Z A P I S K I
4 0 1
T r a d y c j a i i n n o w a c j a . M a t e r i a ł y S e s j i S t o w a r z y s z e n i a H i s t o r y k ó w S z t u k i. Ł ó d ź, li s t o p a d 1979, P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k o w e, W ar
sza w a 1981, s. 319, 3 nlb.
S to w a r z y sz e n ie H isto ry k ó w S ztu k i coroczne s e s je p o św ięca , z r eg u ły , o k reślo n e m u w y c in k o w i ch roh ologiczn em u , rzadziej — ja k sp o tk a n ie o d b y te je s ie n ią 1979 ro k u w Ł odzi, k o n k retn em u p ro b lem o w i, k tó ry o m a w ia się w szerok ich r a m a ch c za so w y ch ; u m o żliw ia to u d z ia ł bad aczom p racu jącym n ad r ó żn y m i epokam i. P re z e n to w a n y tom za w ie r a 19 a r ty k u łó w . D w a z n ich o ch a ra k terze te o rety cz n y m w p ro w a d za ją w złożon e za g a d n ien ia tra d y cji i in n o w a cji, ta k że tra d y cjo n a liz m u i n o w a to r stw a (J. B i a ł o s t o c k i , W. J u s z c z a k ) . P o zo sta łe za jm u ją się k o n k retn y m m a teria łem . D o ty czą one sztu k i eu ro p ejsk iej. N ieja k o n a m a rg in esie g łó w n y c h za in tereso w a ń u c z e stn ik ó w obrad z n a la zły s ię a r ty k u ły B. D ą b - K a l i - n o w s k i e j i J. R e d u c h - S a m k o w e j o tra d y cjo n a lizm ie sztu k i p r a w o sła w nej i ży d o w sk iej. W ięk szość r e fe r a tó w do ty czy ła k ręgu sztu k i za ch o d n iej, z d om i n a n tą n a zja w isk a ch zach od zących na ziem ia ch polsk ich .
R efe r e n c i za jm o w a li s ię częściej p rob lem am i tra d y cji n iż in n o w a cji, która p rzecież z is to ty sw ej sta n o w i p o d sta w o w e p o le z a in tereso w a ń h isto r y k ó w sztu k i. Z resztą w y w o ła w c z e hasło s e sji, op o zy cja tra d y cji i in n o w a cji, n ie p rzez w s z y s t k ic h jej u czestn ik ó w u zn an e z o sta ło jak o p r ecy zy jn e ro zró żn ien ie d y ch o to m iczn e i b u d ziło p rzez to zastrzeżen ia.
Sąd zę, że za ło że n iem pro g ra m o w y m sp otk an ia b y ło u k a za n ie, n a ile trad ycje k o n k retn ej ep o k i w ią żą się z d o k o n a n ia m i a rty sty czn y m i c z a só w i tw ó r c ó w , k tórzy s ię n im i p o siłk u ją i p rzetw a rza ją c je w zb o g a ca ją jed n o cześn ie. N ie n a śla d o w n ictw o w ię c , a le o d w o ła n ie się do za sta n y ch w zo ró w , czasem p o sia d a ją cy ch o d leg łą m etry k ę, p rzez tw ó rcze ich s p o ży tk o w a n ie d aje w e fe k c ie ro zw ią za n ie, k tó re o k r e ślili b y śm y jak o in n o w a cję.
M oże ta k ie m ilczą ce za ło że n ie sp o w o d o w a ło , że w ię c e j z a sta n a w ia n o się nad tra d y cją i tra d y cjo n a lizm em niż in n o w a c ją i n o w a to rstw em . W ięk szo ść r e fera tó w d o ty czy ła sztu k i X I X w . — k tórej u w ik ła n ie w tra d y cję je s t szc z e g ó ln ie c z y teln e — i X X w . W y stą p ien ia p o św ię c o n e arch itek tu rze, w dalszej k o le jn o śc i m a la rstw u , p rz e w y ż sz a ły lic z e b n ie te, k tó re z a jm o w a ły s ię in n ym i d zied zin a m i tw ó rczo ści » a rty sty czn ej.
S ąd zę, że b ardziej in te r d y sc y p lin a r n y ch arak ter s e s ji p r z y c z y n iłb y się do p e łn ie jsz e g o zob razow an ia d y sk u to w a n y c h p rob lem ów . C iek a w e b y ło b y np. p o r ó w n a n ie ja k tra d y cja i in n o w a cja k sz ta łto w a ły s ię w literaturze.
T en in te r e su ją c y tom , w k tó ry m oprócz a u torów w y m ie n io n y c h r e fe r a ty sw e w y d r u k o w a li: J. S a m e k , E. C h o j e c k a , A. J. B a r a n o w s k i , K. G u t t m e - j e r , D. F o l g a - J a n u s z e w s k a , S. M i c h a l s k i , A. L e w i c k.a, T. S. J a - r o s z e w s k i (jed n o cześn ie red ak tor k sią żk i), J. B r e n d e l z B u d a p esztu , J. D o- b e s z , J. S k u r a t o w i c z , M. S o b i e r a j , J. A. M r o z e k , J. Z a g r o d z k i i W. B a r a n i e w s k i w y d ru k o w a n o n a p ap ierze k la sy V. P r a w ie ż e p rob le m a ty czn e stało s ię w ię c d ru k o w a n ie fo to g r a fii, n ie k ie d y z u p e łn ie n ieczy teln y ch , a sta n o w ią c y c h d o w o d o w y m a te r ia ł dla tek stu .
R . K .
J erzy G a d o m s k i , G o t y c k i e m a l a r s t w o t a b l i c o w e M a ł o p o ls k i 1420— 1470, P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k o w e, W arszaw a 1981, s. 165 +
alb u m 311 ilu stracji.
A u to r za ją ł się w czesn ą fa zą (1420— 1470) śred n io w ieczn eg o cech o w eg o m a la r s tw a ta b lico w eg o M ałop olsk i, k tó reg o sc h y łe k w y zn a cza się n a ok oło 1530 r. P o
4 0 2 Z A P I S K I
w s ta w a ły w ó w cza s d zieła o tra d y cja ch id e a listy czn y ch , rzad ziej o d w o łu ją ce się ta k że do s t y lu m ięd zy n a ro d o w eg o . C ezurę w y jśc io w ą ok reśla m a te r ia ł i choć cech m a la rsk i u k sz ta łto w a ł się w K ra k o w ie ok oło 1400 roku, p ie r w sz e za ch o w a n e zab ytk i d atują s ię na około 1420. R ozw ażan ia zam yk a p rzełom la t sz e ść d z ie sią ty c h —sied em d ziesią ty ch , k ied y p o ja w ia się tzw . sty l ła m a n y , a ta k że n u rt o k reśla n y jako m ieszcza ń sk i realizm . C hoć te n o w e zja w isk a fo rm a ln e ew id e n tn e są ju ż od około 1460 r., sta r y m ięd zy n a ro d o w y s ty l tr w a ł jeszcze ok oło d z iesięciu la t; stą d n ie u w zg lęd n io n o w p racy o b iek tó w n a leżą cy c h do n o w y c h z ja w is k a rty sty czn y ch , ch ociaż p o w sta ły c h przed 1470 r.
R ozp raw a d oty czy tery to riu m M a łop olsk i h isto ry czn ej z k się stw e m Zatorskim, sie w ie r sk im i o św ięcim sk im . Z ajęto się ta k że d ziełam i, k tóre p o w sta ły w M ałop ol- sce, a p rzezn aczon e b y ły n a ek sp ort, poza jej granice, g łó w n ie do W ielk op olsk i i na Sp isz. Z a n a lizo w a n o około 75 za b y tk ó w : ty lk o część z n ich dała się zw iązać z k o n k retn y m zlecen iod aw cą, m ie jsc e m p rzezn aczen ia, m alarzem , czy p r e c y z y jn ie j szym cza sem p o w sta n ia . Sądzi się, że p o w sta ło w ó w cza s w M a ło p o lsce zn aczn ie w ię c e j d zieł m alarsk ich : w św ią ty n ia c h tej p ro w in cji is tn ia ło w ó w c z a s k ilk a se t ołtarzy. S ą to d zieła „drugiego r zu tu ” p rzezn aczon e dla k o śc io łó w p r o w in c jo n a l n ych . Z w y k ły m ro zw ią za n iem b y ł obraz o łta rzo w y bądź n ie w ie lk i try p ty k . W arsz ta ty m a la rsk ie sk o n cen tro w a n e b y ły w K ra k o w ie, n ie w y k lu c z a się istn ie n ia ich fi li i w m n ie jsz y c h m iejsco w o ścia ch np. N o w y m Sączu. Z d w om a g łó w n y m i re g io n am i da się zw iązać zach ow an e dzieła: o k o lica m i p o d k ra k o w sk im i i teren a m i nad D u n ajcem i jeg o p raw ob rzeżn ym d o p ły w em B iałą.
M a la rstw o m a ło p o lsk ie k sz ta łto w a ło s ię pod w p ły w e m c zesk ieg o , in sp ira cje id ą ce ze Ś ląsk a, czy N iem iec, a ta k że N id e r la n d ó w m ia ły m n ie jsz e zn aczenie, d y sk u sy jn e i chyba n ik łe są w p ły w y w ło sk ie . W śród 45 d zia ła ją cy ch w ó w cza s (1390— 1470) w K ra k o w ie m alarzy, d w u d ziestu n a leża ło do rod zin z d a w n a k ra k o w sk ich , p ię tn a stu zaś p rzyb yło ze Ś lą sk a , M oraw , C zech. W ielk ość p rodukcji k sz ta łto w a ła się p od ob n ie ja k w Prad ze, W ro cła w iu czy N o rym b erd ze. M alarski K ra k ó w n ie w y d a ł w ó w cza s d zieł w y b itn y ch , te p o ja w ia ją się w o k resie n a stę p nym . U k sz ta łto w a ł się tu jed n ak ośrod ek o w ła sn ej fizjo n o m ii, cech a ch odrębnych od są sied n ich .
K siążk ę, bardzo sta ra n n ie w y d a n ą , w y p a sa żo n o w 311 ilu str a c ji cza rn o -b ia ły ch i 8 k o lo ro w y ch tab lic, o dobrym ja k na n a sz e m o żliw o ści, p o zio m ie p oligraficzn ym . B udzi u zn a n ie um iar i rozw aga w sta w ia n iu h ipotez. D la au tora — i słu sz n ie — d ecy d u ją ce są źródła p isan e, za p o m in a ją o ty m często h isto ry cy sztu k i.
O prócz in d e k só w oso b o w y ch i m ie jsc o w o śc i sporządzono ta k że in d e k s y za b y t k ó w i te m a tó w ik o n o g ra ficzn y ch , te n o sta tn i zw ła szcza p rzy d a tn y h isto ry k o w i relig ijn o ści. N ie z b y t fo rtu n n ie ułożon o b ib lio g ra fię, n ie w ed łu g za sa d y a lfa b ety czn ej le c z ch ron ologiczn ej, tak, że prac jed n eg o au tora szukać trzeb a w k ilk u m iejscach .
J. G ad om sk i zap ow iad a stu d ia nad n a stęp n y m o k resem m a la r stw a M ałop ol ski. Z a in teresu ją one n ie ty lk o h isto ry k ó w sztu k i, a le ta k że h isto r y k ó w ku ltu ry, relig ijn o ści, m en taln ości.
R.K.
M aria A d a m c z y k , B i b l ij n o - a p o lt r y f i c z n e n a r r a c j e w li t e r a t u r z e
s t a r o p o l s k i e j do końca X V Î w i e k u , U n iw e r sy te t im . A d am a M ic k ie w i
cza w P ozn an iu , S eria „F ilo lo g ia ” nr 19, W y d a w n ictw o N a u k o w e U n i w e r sy te tu im . A dam a M ick iew icza , P ozn ań 1980, s. 155.
4 f
P rzed m io tem tej h isto ry czn o litera ck iej ro zp ra w y jest a n a liza k ilk u n a stu z a b y tk ó w sta ro p o lsk iej litera tu r y a p o k ry ficzn ej, tj. ta k iej, która w e d le w y ra żen ia au tork i b y ła „ gen erow an a” w ą tk a m i b ib lijn y m i i p arab ib lijn ym i. ^Większość ow ych
!["Über Ärzte und Heilkundige zur Zeit des Herzogs Albrecht von Preussen", Harry Scholz, "Jahrbuch der Albertus-Universität Königsberg" Bd. 12, 1962 : [recenzja]]()