Stale automatowe i ich skrawalność

3EKZYTY ITi-UirO' 13 POLITECHNIKI ŚLĄSKI UJ________________________ 1968

J e r i a : MECHANIKA z . 31 Nr k o l . 208

JERZY SŻYRAj e:

K a t e d r a O b ró b k i S kraw aniem

STALE AUTOMATOWE I ICH SKRAY/ALNOSĆ

Omówiono w ym agania s ta w ia n e s ta lo m autom atow ym pod w zględem s k r a w a l n o ś c i o r a z w s k a ź n ik i s ł u ż ą c e do

j e j o c e n y . Dokonano p r z e g l ą d u ro d z a jó w s t a l i a u to ­ m atow ych i n a ś w i e t l o n o w o p a r c i u c l i t e r a t u r ę wpływ

s k ła d u c h e m ic z n e g o i s p o s o b u w y tw a r z a n ia n a i c h s k r a w a l n o ś ć . Podano w n io s k i d o t y c z ą c e p o t r z e b y po­

l e p s z e n i a s k r a w a l n o ś c i i d a ls z e g o ro z w o ju k r a jo w y c h s t a l i a u t ornat owych.

1 . y.ym agania s ta w ia n e s ta lo m automatowymi

S t a l e a u to m a to w e , j a k nazw a w s k a z u je , n a d a j ą s i ę s p e c j a l n i e do o b r ó b k i n a a u to m a ta c h . U s p ó ln ą c e c h ą t y c h s t a l i j e s t i c h po d w y ższo n a s k r a w a ln o ś ć w s to s u n k u do s t a l i n ie a u to m a to w y c h , używ an y ch do w yrobu a n a lo g i c z n y c h c z ę ś c i o z b l i ż o n y c h w ła s n o ­

ś c i a c h e k s p l o a t a c y j n y c h .

O bróbka n a a u to m a ta c h t o k a r s k i c h i in n y c h o b r a b i a r k a c h o c y k lu a u to m aty czn y m w swym z a ł o ż e n i u ma p r z e b i e g a ć b e z u s t a ­ w ic z n e j i n g e r e n c j i o b s ł u g i . T w orzące s i ę w c z a s i e s k r a w a n ia w ió r y n i e po w in ny s i ę w z w ią z k u z tym k ł ę b i ć , o w ija ć n a r z ę ­ d z i , z a p y c h a ć rowków w ió ro w y ch w n a r z ę d z i a c h i u s z k a d z a ć o b ra ­ b ia n y c h p rz e d m io tó w , M ając n a w z g lę d z ie w y d a jn o ś ć i k o s z t o b r ó b k i, s t a l e au to m atow e pow inny c h a r a k te r y z o w a ć s i ę małymi zużyw aniem o s t r z a n a r z ę d z i a , a w z w ią zk u z tym m o ż liw o ś c ią s to s o w a n i a w y so k ic h s z y b k o ś c i s k r a w a n i a , o d p o w ia d a ją c y c h eko­

nom icznym o k reso m t r w a ł o ś c i . N a j c z ę ś c i e j n a a u to m a ta c h , w s z c z e g ó l n o ś c i m n ie js z y c h , w y konuje s i ę p r z e d m io ty n a gotow a b e z s to s o w a n i a d a l s z y c h o p e r a c j i w y k a ń c z a ją c y c h . M a t e r i a ł au­

tom atow y p o w in n a z a te m c h a r a k te r y z o w a ć m o żliw o ść u z y s k a n i a r ó w n ie ż ż ą d a n e j , c z ę s t o w y s o k ie j d o k ł a d n o ś c i w ym iarow ej p r z e d ­ m iotów o b r a b ia n y c h o r a z w y s o k ie j j a k o ś c i i c h p o w i e r z c h n i. M ała

6 J e r z y S z y ra je y f c h ro p o w a to ś ć p o w ie r z c h n i p o w in n a b y ć p r z y tym o s ią g a n a b e z u c i e k a n i a s i ą do s to s o w a n i a n a d m ie r n ie m a ły c h posuwów o b n iż a ­

ją c y c h w y d a jn o ść s k r a w a n i a .

z w ią z k u , z p o k r ó tc e p rz e d s ta w io n y m i wym aganiam i d o t y c z ą ­ cymi s t a l i a u to m a to w y c h , p r z y o c e n ie i c h s k r a w a l n o ś c i p o d s t a ­ wowe z n a c z e n ie p o s i a d a j ą n a s t ę p u j ą c e u ż y tk o w e w s k a ź n i k i :

a) w s k a ź n ik z u ż y c i a o s t r z a , o k r e ś l a n y zw y k le o k reso w ą s z y b ­ k o ś c i ą s k r a w a n ia l u b o k resem t r w a ł o ś c i o s t r z a ,

b) w s k a ź n ik r o d z a j u w ió ró w , o k r e ś l a n y zw y k le k s z t a ł t e m w ió­

ró w ,

c) w s k a ź n ik j a k o ś c i p o w ie r z c h n i t o c z o n e j , o k r e ś l a n y zw yk le w y s o k o ś c ią c h r o p o w a to ś c i Rz l u b Ra, a t a k ż e w s k a ź n ik

j a k o ś c i p o w ie r z c h n i n a c in a n e g o g w in tu .

Y: r ó ż n y c h z a k r e s a c h p a ra m e tró w s k r a w a n ia p o s z c z e g ó ln e w skaź­

n i k i mogą przyjm ow ać r ó ż n e w a r t o ś c i . . I s t o t n e z n a c z e n ie p o s i a ­ d a j ą w a r t o ś c i w skaźnik ó w w y s tę p u ją c e w z a k r e s i e t a k i c h w arun­

ków s k r a w a n ia o r a z p r z y u ż y c i u t a k i c h n a r z ę d z i , j a k i e s ą s t o ­ sow ane w p r a k t y c e z e w zględów t e c h n o l o g i c z n y c h o r a z ze w z g lę ­ du n a m o ż liw o ś c i k in e m a ty c z n e a u to m a tó w . S t a l au to m a to w a b ę ­ d z i e o c e n io n a o g ó l n ie ja k o ty m l e p i e j s k r a w a l n a , gdy w z a k r e ­ s i e s to s o w a n y c h w p r a k t y c e w arunków o b r ó b k i wykazywać b ę d z ie c o r a z t o k o r z y s t n i e j s z y z e s ta w w s z y s tk i c h t r z e c h p od staw o w ych w skaźników s k r a w a l n o ś c i .

2 . R o d z a je s t a l i a u to m ato w y ch

P o czątk o w o mianem s t a l i a u to m a to w y ch obejm owano m a t e r i a ł y o p o d w y ż sz o n e j s k r a w a l n o ś c i , p r z e z n a c z o n e do w yrobu n a autom a­

t a c h t o k a r s k i c h i rew o lw e ró w k ac h m ało o d p o w ie d z ia ln y c h c z ę ś c i m aszynow ych. Z b ie g ie m l a t , w m ia r ę r o z w o ju p r z e m y s łu , w z g lą d n a ek o nom ię w y tw a r z a n ia s t w o r z y ł p o t r z e b ę s to s o w a n i a d o b r z e s k ra w a ln y c h s t a l i ró w n ie ż do w yrobu c z ę ś c i m aszynow ych, w s t o ­ sun k u dc k t ó r y c h s t a w i a s i ę w y ż sz e w ym agania w z a k r e s i e w ła s ­ n o ś c i w y trz y m a ło ś c io w y c h l u b t e ż w ł a s n o ś c i s p e c j a l n y c h . Po­

w s t a ł w z w ią z k u z tym c a ł y s z e r e g s t a l i au to m ato w y ch o p o le p ­

S t a l e auto m atow e i i c h s k r a w a ln o ś ć 7 s z o n e j s k r a w a l n o ś c i . O g ó ln ie m ożna j e p o d z i e l i ć n a n a s t ę p u j ą ­ c e g ru p y [1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 ] :

I . S t a l e w ęg lo w e, zw y k le o z a w a r t o ś c i w ę g la p o n i ż e j 0 ,1 5 $ , p r z e z n a c z o n e do masowego w yrobu c z ę ś c i , od k t ó r y c h n i e wymaga s i ę p o d w y ższo n y ch w ł a s n o ś c i w y trz y m a ło ś c io w y c h a n i t e ż zw ięk­

s z o n e j o d p o r n o ś c i n a ś c i e r a n i e . I I . S t a l e w ęglow e do n a w ę g l a n i a .

I I I . S t a l e w ęglow e do u l e p s z a n i a c i e p l n e g o o z a w a r t o ś c i w^- g l a w g r a n i c a c h do 0 , 6$ .

IV . S t a l e o w y s o k ie j z a w a r t o ś c i w ę g la r z ę d u 0 , 7 - 1 $ , s t o s o ­ wane c h ę t n i e w p r z e m y ś le z e g a r m is tr z o w s k im i w budow ie p r z y ­ rząd ó w p r e c y z y jn y c h .

V. S t a l e s to p o w e do n a w ę g la n ia i u l e p s z a n i a c i e p l n e g o , s t o ­ sow ane do w yrobu b a r d z i e j o b c ią ż o n y c h c z ę ś c i w p r z e m y ś le samo­

chodowym, l o tn i c z y m i w in n y c h g a ł ę z i a c h budowy m a sz y n . VT. S t a l e od,porne n a k o r o z j ę , n ie r d z e w n e i k w a s o o d p o rn e , s to s o w a n e w b u d o w ie a p a r a t u r y .

17 p o s z c z e g ó ln y c h k r a j a c h obejm ow ane s ą norm am i n a r a z i e s t a l e w y s z c z e g ó ln io n e w p ie r w s z y c h t r z e c h g r u p a c h o r a z n i e ­ k i e d y , j a k n p . w USA s t a l e g r u p y V I. 17 t a b l i c a c h od 1 do 5

p r z e d s ta w io n o p rz y k ła d o w o s k ł a d y c h e m icz n e s t a l i g ru p I , I I i I I I u j ę t y c h norm am i n i e k t ó r y c h k r a jó w e u r o p e j s k i c h i USA o ra z s t a l i a u to m a to w y ch , u j ę t y c h w p r o j e k c i e ISO z 1966 r . [ 3 , 4 } . IT y s z c z e g ó ln io n e w t a b l i o a c h s t a l e n i e w y c z e rp u ją w s z y s tk i c h p ro d u ko w any ch g a tu n k ó w . W w i e l u wysoko u p rz e m y s ło w io n y c h k rar- j a e h p r o d u k u je s i ę s z e r e g g atu n k ó w n i e u j ę t y c h w n o rm a c h , a w y s tę p u ją c y c h j e d y n i e w p ro g ra m a c h p r o d u k o y jn y c h h u t l u b u z g o d n io n y c h z o d b io r c a m i. Tak n a p r z y k ł a d w iadom o, ź e w USA

p r o d u k u je s i ę z d o d a tk ie m o ło w iu w i l o ś c i 0 ,1 5 - 0 ,3 5 $ n i e t y l ­ k o u j ę t ą w n o rm ie s t a l C12L14, a l e ró w n ie ż w ię k s z o ś ć gatunków

s t a l i w ęglow ych s e r i i SAP 1100 i 1000 [ 5 ] . Y.r n o rm ach n i e u j ­ mowane s ą ró w n ie ż d o tą d s t a l e z d o d a tk ie m t e l u r u .

P o le p s z o n ą s k r a w a ln o ś ć s t a l i au to m ato w y ch g r u p I , I I i I I I u z y s k u je s i ę d z i ę k i z w ię k s z o n e j z a w a r t o ś c i s i a r k i i f o s f o r u

00

Tablica 1 S t a l e a u to m a to w e u ję te w normie S A f i A15/ - US.A. £ 4 J

J/rat sta/s A'ę Skład C6em,c2n(/ * 7. f¥zq/ęe5cn/

5AF AIS/

C Si

s

Skr*»a/nr

J «11 31111 012« "<5*i .... d ^{56 -4 9 a o r-}

^{0,08 -0,15 05}

x «IZ T21112 Cl2*2 < <2,13 0,t-1,0 0,07- 0,42 0,46 - 0,23 200

* «13 BUK C1211 < cm o,r-i,o 0,07- <2,12 0,29 - 433 43&

'12114 0122«/ <2 A 15 0,0 -1.2 0,08 - 0,09 0,25 - 0.35 0,15-0,65 460

«08 CUnfl QCS-Clti 2 My kie 0,0-0.8 aoo <2,08 - 0,13 80

«0(1 C 1100 12.00 - 0J2 w V w 0,0-0,9 0,08 0,08 -0,13 80

1110

C

ais - o,i8 46 -0.9 0,03 0,08 - 0,C3 00

«17 ć m y 0,18 ' 0/20 1,0 -13 003 0,08 - 0,13 90

im C1116 a«t ~ei20 %

r &

0 -1.6 0,03 0.08 ~ 0,13 85

my c m o

1A -1.S 003 0.24 ~ 0,33 400

1120

C1/20 410 -0,2$ ę?

o* ' 1 *

0) 'S V/ ^ (t * '1

0,7 -4.0 O.03 0,08 - Ol <3 80

112.6

CU26 (AS '0,23 0,7 -1,0 0.03 O.Og - 0,13 80

«12 c m

cm '(isy 1,35-1.65 OA 0,06 - 0,/3 15

i« if 013? <5,32 - 0.39 1,35-1,65 OA 0,03 - ą/3 70

Ulfl CU 38 CM '0,80 0.7 -

0A 0,08 - 0,(3 75

i m CU 32 <525 - W 1,35- U 5 0.03 0,12 - 0,20

/ / w cii

as? - <5i8 <2.7 -1.0 0,03 0,03 - 0,1} 70

1/41

city/ asr - o,8S 4,35-1,65

0,08 -0,13 70

//vy ^CUM M l ~ 0,86 1.35-465 0,09 423 -0,33 80

«<*5 Ciho M2 ~ <881 07 -10 <2,08 0,03 - 0,07 65

113 t Cl ¡46 0,82 ~ 0,89

-10 0,03 0,09 - 413 70

1151 Cl/51 C,

-

N _{07 -1.0 OM 0.08-}

₆₅

x - mnyą a jć sta.la.mi basem&routskćnni e(ektryc.*f><{m<- lub martano#skimi

JerzySzyrajew

_ , 7 a b lica 2 P o lsk ie s ta le a u to m a to w e wg PAf-57//7-84026 ¿ 3 J

¿ n o k Stali

S P / a r f c b e m i c? nty */ Ti

i/n/agi i ’d m * ^

skrcxw alnaja

c i-i M n -p s Tb

A 40 0,0 7 - W ma*. Cpf5 o, f o - a o o 0,0 6 -0 0 / 3 Ą/5 - $ 3 0 — Sklei ot eAem/t#»«y

oriewl a cg/wy ~ - r o

fi!?. 0,0 6 -0,16 0)45-0,35 Ć, 60-0 , 3 0 a o e - ą / 5 ą o b - o , 2 o —

Tablica 3 S t a l e a u tom atow e wg. VIN / 6 S i - ( -f960r) [ 3 ]

Zna/c

s/a/i Sk/u-a/ che-mtcznc/ tv '/,

U/Voqi s s t esT/aMa/naja.

C S i tin -P s 7>a

9SZO < .Q /2 0/50-0)90 0)035-0)40 020-0,27 Zasadniczo s /a la

i o m a s a m k i a

JOO 867723 < 6,42 <¡460-0,90 0,055-0,40 0,20-0)27 0)75-0,30

9 SOn 23 < 0 / 3 <Ą90-4,30 0/035-0 40 020-0)27

S5HnTb23 < 0,43 0)90-4,30 0,035-0,10 0,20-027 0 / 5 - 0,30

■/OS 20 0,06-0,42 0,4 -0,4 0,50-0,90 < 0,07 0,48-0,26 Zasad nicre s /a 4«

macrtenoMsit/e przeznacza­

ne do naaręęlaoib 8 0 -8 5 75620 0,47-0/8 0,4 - 0,4 0,60-0,90 < 0.07 0,78-0,26

22SZD 0,48-0,26 0,4 -0,4 0,50-0,90 < 0,07 0,45-0,25 /OSoidn, cio ±/ale m arlcnous tu’*

przeznaczane d o U/epiian,» ci epLn eqo

75

35620 0,32-0/0 0,4 -0,4 0/50-0,90 < 0 ,0 7 0,45-0,25 6 5 - 70

ko 520 0,42-050 0,4-0,4

0

0

0,90

6 0 S 2 0 ą.57-0,65 04-0,4 0,50-$90 < 0,07 0,4 /0 ,2 5 50-60

v£>

Staleautomatowei ich skrawalność

o

Tablica 4

6 ta i e a u to m a to w e wg p ro je k tu norm y A35-Ó611 A3S-S6Ż- Francja - 196 6[ i ]

2nak

sżah Sk/atc/ c/jem/cza,/ */ X

Uuagi

7/r> Sc T

Pb

A37Pb2 ) A 35 -501

Sta/e oga/oprfo </4<j4.lc//

tfo/cPUnn»

rfercfco, orzeznactrr/a rl" ehrcbk/

t)n a u i »• n,n f ez. r h A42PS2 4 0,20

A5PF'b2 \<0,06 < 0,05 \ 0,20-OJO

AA0Pb2 A7C>Pb2

5200 <o,a 0,1 1.4 < 0,06 s 0,U c<0-0/7 5260 <0,14 '9-1,4 < o. "S <0,1/ 0,25- 0,32 5300 < O,/O' 4,0-1/- <0,00 <0,11 0.30-040 5200 Pb <o,n 0,7-1.2 <0,08 < 0,0 0/0-027

S250P/, <0,14 0.9-tó <0,08 <0,5 0,25-0,32 0,20-0,30 S3DOPb <0,75 i,0-4,6 <0,00 <0,11 0,30-0,40

10PÓ2 0,05-C

0,3 -46 <0,30 <0,04 <0,04 0/5-Q3r

ŹOPÓ2 0/5-0,25 44-47 01-04 <004 <0/4 0/5 o/r A35-5S2.

35PŁ2 0,30-0,40 O,5-O,0 0,4-04 <0,04 <0.04 0,(5-050 5Ca/» sp&c/a/ne /0F2 0,00-mu 05-0,75 0,1-04 <0,06 0,12-024 •1r obróbki ć/eplnoj, 20F2 015-0,2?. 05-0,8 0,1-04 <0,06 0,42-0,24 przemakano e/o obróbkę’

i2/iPA 0,09-415 09-4,2 04-04 < 0,06 0,12-024 na au(oma iae.h 35HF4 0,32-0,38 1,0-4.3 0,1-0/, < 0,06 0,12-0.24

40PbF2 0,08-0,14 05-075 0,1-04 < 0,06 0,12-0,2/r 0,75-0,30

JerzySzyrajew

Tablica 5 S ta le automatowe wg. projektu ISO - Sztokholm 1966 r

Oznaczeme s ł a l i

SMcLcf c h e m i c z n y m y.

U w a g i

C Si Mn P s Pb

1 4 0.13 < 0 ,0 5 660-4,00 <0,10 0,18-0,25

S t a i e o g ó l n e g o u ż y t k u n i e

o r z e w / c / z i a n o d o o b r ó b k i c i e p l n e j .

2, 4-0,14 4 0 0 5 0,90-4.30 4 0,10 0,24-0,32

2.a 4 o,& 4 0 ,0 5 0,90-1,30 4 0,10 0,24-0,32 0,15-0,35

3 4 0,15 4 , 0 , 0 6 1,00-450 <¿0,10 0,30-0,40

3 a <0,16 4 0 ,0 5 1 ,0 0-150 4 0,10 0,30-010 0,15-0,35 4 0.00-0,14 0,10-640 0 ,60-090 < .0 ,0 6 0,15-0,25

S t a l e d o r r a w ę g l a n i a 4 a 0,06-0,14 0,10-040 0 ,6 0 -0 9 0 < 0 ,0 6 0,15-0,26 0,15-035

«/K 0,10 -0,16 0,10-0,40 0,9 0-120 4 0 ,0 6 0,15-0,26 6 0,14-0,20 0,10-0,40 060-0,90 4 0 ,0 6 0,15-0,26

7 0.32-0,39 0,10-0,40 0,60-090 4 0,06 0,15-0,26 s t a l e cło u l e p s z a n i a c i e p l n e g o

6 0,12-0439 0,10-0,40 430-1,65 < 0 ,0 6 0,15-0,25 9 0,42-0,50 0,10-0,40 0,60-090 < 0 ,0 6 0,15 0,25

Staleautomatowei iohskrawalność

12 J e r z y S z y ra je w o r a z d z i ę k i d o d a tk o w i o ło w iu . I s t n i e j ą c e t u m o ż liw o ś c i o r a z t e n d e n c j e i l u s t r u j e d o b r z e p r o j e k t n ouny f r a n c u s k i e j , p r z e d ­ s ta w io n y w t a b l i c y 4 . P r z e w id u je on w ram a ch g r u p y I : a) s t a l e o n iesp re o y z o w a n y m ś c i ś l e n a r a z i e w n o rm ie s k ł a d z i e ch e m icz ­ nym i p o l e p s z o n e j s k r a w a l n o ś o i d z i ę k i d o d a tk o w i o ło w iu , b ) s t a ­ l e o p o l e p s z o n e j s k r a w a l n o ś o i d z i ę k i z w ię k s z e n iu z a w a r t o ś c i s i a r k i i f o s f o r u , c ) s t a l e o p o l e p s z o n e j s k r a w a l n o ś o i d z i ę k i z w ię k s z e n iu z a w a r t o ś c i s i a r k i i f o s f o r u o r a z d z i ę k i d o d a tk o w i o ło w iu .

'7 n i e k t ó r y c h n o rm ach p rze w id y w an e s ą s t a l e o z b li ż o n y c h s k ł a d a c h c h e m ic z n y c h , r ó ż n i ą c y c h s i ę z a w a r t o ś c i ą m anganu, ja k n p . w n o rm ie SAE s t a l 1117 i 1118 lu b 1137 i 1 1 3 8 , w z g lę d n ie w p r o j e k c i e ISO s t a l 7 i 8 . Z w ię k s z e n ie i l o ś c i manganu n i e w y n ik a z p o t r z e b z w ią z a n y c h z p o w ię k sz e n ie m z a w a r t o ś c i s i a r k i , a ma n a c e l u p o l e p s z e n i e p r z y d a t n o ś c i s t a l i d l a o b r ó b k i c i e p l ­ n e j i s tw a r z a s z e r s z e m o ż liw o ś c i d o b o ru m a t e r i a ł u w z a l e ż n o ś c i od w i e l k o ś c i i k s z t a ł t u p r z e d m io tu [1 ] .

S t a l e w y s z c z e g ó ln io n e w g r u p a c h IV i V n i e w y s t ę p u ją n a r a ­ z i e w n o rm a c h m a te r ia ło w y c h p o s z c z e g ó ln y c h k r a j ó w . ITie zaw sze w z w ią z k u z tym s ą one n azy w an e s t a l a m i a u to m ato w y m i, mimo że p o s i a d a j ą c e c h y s t a l i a u to m a to w y c h , t o j e s t c h a r a k t e r y z u j ą s i ę p o le p s z o n ą s k r a w a l n o ś c i ą i s ą używ ane do w y tw a r z a n ia c z ę ­ ś c i w d u ż y c h s e r i a c h c z ę s t o n a o b r a b i a r k a c h o c y k la c h a u to m a ­ t y c z n y c h . P o le p s z o n ą s k r a w a ln o ś ć om aw ianych s t a l i u z y s k u je s i ę p r z e z z w i ę k s z e n ie z a w a r t o ś c i s i a r k i w z g lę d n ie c o r a z c z ę ­ ś c i e j p r z e z d o d a te k o ło w iu .

S t a l e g ru p y VI o d p o rn e n a k o r o z j ę , n ie r d z e w n e i k w a s o o d p o r- n e p o s i a d a j ą , obok s k ła d u z b li ż o n e g o do o d p o w ie d n ic h s t a l i n ie a u to m a to w y c h , d o d a t k i p o l e p s z a j ą c e s k r a w a ln o ś ć t a k i e j a k s i a r k a , s e l e n w z g lę d n ie o łó w .

P o ró w n a n ie norm y P N -5 7 /H -8 4 -0 2 6 z norm am i in n y c h k r a jó w w s k a z u je n a w y jątk o w o o g r a n i c z o n ą i l o ś ć gatu n k ó w k r a j o w e j s t a l i a u to m a to w e j. P o ls k a norm a p r z e w id u je j e d y n i e dwa g a tu n ­ k i , z k t ó r y c h s t a l A10 ma o d po w iad ać g r u p i e I z a ś s t a l A12 g r u p i e I I . R ó w n o c ze śn ie norm a a m e ry k a ń sk a p r z e w id u je p r z e s z ł o 20 g a tu n k ó w s t a l i au to m a to w y ch g ru p I , I I i I I I , norm a DIII-

S t a l e auto m atow e i i o h s k r a w a ln o ś ć 13 - 1 0 g a tu n k ó w , norm a GOST - 4 g a t u n k i , norm a TGl - 15 g a tu n ­ ków , norm a a n g i e l s k a BS - p r z e s z ł o 10 g a tu n k ó w , norm a w ło s k a - 8 gatunków i t p . O g r a n ic z e n ie k ra jo w y c h s t a l i autom atow ych

j e d y n i e do dwóch g atu n k ó w n i e d a j e m o ż liw o ś c i w ła ś c iw e g o dobo­

r u m a t e r i a ł u i n i e o d p o w ia d a a k tu a ln y m a tym b a r d z i e j p e r s p e k ­ ty w icz n y m p o trz e b o m p r z e m y s łu . Z b r a k u s z e r s z e g o a s o r ty m e n tu s t a l i au to m ato w y ch w i e l e c z ą ś c i k o n s tr u k c y jn y c h w y k o n u je s i ę n a a u to m a ta c h z e z w y k ły c h s t a l i w sp o s ó b n ie e k o n o m ic z n y , co

o s t a t e c z n i e p r z y n o s i d u ż e s t r a t y w s k a l i k r a j o w e j .

3 . C z y n n ik i w p ły w a ją c e n a s k r a w a ln o ś ć s t a l i a u to m ato w y ch Na p r z e s t r z e n i w ie lu l a t pro w ad zo n o i p ro w a d z i s i ę n a d a l w r ó ż n y c h k r a j a c h b a d a n ia nad o p t y m a l i z a c j ą s k ła d u c h e m ic z n e g o o r a z s p o s o b u w y tw a r z a n ia w ysoko s k ra w a ln y c h s t a l i a u to m a to w y c h ,

’.'.'n io sk i w y p ły w a ją c e z e w spo m n ian ych b a d a ń i d o ś w ia d c z e ń p r z e ­ m ysłow ych m ożna p r z e d s t a w ić n a s t ę p u j ą c o :

Y e d łu g p r z e w a ż a ją c y c h p o g ląd ó w w m ia r ę w z r o s tu z a w a r t o ś c i w ę g la w s t a l i a u to m a to w e j o b n i ż a s i ę j e j s k r a w a l n o ś ć . Y; z w ią z ­ k u z tym w wysoko s k r a w a ln y c h s t a l a c h a u to m a to w y ch g ru p y I za­

w a r to ś ć w ę g la p o w in n a b y ć n i s k a . W edług n i e k t ó r y c h ź r ó d e ł n i e po w inn a ona p r z e k r a c z a ć 0 ,0 8 $ [8 , 9 , 1 0 ] .

Erzem o b n iż a w s k a ź n ik z u ż y c i a o s t r z a n a s k u te k ś c i e r a j ą c e ­ go d z i a ł a n i a tw a rd y c h k rz e m ia n ó w . W z w ią z k u z ty m , o i l e moż­

n o ś c i n i e p o w in ie n on w y stępow ać w s k ł a d z i e s t a l i a u to m a to w e j g ru p y i [8 , 9 ] .

H a n g a r, tw o r z ą c w ysoko t o p l i w e s i a r c z k i m anganu, p r z e c iw ­ d z i a ł a p o w sta w a n iu s i a r c z k u ż e l a z a i n i s k o t o p l i w e j e u t e k t y k i F eS -B e u t r u d n i a j ą c e j p r z e r ó b k ę p l a s t y c z n ą n a g o r ą c o . N adm iar w o ln eg o m anganu r o z p u s z c z o n y w f e r r y c i e p o w o d u je w z r o s t t w a r ­ d o ś c i f e r r y t u , p o l e p s z a j ą c w s k a ź n ik g ł a d k o ś c i p o w ie r z c h n i

[ 5 , 8 , 10, 1 1 ] . 'e d łu g n i e k t ó r y c h b ad ań o p ty m a ln a z a w a rto ś ć m anganu w s t a l i a u to m a to w e j p o w in n a w y n o sić 0 , 75- 1 $ d l a s t a l i b e s e m e ro w s k ie j i 1 - 1 , 3 '$ w s t a l a c h m s rte n o w s k ic h [ 0 ] .

S i a r k a s ta n o w i pod staw ow y s k ł a d n i k p o l e p s z a j ą c y s k r a w a l­

n o ś ć s t a l i a u to m a to w e j [ 7 , 8 , 9 , 1 1 ] . Tw orząc s i a r c z k i powo­

d u je on a n i e c i ą g ł o ś ć m a t e r i a ł u i z m n ie js z a w s p ó łc z y n n ik t a r -

14 J e r z y Sż y r a 3ew o i a . T7 e f e k c i e p o p r a w ia p r z e d e w s z y s tk im w s k a ź n ik z u ż y c i a o s t r z a i r o d z a j u w ió ró w . P r z e c i ę t n i e p r z y jm u je s i ę , ż e p r z y ­ r o s t z a w a r t o ś c i s i a r k i o 0 , 0 1 # pow oduje w z r o s t w s k a ź n ik a o k re ­ so w e j s z y b k o ś c i s k r a w a n ia d l a s t a l i m a r te n o w s k ie j o 1 , 5# [ 9 , 1 i J • I s t o t n y wpływ n a s k r a w a ln o ś ć p o s ia d a r o z k ł a d , w i e lk o ś ć i k s z t a ł t s i a r c z k ó w . W s z c z e g ó l n o ś o i k o r z y s t n e s ą w ię k s z e w t r ą ­ c e n i a o n iew y d łu ź o n y m owalnym k s z t a ł c i e [1 1 , 1 2 , 1 3 j .

F o s f o r p o w o d u je p o p raw ę w s k a ź n ik a g ł a d k o ś c i p o w ie r z c h n i i w pływ a k o r z y s t n i e n a ła m liw o ś ć w i ó r a , r ó w n o c z e ś n ie je d n a k wy­

w o łu je k r u c h o ś ć m a t e r i a ł u [ 2 , 5 , 8 , 9 , 1 0 j . YJ zw ią zk u z tym je g o z a w a r t o ś ć n i e p rz e w y ż s z a w s t a l a c h a u to m a to w y ch w a r t o ś c i o k o ło 0 , 1 2 # i t o p r z y z a w a r to ś o i w ę g la < 0 , 1 3 # .

A zo t z m n i e js z a p l a s t y c z n o ś ć f e r r y t u i w pływ a k o r z y s t n i e n a w s k a ź n ik g ł a d k o ś c i p o w i e r z c h n i. J e g o d z i a ł a n i u p r z y p i s u j e s i ę m ię d z y in n y m i l e p s z ą s k r a w a ln o ś ć s t a l i k o n w e rto ro w y c h od s t a r ­ l i au to m a to w y o h m a r te n o w s k ic h [ 2 , 6 , 8 , 1 4 ] .

A lu m in iu m , z e w z g lę d u n a j e g o ś c i e r n i e d z i a ł a j ą c e t l e n k i , j e s t s k ła d n i k ie m n ie p o ż ą d a n y m w s t a l a c h a u to m a to w y c h , gdyż p o g a r s z a w s k a ź n ik z u ż y c i a o s t r z a [8 , 1 5 ] .

N a j l e p s z y z e s ta w w sk aźnik ó w s k r a w a l n o ś c i w y k a z u ją n i e u s p o - k o jo n e s t a l e au to m ato w e to m a s o w s k ie i b e s e m e ro w s k ie . S t a l e m a rte n o w s k ie n ie u s p o k o j o n e s ą n a o g ó ł g o r z e j s k r a w a l n e . D al­

s z e m i e j s c a pod w zględem s k r a w a l n o ś c i z a jm u ją s t a l e m artenow ­ s k i e p ó łu s p o k o jo n e i u s p o k o j o n e . T a k ie u s z e r e g o w a n ie s t a l i au to m ato w y ch p r z y p i s u j e s i ę wspom nianym wpływom a z o t u , ś c i e r ­ nemu d z i a ł a n i u zw iązków k rzem u i a lu m in iu m o r a z p r z e p ł u k u j ą ­ cemu d z i a ł a n i u gazów , k t ó r e s p r z y j a w y p ły w an iu d u ż e j c z ę ś c i n i e m e t a l i c z n y c h w t r ą c e ń do głow y w lew ka [6 , 8 ] .

Ze w z g lę d u n a w spom niany wpływ sp o s o b u w y tw a r z a n ia s t a l i n a j e j s k r a w a l n o ś ć , w ysoko s k r a w a ln e s t a l e au to m ato w e g r u p y I w y tw a rz a n e s ą ja k o s t a l e n i e u s p o k o j o n e , n a j c z ę ś c i e j k o n w e r to ­ ro w e . S t a l e au to m ato w e do n a w ę g l a n i a i u l e p s z a n i a g ru p y I I i I I I w y tw a rz a n e s ą ja k o s t a l e u s p o k o jo n e n a j c z ę ś c i e j m a r te ­ n o w s k ie .

Celem u z y s k a n i a b a r d z i e j ró w n o m ie rn eg o r o z ł o ż e n i a s i a r c z ­ ków a d z i ę k i tem u b a r d z i e j ró w n o m ie rn e j s k r a w a l n o ś c i n a p r z e -

S t a l e autom ato w e i i c h s k r a w a ln o ś ć 15 k r o j u p o p rze c z n y m p r ę t a , w lew ki z e s t a l i n i e u s p o k o j o n e j powinr- n y być m a łe , p r z y czym w le w n ic e p ow inny p o s ia d a ć o d p o w ie d n i k s z t a ł t [ 7 , 8 , 1 1 ] .

Z g n io t p r z y c i ą g n i e n i u s t a l i p o l e p s z a j e j s k r a w a ln o ś ć głów­

n i e w z a k r e s i e w s k a ź n ik a g ł a d k o ś c i p o w i e r z c h n i.

I l u s t r a c j ę wpływu s k ła d u c h e m ic z n e g o n a s k r a w a ln o ś ć s t a l i au to m a to w y ch mogą s ta n o w ić w z g lę d n e w s k a ź n ik i o k re s o w e j sz y b ­ k o ś c i s k r a w a n i a , u w id o c z n io n e w t a b l i c y 1 , 2 i 3 t D la s t a l i a m e r y k a ń s k ic h z e s ta w io n o j e w e d łu g M e ta ls Handbook [ * ] w z g lę ­ dem s t a l i B 1112, d l a k t ó r e j p r z y j ę t o w a r to ś ć w s k a ź n ik a rów ną 1 0 0 . D la s t a l i u j ę t y c h norm ą DIN podano j e w e d łu g A n d r i e u [ 7 ] , p r z y jm u ją c w a r to ś ć w s k a ź n ik a ró w n ą 100 d l a s t a l i 9 S 2 0 . W zglę­

dem t e j s t a l i w yznaozono ró w n ie ż w k a t e d r z e O b ró b k i Skrawar- niem P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j [1 6 , 17] w a r to ś ć w s k a ź n ik a d l a s t a l ­ l i A1 0 .

J a k m ożna z a u w a ż y ć , s t a l A10 c h a r a k t e r y z u j e s i ę z n a c z n ie go rsz y m w s k a ź n ik ie m o k re s o w e j s z y b k o ś c i s k r a w a n ia od s t a l i 9 S 2 0 . B a d a n ia w y k a z a ły [ 1 6 ] , ż e u s t ę p u j e o n a r ó w n ie ż s t a l i 9S20 pod w zględem w s k a ź n ik a j a k o ś c i p o w ie r z c h n i a t a k ż e r o d z a ­

ju w ió ró w . N i ż s z ą s k r a w a ln o ś ć s t a l i k r a j o w e j n a l e ż y p r z y p i s a ć n i e t y l k o j e j s k ła d o w i chem icznem u a p r z e d e w s z y s tk im n i ż s z e j w p r a k t y c e z a w a r t o ś c i s i a r k i , a l e t a k ż e n i e w ą t p l i w i e różnem u sp o so b o w i w y tw a r z a n ia . J e s t o n a produkow ana ja k o s t a l m a r t e - now sk a zw yk le u s p o k o jo n a , p o d c z a s gdy s t a l 9S20 j e s t s t a l ą n i e u s p o k o j o n ą i z a s a d n i c z o u z y s k iw a n ą w p r o c e s i e te m a s o w s k ia [ 3 ] .

N is k a s k r a w a ln o ś ć s t a l i A10 pow oduje w z a k ła d a c h u ż y t k u j ą r c y c h t ę s t a l o b n i ż e n i e w y d a jn o ś o i, w z r o s t i l o ś c i brak ó w o ra z z w ię k s z e n ie k o s z tó w p r o d u k c j i . B io r ą c pod u w a g ę , ż e r e p r e z e n ­ t u j e o n a s t a l e au to m ato w e g r u p y I , w s to s u n k u do k t ó r y c h i s t ­ n i e j e n a jw ię k s z e z a p o tr z e b o w a n ie w p r z e m y ś le , z a c h o d z i p i l n a p o t r z e b a p o l e p s z e n i a j e j s k r a w a l n o ś c i .

4 . S t a l e au tom atow e z d o d a tk ie m o ło w iu i t e l u r u

O panow anie t e c h n o l o g i i w p ro w a d z a n ia o ło w iu do s t a l i s tw o r z y ło m o ż liw o ś c i d a l s z e g o p o l e p s z a n i a s k r a w a l n o ś c i s t a l i a u to m a to ­

16 J e r z y S z y ra je w w ych. S t a l e z a w i e r a j ą c e ołów w prow adzono n a j p i e r w w USA [ l i ] . Po w o jn ie p r o d u k c j ę s t a l i z ołow iem p o d j ę ł a ró w n ie ż w ed łu g l i c e n c j i J a p o n i a o r a z u p rz e m y s ło w io n e k r a j e E uro py z a c h o d n i e j ,

ja k A n g l i a , F r a n c j a i URF. J a k o p r z y k ł a d r o z p o w s z e c h n ie n ia s t a l i a u to m a to w e j z ołow iem może s łu ż y ć p r o d u k c j a s t a l o w n i L y s g h t ’ s S c u n to r p e Works w A n g l i i , k t ó r a w y tw a rz a r o c z n i e 100 000 t o n s t a l i a u to m a to w e j z ołow iem , co s ta n o w i 2/3 o g ó l­

n e j p r o d u k c j i s t a l i a u to m a to w e j w tym z a k ł a d z i e .

Głów j e s t n i e r o z p u s z c z a l n y w s t a l i i w y s tę p u je p r z y dobrym r o z ­ p ro w a d z e n iu w p o s t a c i s u b m ik r o s k o p ijn y c h w t r ą c e ń . J e d y n ie p r z y w ię k s z y c h z a w a r t o ś c i a c h od o k o ło 0 , 5$ tw o rz y w ię k s z e s k u p ie n i a

[8] . Je g o wpływ n a s k ra w a ln o ś ć p o le g a n a d z i a ł a n i u sm aru jący m , p r z e z co z m n i e js z a s i ę w s p ó łc z y n n ik t a r c i a a w k o n s e k w e n c ji t e m p e r a t u r a i s i ł y s k r a w a n ia a t a k ż e z u ż y c ie o s t r z a . S t a l e zar- w i e r a j ą c e ołów c h a r a k t e r y z u j ą s i ę w z w ią zk u z tym le p s z y m w s k a ź n ik ie m o k re s o w e j s z y b k o ś c i s k r a w a n i a , p o le p s z o n ą g ła d k o ­ ś c i ą p o w ie r z c h n i o b r o b io n e j i k o r z y s tn y m r o d z a je m w i ó r a . Do s t a l i a u to m a to w y ch ołów d o d a je s i ę zw ykle w i l o ś c i o k o ło 0 , 1 5 do 0 , 2 $ . Może on b y ć dodaw any do s t a l i a u to m a to w y ch w ęglow ych n ie u s p o k o jo n y c h i u s p o k o jo n y c h o m a łe j i z w ię k s z o n e j z a w a rto ­

ś c i s i a r k i o r a z do s t a l i sto p o w y c h p r z e z n a c z o n y c h do n a w ę g la - n i a i u l e p s z a n i a .

V.' s z c z e g ó l n o ś c i d u ż e e f e k t y u z y s k u je s i ę p r z e z d o d a w a n ie o ło w iu do s t a l i au to m a to w y ch o z w ię k s z o n e j z a w a r t o ś c i s i a r k i . Podany w t a b l i c y 1 w z g lę d n y w s k a ź n ik s k r a w a l n o ś c i am erykań­

s k i e j s t a l i m a r te n o w s k ie j C12L14 w y n o si 1 6 0 , p o d c z a s g dy a n a - l o g i c z n y w s k a ź n ik d l a b a rd z o d o b r z e s k r a w a l n e j s t a l i k o n w e rto ­ ro w e j B 1113, z a w i e r a j ą c e j t y l k o z n a c z n i e z w ię k s z o n ą i l o ś ć s i a r k i w y n o si 1 3 5 .

P r z e z d o d a te k o ło w iu do s t a l i s to p o w y c h u z y s k u je s i ę rów­

n i e ż z n a c z n ą p o p raw ę s k r a w a l n o ś c i . ITp. z a s t ą p i e n i e s t a n d a r ­ dow ej s t a l i SAE 8620 s t a l ą 86L20 z a w i e r a j ą c ą ołów p o z w a la n a 2- k r o t n e z w ię k s z e n ie s z y b k o ś c i s k ra w a n ia i posuwu p r z y t o c z e ­ n i u n a a u to m a ta c h [ 5 j .

7 ,'y tw a rz a n ie s t a l i z ołow iem n a s t r ę c z a d u ż e t r u d n o ś c i . Ołów p o s i a d a w ię k s z y c i ę ż a r w ła ś c iw y od s t a l i , w z w ią z k u z czym

S t a l e auto m atow e i i c h s k r a w a ln o ś ć 17 ró w n o m ie rn e je g o r o z ł o ż e n i e we wlewku j e s t u t r u d n i o n e . Obok t e g o p o s i a d a on n i s k ą t e m p e r a t u r ą t o p l i w o ś c i i w t e m p e r a t u r a c h o d le w a n ia mocno p a r u j e . D o d a je s i ą go z w y k le do s t r u m i e n i a s t a l i w p o s t a c i r o z d r o b n i o n e j o w i e l k o ś c i z i a r n a r z ę d u 0 , 2 mm.

P o n iew aż p a r y o ło w iu s ą t r u j ą c e , t r z e b a s to s o w a ć o d p o w ie d n ie z a b e z p i e c z e n i a , k o n i e c z n e z e w z g lą d u n a b e z p ie c z e ń s tw o p r a c y .

Mimo, ż e s t a l e z a w i e r a j ą c e obok z w ię k s z o n e j z a w a r t o ś c i s i a r ­ k i r ó w n ie ż ołów s ą l e p i e j s k ra w a ln e od s t a l i z a w i e r a j ą c y c h t y l k o z w ię k s z o n ą z a w a r to ś ć s i a r k i , o b a r o d z a j e s t a l i a u to m a to ­ wych u ż y rrs a s s ą n a r ó w n i w k r a j a c h wysoko u p rz e m y s ło w io n y c h . 0 w y b o rz e m a t e r i a ł u d e c y d u ją w z g lę d y e k o n o m ic z n e . S to s o w a n ie d r o ż s z y c h s t a l i z ołow iem ( n p . w A n g l i i o o k o ło 10$) o p ł a c a s i ę w s z c z e g ó l n o ś c i w te d y , gd y w c z a s i e o b r ó b k i u suw a s i ę p r z e z s k ra w a n ie w ię k s z e i l o ś c i m a t e r i a ł u . Z m n ie js z e n ie k o s z t u o b r ó b k i, spowodowane l e p s z ą s k r a w a ł n o ś c i ą t y c h s t a l i w y rów n uje wówczas w z g lę d n ie p r z e w y ż s z a z w ię k s z o n y k o s z t m a t e r i a ł u .

D alszym d o d a tk ie m sto so w any m w s k a l i p rz e m y s ło w e j c e le m po­

l e p s z e n i a s k r a w a l n o ś o i s t a l i au to m a to w y ch j e s t t e l u r . S t a l e au to m ato w e o z w ię k s z o n e j z a w a r t o ś c i s i a r k i z d o d a tk ie m o ło w iu 1 t e l u r u p ro d uko w an e s ą w E u r o p ie p r z e z n i e k t ó r e s t a l o w n i e a n g i e l s k i e , f r a n c u s k i e i n i e m i e c k i e , j a k n p . h u t ę l e C h ie r w z g lę d n ie H ń tte n w e rk -O b e rh a u s e n l u b P h ó e n ia c - S h e in r o h r. O dzna­

c z a j ą s i ę one k o r z y s t n i e j s z y m w s k a ź n ik ie m t r w a ł o ś c i o s t r z a o r a z b a r d z o dobrym w s k a ź n ik ie m g ł a d k o ś o i p o w i e r z c h n i.

J a k o p r z y k ł a d om aw ianyoh s t a l i może s ł u ż y ć s t a l BXT, p ro d u ­ kow ana we F r a n c j i o s k ł a d z i e : 0,-10# C, 1 ,2 0 # Mn, 0 ,2 8 0 # S , 0 ,2 2 # P b , 0 ,0 5 5 # T e . W edług d a n y c h rek la m o w y ch p r z y o b ró b c e t e j s t a l l m ożna s to s o w a ó s z y b k o ś c i s k r a w a n ia do 150 m /m in ..

B a d a n ia p rz e p ro w a d z o n e w L a b o r a to r iu m I n l a n d S t e e l Co (wg me­

t o d y o p ra c o w a n e j p r z e z o ś ro d e k b adaw czy Arm our R e s e a r c h F o u n ­ d a t i o n ) [1 8 ] n a d s k ra w a n ie m s t a l i 12L14 w y k a z a ły z n a c z n y w z r o s t t r w a ł o ś c i o s t r z a p r z y o b ró b c e t e j s t a l i po w prow adze­

n i u do n i e j t e l u r u . W b a d a n ia c h l a b o r a t o r y j n y c h ja k o z a s t ę p ­ c z y w s k a ź n ik s k r a w a l n o ś o i p r z y j ę t o o b j ę t o ś ć s k r o j o n e g o m a te ­ r i a ł u do m em entu s p a l e n i a o s t r z a p r z y w c in a n iu nożem- z e s t a l l s z y b k o t n ą c e j rówków o g ł ę b o k o ś c i 1 2 , 7 mm i s z e r o k o ś o i 3 ,1 8 mm.

J e r z y S z y ra je w T rzy p r ę d k o ś c i 9 4,2 m/min m ie r z o n e j n a ś r e d n i c y z e w n ę tr z n e j to cz o n y c h , p ró b e k o r a z p o su w ie p o p rzeczn y m 0, 0 23 mm/obr uzyskaf- no w s k a ź n ik i u w id o c z n io n e w t a b l i c y 6. J a k w id a ć , d o d a te k o ło w iu do s t a l i p o d sta w o w e j w i l o ś c i 0 , 20$ z w ię k s z y ł w sk a ź n ik o b j ę t o ś c i a w ię c i t r w a ł o ś ć o s t r z a o k o ło 7 ,5 r a z y . D o datek 0 ,2 0 $ Pb o r a z 0 ,0 4 0 $ Te spow odow ał w z r o s t w s k a ź n ik a 1 0 - k r o t n y .

T a b lic a 6

WpOjgt d o d a tku ta la ra n a skraaraloośc s t a l i IZ tlk £*&]

t t a t e n a t o b r a b ia m / ,

Objętość skrojon&jo m ateriału do momentu spalenia ostrza a cm3 p n ę szybkości skraw.

90.Ź m/min

Względny W skaim k

s ta l p o d sta a o a ia o sidaazjo.

0,08%, C j OJLSi, IjLrtb; P ; 0,3S/.S 2 4 ,7 700

S ta l pod s ta no tu a * QZOf. “Pb 703 720

S ta l p o d jła n o M/a + 0,Zoy,7>b +

* ą o b if je 247 7000

Podane w y n ik i p o t w i e r d z i ł y b a d a n ia p rz e p ro w a d z a n e w w arun­

k a c h p rze m y sło w y ch p r z y o b ró b c e k o n k r e tn y c h p rz e d m io tó w n a a u to m a c ie . W ykazały o n e , ż e p r z y s z y b k o ś c i s k r a w a n ia 1 0 6 - 1 3 0 m/min s t a l i c i ą g n i o n e j 12L14 z a w i e r a j ą c e j t e l u r , t r w a ł o ś ć

o s t r z a j e s t w y ż sz a o 3 0 - 4 0 $ . V.' m ia r ę z m n i e j s z a n i a s i ę sz y b k o ­ ś c i s k r a w a n ia r ó ż n i c e t r w a ł o ś c i o s t r z a p r z y o b ró b c e s t a l i b e z d o d a tk u i z d o d a tk ie m t e l u r u s t a j ą s i ę c o r a z w i ę k s z e . D o d atek t e l u r u b e z o ło w iu pow oduje s to s u n k o w o n ie d u ż e p o d w y ż s z e n ie w s k a ź n ik a t r w a ł o ś c i o s t r z a .

5 . W nioski

P o ró w n an ie p o l s k i c h s t a l i au to m a to w y ch z e s t a l a m i produ k ow a­

nymi w in n y c h u p rz e m y s ło w io n y c h k r a j a c h w s k a z u je n a w y ją tk o ­ wo o g r a n ic z o n ą i l o ś ć gatu n k ó w s t a l i k r a j o w e j . O g r a n ic z e n ie s t a l i p ro d u k ow an ych w k r a j u d o dwóch g a tu n k ó w n i e d a j e m o ż li­

w o śc i r a c j o n a l n e g o d o b o ru s t a l i d l a p r o d u k c j i n a a u to m a ta c h t o k a r s k i c h a t a k ż e in n y c h o b r a b i a r k a c h .

S t a l e au tom atow e 1 i c h s k ra w a ln o ś ć 19 S k ra w a ln o ś ć k r a jo w y c h s t a l i au to m a to w y ch a w s z c z e g ó l n o ś c i s t a l i A10 j e s t n i e z a d o w a l a j ą c a . Z ła s k r a w a ln o ś ć po w oduje po­

w s ta w a n ie z n a c z n e j i l o ś c i b ra k ó w , o b n iż a w y d a jn o ść i pow oduje w z r o s t k o s z tó w p r o d u k c j i .

Celem s t w o r z e n i a w arunków d l a s z e r s z e g o s to s o w a n i a w p r z e ­ m y śle s t a l i au to m a to w y ch i z a p e w n ie n ia z w ią z a n y c h z tym r e a l ­ n y c h k o r z y ś c i n a l e ż y o d p o w ie d n io r o z s z e r z y ć gamą k r a jo w y c h s t a l i auto m ato w y ch o r a z p o le p s z y ć s k r a w a ln o ś ć s t a l i i s t n i e j ą ­ c y c h . 17 z w ią zk u z tym w y d a je s i ą celowym r o z w a ż e n ie m o ż liw o ś c i w p ro w a d z e n ia w k r a j u p r o d u k c j i s t a l i z d o d a tk ie m o ło w iu . P rz y ­ s w o je n ie w h u t n i c t w i e t e c h n o l o g i i w p ro w a d z a n ia o ło w iu do s t a l i s tw o r z y ło b y w a ru n k i do u z y s k a n i a s t a l i au to m ato w y ch m arten o w - s k i c h o s k r a w a l n o ś c i o d p o w ia d a ją c e j poziom ow i św iatow em u.

LITERATURA

[ 1 ] Vouga C . : L es a c i e r s d e d é c o l l e t a g e . Revue de M e t a l l u r g i e , XLIX, n r 6 , 1952 r . s t r . 3 9 3 -4 0 6 .

f2 ] K rü g e r A . : A u to m a te n s tä h le . Y /e rk s to ff H andbuch S t a h l und E i s e n . l ü s s e l d o r f 1 9 5 3 , s t r . Q 6 1 /2 - Q 6 1 / 4 .

[ 3 ] Normy ; P N -5 7 /B -8 4 0 2 6 , DIN 1651 (1960 r . ) , GOST 1 4 1 4 -5 4 , TGL 12529 (NRD-1963 r . ) , UNI 4838 (\','ło c h y -1 962 r . ) , BS 3141 ( A n g lia -1 9 5 9 r . ) , p r o j e k t norm y f r a n c u s k i e j A35-561 i A35-562 (1966 r . ) .

[ * ] M e ta ls Handbook w yd. 8 . 1961 r . s t r . 6 2 .

[ 5 j The S e l e c t i o n o f S t e e l f o r Bkonomy i n M a c h in in g , M e ta ls H andbook, wyd. 8 . 1961 r . s t r . 3 0 2 -3 1 6 .

[6] B ettvâf J . : J e n u tn é z a v â d é t v ÿ ro b u autom atow ych o c e l i s olovem v ÏSSR? HUTNIK 8 XV, n r 5 , 1965 r . s t r . 2 1 8 -2 2 3 . [ ? ] A n d rie u 0 . : Ü ber d i e Z usam m ensetzung und E i g e n s c h a f t e n von

A u to m a te n s tä h le n . Y / e r k s t a t t s t e c h n i k und M a sc h in e n b a u , 4 5 , n r 1 , 1955 r . s t r . 1 0 - 1 4 .

[8] M ü lle r H . : D ie Z e r s p a n b a r k e it von A u to m a te n s ta h l. S t a h l u n d E i s e n , 7 5 , n r 1 8 , 1955 r . s t r . 1 1 7 1 -1 1 7 5 .

[ 9 ] P a liw o d a E . J . : The i n f l u e n c e o f c h e m ic a l c o m p o s itio n on t h e m a c h i n a b i l i t y o f r e p h o s p h o r iz e d open h e a r t h sc re w s t e e l . T r a n s . ASM, 4 7 , 1955 r . s t r . 6 8 1 -6 9 0 .

20 J e r z y S z y ra je w [1 0 ] B a d in g \ 7 .: B esse m e r-A u to rn a te n s t a h l i n d e n V e r e in i g te n

S t a a t e n von A m e rik a . S t a h l und E i s e n . 7 1 , n r 5 , 1951 r . s t r . 2 5 7 -2 5 8 .

[1 1 ] B e ß v a f J . j P ro b lém y s v ^ ro b o u a u to m a tové o c e l i o v y so k é o b r o b i t e l n o s t i . HUTNIK B, XVI n r 3 , 1966 r . s t r . 1 1 9 -1 2 4 . [1 2 ] Van V la c k L . H . : C o r r e l a t i o n o f m a c h i n a b i l i t y w i t h i n o l u -

s i o n o h a r a c t e r i s t i c s i n r e s u l p h u r i z e d b e s s e m e r s t e e l s . T r a n s . ASM, 4 5 , 1953 r . s t r . 7 4 1 -7 5 7 .

[1 3 ] R a d tk e 3 . , S c h r e i b e r D .: E i n f l u s s d e r S u l f i d a u s b i l d u n g a u f d i e Z e r s p a n b a r k e i t v o n A u to m a te n s tä h le n . S t a h l und E i s e n , 86, n r 2 , 1966 r . s t r . 8 9 -9 9 .

[1 4 ] U l b r i c h t V '.: Z e r s p a n b a r k e i t s —U n te rs u c h u n g e n an d ün nen M e r k s t o f f S t a n g e n , ( p r a c a d o k t o r s k a ) 1939 r . T e c h n is c h e H o c h s c h u le M ünchen.

[1 5 ] S c h e p e rs A ., K ra u s s R . : Z e r s p a n u n g s e ig e n s c h a f t e n b l e i ­ h a l t i g e r und b l e i f r e i e r A u t o m a t e n s tä h le . S t a h l und E i s e n , 68, n r 5 / 6 , 1948 r . s t r . 9 0 - 9 2 .

[1 6 ] S z y ra je w J . , B la s z c z a k M ., D ąbrow ski J . : B a d a n ia wpływu t e c h n o l o g i i w y t a p i a n i a , s p o s o b u w y ż a r z a n ia o r a z s t o p n i a z g n i o t u p r z y c i ą g n i e n i u n a s k ra w a ln o ś ć s t a l i A10. P r a c a N -5 5 /M -5 / 4 / 6 3 , K a t e d r a O b ró b k i Skraw aniem P o l i t e c h n i k i

Ś l ą s k i e j , 1964 r .

[1 7 ] S z y ra je w J . , B ła s z c z a k M ., D ąb row sk i J . : B a d a n ia s k r a - w a l n o ś c i s t a l i a u to m a to w e j A10N o ra z au to m ato w y ch s t a l i im p o rto w a n y c h . P r a c a N B -205/154 M 5 /9 /1 /6 5 , K a t e d r a Obrób­

k i Skraw aniem P o l i t e c h n i k i Ś l ą s k i e j , 1966 r .

[1 8 ] L am b ert U .N ., M adrzyk E . S . , G e ig e r L . J . : A new t e s t f o r e v a l u a t i n g m a c h i n a b i l i t y o f h e t ^ r o l l e d s t e e l , E k s p r e s s - I n f o r m a c j a , R i e ż u s z c z i j e I n s t r u m i e n t y n r 1 0 , 1965 r .

ABTOMATHLIE CTAPH H MX OB PaEaTEIBAE í I0CT b FE3AHHEM P e 3 K) M e

O ó c y x ^ e H H T peÓ O B aH H a npeflbHBJiH eMtie aBTOMaTHHM C T a jia w o t h o c h - Te.ib HO h x o ó p aó a T b iB a eM O C T ii pesaHweM h n o K a 3 a T e j i H e e o p e^{h k h}•

I l p o j i 3 B e s e H 0 63 o p a B T O n a T H t n MapoK C T a a e t t u Ha ocHOBaHHH ®aH- HHX W3 JTHTepaTypH nUTaAHCb BOHCHHTb BJTHHHHe XHMKHeCKOrO C O C Ta - Ba h p e x u M a n p o H 3 B O j C T B a Ha h x o Ó p aó a T H B ae M O C T b p e 3 a H H e M . I l p n - B e j e H H BbiBO.nbt otH OCHTejibHO HeoÓxosHMOCTH y j r y u m e H u a O Ó p a ó a T H - BaeMOCTH pe 3 a H w e M h j a u b H e f i m e r o pa3BHTHH aB T O M atH tix C T a a e i ł UHP

S t a l e au to m atow e i i c h s k ra w a ln o £ 6 21 FREE-CUTTING STEELS AND THEIR MACHINABILITY

S u m m a r y

T h is a r t i c l e d e a l s w i t h r e q u i r e m e n ts f o r good m a c h in in g o f f r e e - c u t t i n g s t e e l s and g i v e s i n d i c e s f o r d e t e r m i n a t i o n o f t h e i r m a c h i n a b i l i t y . I t s u r v e y s t h e t y p e s o f f r e e - c u t t i n g s t e e l s b a s e d on a d e q u a te l i t e r a t u r e , a s w e l l a s i n f l u e n c e o f c h e m ic a l c o n s t i t u t i o n and p r o c e s s i n g on t h e m a c h i n a b i l i t y o f f r e e - c u t t i n g s t e e l s . The a r t i c l e p r e s e n t s t h e p r o p o s a l s f o r t h e im p rov em en t o f f r e e - c u t t i n g s t e e l p ro d m e tio n i n P o la n d *