• Nie Znaleziono Wyników

Acta Physica Polonica, Vol. 3

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Acta Physica Polonica, Vol. 3"

Copied!
573
0
0

Pełen tekst

(1)

P - V 34-

ACTA PHYSICA POLONICA

T O M I I I

V O L U M E I I I

W A R S Z A W A 1 9 3 4

■ • TT,,- ■ ■ ■ . ■■ ■■ ---- --- --- ----

W Y D A N E Z F U N D U S Z U K O M I T E T U U C Z C Z E N I A T R Z Y D Z I E S T O L E C I A P R A C Y N A U K O W E J P A N A P R E Z Y D E N T A R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P R O F . D R . h. c. I G N A C E G O M O Ś C I C K I E G O

(2)

Conseil de la Société Polonaise de Physique

P rz e w o d n ic z ą c y — P r é s id e n t:

Cz B ia ło b rzeski, P ro fe s o r U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o W ice -p rze w o d n ic z ą c y — V ic e -p ré s id e n t:

Dr. S t e f a n P i e ń k o w s k i , P ro fe so r U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o C zło n k o w ie Z a rz ą d u — M em bres du C onseil :

Dr. W ł a d y s ł a w K a p u ś c i ń s k i , D o c e n t U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o Dr. S t a n i s ł a w M rozoioski, D o c e n t U n iw e rs y te tu W a rs z a w s k ie g o D r W a c ł a w W e r n e r , D o c e n t P o lite c h n ik i W a rsz a w sk ie j

C zło n k o w ie Z a rz ą d u , P rz e w o d n ic z ą c y O d d ziałó w T o w a rz y s tw a - M em ­ b res du C onseil, P ré s id e n ts des S e c tio n s de la S o c ié té :

Dr. M i e c z y s ła w J e ż e w s k i , P ro fe s o r A k a d e m ji G ó rn icz ej, P rz e w o d n i­

cz ą c y O d d z ia łu K ra k o w sk ie g o

Dr. J ó z e f P a t k o w s k i , P ro fe so r U n iw e rs y te tu S te f a n a B a to re g o , P rz e w o d n ic z ą c y O d d ziału W ile ń sk ieg o

Dr. T a d e u s z P ę c z a łs k i, P ro fe so r U n iw e rs y te tu P o z n a ń s k ie g o , P r z e ­ w o d n iczący O d d ziału P o z n a ń s k ie g o

Dr. S z c z e p a n S z c z e n i o w s k i , P ro fe so r U n iw e rs y te tu J . K a z im ie rz a , P rz e w o d n ic z ą c y O d d z iału L w o w sk ieg o

Dr. M ie c z y s ła w W o ł f k e , P ro fe so r P o lite c h n ik i W a rs z a w s k ie j, P rz e ­ w o d n ic ząc y O d d ziału W a rsz a w sk ie g o

Adres Zarządu Głównego Towarzystwa Adresse du Conseil de la Société

W a rsz a w a , Z a k ła d F iz y k i T e o re ty c z n e j U n iw e rs y te tu , ul. O czki 3 V a rso v ie , I n s titu t de P h y siq u e T h é o riq u e de l’U n iv e rsité , 3, ru e O czki.

Adres Redakcji „Acta Physica Polonica”

Adresse de la Rédaction des „Acta Physica Polonica”

W a rsz a w a , Z a k ła d F iz y k i D o św ia d c z a ln e j U n iw e rs y te tu , ul. H o ż a G9 V a rso v ie , I n s titu t de P h y s iq u e E x p é rim e n ta le de l’U n iv e rsité 69 ru e , H oża.

R e d a k to r : Prof. Dr. S t e f a n P ie n k o iv s k i.

W y d a w c a : P o ls k ie T o w a r z y s t w o F i z y c z n e

(3)

ACTA P H Y S IC A P O L O N IC A

(4)
(5)

ACTA PHYSICA POLONICA

T O M I I I

V O L U M E I I I

W A R S Z A W A 1 9 3 4

(6)

„ J A N C O T T Y “ W a r s z a w a , K a p u c y ń s k a 7.

(7)

P r o / .

Dr . hon. c.

I G N A C E M U M O Ś C I C K I E M U

o b e c n i e

P r e z y d e n t o w i R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j

w t r z y d z i e s t o l e c i e p r a c y n a u k o w e j

w h o ł d z i e

(8)
(9)

P ro f. D r. hon. c. IG N A C Y M O Ś C IC K I

P r e z y d e n t R z e c z y p o s p o l i t e j P o ls k ie j.

(10)
(11)

Profesor Dr. hon. c. Ignacy Mościcki.

W ro k u b ieżący m u p ły w a trz y d z ie śc i la t od og ło szen ia p ie rw ­ szej p ra c y n a u k o w ej P ro fe so ra Dr. hon. c . I g tn a c e g o M o ś c i c- k i e g o , obecnie P re z y d e n ta R zeczy p o sp o litej P o lsk iej. P ra c a ta p rz e d sta w ia w y n ik i b a d a ń z d zied zin y fizyka d o św iad czaln e j, b a ­ d a ń p rz e p ro w a d zo n y c h w In s ty tu c ie F iz y czn y m U n iw e rsy te tu F ry b u rs k ie g o , w ów czas, g d y m ło d y u czony był a sy ste n te m p rzy k a te d rz e fizy k i te g o U n iw e rsy te tu .

To sta n o w i punkt, w y jś c ia i n aw iąz u je do g en e z y n in iejszeg o to m u „ A c ta P h y sic a P o lo n ic a ”, k tó r y fizycy polscy s k ła d a ją w h o ł­

dzie P ro feso ro w i D r. hon. c. I g n a c e m u M o ś c i c k i e m u.

J e s t to p u n k t w y jśc ia , p o d sta w ą n a to m ia s t je s t d ziałaln o ść n a u k o w a d o sto jn e g o J u b ila ta .

I g n a o. y M o ś c i e k i u ro d ził się 1 g ru d n ia 1867 w Mie- rzan o w ie w ziem i P ło c k ie j. W y k sz ta łc e n ie śred n ie o trzy m ał w szk o ła ch w P ło c k u i W arszaw ie; w r. 1887 rozpoczął s tu d ja w yższe na- wry d z ia le chem ji P o lite c h n ik i R y sk ie j, g d zie w r. 1891 w y k o n y w a p ra c ę doplom ow ą. W r. 1892 w y je żd ża do L o n d y n u , g d zie p ra c u je w przem y śle, i n iew iele ty lk o czasu może pośw ięcić n a p ra c ę w la b o ra to rju m T ech n ieal College, F in sb m y .

Po ty m tru d n y m o k re sie ciężkiej p ra c y n a s tę p u je o k res in ­ te n sy w n e j d zia ła ln o śc i n a u k o w e j. W r. 1899 p ro feso r W i e r u s z - K o w a l s k i p o w ierza I g n a c e m u M o ś c i o k i e m u a s y ­ s te n tu rę p r z y k a te d rz e fizy k i U n iw ersy tetu F ry b u rsk ie g o w S zw aj­

c a rii. Z n a laz łszy się w p raco w n i u n iw e rsy te c k ie j, zao p atrzo n ej w śro d k i b a d aw cze, I g n a c y M o ś c i c k i obok sw ych o b o w ią z ­ k ó w n a tu r y p e d ag o g iczn ej, k tó r e w y p e łn ia sk ru p u la tn ie , rozw ija niezm iern ie żyw ą p ra c ę n a u k o w ą, p ro w ad ząc szereg' b a d a ń fizycz­

n y ch , zw ią zan y ch ze sw em i p om ysłam i w y n alazczem u Je g o w ie­

(12)

d z a i z a p a ł u d z ie la ją się in n y m i pod jego k ie ru n k ie m w y k o n y w a ­ n e s ą p ra c e : R . W y b r a n o w s k i e g o (,.E tu d e s u r la ch a rg e d e s c o n d e n s a te u rs ”, 1904), B. Z d a n o w s k i e g o („N o u v elle m é th o d e p o u r la m e su re d e s ré s is ta n c e s liq u id e s”, 1904), K. K a- s p e r o w i c z a (, S tu d iu m ü b e r die F e s tig k e it von D ie le k trik a ”, 1908), J . M o d z e l e w s k i e g o („ E tu d e s u r l ’em ploi, com m e c o n d e n sa te u r, d ’é lé m e n ts é le c tro ly tiq u e s à é le c tro d e s d ’a lu m in iu m ”, 1908), p rz y ję te ja k o p ra c e d o k to rs k ie z fizy k i n a U n iw e rsy te c ie F ry b u rsk im .

Z a g a d n ie n ia te c h n o lo g ji ch em icznej p o c h ła n ia ją je d n a k co­

raz w ięcej u w a g ę I. M o ś c i c k i e g o , t a k iż z a c h o w u ją c zaw sze sposób m y śle n ia n a u k o w c a i sto s u ją c w łaściw e m u m e to d y p ra c y , ze śro d k o w u je sw ą d z ia ła ln o ść w d z ie d z in ie ro z w ią z y w a n ia z a g a d ­ n ie ń p rzem y sło w y ch .

J u ż p rz y k o ń c u sw ej a s y s te n tu ry , w r. 1900, ro z p o c z y n a p r a ­ ce n a d zag a d n ie n iem w y tw a rz a n ia k w a s u azo to w eg o z a z o tu i tle ­ n u p o w ie trz a n a d ro d ze w y tw a rz a n ia tle n k ó w a z o tu w obszarze w y ła d o w a ń e le k try c z n y c h o w y so k iem n a p ię c iu . Pom im o d o d a t­

n ic h w y n ik ó w o trz y m a n y c h w p ró b n e j fa b ry c zce, p r a c u ją c e j w e d łu g te j m e to d y , a założonej w e F ry b u rg u , w r. 1903 p ro w a d z i d alsze p ra c e , m a ją c n a w id o k u tw o rz en ie się tle n k ó w a z o tu w w iru ją c y m w polu m a g n e ty c z n em lu k u e le k try c z n y m . J u ż w r. 1905 p ie c t a ­ ki u ru c h o m io n y b y ł w e F ry b u rg u , a u d o sk o n a lo n e m o d ele teg o ro d z a ju p iecó w p r a c u ją jesz cze obecnie w Z a k ła d a c h „ A zo t” w J a w o rzn ie. W ty m to ok resie o p ra c o w u je I g n a c y M o ś c i c k i z n an e obecnie w cały m św iecie k o n d e n s a to ry n a w y so k ie n a p ię ­ cia, a n a liz u je z ja w is k a p rz e p ię ć e le k try c z n y c h i d a je celow e z a ­ b ezp ieczen ia sieci od n ic h , n a s tę p n ie k o le jn o zw ra c a się do o p r a ­ c o w a n ia now ego sp o so b u a b so rb c ji sk ła d n ik ó w w y s tę p u ją c y c h w p ro d u k ta c h g azo w y c h w m ały ch stę ż e n ia c h , e le k tro te rm ic z n e j sy n te z y c ja n o w o d o ru , b u d u je i u ru c h a m ia d u ż ą f a b ry k ę k w a su azo to w eg o w C hippis.

W r. 1912 I g n a c y M o ś c i c k i z o sta je ’ p o w o ła n y n a k a ­ te d rę ch em ji fizycznej i e le k tro c h e m ji te c h n ic z n ej do P o lite c h n ik i L w o w sk ie j. O b e jm u ją c k a te d rę w sty c z n iu 1913 r., o fiaro w u je P o lite c h n ic e L w o w sk iej b o g a ty zb ió r p rz y rz ą d ó w i m a sz y n , k tó ra w o k re sie sw y ch p ra c w e F ry b u rg u sto p n io w o g ro m a d z ił i u z u p e ł­

n ia ł, i w k ró tk im czasie o rg a n iz u je ta m n o w y I n s t y t u t E le k tr o c h e ­ m iczny. N a tej p lacó w ce ro z w ija in te n s y w n ą d z ia ła ln o ść , p o m i­

(13)

IX

m o w y ją tk o w o tru d n y c h w a ru n k ó w p ra c y p o d czas w ojny.

W p rz e k o n a n iu k o n ieczn o ści stw o rz e n ia p la c ó w e k o c h a ra k te rz e b ad aw c zy m , z aw iązu je sp ó łk ę p od n a zw ą I n s ty tu t B a d a ń N a u k o ­ w ych i T e c h n ic zn y ch ,.M etan", k tó re g o celem je s t b a d a n ie n a u k o ­ w e p ro b lem ó w p rzem y sło w y ch . D zięki in ic ja ty w ie i n iezw y k łej p r a c y I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o . M etan ” ro z w ija się s to p ­ niow o i w r. 1922 z o sta je p rz e k sz ta łc o n y n a „C hem iczny In s ty tu t B a d a w c z y ”, k tó r y od r. 1928 p ra c u je ju ż we w ła sn y c h g m ac h ach w W a rsz a w ie (Żoliborz).

W y n ik ie m d z ia łaln o ści tego o k resu je s t ¡rozwiązanie szeregu z a d a ń z ró ż n y c h d z ie d z in p rzem y słu , ro zw iązan ie, p ro w ad zące do w ielu p a te n tó w . P rz y to c z ę tu ta j: rozdzielanie em ulsji ro p n ej, zm y d la n ie c ja n k ó w , m eto d ę i u rz ą d z e n ie służące do zag ęszczan ia i s k ra p la n ia am on ja k u z p a r, o trz y m y w a n ie k w a su siark o w eg o z k w aśn eg o sia rc z a n u sodow ego, stężan ie rozcieńczonego k w asu azotow ego, o p a rte n a z a sto so w a n iu w łaściw o ści s ta n u sferoidalne- go, o trz y m y w a n ie tle n k u glinow ego z g lin e k k ra jo w y c h , oraz sze­

re g p ra c , m eto d i p a te n tó w , zw iązan y ch z d e s ty la c ją ro p y n a f to ­ w ej, g a z o lin y z g az ó w ziem nych i w iele in n y ch . W r. 1922 u r u ­ ch am ia, pofconyw ując w ielk ie tru d n o śc i, fa b ry k ę a zo tn iak ó w w C horzow ie i k ie ru je n ią do r. 1926. p o d n o sząc jej p ro d u k c ję z 70000 d o 170000 to n u . W sz y stk ie te p ra c e p ro w ad zi, w y p e łn ia ją c rów nież o b o w iązk i p ed ag o g iczn e, zw iązane ze stan o w isk iem p ro fe ­ so ra w P o lite c h n ic e L w ow skiej. P rzy to c zo n e poniżej dan e w sk a ż u ją , j a k n a u k o w y św iat ak a d e m ic k i o cen iał p ra c ę P ro feso ra I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o .

W la ta c h 1915/16 i 1916/17 p ia s tu je g o d n o ść i tru d n e , szcze­

g ó ln ie w o k re sie w o je n n y m , o b o w iązk i D ziek an a W y d z ia łu Che­

m iczn eg o P o lite c h n ik i L w ow skiej. W r. 1921 zo staje m ian o w an y p ro feso re m zw y cza jn y m te c h n o lo g ji chem icznej n ieo rg an iczn ej i elektrochem jii tec h n ic z n ej. Tegoż ro k u na. w n io sek W y d z iału M echanicznego P o lite c h n ik a L w ow ska n a d a je m u ty tu ł d o k to ra h o n o ris c a u sa za zasługi n a p o lu n a u k i i przem ysłu. W czerw cu r. 1921 z o sta je w y b ra n y R e k to re m P o lite c h n ik i L w ow skiej, je d ­ n a k w s k u te k p rz y ję c ia w d w a m iesiące p óźniej p o w o łan ia n a p r o ­ fe s o ra P o lite c h n ik i W a rsz a w sk ie j, g o d n o ści tej n ie o b ejm u je. N a- sk u te k w n io sk u z 8 m a ja 1926 r. P ro fe so r I g n a c y M o ś c i c k i z o sta je m ia n o w a n y profesorem honorow ym P o lite c h n ik i L w o w ­ sk ie j. W reszcie Z g rom adzenie N a ro d o w e o b iera P ro feso ra I g n a -

(14)

c e g o M o ś c i c k i e g o w d n iu 1 c zerw c a 1926 ro k u P r e z y d e n ­ tem R z ec z y p o sp o lite j P o lsk ie j.

P ro fe so r I g n a c y M o ś c i c k i je s t czło n k iem c zy n n y m P o lsk ie j A k a d e m ji U m iejętn o ści, T o w a rz y stw a N au k o w eg o W a r ­ szaw sk ieg o , czło n k iem zało ży cielem i członkiem h o n o ro w y m A k a ­ d e m ji N a u k T e ch n ic zn y ch , d o k to re m h o n o ris c a u sa W y d z ia łu Me­

c h an iczn eg o P o lite c h n ik i L w o w sk iej, W y d z ia łu C hem icznego i E le k ­ try c z n e g o P o lite c h n ik i W a rsz a w sk ie j, U n iw e rs y te tu S te fa n a B a to ­ rego w W iln ie , ¡doktorem h o n o ro w y m S o rb o n y w P a ry ż u , d o k to ­ rem h o n o ris cau sa U n iw e rsy te tu E sto ń sk ie g o w T a r tu (D o rp a c ie ), oraz p ro feso rem ho n o ro w y m P o lite c h n ik i L w o w sk iej i P o lite c h n i­

k i W a rsz a w sk ie j.

P o o b ję c iu u rz ę d u P re z y d e n ta R ze c z y p o sp o lite j P o lsk ie j d z ia ła ln o ść n a u k o w o -te c h n ic z n a P ro fe so ra I g n a c e g o M o ­ ś c i c k i e g o b y n a jm n ie j n ie u s ta je i z a in te re so w a n ie p o stę p a m i i z a g a d n ie n ia m i w ie d zy , a w szczególności fiz y k i, p o z o s ta je n a d a l b ard zo żyw em . W sp o m n ę tu ch o ćb y d o k o n a n e w o s ta tn ic h la ta c h o p ra c o w a n ie m e to d y o trz y m y w a n ia p o w ie trz a , oczyszczonego od w szelk ich zaw iesin i o d p o w ied n io zjo n izo w an eg o .

P o d c z a s całeg o sw ego w w y n ik i p ra c b o g a te g o ży c ia, p o ­ c h ło n ię ty — zd a ło b y się — c a łk o w ic ie o p ra c o w y w a n ie m tr u d n y c h i z a w iły c h z a g a d n ie ń n a u k o w o te c h n ic z n y ch , I g n a c y M o ­ ś c i c k i n ie za p o m in a ł n ig d y o sp ra w a c h n a ro d o w y c h p o lsk ich , b io rą c u d z ia ł, c z ę sto k ro ć b a rd z o ż y w y , w o rg a n iz a c ja c h n ie p o d le ­ g ło ścio w y ch , ja k n p . w k o ła c h , s k u p ia ją c y c h się p rz y w y d a w a n y m w L o n d y n ie „ P rz e d św ic ie ”. J a k w ie lk ie j w ia ry je g o w b lisk ą w ie lk ą p rz y sz ło ść P o lsk i d ow odzi fa k t, że p rz y o d d a w a n iu p a te n tó w k o n ­ so rc ju m k a p ita lis tó w , I g n a c y M o ś c i c k i w y łą c z y ł z ty c h li- cen cy j ziem ie R ze c z y p o sp o lite j P o lsk ie j (b y ło to jeszcze p rz e d w o jn ą ). P o p rz y je ź d z ie do L w o w a s ta ł zaw sze n a s ta n o w is k u ściśle p o lsk iej m y śli p o lity c z n e j, ja k o je d e n z d e le g a tó w lw o w sk ich b ie ­ rze u d z ia ł w p ra c a c h N. K. N., o ta c z a o p ie k ą P. O. W ., p o d je g o k ie ro w n ic tw e m o rg a n iz u je się w r. 1917 Lig-a N iezaw isło ści P o l­

sk i, m a ją c a ma celu sc alen ie a k c ji n iep o d leg ło ścio w ej w sz y stk ic h p a r ty j p o lity c z n y c h .

F iz y k , z a p o z n a ją c się z p rzeb ieg iem liczn y ch p ra c P ro fe so ra I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o oraz z ich w y n ik a m i, m im o iż z n a k o m ita ich w ięk szo ść n a le ż y do d z ied zin y te c h n o lo g ji ch em icz­

n e j, o d n a jd u je w n ic h in d y w id u a ln o ść m łodego u czonego, k tó re g o

(15)

XI

w n ik liw a m yśl, w y ro b io n a n a teren ie n a u k ścisłych, w y k ry w a w zaw iłym zespole z ja w isk te c z y n n ik i i ich zależności, k tó re d e ­ c y d u ją o p rzeb ieg u z jaw isk . G łęb o k a zn ajo m o ść z ja w isk fizyko- c h em iczn y ch i ich praw , p o łączo n a z sam o d zieln o ścią m y śli i k o n ­ se k w e n c ją w jej ro zw ijan iu , z n ie sły c h a n ą w y trw a ło śc ią , n iez b ęd ­ n ą do ro zw iązy w an ia z ag ad n ień na drodze zarów no rozum ow ań, j a k i d łu g ic h p o m iaró w — pozw oliły o sią g n ą ć b o g ate w y n ik i.

W rozległej sw ej d z ia łaln o ści P ro f. I g n a c y M o ś c i e k i je s t t a k z ro śn ięty z m yślen iem n aukow em , że u jm u je i ca ły p rz e ­ m y sł w jeg o w y tw ó rczej części ja k o g rę z ja w isk fizycznych.

P ra c e P rof. I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o ro zw ijan e n a d ­ zw yczaj celow o, a k tó ry c h w y n ik i są u ję te na p o dłożu w sp ó łczes­

n y c h p o g lą d ó w te o re ty c z n y c h , są n acech o w an e w ielkim o b jek ty - w izm em , w n io sk i zaś są w y p ro w ad za n e ty lk o po k ry ty c z n e j, doj ­ rzałej o cenie ta k m eto d y p ra c y , ja k d o k ład n o ści pom iarów . W żarg o n ie p ra c o w n ia n y m n a zy w am y to „uczciw ością n a u k o w ą ’ w sto s u n k u Mo zjaw isk .

W u ję c iu zja w isk , w t k o n c e p c ji p rz e p ro w ad zo n y ch b a d a ń i p o m y słó w o d n a jd u je m y to, co n azw ałbym kultem p ra w d y n a u ­ k o w e j, o p a rte j na d o św iad czen iu . W zało żen iu i rozw inięciu p ro ­ blem u n a w e t czysto te ch n iczn eg o d o m in u je u Prof. I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o id e a p rzew o d n ia, ry s u ją c a z a sa d n ic z ą s tr u k tu ­ rę p rzeb ieg u zja w isk , id ea p o w z ię ta n a p o d sta w ie n au k o w y ch , te ­ o re ty c z n y c h , k o n c e p c y j. T a zdolność u ję c ia i zasto so w an ia z a sa d i m eto d c z y sto n au k o w y ch do zag a d n ie ń przem ysłu, je s t bodaj je d n y m z c z y n n ik ó w n a jsiln ie j w p ły w a ją c y c h n a ta k zn aczn ą w y ­ d a jn o ś ć J e g o p ra c y . W re a liz a c ji zaró w n o p o m iaró w i b a d a ń w stę p n y c h , ja k i o sta te c z n y c h in s ta la c y j, znów w id zim y owego fi­

z y k a e k sp e ry m e n ta to ra , sz u k ająceg o na p o d sta w ie p o g ląd ó w te o re ­ ty c z n y c h i z n a jd u ją c eg o w w y n ik a c h celow ych do św iad czeń n a j­

b a rd z ie j od p o w ied n ie zesp o ły a p a r a tu r , z a p ew n iające ż ą d a n y p rz e ­ b ieg zjaw isk .

Z am iło w an ie do p ięk n ie p o m y ślan y ch p rzy rzą d ó w w y ro b io ­ n e ju ż było u P rof. I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o w czasach je ­ go a s y s te n tu ry p rz y k a te d rz e fizyki. D r. J . M o d z e l e w s k i , m ów iąc o ty m o k re sie p ra c y w spom ina, iż a s y s te n t M o ś c i c k i p a trz y ł na p rz y rz ą d fizyczny, ja k ro zm iłow any zbieracz p a trz y n a n a jp ię k n ie jsz e p rz e d m io ty sw ych zbiorów . G dy je d n a k p o ró w n a ­ m y, z ja k ą ła tw o śc ią je zm ienia i d o sk o n ali, z d a je m y sobie sp ra -

(16)

w ę, iż s to s u n e k jeg o d o o p ra c o w a n y c h przez się p rz y rz ą d ó w p o s ia ­ d a ł i in n e c e c h y , o p a rte ara p rz e m y śle n iu ich celow ości w m y śl o b o ­ w ią z u ją c y c h p r a w fizy czn y ch . W y s tę p u ją one zaw sze ja k o z e ­ sp o ły n a jo d p o w ie d n ie j sk ie ro w y w u ją c e p rz e b ie g z ja w is k fizy cz ­ n y c h , czy fizy k o -ch em iczn y ch w n a rz u c o n y m przez ic h tw ó rc ę k i e ­ ru n k u .

T a k w sam ej k o n c e p c ji t.ych n a jlic z n ie jsz y c h p r a c P ro f.

I g n a c e g o M o ś c i c k i e g o, n a le ż ą c y c h do d z ie d z in y tecb n o - lo g ji, ja k w p rz e p ro w a d ze n iu ic h re a liz a c ji, aż d o b u d o w y a p a r a ­ tu r w łączn ie,— s ta n o w isk o n a d rz ę d n e , k ie ro w n icze, z a jm u je m yśl n a u k o w a ; p u n k te m w y jś c ia i p o d s ta w ą s ą p ra w a fizy k i. G łów ne cechy u m y sło w o ści, s k ry s ta liz o w a n e j w p ie rw sz y m o k resie d z ia ła l­

n o śc i n a u k o w e j, d zia ła ln o śc i fiz y k a e k s p e ry m e n ta to ra , p o z o s ta ją ró w n ie żyw e d o d n ia dzisiejszeg o .

P rz y p a d a ją c a w ro k u b ieżący m trz y d z ie s ta ro c z n ic a ogłosze­

nia. p ie rw sz e j p ra c y n a u k o w e j P ro f. D r. hon. c. I g n a c e g o M o ­ ś c i c k i e g o z n a jd u je ż y w y o d d źw ięk w sz e ro k ic h k o ła c h fiz y ­ k ó w p o lsk ich , k tó rz y przez sw ój o rg a n „ A c ta P h y s ic a P o lo n ic a p rz y łą c z a ją się do jej o bchodu, s k ła d a ją c n in ie jsz y to m w h o łd zie D o sto jn e m u J u b ila to w i.

S. P ie ń k o w s k i .

(17)

Prof. Dr. hon. c. Ignace Mościcki.

C e tte an n ée s'é c o u le n t tre n te a n s d e p u is la p u b lic a tio n d u p re m ie r tra v a il scien tifiq u e d u P ro f. D r. h o n o ris c a u sa I g n a c e M o ś c i c k i , a c tu e lle m e n t P ré s id e n t d e la R ép u b liq u e P o lo n aise

Ce tr a v a il ex p o se les ré s u lta ts d es rech erch es de ph y siq u e e x p é rim e n ta le c o n d u ites à l’I n s titu t d e P h y siq u e de l'U n iv ersité de F rib o u rg , a lo rs que le je u n e s a v a n t é ta it a s s is ta n t du c o u rs de p h y ­ sique à c e tte U n iv ersité.

C ’e st à 1 occasion de cet a n n iv e rsa ire q u e les p h y sic ie n s p o ­ lo n a is d é d ie n t le p ré s e n t volum e des ,.A cta P h y sica P o lo n ic a ” au P ro f. D r. h. c. I. M o ś c i c k i. C’e st ég alem en t à ce tte occasion q u e n o u s te n o n s à re tra c e r ici son a c tiv ité scientifique.

I. M o ś c i c k i , né le 1 décem b re 1867 à M ierzanów p rès d e P ło c k , fit ses é tu d e s seco n d a ire s a u x écoles de P ło c k et de V a rso v ie et ses é tu d e s su p é rie u re s à l ’E cole P o ly te c h n iq u e de R ig a , où il d ép o sa son tra v a il d e diplôm e en 1891.

P a r ti en 1892 p o u r L o n d re s il y tra v a ille d a n s l ’in d u strie et ne p e u t c o n sa c re r que peu de tem p s a u x rech erch es de la b o ra to ire à F in s b u ry T ech n ic al College.

A p rès c e tte p ério d e assez a rid e com m ence une p ério d e n o u ­ v elle de tr a v a il scien tifiq u e trè s in ten se. E n 1899 il e s t ap p elé p a r le P ro fe sse u r W i e r u s z - K o w a 1 s k i a u p o ste d ’a s s is ta n t de p h y siq u e à l'U n iv e rsité de F rib o u rg en Suisse. A y a n t tro u v é d a n s ce la b o ra to ire u n iv e rs ita ire les m o y en s d e rech erch es a d é ­ q u a ts il s ’a d o n n e au tra v a il scien tifiq u e d ’u n e fa ç o n suivie m aigre les ch a rg e s p éd a g o g iq u e s de son m a n d a t q u ’il re m p lit sc ru p u le u se ­ m en t. L ’im p u lsio n q u ’il e n g en d re d a n s son en to u ra g e fa it éclore d e n o u v e lle s re c h e rch e s e n tre p rise s p a r ses c o lla b o ra te u rs et élè­

v es; p arm i celles-ci sig n a lo n s quelques tra v a u x qui ont été p ré ­

(18)

se n te s e t a c c e p té s com m e th è se s d e d o c to ra t de p h y siq u e à l'U ni­

v e rs ité de F rib o u rg : B. Z d a n o w s k i : „ N o u v e lle m éth o d e p o u r la m e su re des ré s is ta n c e s liq u id e s”, R. W y b r a n o w s k i : „ E tu d e s u r la ch a rg e d e s c o n d e n s a te u rs ”, K. K a s p e r o w i c:z: „ S tu d iu m ü b e r d ie F e s tig k e it d e r D ie le k trik a ”, J . M o d z e l e w s k i :

„ E tu d e su r l ’em ploi, com m e c o n d e n sa te u r, d ’élé m e n ts é le c tro ly ti- q u e s à é le c tro d e s d ’a lu m in iu m ”.

L es q u e stio n s de te c h n o lo g ie ch im iq u e a t t i r a n t de p lu s en p lu s son e sp rit, I. M o ś c i c k i c o n c e n tre son a c tiv ité d a n s le d o m ain e de la rec h e rch e in d u strie lle to u t en g a r d a n t la vue d ’u n c h e rc h e u r sc ie n tifiq u e e t les m é th o d e s qui lui s o n t p ro ­ p res. D éjà en 1900. v e rs la fin de so n m a n d a t d ’a s s is ta n t, il com ­ m ence ses tr a v a u x su r la sy n th è se de l ’acid e n itriq u e en p a r ta n t d e l’azo te et d e l ’oxyg-ène de' l’a ir e t en e m p lo y a n t com m e p ro d u its in te rm é d ia ire s les o x y d e s d ’azo te form és d a n s d e s d é c h a rg e s à h a u te ten sio n . Il o rg a n ise a lo rs à F rib o u rg u n e p e tite u sin e de p ro d u c tio n d ’a cid e n itr iq u e e t, e n c o u ra g é p a r les ré s u lta ts p o sitifs o b te n u s, il d é v elo p p e en 1903 une m é th o d e n o u v e lle b asée s u r la fo rm a tio n d ’o x y d e s d ’azo te d a n s un a rc é le c triq u e to u r n a n t d a n s u n cham p m ag n é tiq u e . E n 1905 u n fo u r de ce ty p e a été m is en se rv ic e à F rib o u rg e t d es m odèles p e rfe c tio n n és so n t en co re en u sa g e a c tu e lle m e n t a u x u sin e s „ A z o t” à Ja w o rz n o .

C’est é g a le m e n t à c e tte époque q u ’ I g n a c e M o ś c i c k i é la b o re et ré a lise ses c o n d e n sa te u rs p o u r h a u te te n s io n co n n u s u n iv e rse lle m e n t, a n a ly se le s effets des su rv o lta g e su r les c irc u its é le c triq u e s et y in tro d u it des d isp o sitifs de p ro te c tio n trè s effic a ­ ces; il tr a v a ille a u ssi les q u e stio n s de l'a d s o rp tio n des c o n s titu a n ts d ’u n m é la n g e g a z e u x p a r d iv e rse s su b sta n c e s e t de la sy n ­ th è se é le c tro th e rm iq u e d e l ’ac id e c y a n h y d riq u e ; u n e g ra n d e u sin e d ’a c id e n itriq u e e st é g a le m e n t c o n s tru ite et o u v e r te sous sa d ire c ­ tio n à C hippis.

E n 1912 I. M o ś c i c k i e s t a p p e lé à la c h a ire de chim ie p h y siq u e et d ’é le ctro ch im ie in d u s trie lle à l'E c o le P o ly te c h n i­

q u e d e L w ów . A ce tte o c c a s io n il fa it d o n à c e t in s titu t d ’une rich e co llec tio n d ’a p p a re ils des re c h e rc h e s ra sse m b lé s p e n d a n t sou s é jo u r en Suisse.

Il o rg an ise e n s u ite à L w ów un n o u v e l I n s titu t d ’E le c tro c h i- mie. Il y d é v e lo p p e une a c tiv ité in te n s e m a lg ré les co n d itio n s difficiles am en ées p a r la g u e rre . P e rs u a d é de l’im p o rta n c e d ’in-

(19)

XV

s titu tio n s de rec h erch es il o rg a n ise une société dénom m ée I n s titu t d e R e c h e rc h e s S cien tifiq u e s e t T ech n iq u es „M etan ” a y a n t p o u r but l ’é tu d e scien tifiq u e des problèm es posés p a r l ’in d u strie . G râce à l’in itia tiv e e t la té n a c ité du P ro fe sse u r I. M o ś c i c k i , la s o ­ c ié té „M e ta n ” se d é v elo p p e de p lu s en plus p o u r d e v e n ir en 1922 l ’im p o rta n t I n s titu t de R e ch erch es C him iques qui d ep u is 1928 p o u rsu it son a c tiv ité d a n s ses n o u v e a u x b â tim e n ts à V a rso v ie (Żo­

liborz).

P a rm i les n o m b reu x ré s u lta ts u lté rie u rs ta n t scien tifiq u es q u ’in d u strie ls o b ten u s p a r le P rof. I. M o ś c i c k i , d o n t p lu sieu rs lui v a lu re n t l'o b te n tio n de b re v e ts, cito n s la s é p a ra tio n du p étro le d e s ém ulsions d u p ro d u it b ru t d a n s l ’eau, la sap o n ific a tio n des c y a n u re s, une m é th o d e et un a p p a re illa g e de c o n c e n tra tio n et de c o n d e n sa tio n d e l ’am m oniaque, l’o b te n tio n de l ’acid e su lfu riq u e en p a r ta n t d u su lfate acid e de sodium , la c o n c e n tra tio n de l ’acid e n itriq u e basée su r les p ro p rié té s d e l’é ta t sp h éro ïd al, l’e x tra c tio n de l’o x y d e d ’alum inium de la te rre g laise du p a y s, une série d e tr a v a u x a y a n t t r a i t à la d is tilla tio n du p é tro le et de la g a z o lin e p ro v e n a n t d es g az n a tu re ls etc.

E n 1922, a y a n t v a in c u de m u ltip les d ifficu ltés, il m et en m a rc h e u n e u sin e1 de com posés azo tiq u es à C horzów e t la d irig e ju s q u ’en 1926 e n é le v a n t sa p ro d u c tio n an n u elle de 70009 à 170000 tonnes.

T o u te c e tte a c tiv ité n ’a p a s em pêché le Prof. I. M o ś c i c k i de re m p lir sim u lta n ém en t ses d ev o irs p é d ag o g iq u es à l’E cole P o ­ ly te c h n iq u e de Lw ów .

L ’a p p ré c ia tio n du m o n d e scientifique des tra v a u x d u P ro f.

I. M o ś c i c k i a été des plus élogieuses. Les quelques fa its sa illa n ts su iv a n ts en fo n t foi. En 1915/16 e t 1916/17 il est élu d o y en d e la fa c u lté de chim ie de l'E co le P o ly tech n iq u e de Lwów.

Sa n o m in a tio n de p ro fesseu r o rd in a ire d e technologie de chim ie in o rg a n iq u e e t d ’éle ctro ch im ie in d u strie lle d ate d e 1921. A u co u rs de la m êm e a n n ée il est nom m é d o c te u r h o n o ris c a u sa de la fa c u l­

té de m écan iq u e de la m êm e école en a p p ré c ia tio n de ses m u lti­

p les tr a v a u x sc ie n tifiq u e s et in d u strie ls.

E lu en ju in 1922 au poste de re c te u r de l’E cole P o ly te c h n i­

q u e de Lw ów il ne p eu t p re n d re p o ssessio n de ses n o u v e lle s fo n c­

tio n s a y a n t été a p p e lé peu de te m p s a p rè s com m e p ro fesseu r à l’E cole P o ly te c h n iq u e de V arso v ie. L ’E cole P o litech n iq u e de

(20)

L w ó w lu i d é c e rn e le titr e d e p ro fe sse u r h o n o ra ire le 8 m ai 1926.

E n fin l’A ssem blée N a tio n a le é lit Le P ro f. I. M o ś c i c k i P r é s id e n t de la R é p u b liq u e le 1 ju in 1926.

L e P ro f. I. M o ś c i c k i e s t m em bre titu la ir e de l’A cad ém ie P o lo n aise d e s S cien ces e t des L e ttre s , de la S o ciété d e s S cien ces de V arso v ie, m em bre fo n d a te u r e t m em bre h o n o ra ire de l’A c a d é ­ m ie d e s S cien c es T e c h n iq u e s à V a rso v ie , d o c te u r h o n o ris c a u sa de l'E c o le P o ly te c h n iq u e de L w ów , de l ’E c o le P o ly te c h n iq u e de V a r ­ sovie, de l'U n iv e rsité S te fa n B a to ry à W iln o , de l’U n iv e rsité d ’E sto n ie à T a rtu , d o c te u r h o n o ra ire de la Sorboinne, p ro fe sse u r h o n o ra ire de l ’E cole P o ly te c h n iq u e d e L w ó w e t de l ’E co le P o ly ­ te c h n iq u e de V a rso v ie.

A p rè s l ’é le c tio n à la d ig n ité de P ré s id e n t de la R é p u b liq u e so n a c tiv ité s c ie n tifiq u e e t te c h n iq u e ne t a r it p a s e t l ’in té r ê t q u 'il p o rte a u x p ro b lè m e s et p ro g rè s d e la science, en p a r tic u lie r à la p h y siq u e, re s te a u ssi v if q u ’a u p a ra v a n t. C ito n s, p a r e x em p le, la c o n c e p tio n e t la m ise a u p o in t d ’u n e m éth o d e de p ré p a r a tio n de l’a ir co n v e n a b le m en t io n isé e t d é p o u rv u de to u te s su sp en sio n s, pro b lèm e im p o r ta n t a u p o in t de v u e h y g ié n iq u e e t s a n ita ire .

M algré c e tte 1 v ie a c tiv e e t ces effo rts fru c tu e u x qui, à p r e ­ m iè re v u e, s o n t co n sa c ré s e x c lu siv e m e n t à la s o lu tio n de p ro b lè ­ m es sc ie n tifiq u e s e t te c h n iq u e s, le P ro f. I. M o ś c i c k i n'a ja m a is cessé de s’in té r e s s e r a u x m o u v e m e n ts n a tio n a u x p o lo n a is e t de p re n d re u n e v iv e p a r t d a n s d iv e rse s o r g a n is a tio n s p a trio tiq u e s , p a r exem p le d a n s les m ilieu x se g r o u p a n t a u p rè s le jo u r n a l „ P r z e d ­ ś w it” é d ité à L o n d re s. Il é ta it to u jo u r s p e rs u a d é d e la p ro c h e d é ­ liv ra n c e de la n a tio n p o lo n aise. U n ex em p le f r a p p a n t de c e tte idée n e ré sid e -t-il p a s d a n s le fa it que, a v a n t la g u e rre , c é d a n t ses b re ­ v e t s à des c a p ita lis te s é tra n g e rs , il e x c e p ta it to u jo u rs le s te r r i­

to ire s p o lo n a is des d o m a in e s d ’a p p lic a tio n de ses lic e n c e s. D ès so n a rriv é e à L w ów il est d é lég u é com m e u n d e s r e p r é s e n ta n ts de c e tte v ille à „ N a c z e ln y K o m ite t N a ro d o w y ” e t s’o c c u p e a c tiv e ­ m e n t de „ P o lsk a O rg a n iz a c ja W o js k o w a ”. Il o rg a n ise en 1917 u n e L ig u e d ’in d é p e n d a n c e p o lo n a ise a y a n t p o u r b u t l’u n io n des effo rts des d iv e rs p a r tis p o litiq u es.

B ien que la p lu p a r t d e s tr a v a u x d u P ro f. I. M o ś c i c k i s ’e s t c o n c e n tré e p lu tô t su r des p ro b lèm es de te c h n o lo g ie chim ique, m êm e le p h y sic ie n p u r qui e n p re n d c o n n a issa n c e re tro u v e chez l ’a u te u r u n e in d iv id u a lité to u t à f a it re m a rq u a b le et u n e pen sée

(21)

XVII

d isc ip lin é e p a r des h a b itu d e s de ra iso n n e m e n t scie n tifiq u e , pensée qui, d a n s u n ensem ble com pliqué de phénom ènes, p a rv ie n t à d é g a ­ g e r le s fa c te u rs essen tiels. U ne p ro fo n d e c o n n aissan c e des p h é ­ n o m èn es p hysico-chim iques, une in d é p e n d a n c e d e ju g e m e n t ainsi q u ’une p e rsé v é ra n ce , in d isp en sab le à la so lu tio n des problèm es t a n t p a r u n raiso n n em en t que p a r de longues e t difficiles m esu res, o n t d o n n é c e s r é s u lta ts n o m b reu x et de h a u te p o rtée. D ans la pen sée du P ro f. I. M o ś c i c k i le ra iso n n e m e n t scien tifiq u e e s t si in tim e m e n t lié a u x co n cep tio n s in d u strie lle s q u ’il n ’en v isa g e c e l­

les-ci que so u s l’a sp e c t d ’u n je u de phénom ènes p hysiques.

L es tr a v a u x du P ro f. I. M o ś c i c k i o n t p o u r b a se les th é o rie s c o n tem p o ra in es; d ’a u tre p a rt, ils sont c a ra c té risé s p a r u n criticism e re m arq u ab le: le s conclusions tiré e s des o b se rv a tio n s so n t le r é s u lta t d ’u n e m ûre ré flex io n et d ’u n e é v a lu a tio n ju d i­

cieuse de la p récisio n des m éth o d es em ployées. L a m a n iè re d ’e n v i­

sa g e r les p h én o m èn es e t la c o n c e p tio n d es rech erch es so n t c a ­ ra c té ris é e s p a r ce q u ’on p o u rra it a p p e le r le cu lte d e la v é rité sc ie n tifiq u e b a sé e su r l’e xpérience.

L e pro b lèm e que le P ro f. T. M o ś c i c k i se pose et q u ’il r é s o u t p o ssèd e to u jo u rs ce tr a it d o m in an t: que l’idée fo n d am en tale s e rv a n t de fil d ire c te u r e st basée su r d es c o n cep tio n s d ’o rd re th é o riq u e et c’est elle qui gu id e la ré a lisa tio n d es exp érien ces.

L a fa c u lté d ’a d a p te r des m é th o d e s p u re m e n t sc ien tifiq u es à des p ro b lè m es in d u s trie ls est p ro b ab lem e n t un des fa c te u rs les plus im p o rta n ts de la g ra n d e e fficacité d u tra v a il du Prof. I. M o- ś c i e k i .

L a ré a lis a tio n ex p é rim e n ta le d e -ses v u e s th éo riq u es n o u s le m o n tre com m e p h y sic ie n e x p é rim e n ta te u r qui, se b a s a n t su r la th éo rie , tro u v e , à la su ite de ses e x p é rie n ces, les ensem bles d ’a p p a ­ re illa g e s les p lu s a p te s à l a p ro d u c tio n d es phénom ènes d ésirés.

L a p ré d ile c tio n du P rof. I. M o ś c i c k i p o u r des a p p a re ils in g é n ie u x e t bien conçus s’est d é v elo p p ée ch ez lui d ès le s p rem iè ­ re s a n n é e s d e son tra v a il scien tifiq u e. E n p a r la n t d e c e tte épo­

qu e le Dr. J . M o d z e l e w s k i d it que l’a s s is ta n t M o ś c i c k i re g a r d a it ses a p p a re ils com m e un c o lle c tio n n eu r p assio n n é re g a r­

d e r a it les plu s b e a u x éc h a n tillo n s de ses collections. L es m u l­

tip le s ch a n g e m e n ts e t a m élio ratio n s que le P ro f. I. M o ś c i c k i a p p o r ta it a u x a p p a re ils de sa c o n stru c tio n m o n tre n t to u tefo is q u ’il cherche en p re m ie r lie u à les a d a p te r a u x b u ts au x q u els ils

(22)

d o iv e n t se rv ir. Ces a p p a re ils so n t to u jo u rs c o n s tru its d e m a n iè re à o r ie n te r les p h én o m èn es p h y siq u e s ou p h y sico -ch im iq u es d a n s la d ire c tio n c h o isie p a r le u r c ré a te u r.

L a co n cep tio n des e x p é rie n c es, le u r r é a lis a tio n ju s q u ’à la c o n stru c tio n d ’a p p a re illa g e s m o n tre n t chez le P ro f. I. M o s c i c k i la p ré se n c e d ’u n e idée th é o riq u e qui d irig e la re c h e rc h e et qui est b a sé e s u r une p ro fo n d e c o n n a issa n c e des lois d e la p h y siq u e .

C es c a ra c tè re s de la m e n ta lité d u P ro f. I. Mi o s c i c k i se re tro u v e n t au ssi v iv a c e s m a in te n a n t q u ’ils l'é ta ie n t a u x d é b u ts de ses re c h e rch e s e x p é rim e n ta les.

L e tre n tiè m e a n n iv e rs a ire de sa p re m iè re p u b lic a tio n tro u v e un v if écho d a n s les m ilie u x de p h y s ic ie n s p o lo n a is qui, p a r le u r o rg a n e „ A c ta P h y s ic a P o lo n ic a ”, se jo ig n e n t à la m a n ife s ta tio n en h o n n e u r de l ’é m in e n t P ro fesseu r.

S. P i e ń k o w s k i.

(23)

L. I n f e l d.

(Research fellow of tlie Rockefeller Foundation).

D ir a c ’s equation in the general relativity theory.

R ó w n a n ia D i r a c a w ogólnej teorii względności.

S t r e s z c z e n i e .

P r a c a n in ie jsz a z w iąz an a je s t ściśle z w y n ik am i sfo rm u ło w ałem i w p ra c y „D ie W elle n g le ic h u n g d e s E le k tro n s in d e r allgem einen R e la tiv i­

tä ts th e o rie " (I. 1 n f e 1 d i B. L. v. d. W a e r d e 11, P ru s k a Ak. Um. 1933, s tr. 380). P rz y u ż y c iu tego sam ego a p a r a tu m a te m aty czn eg o , t. j. u o g ó l­

n ionego ra c h u n k u spinorow ego, osiąg n ięto tu ta j n a stę p u ją c e w y n ik i:

1. W y k a z a n o , że w ogólnym w y p a d k u , (g d y istn ie je zarów no obce pole e le k tro m a g n e ty cz n e ja k i pole falow e sc h a ra k te ry zo w a n e przez fu n k ­ cje D i r a c a ) m ożna sform ułow ać ró w n a n ia g ra w ita c y jn e , czy niące za­

d ość w a ru n k o m zach o w an ia e n erg ji i im pulsu.

2. Z arów no ró w n a n ia M a x w e 11 a, ja k ró w n a n ia D i r a c a, ja k i w reszcie ró w n a n ia g ra w ita c y jn e , m ożna w y p ro w ad zić z je d n e j w spólnej z a s a d y w a rja c y jn e j.

3. S p ro w a d z e n ie ró w n ań D i r a c a do fo rm y ogólnoniezm ienniezej u su w a je d e n z zarzu tó w s ta w ia n y c h d o ty c h c z a s ró w n an io m D i r a c a : fu n k c je D i r a c a s ta ją się w szędzie skończone, n a w e t d la cen tra ln e g o p u n k tu a to m u . t. j. d la r = 0 .

R ę k o p is o trzy m a n y dn. 9 m arca 1934.

M any p a p e rs h a v e been pub lish ed d e a lin g w ith th e conn ectio n b etw een th e g e n e ra l r e la tiv ity th e o ry a n d D i r a c’s w av e eq u atio n s. The m a in p ro b lem is th a t of ex p re ssin g D i r a c ’s eq u a tio n s in a g e n e ra l co­

v a r ia n t form . A so lu tio n of th is problem w as the su b je c t m a tte r of th e

(24)

p a p e r x) „D ie W e lle n g le ic h u n g d es E le c tr o n s in d e r a llg em ein en R s l a t h 1- ta ts th e o rie " (c ite d in th e p re s e n t p a p e r as I. See also th e p a p e rs c ite d th e re ).

T he c o n sid e ra tio n s d isc u sse d a n d th e re s u lts in d ic a te d below a re closely co n n e c te d w ith th o se c o n ta in e d in th e a b o v e c ite d p a p e r (I) a n d th e sam e sym bols are u se d here.

Im th is p a p e r, w e p ro p o se to d isc u ss th e fu r th e r p ro b lem of fin d in g th e a p p r o p r ia te g r a v ita tio n a l e q u a tio n s w h ic h e n c o m p a ss th e e le c tric a l a s w ell as th e m a te ria l field. T he p re se n t p a p e r is in te n d e d to d e a l w ith th is fu rth e r p roblem a n d also w ith th e d e r iv a tio n of th e M a x w e l l , D i ­ r a c a n d g r a v ita tio n a l e q u a tio n s from a v a r ia tio n a l p rin c ip le .

§ § 5 — 9 d eal w ith th e p ro b lem of a h y d ro g e n atom . T h ere, by a c o n sid e ra tio n of th e g r a v ita tio n a l field of th e p ro to n , it is show n th a t th e D i r a c’s fu n c tio n s ’/ a a re a lw a y s fin ite , ev en for r — 0.

§ 1. W e in te n d h ere f ir s t to r e p e a t b rie fly som e of th e re su lts ob­

ta in e d in I. In t h a t p a p e r, a tw o d im e n sio n a l co m p lex sp in -sp a c e w as con­

n e c te d w ith e v e ry p o in t of a R ie m a n n ia n fo u r d im e n sio n a l sp a c e ( g u to g-33< ;0 , gr44> 0 ) . T h e v e c to rs a n d th e te n s o rs of th e s p in -s p a c e a re called sp in o rs.

The tw o d im e n sio n al sp in -m an ifo ld is c h a r a c te r is e d b y a w orld v ec- to r cps a n d a n o n -sy m m e tric a l w o rld te n s o r ‘ib* : 2)

i ’i* = ds f k — d k ^ s - 3) ( 0

'■fs c h a ra c te ris e s th e p a r a m e te rs of th e d is p la c e m e n t a n d th e c u rv a ­ tu re on th e sp in - space.

T he g e o m e tric a l q u a n titie s a n d h a v e to be id e n tifie d w ith the c o rre sp o n d in g p h y sic a l q u a n titie s , n a m e ly p o te n tia l v e c to r a n d e le c tro ­ m ag n e tic bi v e c to r. W e th u s o b ta in th e g e o m e tric a l in te r p r e ta tio n of the p h y sic a l q u a n titie s b y w h ich th e e le c tro m a g n e tic fie ld is d e sc rib e d . Wo also a rriv e a t th e f irs t sy stem of M a x w e 1 l ’s e q u a tio n s:

^ k l / s - f - ^ I s / k - f - ^ s k / l = 0 . ( 2 )

1) L. I n f e 1 d und B. L. v . d. W a e r d e n. B eri. B er. 1933. P g . 380.

S ee also: A. E i n s t e i n and W. M a y e r , B erl. Ber. P g . 522. P roc. K on.

A k . v. W et. A m sterd am 36. P g . 497, ibid. p. 615.

W . P a u 1 i, A n n . d. P h y s. 18. (1933) P g . 305, ib id . P g . 337.

V. B a r g m a n n . H e lv e tic a P h y s ic a A c ta V II (1934). P g . 57.

2) In I d e n o te d a s Fsk.

(25)

D I R A C ’ S E Q U A T I O N IN T H E G E N E R A L R E L A T I V I T Y T H E O R Y 3

In o u r sp in -m an ifo ld th ere e x is ts the w a v e-field of th e electro n c h a r a c te r is e d by th e s p in -v e c to rs <]A a n d ~/a (or ,]/ a n d '/'a ). 3). It m ay be re called , b y a w a y of a n a lo g y , t h a t a c c o rd in g to th e g e n e ra l (not u n i­

ta r y field) r e la tiv ity th e o ry th ere ex ists in th e R ie m a n n ia n m an ifo ld the (p h y sic a l) e le c tro m a g n e tic field. A ny u n ita ry field th e o ry m u s t seek to a v o id th e d ra w in g of a d is tin c tio n b etw een p h y sics a n d g e o m etry . R e v e r­

tin g to o u r sp in -m an ifo ld , th e re e x ists in it a p h y sic a l w ave-field. The g e o m e tric a l s tru c tu re of th is m an ifo ld is d e te rm in e d by the g ra v ita tio n a l fie ld as w ell a s b y th e e le c tro m a g n etic field. No g e o m e tric a l in te rp re ta tio n of th e q u a n titie s w hich d e term in e th e w av e-field h as up to the p resen t b een su g g ested .

§ 2. L et us su p p o se t h a t an e x te rn a l e le c tro m ag n etic field a c ts upon a n ele c tro n . L e t us fu rth e r suppose th a t th e c u rre n t in th is field v an ish es i. e. th e so u rces of th is field are form ed by sin g u la ritie s. T he second sy ­ ste m of M a x w e 1 l's e q u a tio n s is th en :

dk { ] / - g ‘M ) = 0. (3)

W e sh all no w c o n sid er th e follow ing tw o ex trem e cases:

1. T he w av e-field of th e m a tte r d o es n o t ex ist. T his p ro v id e s th e c la s s ic a l p roblem th e so lu tio n of w hich is w ell kn o w n . W e hav e

R‘k — { 8lk R = x ( — ®la -f- i ^ $ab $ ab), (4)

a s th e g ra v ita tio n a l eq u a tio n s of th is problem . ( R lk is the R ie m a n n ia n c u rv a tu re te n so r a n d R th e c u rv a tu re s c a la r, y = g ra v ita tio n a l c o n sta n t).

W e c an d eriv e (3) as w ell as (4) from a v a ria tio n a l p rin cip le. If w e con­

s id e r th e in te g ra l

I i y - g dx1... dxi = ( H dx\.. dx\

we g e t th e e q u a tio n s (3) a n d (4) by th e H a in i 1 1 o n d e riv a tio n . E q u atio n (3) follow s from

4 " = 0 , (3a)

b y i a n d e q u a tio n (4) from

O a )

•q T he sp in ors are d en o ted b y sm all G reek ind ices, the v ecto rs and ten sors o f a R iem an n ian sp a ce b y L atin in d ices (as in I).

(26)

2. W e now p a ss to th e seco n d e x tre m e case in w h ic h th e re is no e x ­ te rn a l e le c tro m a g n e tic field b u t o n ly th e w a v e -fie ld of th e free e le c ­ tro n s. I t w as fo r th is case t h a t g r a v ita tio n a l e q u a tio n s in 1*) w ere fo r­

m u lated . In th is case also th e re e x ists a sy m m e tric a l re a l te n s o r Tki w hich sa tisfie s th e law of the c o n se rv a tio n of e n e rg y a n d im pulse.

L e t us n o w c o n sid e r th e fo llo w in g q u e stio n . H ow a re w e to fo rm u la te the g ra v ita tio n a l e q u a tio n s in th e g e n e ra l case w hen b o th th e e le c tro m a g ­ n e tic a n d the w av e-field a re p re se n t? T h is p ro b lem is id e n tic a l w ith th e problem of how to d e te rm in e in th e g r a v ita tio n a l e q u a tio n s

K lk - k V k R = 7 J K -

T h e sy m m e tric a l re a l te n s o r M [ w h ich ta k e s th e form g iv e n in (4) w h en th e w av e-field v a n ish e s, a n d th e form g iv e n for T lk in I w hen th e e le c tro ­ m a g n e tic fie ld v a n ish e s. § 4 below d e a ls w ith th is p roblem .

§ 3. T he e le ctro n , on w hich th e e x te r n a l e le c tro m a g n e tic fie ld a c ts p ro d u c e s its oxen e le c tro m a g n e tic field. W e d e n o te b y

f k a n d Fsk = ds f k d k f s

th e p o te n tia l a n d th e e le c tro m a g n e tic b iv e c to r of th is field . W e sh a ll in ­ tro d u c e th e fo llo w in g d e s ig n a tio n :2)

T = i / i y.HL/ft — <J*XK- X '|ft Xx) + i ( A f l ^ W * ) (5 ) T is a re a l s c a la r. T h is is im m e d ia te ly seen if we p a s s to its c o n ju g a te .

L e t us now c o n sid er th e in te g ra l

J

H d x l . . . d x \

(6)

w here H ta k e s th e follow ing form :

H = — R + ± ®sk 4>sk + Fsk <*>sk ~ 2 T + 4 i a (■/>, <jA -j- y. f ), (7>

v — g X

a) I, P g . 400.

-) o a n d d e n o te the ten sor w h ich c o n n e c ts the sp in -m a n ifo ld w ith the R iem a n n ia n sp a ce. It s a tis fie s the fo llo w in g eq u a tio n s:

° v = gks>

0* ^ |S = o*Xpis = 0 .

(see 1 § 3 and 4). T he G reek in d ic es w h ich app ear tw ic e are to be su m m ed u p from 1 to 2 (see 1 § 2).

(27)

D I R A C ’ S E Q U A T I O N IN T H E G E N E R A L R E L A T I V I T Y T H E O R Y 5

, . 2 r . i m c

(a = , in = m ass of ele c tro n , c = sp e e d of lig h t, h \ 2

h — P l a n c k ’s c o n sta n t).

H is com posed of fiv e p a rts , as follow s:

H' = ~ R \^—g ,

(8a)

H " = ( + ± _ < i > s k <t>sk) \ - g , ( 8 b )

H " ' = ( + F sk

<!>**) I7—

g

, (8c)

H ' v = ( - 2 T ) V ~ g , (8 d)

Hv =

+ 4 / a (y, -V' + y- <jA)

V—g

. (8e) I t now re m a in s to be show n t h a t M a x w e 1 l‘s a n d D i r a c‘s as w ell as th e g ra v ita tio n a l eq u a tio n s can be o b ta in e d by m eans of v a ria tio n o f (6).

1. T h e v a r ia tio n of <ps is e asily p e rfo rm e d in H " a n d H in . I t is to be o b se rv e d t h a t <p.? a p p e a rs also in T. In

7b. I * — dh ‘/.X — "/.? r L

a n d sim ilarly in '/g\k > ’'r ' k > ^ \k ‘) th e q u a n titie s Y[k a n d d e p e n d on as th e se q u a n titie s c o n ta in in th e form of a n a d d itio n a l co effic ien t:

SX’

r L

gp __ gp __ / 1 i f X = p a n d X = p

* ' \ 0 „ X 4= p „ X =4 p ,

If we b e a r in m ind th e d e fin itio n of th e c u rre n t v e c to r 2):

/* = yj yM + a \ tt ,

1) I § 4- 2) I § 7.

(28)

w e g e t from

4 ^ = °

$ <Pi

th e seco n d sy stem of th e M a x w e l l e q u a tio n s:

dk 1/ — g (<t>sk + Fsk) = \ / — R Is• (9 >

2. T h e v a r ia tio n in f s - f s a p p e a r s o n ly in FF". f r o m

4 f = o

O f s we find

dk <b*k i - ^ = o . (10)

in a c c o rd a n c e w ith o u r su p p o sitio n th a t th e re is no e x te rn a l fie ld c u rre n t.

E q u a tio n s (9) a n d (10) g iv e th e M a x w e l l e q u a tio n s of th e ele- c tro n ‘s o w n field:

dk (Fs k V - g ) = Is V - g .

3. T h e i n d e p e n d e n t v a r ia tio n o f p a, p “ , / a, le a d s to D i r a c ’ s e q u a tio n s a n d th e ir c o n ju g a te s . L e t us ta k e a s a n ex a m p le . T h is w e kn o w a p p e a rs o n ly in H , v a n d H v . It is e a sy to fin d th e v a r ia tio n in

k M \

p a for a ll te rm s w ith th e e x c e p tio n of a j^ p |* W e w r ite :

s j " ajtx p^, -pi ]/—g dx 1 dx2 dx 3 dx4 = 5 I aj^ p i (dk p;j- + I t , p ° ) ^ —g dx 1 dx2 dx 3 dx 4

a n d it is to be o b se rv ed th a t

k ^ k I k V — g r p ft r P *

"Jh,.\k — dk r °Xu. / --- l i* % — LP-ft a Pi “ U*

K— g W e th erefo re g et

3

J al,x

' t \ k

$

d x 1 ... nix4 = — j % I* 3 ( '/) rfx4

(29)

D I R A C ’ S E Q U A T I O N IN T H E G E N E R A L R E L A T I V I T Y T H E O R Y 7

a n d w ith re g a rd to th e o th e r te rm s w e o b ta in from th e co n d itio n

- ^ - = 0

D i r a c’s e q u a tio n s

a% 'P i* = — a Y-i - ( 1 2 a )

a n d sim ila rly

XX|* = * ^ » ( 1 2 b )

as w ell a s th e ir c o n ju g a te s:

«V 4^1* = * ' ^ . (12c)

^ Xijk = ~ a ( I2 d )

§ 4. T he u su a l m eto d of o b ta in in g th e g ra v itio n a l e q u a tio n s from a v a ria tio n a l p rin c ip le co n sists in a p p ly in g the co n d itio n

S H = 0

I t sh o u ld , h o w e v er, be n o te d t h a t in o u r case g ab are not in d ep en d e n t fu n c tio n s b u t fu n c tio n s of which d e term in e th e g ra v itio n a l field. The q u a n titie s c o n stitu te th e conn ectio n betw een the spin-m anifold and th e R ie m a n n ia n sp ace a n d th e y a re so lu tio n s of th e follow ing eq u atio n s:

TpX f 1" = g s k< (13)

__ y?0 is th e n o n -sy m m etrical J) m etric te n so r in th e spin-m anifold).

W e sh all now look u p o n H as a fu n c tio n of a n d give th em a v a ria tio n 3 oj- . T he sp in o rs <}>“, 7 a, fM as well a s yV, y ^ , <p*, f k m a y be c o n s ta n t d u rin g th e v a ria tio n . T h e te n so r

3 H k S a ?XfA

d I § 2.

(30)

is a m ixed te n so r, b u t

a t

Au

•*

is a w o rld te n s o r of th e sec o n d o rd e r; in th e g e n e ra l case th e te n s o r (14) is n o n -sy m m e tric a l in th e in d ic e s s a n d k. W e. th e re fo re , b u ild th e sy m m e­

tr ic a l w o rld te n so r:

1 I 8 H | o H \

s , t = t T X % f ' ( }

' X|L X[*

S sk is re a l w h en H is re a l, a s in o u r case.

I t w ill now be show n th a t th e c o n d itio n

8 H . 8 H . n c\

s - a H —r - a = 0 (lb )

oa* ^ S

Xjj. Afj.

g iv es us th e g r a v ita tio n a l e q u a tio n s w h ich sa tisfy th e la w s of th e co n ser­

v a tio n s of en e rg y a n d im pulse as w ell a s th e c o n d itio n s fo rm u la te d in § 2 . W e m u st now w o rk out e x p lic itly th e e q u a tio n s (16). H r, H " , H ,n d e p e n d on o* o n ly th ro u g h g sk. W e h a v e :

6 g ab

s * j. * ^ _ ab ’ 6 a- 8 a- o g

If*

a n d th e re fo re , if a fu n c tio n does n o t d e p e n d e x p lic itly on ay , w e get

k

in co nsequence of (13).

1 / 5 I 5 \ _ o 5

2 g 0S. ) 8 g ks 0 7)

X(JL X[J. '

O ur te n so r

Skl

in (15) can th e re fo re be s p lit up in to fo u r p a rts :

2 I p - = J - { R k i - g k i R), (1 8 a )

6 H " 1

2 J - p iT = - 2 £ « = 2 <\>ka <*> w g ab - - j - 4>ab g M, ( 1 8b) s

2 = - 2

Lkl

= 2

Fka <&w gab

+ 2

F,b g ab Fab

d>afc ( ] 8 C)

(31)

D I R A C ’ S E Q U A T I O N IN T H E G E N E R A L R E L A T I V I T Y T H E O R Y 9

' 4

(S

HIV+ H V)

k <3.1 s

_

§

(Hl v -\- H v)

8 a{ ¡j. = — 2 T ki, ( 18d)

X(j. Xjj.

w h ere Tm d e n o te d tlie en erg y -im p u lse te n so r in tro d u c e d in I 2):

2

Tu— t

(<|>* ^ |s — ^

okiiJ

-

i (V:>,

<*> X^|/ - Xx a4 4 |/ ) + 1 °A,U — & Slip.

— i

(7.x Xtl|* 7.x %

W e. th e refo re, o b ta in th e follow ing g ra v ita tio n a l eq u atio n s:

(19)

Æ w 2~gki R = i ( E k i Ą - L k i Ą - Tm). (20)

H ere E-m is th e w ell kno w n en erg y -im p u lse te n so r of th e e x te rn a l e le c tro ­ m a g n e tic field, Tm form s th e en erg y -im p u lse te n so r of th e m a tte r a n d Lm d e p e n d s in a sy m m etrical w a y on th e e x te rn a l as w ell as on th e ele­

c tro n 's ow n elec tro m a g n etic field.

W e shall now co n sid er tw o ex trem e cases.

1. T he w av e field of th e m a tte r does not ex ist. W e h av e th en : Tki = Lki = 0 ,

a n d w e g e t e q u a tio n s (4).

2. T he e x te rn a l elec tro m a g n e tic field v an ish es. W e h av e th en :

Eks == Lks =z 0 ,

a n d we o b ta in th e e q u a tio n s w hich hav e a lre a d y been fo rm u la te d in I 3)- It still rem ain s to be show n th a t our e q u atio n satisfies th e law s of th e c o n se rv a tio n s of e n erg y a n d im pulse. It is w ell k n o w n th a t

R k l - \ g kl /? ) £ wi* = 0 . (21)

‘) W e g e t (18d) b ec a u se — , (th e h am ilton ian d e r iv a tiv e s w ith 8 g k i

r e s p e c t to g kl, w h ich a p p ear e x p lic ite ) v a n ish e s as a resu lt of D i r a c’s eq u a tio n s.

2) I. § 7- 3) I. § 9.

(32)

W e need th e re fo re o n ly d e m o n s tra te th a t

Lk,u+ Tk\t = 0

.

T kl i h a s a lre a d y been c a lc u la te d in 1 J). T h e re w e h a d

p/|/ = < 1>/* ilm

T h e c a lc u la to n of

Lu\i

g iv e s

Lk\i

= —

<t>lk Ii

b y th e a p p lic a tio n of M a x w e l l’s e q u a tio n s.

Tlie la w s of th e c o n se rv a tio n of e n e rg y a n d im p u lses a re th ere fo re sa tisfie d

§ q. L et u s no w in v e s tig a te th e fo llo w in g q u e stio n . D oes th e g r a v ita ­ tio n a l fie ld a lte r th e so lu tio n of D i r a c‘s e q u a tio n s in th e sim p le c ase of th e h y d ro g e n ato m ? W e k n o w th a t th e fu n c tio n s Y l a 11 (1 /.-/ a re n ° t a ^' w a y s fin ite .In c e rta in c ases th e y becom e in fin ite w h en r = 0. W e sh a ll see th a t th e d iffic u lty c o n n e c te d w ith th e in c re a se to in fin ity v a n is h e s if we co n sid e r th e g r a v ita tio n a l field i. e. if w e s tip u la te t h a t D i r a c s e q u a tio n s sh all h a v e a form , w hich is in v a ria n t not o n ly fo r th e L o r e n t z tr a n ­ sfo rm atio n s b u t also fo r all tra n s fo rm a tio n s in th e R ie m a n n ia n a s w ell as in th e sp in -sp a ce. It w ill, h o w ev er, be seen t h a t th e g r a v ita tio n a l field does n o t a p p re c ia b ly a lte r th e so lu tio n of D i r a c 's e q u a tio n e x c e p t w hen r — 0 a n d th a t th e re fo re th e ta k in g in to c o n s id e ra tio n of th e g r a v ita tio n a l field does n o t affe ct th e p h y sic a l c o n seq u en ces.

§ 6 . F ro m D i r a c's eq u a tio n s, we c a n p a s s to th e e q u a tio n s of the seco n d o rd e r J). W e o b ta in

g kl ' ^ | ik + ^ | °*Xa = — 2 » (2 3 a)

s kl y.fbrt ^ R y.F- + 2 ® ik ° V ° k)'G y.a = — ^ a a ^ • (2 3 b ) W e see th a t th e c u rv a tu re s c a la r R a p p e a rs e x p lic itly in th e se eq u a tio n s.

W e are now ab le to c a lc u la te th e v a lu e of th is c u rv a tu re s c a la r on th e fo u n d a tio n of o u r g r a v ita tio n a l e q u a tio n s. W e g e t from (20):

’ ) E q u ation s (57a) and 57b).

(33)

D I R A C ’ S E Q U A T I O N IN T H E G E N E R A L R E L A T I V I T Y T H E O R Y 11

(24)

(25)

T h e la s t eq u a tio n is sa tisfied in all p o in ts of th e R ie m a n n ia n space w ith ih e e x c e p tio n s of th e se p o in ts a t w hich th e e x te rn a l ele c tro m a g n etic field show s s in g u la ritie s. If, th ere fo re, w e co n sid er (5) an d D i r a c‘s e q u atio n s (12), we h av e:

B y m a k in g use of (26) D i r a c‘s e q u atio n s (23) ta k e th e follow ing form :

T h e g r a v ita tio n a l c o n s ta n t 7 is v e ry sm all. T herefore, by n e g le c tin g the ex p ressio n co n ta in in g 7 we g e t, in a ,,p e rfe c t g e o d e tic ” sy/stem 1) the w ell k n o w n form . In the g e n e ra l case, if we ta k e in to c o n sid e ra tio n th e g ra v ita tio n a l field, we see th a t D i r a c ’s e q u a tio n s a re n o t lin e a r in <|j ® a n d 7 a . W e can n eg lect th e e x p resió n co n ta in in g R only w hen 4* “ an d 7 a a re finite. W e the refo re hav e to stip u la te th a t the fu n c tio n s <p« and 7 a shall a lw a y s be finite.

§ 7. T h e s c a la r T is to be id e n tified (as a lw a y s in the g e n e ra l r e la ti­

v ity th e o ry ) w ith th e d e n sity of m a tte r, w hich we d en o te by p. W e can th e re fo re w rite th e e q u atio n (23) a g a in in th e follow ing form :

R = — 7 7 = — 2 7 i ( 7 * >y- + 7 x ) a. (26)

g kl <!>!* I Ik — J 7 'F a (7X + 7) <!>* )

+ ^ ^ = — 2aot ^ , (27a)

g kly.{, \ik — I x -V 7.j_ <PX)

+ 2 <l>'* 7.a = — 2 0 * 7 ^ . (28a)

i ) I § 5.

(34)

If <!>“ a n d '/.a a re a lw a y s fin ite (as su p p o sed ab o v e ), th e d e n s ity of th e e le c tro n is also fin ite . L e t u s no w ex am in e th e c ase of a h y d r o g e n ato m . If w e c o n sid e r th e e q u a tio n s (28) for all p o in ts of th e sp ace , i. e. a lso foi th e p o in t r — 0. it is seen th a t p is in fin ite w hen r — 0. I t re p re s e n ts th e n th e d e n s ity of th e p ro to n r e g a rd e d as a m ass p o in t. W e c a n , in th e firs t a p p ro x im a tio n , n e g le c t th e g r a v ita tio n a l field of th e e le c tro n (w hen

<!>“ a n d Xa a re fin ite ), b u t if w e w a n t to fin d th e so lu tio n of D ira c ’s equ­

a tio n s also fo r th e p o in t r = 0 , th e n w e a re o b lig ed to ta k e in to conside- d e ra tio n th e g r a v ita tio n a l field of th e p ro to n .

W e w rite

P = ?e + Pp ,

w h ere pe is th e d e n s ity of th e e le c tro n a n d pP th e d e n s ity of th e p ro to n . N e g le c tin g pe, w e c a n p u t, in (2 8 ), pP in s te a d of p. W e sh a ll see th a t pp is a k in d of 8 fu n c tio n 2) a n d th e re fo re w e sh all re p e a t h e re b riefly th e p ro p e rtie s of th e 8 fu n c tio n s; (th e o n ly d iffe re n c e b e tw e e n D i r a c s 8 fu n c tio n s a n d th o se in tro d u c e d h ere is th a t w e d e fin e th e 8 fu n c tio n s o n ly for r ^¡>0).

§ 8 . W e in tro d u c e th e 8 fu n c tio n s b y th e fo llo w in g d e fin itio n s:

o (r) = 0 (fo r r > 0), (29a)

[ ° V ) « / r = 1 , (29b)

0

r 8 (r) = 0. (29c)

W e sh all also use th e d e r iv a tiv e s of th e 8 fu n c tio n s. 8', §", gtw d en o te th e first, th e second a n d th e d e riv a tiv e of th e p th o rd e r of th e fu n c tio n 8.

W e o b ta in by d iffe re n tia tin g (29b):

m

= ( _ 1

)Pp!d(0 ,

(30a)

80.+D = _ f r + i) ^ 1 . (3 0 b)

2) P. A. M. D i r a c , T h e p r in c ip le s of qu antu m m ech a n ics. O xford 1930.

P g . 63 — 66.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Trotzdem kann sich in einem solchen — ja sogar äusserst geringem — W assergehalt eine bedeutende Gefahr, nämlich in Hinsicht auf die Messmethode, verbergen,

Es zeigt sich dabei, dass sich eine einfache Zerlegung des Stromdichtefeldes in drei Teilfelder durchführen lässt, von denen das erste nur für die elektrische,

Aus der Zusammenstellung dieser zwei Fällle schliesse ich, dass sich das Fehlen des Sättigungsstromes bei grossen Feldstärken in dielektrischen Flüssigkeiten auch

werden die Bedingungen näher untersucht, die für die Anwendbarkeit der dort entwickelten, durch Einführung einer Einschaltfunktion der Störung ermöglichten,

gen auf und die Kurven fallen ab. 8b zeigt deutlich, dass der Strom anfänglich mit der Zeit umso schneller abnimmt, je grösser die angelegte Spannung ist, so

führung der Messungen nicht ausreichend. In diesem Fall fand die Färbung nicht durch Adsorption der Farbmoleküle s ta ttx). Bei der Zimmertemperatur war die

den, dass, obwohl das erhaltene Spektrum eine kontinuierliche Bande mit Intensitätsfluktuationen darstellt, diese jedoch nicht mit einem Übergang zwischen zwei

stoff konnte eine stark aktive Oberfläche von bedeutend grösserer Emission, als bei reinem Platin, festgestellt werden. 1 dargestellten Emission und ic + mal soviel