a u e r n fenfeits bet ©renge in 5ßoten B efielt in b et fpauptfadje a u s einem lan g en M ittel, b et in S a itte m m itte g egürtet m irb burd) einen K iem en, einen S tr i d ober burrß ein Strofjfeit. Stuf bem g elb e a rb e ite n fie oft in einem lan g en , groben ßetnenßem b, fie gingen im m er Barfufs unb gut Strbeit m eiftens b a t;

tjäuptig. S ßenn fie SJtärfte B efugten, tru g en fie ßoße S tie fe l oon rolfem ßeber, ßeinentfofen unb ben Sdjafpelg, itfr foftbarftes M e i;

bungsftüd, bagu bte ßoße, fpiße Sßubetmüße, n ie m a ls bte Ä o n fö b eraü ta (S fd fap fa), bie n atio n aü p o ln ifd je Ä opfbebedung. S e n langen Sdfafpelg unb bie Ijotje Sßubelmüße tru g e n and) niete unferer S ä u e r n ; amtf au f ben SJiärften in O ppeln ia n n m an fie tfeute nod) fetfen, nie aber fietft m an Beim O b erf^tefier bie Xfd)apfa.

S a ß bte Stoßberger S ra d jt in feiner Sßeife m it b et pot=

triftigen S ta tio n a ltta d jt überein ; ftim m t, lelirt fdgon ein flüdp tiger S ü d a u f ben S ä u e r n . Siiem anb m irb biefe prächtige SJtannesgeftatt fü r einen ^ßoten Ratten, n iem an b m irb biefe Xradgt fü r eine potniftige an=

feßen! © s gab ^ ifto rife r, bie biefe Xradgt fü r eine in Ober»

fdglefien entftanbene hielten, bod) täufdften fie fid) fefjr. S ie m ar über gang Seutfdgtanb oerbreitet, befonbers in 9Jtittet=

fran fen . 3 m S atire 1870 m ürbe fie in g ü rtf) nodj allgem ein ge=

trag en . S e i u n s m ürbe fie aud) im O ppelner G reife n iel gefelgen, baf)er aud) au f ben großen SJtärften in O ppeln. 3d) fetbft to n n te fie im S atire 1905 nod)

a n b e ro rts feftftetten, g. S . in H o fsb erg er 93auer

11

(24)

ber ©egenb non ^3rag, Dlmütg, S a b lu n fa u , Sd)önl)engft, S g la u , 3Jtäf)=

rifd);D rübau, oiel in Dfterreid);Sd)lefien. D ie S ä u e r n tru g en meift ben S8 rufcf)Ief ü ber einem b ra u n ; unb m eifjlarrie rten Sard)entl)em be.

Slud) au f ben Äattoroit^er unb S tito laier SJZärtten erfd)ienen fo ge=

bleibete SHänner a u s Dfterreid) oft.

D er D rad)t bes K o lb erg er S ä u e r n glichen, m it fetir K einen Hnterfdfieben, alte gu biefer G ruppe gehörigen D rad)ten. S n ben Ijoljen Gd)äf;

ten ber SBafferftiefel n erlieren fic^ bie gelben Sebertiofen, bie ficf) am Ä nie nid)t oerengen, fon;

bern roeit bleiben. Über biefer $ofe trä g t ber S a u e r ein metffes § em b (toeil biefes fü r oor;

neunter g ilt a ls b a s b u n te), b a n n steift er ben S ru fd jlef an , ein Äleibungsftiicf, b a s genau fo ge=

arb eitet ift mie ber Überrocf, n u r bie Slrmel fei);

len. (Es Reifet aud) Slrmjacl ober IRodroefte.

9tockroeffc ö e r 3 u r Slrbeit trä g t feber S a u e r m eift n u r

S u m m e lb a u e rn pen 33rufd)lef (S ru ftla t;, altbeutfd)es SBort). (Er ift im m er non b u n lelb lau em Dud), meiff ge;

fü tte rt unb ro t oorgeftoffen. D er rote Sorftofr ift nid)t eine -Rad);

aljm ung ber preufgfdfen S Jtilitärlleib u n g , fonbern oon SInfang a n fo übernom m en roorben, ro a^rf^einlid) oon Sölfm en a u s. D ie ÜRod;

mefte f>at o o rn n u r bret Ä nöpfe gum Gclilie^en, bie ü brigen Änopf=

lädier finb ü b erall, too biefe D rad)t gu $ a u fe ift, b ltnb unb finb ro t ausgenäl)t. D ie Dafdjen finb biefeiben roie bie bes 5RocEes. D ie SJteffinglnöpfe a n SRod unb S r u f ^ l e l geigen in Sfelief bie (Embleme ber ß an b ro irtfd jaft: D a s Slcfern, (Eggen, S ä e n , Sdfneiben, S in b e n unb G infal)ren. S ie m ürben a u s bem 9tl)einlanb begogen. S erbe Ä lei;

bungsftücfe finb Irag en lo s. D ie leid)t m a rfie rte D aille Ijat im 9tüden fe eine liefe Q uetfdffalte, bie fid) u n te r einem K nopfe in il)rem oberen S ru ä i o eriie rt. S m 21usfd)nitt fielft m an bie (Enben eines leitet ge;

tn ü p ften feibenen, im m er g rü n ro te n D üdfleins. G in meidfer gefticfter ß e in e n lra g e n oollenbet bie einfadfe unb p ra ttif ^ e D radft. Sin m andfen O rte n trä g t m an u n te r bem S ru fd)lef eine reicfjgeftitfte, rote Sßefte.

S n Dberfd)Iefien roirb biefe entm eber fta tt bes S ru fd flils getragen V-ßaneronil), ober fie bleibt gang meg. D ie D rad)t e rh ä lt fid) einfad), bei a lle r reichen Slusfcfjmüdung. S ru fd jle l unb Ä am ifolfa finb l)äu;

(25)

fig burd) Sierftidfe in 5Rot unb S ta u a n ben ÜRücfennätfien unb Ślrm eln gefdfmücEt.

D er %of)berger 23auer trä g t, rote m an fietft, a ls Ä opfbebedung bie 3Ittsm iit)e, non ber Äretfdfm er in feinem Sf3rad)troerf „Deutfdfe 93olfs' trad fte n “ fd)reibt: „D ie 3 ttism ü t)e, roo fie and) oortom m en m ag, ift beutfdj.“ S ie b efie lt a u s einem ru n b en Äopfe, ber a u s einzelnen an einem S n b e jugefpitjten Derlen non S a m t, Zud) ober Seber tjergeftellt ift. O ft finb bie einzelnen Z eile m it (5olbfd)nur u m ra n b e t; fie tau fen

% m e r m it flad iem S u f (© em älbe oon Jr>. © rab o ro śk i)

u n te r einem Knopfe ober einer © otbtrobbet gufammen. D er % anb ber iöiii^e ift m it tßelgroerf oerfelfen in ber SBeife, bafj ein SSiertet baoon n teb rig er gehalten ift (fietje 93itb). ©eroötfntid) roirb in Dber=

f^Iefien bie SJtütje fo getragen, bafi ber breite 9tanb oorn über ber 13

(26)

S t i r n fidjtbar tft. Gebert ber SPlii^e w erbe# and), $ iite getragen. 23is 1906 w a r es ein b re ite r, fladjer S d )äferh u t (fiehe 2Ibb.). S unge Ceute fdjmiiden itjn m it einem fdjmalen, b la u e n 23anbe, v erheiratete m it einer gelben S d jn u r m it b id er Ir o b b e l w ie in S a tje rn .

3 u r 93oIlenbung ber £ ra d )t gehört ber SJtantel. (Er e rin n e rt ftarf an bie 3 eit g rie b rii^ s bes ©roften unb ift non blauem l u d ) m it rotem g u tte r. 3)ie S tid e re ie n (einfadje 3ierfti<f)e) finb hellblau unb ro t, ber

‘S a u e r m it S t a u t e t unb 3tfiśm iit)e

S ü d te n a n f id jt S o rb e ra n fic b t

S te h fra g e n non S am m et. Sold) ein ÜOtantel ift ein ^3rad)tftüd in feiner 2lr t. ©r w irb heute n u r nod) non a lte n ß e u te n getragen.

(27)

3d) möchte h ier Befonbers a u f bie prächtigen S a u e rn g e fia lte n aufm erlfam machen, bte bte S ilb e r ßeigen. D ie 23auetn gaben m ir biefe tron ber 2Banb h e ru n te r, fo ein fjüBfdfes g a m ilie n b ilb , a u f Bern m ir bte I r a c k i trollftänbig feijen, mie fie heute noch nielfad) au f ^irĄ ertfefien, $ o % e ite n unb an b eren feftlichen G elegenheiten angelegt roirb. D er ÜDtann tr ä g t n u r ben S ru fd flef unb ben $ u t in üblicher SBeife. S lnftatt bes B unten § em b es ift fiter b a s roeipe ju feljen, b a s fei^t allgem ein uorgejagen roirb. D ie g r a u h a t ü ber ihrem B lauen, pliffierten Xuchrocfe eine ra fa SCTloirefdjiirse. D a s ßeiBthett ift noch gang ed)t, m it S chnüren unb ßeberquaften Befe^t; oben roirb es m it bem B reiten, Blauen, m it meiffen ÜRofen burdfroirtten S a n b e g a rn ie rt. Ges ftam m t a u s DsnaBrücf, unb roenn biefes S a n b nicht ßu haben ift, roirb eher a u f bte ganße D rad)t »erßichtet. Grüfte F racht trag en auch noch S a u e r unb S ä u e r in bes nächften S ilb e s.

5 o m i(ie in echter X ra d )f 1 5

(28)

‘S a u e r unb S ä u e r in in ed jte r Z r a d p

D en 3Ibfd)Iuf3 bes übtidfen 5>embdfens bitbet bie SRo^berger T ra u fe, bte im m er m it meinen 33änbern g e s o f f e n nürb. D a s £opf=

tuet) a u s fdfmetger K a ttu n ift r a t m it grüngelbem SJtufter. (5s ij't in Dberfdilefien fetfr beliebt unb roirb flaoifd)em Grinftujf gugefdjrieben;

bodf tom m en biefe Tüdfer, m andfm at fetfr tunftoolt gebunben, audi im S n n e rn D eutfddanbs nor, in T h ü rin g e n , k a p e r n ufm. 3Jtit befon=

berer V orliebe tfaben es bie mälfrifd)en S tä m m e aufgenom m en, fpter gibt es fo niete Strien, b a s Tud) gu binben, a ls es D örfer unb Drt=

fdfaften gibt. D ie Strt, es gu trag e n , geigt bem (£ingemeit)ten bie D rtsgugetförigteit ber T rä g e rin an. D ie SRoffberger tra g e n n u r ^3ur=

purtiidjer (Stbbitb.) m it g elbgrüner Ä an te, m anchm al audf m it ge=

m uftertem S piegel, nie an b e rs gebunben, a ls m ir bies au f ben 2tb=

bitbungen fetten.

(29)

<23ćiuetin m it ‘p u t p u r f u d )

S Säuerin m it © am m efjadce

"Purpurfucf) m it getnufferfem S p ie g e l

(Eine (Eigenart bei g ra u e n tra c h t in üRoffBerg ift bie H aube. S ie beftet)t a u s einer R appe nun meinem SZaum toottrips, bie fetir fteif ge=

ftä rtt tnirb; ein Schirm non meinen S p ie e n u m f l i e ß t fie. S in b bie R au b en nnd) neu, falten biefe S p ie e n tnie ein Schleier Bis j u r 9tafen=

tnurgel, finb bie Hau&ett getnafcheu, tnirb bie S p i^ e gleichfalls in rotier S ta r te fetfr fteif gemacht unb to irft tnie ein Scfjitb, ber bas ©eficht nicht im m er norteitEjaft u m ra h m t (2I66ilb.). 3 n DBer=

fchtefien finbet fich biefe §>aubenform n u r Bei ben iRoffbergein;

fonft nerfchiebenttich in Seutfchlanb, fo in S achau. ÜBreite S ä n b e r hängen im Jtiid en non ber ftauBe herab , stoei gleiche über bie %ruft.

S ie tnerben m anchm al m it f a b e l n jufam mengefafet. 3 u biefen §au=

Ben tnerben n u r echte S p ie e n nertnenbet. SBo biefe nicht za haben finb, tnirb a u f bie H aube nerjichtet unb b a s Ropftuct) geroähtt. S ie H aube e rh ä lt bie 93 ra u t a n ihrem Hochzeitstage zugleich m it betn

17

(30)

tlein en g rauent)äubd)en, b a s bert Äopf eng um fdjlie^t unb n u r b a n n abgelegt roirb, roenn es gemedjfelt m trb ober m enn beffen T rä g e rin fid) fäm m t. D ie junge g r a u m it bem $ u rp u rtu d ) ftam m t a u s ^ a n e u m if. D a s Dud) fä llt fiter fächerartig über ben iRaclen. D ie SBänber iljte r ferneren S e ib e n f^ ü tje xoerben rücfroärts

9 a d ) a u e r 9Ibenöm al)(5l)aube

‘S ä u c v in m it § a u b e unb 3a<he (©evnäibe non Q. © rnborośtu)

(31)

9?or b e r S ln& aubunp 3 unge g r a l i a u ś ^ a rte ro n ih

ZD

(32)

gebunben uttb reid)en Bis gum iRodfaum. (Stelle aud) 2lbbitb. g r a u m it l u d ) unb S ad e.) D ie ftattlidge g r a u m it S a m tfa d e trä g t, roie m ir felfen, nidft m ehr bie ootte D radft. S ie h a t bte furge 3 a d e über=

nom m en. 2Ius fdjmargem S a m t ober meinem Äafdfm ir, m it (dimeren

^ o fa m e n te u befetgt, m ürbe fie in ben fiebgiger S a tire n aud) in S ürget=

treiben getragen. D ie S ä u e r in h a t fie otjue jebe ätnberung übernotm m en, unb fie fü g t fid) g u t beut Äoftürn an . Sludj bie $ a u b e ift Ęter fd)on lan g e aufgegeben unb b a fü r b a s ^ u rp u r tu d ) geroä()tt. (Stoffe, ed)te Ä o ra tte n umfĄtie%en oietreitjig ih re n § a t s .

S n meldfer SBeife fid) bie H euberger g r a u e n uor ben fed)giger S a h ' reu bes 19. S a h rh u n b e rts gegen Ä ä lte unb tln ro etier gefdfüht fjaBen, ift m ir nicht b efan n t. S n ber erm äh n ten ^ e i t haben fie bie türfifd)en D ürrer a u s ftäbtifdfen Ä reifen übernom m en unb b a m it großen ß u j u s getrieben. Düdfer im g re ife oon 600 iö ta rf unb b a rü b e r m aren feine S elten h eit. N ie m a ls h ä tte eine roohlfmbenbe S ä u e r in ein u n e ^ te s Dud) getragen, ÜTCeuerbings fom m t bies häu fig oor, befonbers feit es S itte geroorben ift, im türfifthen Dudie gum X r a u a lta r gu gehen.

Socf),3eifśgefc(lfcf)<iff. 93rauf m it fü rk ifd jem £uc{).

(33)

(Es roerbeit ftfjöne S m ita tio n e n a u s Öfterreicl)=Sdflefien eingefüljrt.

d a n e b e n finb i)eute and) ferne, mollerte IXmfdflagtüdjex beliebt. D a s tiirtifdje Dud) roirb, roenn es rttdft u nbebingt um geliangen roerben mufe, gufantm engerollt u n te r bem 2Irm e getragen, roie einft bie leine»

neu ÜRegentüdfer.

D a s folgenbe %ilb geigt ein Ä rä n g elp aa r. D a s iöiäbdjen in bet üblichen Ä leibung, bagu bie 33anbl)aube, bie einft in gang D eutfdflanb

j tf ä n j e l p a a r a u ś 9 t o p e r g

21

(34)

oorfam unb f r ü |e r and) oon ber S k a u t g etragen w ürbe, w enn fie unbefdjolten w a r. S ie o e r tr a t ben |e u t e üblidfen M fprtenfrans.

D ie 3 3 an b |au b e w irb a u f beru k ö p fe ber T rä g e rin 3ufammenge=

ftedt. 3 u beut 3 öecEe w irb altes p a a r au f bem p in te rfo p f feft su- fa m m e n g eb re|t unb m ö g lii|ft ftadf aufgeftedt. D a n n w irb ein b reites S eib en b an b g la tt um bie S t i r n gelegt unb im M aden 3ufammenge=

ftedt. D er p in te rfo p f w irb oötlig m it 93anb bebedt, fo bap fein p a a r fid)tbar bleibt, ober b as p a a r w irb m it S K prtenranfen oerbedt. Mun w erben h in te r beibe D |r e n P anbf& leifen gelegt, fo b a | eine beliebige SMafdjenmenge bidft 3ufam m enfom m t, woburd) bie eigenartige, au f bem P ilb e fidftbare SB irfung erhielt w irb. 5öier, fedjs, aud) ad)t bei prädftigften 93änber falten n u n g la tt ü ber ben M üden, möglidfft b is 3um M odfaum. Stuf b a s 2 3 o rb e r|au p t fam frü h e r bie | o | e glitter=

frone, b a s beutfdje Sdfäpel. D a biefe teu er w a r unb aud) nidft metjr ridftig gebunben w erben fonnte, w ä h lte m an b afü r ben D oppelt flitte rfra n s ober bie MZprte.

Um bie k r ö n e bitben 3U fönnen, w irb ein 93äumd)en bid)t am S ta m m e abgefdpritten unb funftnott a u f bem S tirn b a n b e befeftigt.

g rü n e r w ä h lte m an ©otb= unb S ilb e rn a b e ln basu, w ie fie in Bürger*

ticken k re ife n ö |n lid )e n 3 IDeden bienten, le u te w erben billige, bunte Möbeln b a fü r |e rg e fte llt.

D ie k r ä n 3elburfc|en tru g en , entfpreĄenb bem kopfpul) i |r e r P a rtn e r in n e n , b u n te g litte rftrü u p e , oft oon riefigem Sfusmaff m it b u n ten Sdfleifen unb P ä n b e r n a n bei P r ü f t ober a u f bem p u te . p ie unb ba w id eln fie einen b reiten , feibenen S d fal um ben fieib, wie foldje f r ü |e r non „ p a f f e m " m it 3 itro n e n , SIpfelfinen, geig en ufw. a u s I t a l i e n in s ß a n b g e b ra u t w ürben. S ie finb golb= unb bunt*

geftreift unb oon g u ter SBirfung, aber le u te n u r nod) feiten 3u fe|en . D a s SJZieber b ei g r a u e n (P rufdflef) befielt a u s bem M üdenieil, 3mei S e ite n te ile n unb swei P o rb e rte ile n . Sebent D eile ift ein Sd)ö|d)en angefdjnitten, b a s fic| n a c | u n te n ein w enig b re ite r seigt a ls in feinem SInfatj. D ie S d )ö |c |e n finb, jebes fü r fiep, m it einem fingerbreiten, b lau en S eibenbanbe b e fe |t unb bleiben lofe. SIm oberen Manbe geigt b a s Miieber, wie b e re its e r w ä |n t, ben |a n b b r e ite n 33efa| bes blau en , m it w e ite n Mofen burdfm ebten S eiben b an b es. D ie ßeibdfen finb b lau , fd)war3 ober ro t; fie w erben im m er a u s l u d ) gefertigt.

(35)

aStel tr ä g t gum SBedffel ber ZracC)t and) bte neue §etnbenform Bei. ß ä n g ft # b e n bte S ä u e r n b a s große tfnterfjem b aufgegeBen unb b a fü r b a s $ em b m ii g la tte n , angefdfnittenen Śtrm eln non ben S täb*

te rn übernom m en, n eu erb in g s audj b a s au f ber 9Id)fel gu fdflieftenbe.

S ie tö n n en es ü b e ra ll fertig in ben fiäben ta u fe n unb fiaben einge=

fcl)en, bafj es oiel praftifdfer ift.

D a s letzte S ilb geigt eine Stofgberger g a m ü ie , in ber bie £tn=

ber B ereits ftäbtifd) gefleibet finb. D er SBater l)ält nod> feft a n feiner iljnt lieb gem orbenen a lte n M e ib u n g ; amt) bie SE utter tjat bie alte Druckt nocf) nidft aufgegeben, aber fie fom m t ber 3 eit entgegen, gie^t bie furge Sacfe ü ber ben 33rufd)lef unb I)at eine fĄmarge Sdfürge ftatt einer Ifellen gemäfilt. D ie tabellofe Stofjberger $ a u b e o e r rä t u n s eine toof)ll)aBenbe S ä u e r in a u s ber S eutffener ©egenb. D ie g r a u geigt S e rftä n b n is fü r bie D raĄ t, bie fie trotg ber S teuerungen tjarmonifd) gu gestalten meijg.

D a s S ru fttu d ), m ein es fjeute aucf) öfter oon ben Eofgbergern getragen roirb, gehörte urfprünglid) nidjt gu ber Dracf)t. SEau fielft es öfters bei ä lte re n g ra u e n , bie es gern u n te r ber 3 a d e trag e n , bie fid) im m er melfr ein b ü rg ert, felbft gu m S rau t=

anguge. Stocf unb Sacfe finb liier oon fdpoarger Seibe, bie Sdfiirge ift rofa ober grü n . Diefe D rad)t geigt u n s ben nicfjt rnefir aufgufialtem ben S e rfa ll. D er Stocf ift im S chnitt unb in ber 31us=

fta ttu u g nocf) ber a lte fel)r roeite g a lte n r o d ; amt) b as SEieber f)at fiit) nod) erf)al=

ten, aber bie S r a u t gog oor, nad) „neuer SEobe“ bie 3 a d e

b a rü b e r gu giefjen. B r a u tp a a r

23

(36)

g a m ilie n b U ö . fiin b e r in ffäbfifdjcc S te ib u n g .

(37)

3. S ic 23erg= uitfc ^iittenm attnstra^t.

3 m öffentlichen S eben bes S nbuftriegebietes ho t b ish er auch Bte S ta ch t bet B erg leu te b a s S tr a ß enbilb leb h aft beeinflußt. 5Benn fie m it b re n n en b et offener G rubenlam pe gut Scf)i<ht gogen, bot bies bes 2Ibenbs ein eig en artig es SBilb. S ie Sichter beroegten fich roanbelnben S te rn e n gleich über bem 93oben; m itu n te r gaben bie f a lb e n m it ih re n glim m enben J ü n g le in felbftentgünbeten „ Ä o ß ls“

ben phantaftifchen $ in te rg ru n b bafiir. fffeute ift b a s an b e rs gemor=

ben. SBrennenbe f a lb e n fieht m an feiten; audf bet Ä ohlenftaub w irb mirtfihaftlict) oerm ertet. S ie offene ßam pe, welche b ish er non

(38)

beit Berggefetjen in £>berfd)lefien gugelaffen w orben w a r, w eil m ir teine © gplofionsgefabr b a tte n , w irb m eiftens burd) Sid)ert)eits=

lam p en erfefst.

3 m S au fe ber 3 a b rb u n b e rte mad)te bie B e rg m a n n stra d ft natiir=

lief) SBanblungen burd). B o n b et älteften g o titt bes B e rg b a b its bes eingem anberten fäd)fifd)en K n appen, w ie fie fid) oerfd>roommen in bem Sdföppenfieget bet S ta b t B eu tb en a u s bem 12. 3 a b rb u n b e ri m ieberfpiegelt, Bis gut preuf;ifd)en Ü n ifo rn tp räg u n g bes fpäten 18. unb bes 19. 3 a b rb u n b e rts ift ein la n g e r © n tm id lu n g sg a n g angunebm en, ber u n s jebod) a u s SJtangel an Ü berlieferungen u n b e fa n n t ift. N u r bie SB anblungen uom 18. 3 a b rb u n b e rt a n finb erfcblieffBar. B is ba=

b in w a r m it bem oerfiegten B erg b a u aud) bie B orliebe gu einer be=

fonberen D radft gurüdgegangeit. D er 3 u fa m m e n b an g m it ben weft=

beutfdfen unb nieberfd)lefifd)en K n appen b u tte fid) allm äbliib ner=

flüchtet.

D a h er w a r bei b ei N euregelung bei N m tslle ib u n g ein 3urücf=

greifen ber preujfifdjen B erg ; unb $ ü tten b eb ö rb e au f überfom m ene beimifibe D radftform en nitbt gut angängig. N u s ben b a iü b er gefübr;

ten B erb a n b lu n g e n ift a ls wefentlidfer Ünterfd)ieb in ber tfm tten;

m an n sfleib u n g gmifdfen bem 19. unb ben oorbergebenben 3abr=

bu n b erten erfidftlid), baß a ls © ru n b farb e fdfroarg eingefübrt w ürbe, w äbrenb fie b is b a b in b ra u n gemefen w a r. g ü r bie B e rg m a n n s;

trad ft rnuf) fie, nad) einem fo lo rierten Gttd) bes B re s la u e r O berberg;

am tes oom ©nbe bes 18. 3 a b rb u n b e rts gu u rte ile n , b a m a ls b la u ge;

mefen fein. 9Jian fönnte r>ielleid)t ben Sibluff w agen, baf) oom N titte l;

a lte r b is gum ©nbe bes 18. 3 a b rb u n b e rts bie © in b eitsfa rb e b a s im m erhin praltifd)e B raun gemefen ift.

©ine gmeite © ntw itflungsftufe b ei preuf3ifd);am tlid)en N ta läfft fid) a u s neuen, um 1804 erlaffenen B e ifü g u n g en ( B r e s t S ta a t s ; ard)io N ep. 14. V III. 387 B3. u n b 216 Nee. 33/24 N. 20) b eiaü slefen . S o wie bie N ngugsform b a m a ls feftgelegt w ürbe, ift fie im wefentlirben b is b eu t m it ben ffm uptbeftanbteilen Sd)ad)ü)ut (D fdjalo), Ü3uff jacEe,

SBefte, B ergleber, $ o fe n unb S tie fe ln geblieben.

D iefer © ntw ictlungsabfcblup fd)lof3 natürlich mobifd) geleitete N bänb eru n g en nubt a u s. D a s B ieberm eier liebte längere N M e m it enger D aille unb m a n n ig fa ltig e re g a tb e n a n Nuffd)lügen unb ß eb e i;

fu tter. Dem ein fa rb ig gehaltenen $ erre n a n g u g non b eu t entfprecbenb

(39)

ift bie X r a # t erft burtfel gemorbeti, m it fparfam er B erm eitbung non to t ober golb Bei ff>utbüf#en unb S # n u rg a r n ie ru n g e n (D reffen). 3In=

fta tt bes S # a # t l) u te s trä g t ber Berg= unb ifw tten m an n tfeut meift bie m ilitä r if # e Dienftmütge.

S a s auffälligste Ä enm gei#en bes £>üttenm annes m ar ber Breite runbe $ u t, mie i # f# o n ber lfeim if#e S#iitel,ger am ßu p p en feu er gu Droorog tru g , n u r m ar er Bei ber D ie n f ttra # t a u f b ei linfen S e ite aufgef#lagen. SelBft*

o e rftä n b li# m ar b a s Beig«

lebet, a u f bem ber B erg m an n

in ben S # a # t rutfcffte, bem ß u p p e n fe u e r uon Q beifcblefien

n u r über Z age arbeitenben in S ro o ro g

fpü tten m an n m efensfrem b unb fefüt in feiner D ra # t.

D er Stbftufung n a # D ienftgraben bienten Beftimmte ^en n g ei# » nun g en b u r # 3trm elau ff# läg e, k n ö p fe , Dreffen, Säbel= unb Äeil=

tfauenform ufro. Ä a lib es S ta tu e bes D B erB ergtjauptm anns © raf iReben in Ä önigslfütte Bietet bie folgere B e rg 6e a m te n tr a # t in toloffalem ©rgbilbe.

2 lu # bie a lte B e r g m a n n s tr a # t fiet)t m an tjeute a llta g s feiten.

D e r B e rg m a n n Ijat au f allen SBerlen ©elegenlfeit, ft# n a # ner=

falgrener S # i # t gu Baben unb untgufleiben, fo bafg er fauBer in feiner ü b li# e n S ß erfta g slle ib u n g bie © rube oerlaffen la n n .

Slnbers ift es, m enn er feinen B e ru f Bei ro e ltli# e n unb f i r # li# e n ß e ie r n n e rtre te n tnufg, ober m enn er einen feiner Ä a m etab en au f feiner leigten gatgrt Begleitet. D a n n e rf# e in t er im m er in geft=

i r a # t , bie in iJfret ernften g e ie r li# f e it au f feben B e f# a u e r m irlt.

B efonbers t r i t t liier ber S t. B a rB a ra ta g ^eroor. B e f a n n tli# ift S t. B a r b a r a bie S # u tg p a tro n in ber S # if f e r unb S lrtilleriften, Befon=

bers aber ber B ergleute. 2 # r © ebenltag fä llt a u f ben n ie rte n Degembet.

© r m ürbe ftets non ben B erg leu te n fe ftlt# Begangen, unb a u # Ifeute m irb a n biefem Dage n u r m it großen Slusnatfm en in ber © rube ge=

arb eitet. 9 to # n o t bem K riege Igatte i # ©elegenljeit, einer fo l# en g e ie r Beiguroolfnen. ©s m ar in einem tlein en © rubenorte, ber m itten

27

(40)

#AÄh*KWn,

«Arnjlbgm*

S te b e n -S e n k m a l in ^ o n ig ś ljiifte

im SBalbe lag. D er Sßalb m ar oerfdfneit, er j'djien räum lid) H einer gemorben 31t fein. (Sang b i # m are n bie S ä u m e m it Sdfnee ner=

bangen. 2Iuf b ei ©ruBe m ar feit S E i tte r n a # bie SIrBeit eingestellt roorben. Ä ein ißoltern, Sifäfen unb S täB nen ber 3 E a f # n e n m ar gu Bären. SBie oergauB ert tag bie ©ruBe an ber fieBne Brennenber £ml=

ben ba. D ie gefräßigen fylämtncBen ftrebten roie ÄoBolbe an ben f a l b e n Bittauf. S^odj m ar es bunfet unb rmr m ir lag alles unbeut=

ließ unb fdßattenBaft. D a bunBBradf ber m im m ernbe Don ber 6 # # = glocfe bie ftarre 9M )e. 93ot bent 3 e # tiB a u f e flam m ten g e u e r in ben P fa n n e n a u f (bie ©ruBe Bulle nod) fein e l e f t r i f # s fließt). Serg=

leute ftröm ten a u f o iel Begangenen S te ig e n Beran, alle in g e f t t r a # , bie Brennenbe C am pe in ber $ a n b . D ie fcBroargen ß e b e rn a u f bem DfĄafo Bern egten ficß im le is te n 3Binbe, bie EReffingfnöpfe a n ißrem

(41)

M ittel, S d)täget unb ©ifen am © u rt unb G djad)tljut glängten mie

© otb urtb gaben ßidjtflecfe bet febet SBenbung. D ie © tubenfungen, bie S djtepper im f^ tiĄ te n ©eroanbe R atten alle b a s gleiche 3 ie t: 6 t.

S a t b a t a .

3 m 3 e(^ertt)aufe bei ff)ans=$einrid)grube aerfam m ette fidf bie m ehrere lfunbett W a n n gä^tenbe 23elegfd)aft. S e a m te mm bei

„ g e b e t“ unb m an „ ß e b e r“ tarnen fyerbei, benn biefes g e ft roitb mm alten © tu b en le u te n gemeinfdfafttid) gefeiert. SBeifje g e b e ib ii^ e ±autf)=

ten auf, ebenfo fam tene, m it © otbborten um fäum te g a ^ ite b e i. S ie C am pen m uiben a n ben SBänben b ei u eitu fjten 3ed)enftube aufge=

t)ängt unb gaben bie einzige 23eleud)tung in bem biifteien 9taum e ab.

© in S te ig e t tie f bie 23elegfd)aft m it t a r n e n auf, es fehlte feinet.

3ngroifd)en R atten fid) g r a u e n unb Ä inber bet ^Bergleute eingefunben, alte in ifftet maletifd>en ^Steffet S t a d ) i S ie m einen ff>embd)en unb Gd)iirgen, bie b la u e n Ä teiber, bie Igelten S üd)er m itfte n etftifdjenb neben bem ernften S a m a r a b et 23ergm annstrad)t. 3 e # routbe bet G dfietn bet ^ e ilig e n geöffnet, bie Siebter angegünbet. 2Ius S tu m e n unb meinen S d fleietn f l a u t e b a s S itb n is bet aotnefim en S tu tg e u g in feietlidf tfetaor. S ie tfotfe © eftalt tftßlt in iljren § ä n b e n bie S ieg esp alm e unb ben Äeld). ©s gef)t bie S a g e : 2Bo ein ltngtiid=

lieber im SBergmerf oertaffen bem Xobe naf)e ift, erfdfeint itfrn S t.

S a t b a t a unb reidft itfm bie ©ottesfpeife au f feinem 2Beg in s beffere ß a n b .

S ie g r a u e n fm tten ttun auĄ bie b erg en angegünbet, bie fie mit=

gebradft unb n o t itfrern ißlatje a u f ben 23änfen aufgefteltt Ratten.

SBie in jebem 3 af)te leitete aud) b iesm at bie g e ie t ein allgem eines S itt e n um S eigettiung ein, gmifĄen A rb e ite rn unb 23orgefetgten, fo=

mie gmifdfen ben tta m e ra b e n u n te r fict), fü r geroollte unb ungem ottte Ä rä n fu n g en , bie im ß a u fe bes S a u re s oorgefom m en m aren. W it allgem einer S erfölfnung enbete bet etlfebenbe S tugenbtid; alte beugten tf)ie Ä nie im gem einfam en ©ebet. S a n n räu felten 23atbara=

lieber burd) b a s 3 ed)ent)aus, bie enblid) in bem Ifetrlidjen ©efange enbeten: © raffet © ott m ir toben bid).

S e t S taĄ m ittag g a lt bet m ettlidfen g e ie t. 3 m © tubengafttfaus bufteten X a n n en f tätige. Stuf befrängten gafgteifen, bie mie ftro m teudftei oon b et S e d e gingen, teudfteten bunte, bide Äetgen. 21m Sierfafg, b a s Ifeut bie 23erm attung gefpenbet tfatte, fdfenften ftinfe

29

Cytaty

Powiązane dokumenty

Opiekuj się pan mym chłopcem, daj mu możność pójść w życiu naprzód, jeżeli rząd nie zechce tego uczynić... Zaremba przedstaw ia rozprawę

Kronika

W oda, z topienia śniegu tego pochodząca, schodząc w głąb ziemi, cedzi się w piaskach; wydobywając się przeto na powierzchnię, jest zupełnie czystą i

szcza się we w nętrze rośliny, a następnie, do środka się dostawszy, powoli rośnie dalej 1 z zarażonego się posuwa miejsca, bakte- ry je, gdy zabrnąć zrazu do

Krążą pogłoski, że Spandawa, gd zie się znajduje większość uzbrojonych robotników, jest osaczona przez Reichswehr.. W Króiewcu postanowił w ydział socyalistyczny

wynikających z systemu wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji, zgodnie z art. W kolumnie 16 – opłata mocowa - należy wykazać wielkość

This is a vision of Canadian culture that I find, though in a milder formulation, in Smaro Kamboureli’s introduction to her anthology of Canadian multicultural literature, Making

14) Jednostka nie stosuje rozliczania kontraktów długoterminowych zgodnie z KSR 3... 1) szczegółowy zakres zmian wartości grup rodzajowych środków trwałych,