Arcybiskup Bruno Bernard Heim (1911-2003) : prekursor badań nad prawno-kanonicznymi aspektami heraldyki kościelnej

(1)

Krzysztof R. Prokop

Arcybiskup Bruno Bernard Heim

(1911-2003) : prekursor badań nad

prawno-kanonicznymi aspektami

heraldyki kościelnej

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 47/1-2, 269-283

2004

(2)

K

O

M

U

N

I

K

A

T

Y

P raw o K a n o n icz n e 47 (2004) n r 1-2

K R Z Y S Z T O F R . P R O K O P

ARCYBISKUP BRUNO BERNARD HEIM (1911-2003).

PREKURSOR BADAŃ NAD PRAWNO-KANONICZNYMI

ASPEKTAMI HERALDYKI KOŚCIELNEJ

H e ra ld y k a k o ścieln a, jak k o lw ie k rz a d k o p o s trz e g a n a w tych k a te g o ria c h , m a sw oje m iejsce ró w n ież w o b rę b ie p ra w o d aw stw a K o ścio ła k ato lick ieg o . N a p rz e strz en i la t 1644-1951 k o lejn i p a p ie ż e w ydali k ilk a n aście d e k re tó w regulujących ró ż n e kw estie zw iązan e z p o słu g iw a n ie m się h e rb am i p rz ez instytucje k o ścieln e i d u ch o w ień stw o . N ie p o w in ien z a te m b u d z ić zdziw ien ia fak t, że w ro k u a k a d e m ickim 1946/1947 o b ro n io n y z o s ta ł p rz e z m ło d e g o k a p ła n a szw ajcarskiego B ru n o n a B e rn a rd a H e im a , n a P a p ie sk im U n iw ersy tecie G re g o ria ń sk im w R zym ie, d o k to ra t w ła śn ie z p ra w a k a n o n ic z n e g o w o p a rc iu o d y se rtac ję „ W ap p en b ra u ch u n d W a p p e n re c h t in d e r K irc h e ”, w y d a n ą d ru k iem ju ż w r. 1947 (w O lte n w S zw aj carii). P ra c a ta d o c z e k a ła się ry ch ło p rz e tłu m a c z e n ia n a języ k fran cu sk i i w tej też p o sta ci o p u b lik o w a n a z o sta ła w P aryżu ja k o „ C o u tu m e s et D ro it H é ra ld iq u e s de l’E g lise ” . W p ó źn iejszy ch la ta c h , g ru n to w n ie p rz e p ra c o w a n a p rz ez a u to ra i w y d at n ie p o w ię k sz o n a, u k a z a ła się - p o d zm ie n io n y m i ty tu łam i - tak ż e w językach: a n g ielskim (1978, 1981), n id e rla n d z k im (1980) i w łoskim (2000), zyskując szero k ie u z n a n ie ja k o k o m p e n d iu m w iedzy o h e rald y ce ko ścieln ej i o zw iązanym z n ią p r a w o d aw stw ie Stolicy A p o sto lsk ie j. J u ż d la tych ch o ciażb y w zględów w a rto byłoby pośw ięcić je j n ieco uw agi i przybliżyć sylw etkę je j a u to ra , k tó ry p o zo staw ił także in n e o p ra c o w a n ia z tej tem a ty k i, p rz e d e w szystkim zaś sam w y konał p o n a d 2000 (w e d łu g innych n a w et o k o ło 3000) b arw n y ch p ro jek tó w i ry sunków p rzed staw ień h erald y czn y ch , w tym ró w n ież h e rb ó w w ielu w sp ółczesnych instytucji i h iera rc h ó w K o ścio ła k a to lick ieg o (w liczając w to c zte re c h o s ta tn ic h p ap ieży ). T ym czasem ży cie i d o k o n a n ia ks. B. B. H e im a g o d n e są u k a z a n ia tak ż e z w ielu innych w zględów . Ó w w y ch o w an ek b e n e d y k ty ń sk ieg o k o leg iu m (g im n a zju m ) w E n g ełb erg u , k a p ła n d iecezji bazy lejsk iej, a b so lw e n t u n iw e rsy tetu w e F ry b u rg u Szw ajcarskim o ra z rzym skich uczeln i: A n g e lic u m , G re g o ria n u m i P a p iesk iej A k a d e m ii K ościelnej, d o k to r filozofii (tzw . rzym ski d o k to r a t) i praw a k a n o n ic zn e g o , o b o k trw ającej p rz e z k ilk a d z iesięcio leci aktyw ności n a p o lu h erald y k i kościeln ej, p rzez 38 lat

(3)

2 7 0 K O M U N IK A TY _[2]

z z aa n g a ż o w a n ie m służył S tolicy A p o sto lsk ie j w stru k tu ra c h jej d y p lo m ac ji - p o cząw szy o d sta n o w isk a s e k re ta rz a n u n c ja tu ry w Paryżu, gdzie d a n e m u było p ra c o w ać u b o k u a rcy b isk u p a A n g e lo G iu s e p p e R o n c alli’eg o (p rzy szłeg o p a p ie ż a J a n a X X III - dziś ju ż b ło g o sław io n e g o ), a k o ń czą c n a stan o w isk u p ro n u n c ju s z a w W iel kiej B ry tan ii, z k tó re g o p rz e sz e d ł w r. 1985 n a e m e ry tu rę . O n też w ła śn ie w n a j w iększym sto p n iu przyczynił się d o p o w o ła n ia n a sto licę m e tro p o lita ln ą W estm in - s te ru b e n e d y k ty n a G e o r g e 'a B asila H u m e ’a, p ó ź n ie jsze g o k a rd y n ała , k tó re g o ży cie, ja k i z g o d n o śc ią p rz y ję ta śm ierć w sk u tek p ó ź n o u jaw n io n ej, n ieu le cz aln e j c h o ro b y , stan o w iły z b u d o w a n ie d la w ielu. S a m em u p o w o ła n ie d o g o d n o śc i a rcy b i sk u p iej ks. H e im zaw d zięczał w łaśn ie p a p ie żo w i Ja n o w i X X III, k tó re g o b e a ty fik a cji m ia ł jeszc ze m o żn o ś ć dożyć. Z m a rł w w iek u 92 lat - w ro k u 2003, a z a te m p o niższy tek st, ja k k o lw ie k s ta ra n o się w nim poło ży ć szczególny a k c e n t n a zasłu g i B. H e im a n a p o lu b a d a ń n a d h e rald y k ą k o ścieln ą i zw łaszcza zw iąz an e g o z n ią p ra w o d aw stw a , m a z a ra z e m c h a r a k te r w s p o m n ie n ia p o śm ie rtn e g o .

* * *

B ru n o B e rn a rd H e im 1 u ro d z ił się d n ia 5 III 1911 w O lte n w p ó łn o c n e j S zw ajca rii (n a p o iu d n io w y -w sch ó d o d B azylei), w d iecezji bazylejskiej, ja k o syn B e rn a rd a i E lżb iety z d o m u S tu d e r. Je g o ro d z in a w yw odziła się z N e u e n d o rfu w szw ajcar skim k a n to n ie S o lo th u rn , a jej n ajw cześniej p o św iadczony ź ró d ło w o p rz e d s ta w i ciel, to w z m ia n k o w a n y w lata c h 1423-1463 C o u n tz H e im (o ), p o sia d ając y d o b ra w e w s p o m n ia n y m N e u e n d o rfie . W w ażnej d la losów Szw ajcarii bitw ie z w o jsk am i k sięcia b u rg u n d z k ie g o K a ro la Z u c h w ałeg o p o d M u rte n (1476) w alczył z ko lei H a n s H e im . W cza sa ch najnow szych ro d z in a p ó ź n ie jsze g o a rcy b isk u p a w y d ała w ielu lek a rzy i a p te k a rz y , o n sam w szakże nie p o sz e d ł w tym w zg lęd zie w ślady krew n y ch , lecz z d ecy d o w ał się n a o b ra n ie s ta n u d u ch o w n eg o . J e g o p o w o ła n ie d o j rz ało w la ta c h n a u k i g im n az ja ln e j w b en ed y k ty ń sk im k o leg iu m w E n g e lb e rg u (k a n to n U n te rw a ld e n ), z ało żo n y m w r. 1886 przy tam tejszy m o p a ctw ie duch o w y ch synów św. B e n e d y k ta 2. N a te n ró w n ież o k re s d a tu ją się p o c z ą tk i z a in te re s o w a n ia

1 O gólnie do biografii B. B. H eim a zob. m.in.: A rm o ria l Bruno B. H e im, ed. by P. B an d er van D u reń , G e rrard s C ross 1981, s. l in n ; W h o ’s w ho in the C ath olic World,

W ien 19833, s. 227; A. Weiss, W d ro d ze d o k o m p en d iu m w iedzy z zakresu heraldyki k o  ścielnej, „R oczniki T eologiczno-K anoniczne” 36 (1989) z. 4, s. 95-96; G. J. Syndicus, In m em o ria m M onsignore B runo B ernard H eim , „ D er H erold. V ierteljahrschrift fü r H e ra l

dik, G en ealo g ie und verw andte W issenschaften” N. F. 16/46/ (2003) z. 9-10, s. 246-251; K. R. Prokop, B runo B ernard H eim (1 9 11-2003), „R ocznik Polskiego Towarzystwa H e 

raldycznego” в /Щ (2003) [w druku]. Por. nadto: J. M artin, H eraldry in the Vatican, ed.

by P. B an d er van D u ren , G e rra rd s C ross 1987, wg indeksu; C. A. von V olborth, The A r t o f H eraldry, L on d o n 1991, s. 176-177.

(4)

m

K O M U N IK A TY ₂₇₁

В. В. H e im a , liczącego so b ie w ów czas 16 lat (1927 r.). h e rald y k ą ko ścieln ą, k tó re ro zb u d zi! w nim je d e n z je g o w ychow aw ców gim n azjaln y ch , o. Placyd H a rtm a n n O S B , sa m p u b lik u jący arty k u ły z tej tem a ty k i3.

Po d o p e łn ie n iu ed u k ac ji w z a k re sie szkoły śre d n ie j (liceu m ) w K olleg iu m Schwyz, przyszły h ie ra rc h a K o ścio ła k ato lick ieg o - w ów czas ju ż ja k o kleryk - sk ie ro w an y z o sta ł p rz e z p rzeło żo n y ch n a s tu d ia filo zo ficzn o -teo lo g ic zn e d o R zym u, gdzie u k o ń czy ł k u rs filozofii w p o w ie rzo n y m d o m in ik a n o m P a p iesk im U n iw e rsy tecie św. T o m asza z A k w in u („ A n g e lic u m ” ) i tam też uzyskał w tej d zied zin ie, w r. 1934, s to p ie ń n au k o w y (tzw . rzym ski d o k to ra t, n a W ydziałach T eologicznych uczeln i p o lsk ich n o stry fik o w a n y w ów czas ja k o m ag iste riu m ), n a p o d staw ie p racy tra k tu ją c e j o p rzyjaźni w p ism ac h A k w in a ty (u k a z a ła się d ru k ie m w tym że ro k u 1934 ja k o „ D ie F re u n d sc h a ft n ach T h o m a s von A q u in ” ). K u rs teo lo g ii odbył z k o lei w ro d z in n y m k raju , n a u n iw e rsy tecie we F ry b u rg u Szw ajcarskim , i p o jeg o u k o ń c z e n iu m ógł p rz y stąp ić d o św ięceń k a p ła ń sk ich . O trz y m a ł je d n ia 29 V I 1938 w S o lo th u rn , stolicy b isk u p stw a b azylejskiego, ja k o duch o w n y tej w łaśn ie diecezji".

P o św ięcen iach sk iero w an y zo stał d o pracy n a sta n o w isk u w ik ariu sza, którym był w la ta c h 1938-1942 p o c z ą tk o w o w A rb o n , a n a s tę p n ie w je d n e j z p a rafii w sa m ej B azylei. W ro k u 1942 w ysłany z o stał p rz ez zw ierz ch n o ść k o ścieln ą p o n o w n ie d o R zy m u , tym ra ze m n a s tu d ia sp ecjalisty czn e w z ak resie p ra w a k a n o n ic zn e g o , k tó re p o d ją ł w P ap iesk im U n iw e rsy tec ie G re g o ria ń sk im („ G re g o ria n u m ” ). M u sia ł je w szak że p rz erw a ć zaled w ie w ro k u n a stę p n y m , co zw iązane było ze z m ie n io n ą sy tu acją n a fro n ta c h II w ojny św iatow ej. S am o tym w sp o m in a ł p o latach:

[ W ro k u ] 1 9 4 3 m u sia łe m p r z e r w a ć m o je stu d ia w A k a d e m ii P a p ie sk iej [sic]. F ron t z o  s ta ł p rze ła m a n y . P o w ie rzo n o m i w ó w c za s zo rg a n izo w a n ie p o m o c y d la 1 0 0 0 0 in tern o  w a n yc h żo łn ie rzy w ło sk ich . B y ło ta m ró w n ie ż w ielu P olaków , k tó rzy u ciek li z n ie m ie c  kich o b o z ó w je n ie c k ic h . W S zw a jc a rii P o la c y n ie byli w o b o z a c h [dla in tern o w a n y ch \. M ie li o n i w ię c e j s w o b o d y i p r a c o w a li w m a ły c h fa b ry k a c h łu b p r z y ro d zin a ch . E m  m e n ta l [gdzie w ielu ich p r z e b y w a ło] to region p ro te sta n c k i. D la te g o P o la c y p r z y c h o  d z ili d o m n ie n a M s z e św., d o sp o w ie d zi, e tc .b

L a ta 1943-1945 w y p ełn ia w b io g rafii ks. B ru n o n a B. H e im a p ra c a d u s z p a s te r sk a w śró d ż o łn ie rz y w łoskich, in te rn o w a n y ch w o b o zach w O b e ra a rg a u i E m m e n tal. D z ia ło się to p o o d su n ię c iu B e n ito M u sso lin ieg o o d w ładzy w e W ło szech i o d s tą p ie n iu teg o k ra ju o d so ju szu z III R zeszą. W n e u tra ln e j Szw ajcarii zn alaz ło się

5A rm orial B runo B. H eim , s. 12; G. J. Syndicus, ln m em o ria m ..., s. 248.

‘ A rm orial Bruno B. H eim , s. 12; G. J. Syndicus, In m e m o ria m ..., s. 249;A n n u a rio Pontificio per l ’anno 2003, C itta dei Vaticano 2003, s. 936.

(5)

2 7 2 K O M U N IK A TY _{[4 ]}

w tym czasie rów nież w ielu P olaków - p rz e d e w szystkim byłych żo łn ierzy , w alczą cych w r. 1940 w e F ran cji, k tó rzy p rzek ro czy li g ra n ic ę szw a jcarsk ą w raz z ż o łn ie rz am i fran c u sk im i i z o stali tu in te rn o w a n i - p o czątk o w o w o b o z a c h n a te re n ie k a n to n u b e rn e ń s k ie g o (E m m e n ta l, M adisw il, W assen), a p ó źn iej ro zlo k o w an i ta k że w innych re g io n a ch k ra ju 6. Je d n y m z tu tejsz y ch k a p ła n ó w , ro d o w ity ch Szw ajca rów , k tó ry p o d ją ł się w śró d nich p o słu g i d u sz p a stersk ie j, był w łaśn ie 3 2 -letn i w ów czas ks. H e im (jak k o lw iek oczyw iście n ie w ład ał on jęz y k iem p o lsk im , lecz n ie m ieck im , fran c u sk im i w ło sk im ). W tym c h a ra k te rz e przyszły arcy b isk u p u d zielał się aż d o k o ń c a II w ojny św iatow ej.

Po jej z a k o ń c ze n iu , w ro k u a k ad e m ic k im 1946/1947, B ru n o B e rn a rd H eim m ó g ł p o w ró c ić d o W ieczn eg o M ia sta , by d o k o ń czy ć p rz e rw a n e s tu d ia k anonistycz- n e n a „ G re g o ria n u m ” . F aktycznie te ż rychło uw ieńczył je d o k to ra te m z p ra w a k o ścieln eg o , k tó ry uzyskał w o p a rc iu o w s p o m n ia n ą n a p o c z ą tk u d y ste rta cję „W ap p e n b ra u c h u n d W a p p e n re c h t in d e r K irc h e ” (d ru k : 1947). Była to z a te m p ra c a z z a k re s u h e rald y k i k o ścieln ej, w y ró żn iająca się w szak że n a tle innych o p ra c o w a ń z ow ej tem a ty k i w szczególności tym , że n a d rzę d n y m c elem , ja k i p o staw ił so b ie w n iej a u to r, było p rz e p ro w a d z e n ie sy stem aty zacji - w o p a rc iu o trad y cję o ra z d o ty ch czaso w e u staw o d aw stw o Stolicy A p o sto lsk ie j - ró żn y ch zjaw isk i zw yczajów w iążących się z u żyw aniem h e rb ó w i g o d e ł p rz e z o so b y d u c h o w n e (p rz e d e w szyst k im h ie ra rc h ó w ) o ra z p rz ez ró ż n e in sty tu cje istn ie jąc e w o b rę b ie K o ścio ła k a to lic k ieg o (zw łaszcza c h o d z iło o zak o n y i z g ro m a d z e n ia z a k o n n e ). Z a ró w n o te d y n a n ią sa m ą, ja k i n a jej a u to ra , ró w n ie ż d la te g o w a rto zw rócić u w ag ę, tu d z ie ż o p o w s ta n iu i istn ie n iu te g o ro d z a ju d y se rtac ji p rz y p o m n ieć , ja k o że p o dziś d z ie ń m a ło k to d o s trz e g a p o w ią za n ia p o m ię d z y h e ra ld y k ą k o śc ie ln ą i p ra w e m k a n o n ic z nym , tym b a rd z ie j zaś św iad o m je s t ich c h a ra k te ru . N a g ru n c ie p o lsk im zw iązek ów s ta r a ł się o s ta tn io w y ek sp o n o w ać E . G igilew icz, o p ie ra ją c się z re sz tą w tym w zg lęd zie w p e łn e j ro z ciąg ło śc i n a o p ra c o w a n ia c h w ła śn ie B. B. H e im a - ja k k o l w iek n ie n a sam ej d y sertacji z ro k u 1947, lecz n a p ó źn iejszy ch p u b lik a c ja ch , o k tó rych m o w a b ę d zie p o n iż e j7.

R ó w n o c z eśn ie z fin alizo w a n iem stu d ió w k an o n isty c zn y c h w P a p iesk im U n iw e r sy tecie G re g o ria ń s k im , ks. B ru n o B. H e im p o d ją ł n a u k ę ró w n ież w P ap iesk iej A k a d e m ii K o ścieln ej w R zym ie, k sz tałcą c ej k a d ry d la służby d y p lo m aty czn ej S to li cy A p o s to lsk ie j. U k o ń czy ł ją w ro k u 1947, w k tó ry m te ż ro z p o cz ął fak ty czn ie p ra c ę

6 J. W ojtowicz, H istoria Szw ajcarii, W rocław 1989, s. 235-237 (także s. 233-235).

7 E. Gigilewicz, U staw odaw stw o heraldyki kościelnej, [w:] K ościół i historia. Drogi i w zajem n e po w ią za n ia , pod red. S. Tylusa i J. Walkusza, Lublin 2001, s. 153-164. Zob.

także: A. Weiss, W drodze d o kom pendium ...,·?,. 95-102; tenże, Wybrane zagadnienia z he raldyki kościelnej, „Roczniki Teologiczno-K anoniczne” 38-39 (1991-1992) z. 4, s. 5-19;

(6)

[5 ] K O M U N IK A T Y 27.7

w dyp lo m acji w aty k ań sk iej. J e g o pierw szą p lacó w k ą byia m ianow icie n u n c ja tu ra a p o sto ls k a w P aryżu, gdzie o b jąt o b o w iązk i a ttache n u n c ja tu ry i zara ze m s e k re ta  rza o so b iste g o ó w czesn eg o p rz ed sta w icie la p a p ie ż a P iusa X II w R ep u b lice F ra n cuskiej, a rcy b isk u p a A n g e lo G iu s e p p e R o n c alli’ego (n u n c ju sze m tu byt od r. 1944), k tó ry sam o b jąć m iat w je d e n a ś c ie lat p ó źn iej S tolicę P io tro w ą ja k o Jan X X III - dziś ju ż b ło g o sław io n y K o ścioła k ato lick ieg o . N a p laców ce d y p lo m aty cz nej w e F ran c ji ks. H e im p ra c o w a ł u je g o b o k u p rz ez cztery i p ó l ro k u (1947-1951), zd obyw ając c e n n e d o św ia d c ze n ia , k tó re o k a za ły się p rz y d atn e szczeg ó ln ie w ów czas, kied y je m u sa m em u przyszło w ja k iś czas p ó źn iej p o d ją ć o bow iązki d e le g a ta a p o sto ls k ie g o i p ro n u n c ju s z a w kilku k rajach .

M im o licznych o b o w iązk ó w B ru n o B e rn a rd H e im nie z an iec h a ł w tym o k resie w cześniejszych pasji h erald y czn y ch , a co w ięcej, zatroszczy! się o p rz e tłu m a c z e n ie sw ej d y sertacji d o k to rsk ie j n a języ k fran cu sk i i je j o p u b lik o w an ie w tej p o staci, co fak ty czn ie n a s tą p iło w r. 1949. N ie p o k a ź n a p o d w zg lęd em o b jęto śc i książka „ C o u tu m e s e t D ro it H é ra ld iq u e s d e l’E g lise ” , sk ro m n ie jeszcze zilu stro w a n a w łasnym i ry su n k am i a u to ra , w o w iele je d n a k w iększym sto p n iu przyczyniła się d o u p o w sze ch n ie n ia u s ta le ń ks. H e im a , an iż eli w y d an a dw a lata w cześniej w je g o ro d z in nym O lte n , w sk ro m n y m n a k ła d z ie , w ersja n iem iec k a. R o z p o czy n ała ją przy tym p rz e d m o w a ciesząceg o się w ów czas zn aczn y m a u to ry te te m a m e ry k a ń sk ie g o h e r a l dyka szk o ck ieg o p o c h o d z e n ia (a le zam iesz k a łe g o w S zw ajcarii) D o n a ld a L ind- say ’a G a lb r e a th ’a, k tó ry no ta bene z m a rł w ro k u u k a z a n ia się rzeczo n ej pozycji8.

Z Paryża pó źn iejszy a rcy b isk u p p rz en ies io n y zo stał d o W ied n ia, gdzie p rzez trzy la ta (1951-1954) byt pierw szym s e k re ta rz e m i a u d y to re m n u n c ja tu ry - z a n u n cju sza G io v a n n i’ego D e lle p ia n e (z m a rł o n w r. 1961 n ied łu g o p rz e d k o n sy sto rzem , n a k tó ry m J a n X X III z a m ie rz a ł k re o w ać go k a rd y n a łe m ). K olejnych sie d em lat w b io g rafii B ru n o n a B e rn a rd a H e im a to p r a c a w n u n c ja tu rz e a p o sto lsk ie j w R e p u b lic e F e d e ra ln e j N ie m ie c (N ie m c ze c h Z a c h o d n ic h ), m ającej sied zib ę w Bad G o d e sb e rg , n a stan o w isk u w p ierw a u d y to ra , a p ó źn iej radcy. J a k o a u d y to r m iat ta m m o żn o ść w s p ó łp ra co w ać w p o czątk o w y m o k re sie z p ra ła te m G u id o D el M e- strim (jak o ra d c ą ), pó źn iejszy m k a rd y n ałem . P rze z trzy m iesiące, tj. od połow y g ru d n ia 1959 do po ło w y lu te g o 1960 r., ks. H eim o w i przyszło k iero w ać p raca m i n u n c ja tu ry n iem iec k iej w c h a ra k te rz e ch a rg e'd ’affairs - p o tym , ja k dotychczasow y n u n cju sz, arcy b isk u p L o u is Jo s e p h M u e n c h (p o w o ła n y n a tą p lacó w k ę 9 III 1951), zakończy! sw ą m isję d y p lo m a ty cz n ą w zw iązku z k re o w a n ie m go 14 X II 1959 p rzez p a p ie ż a J a n a X X III k a rd y n a łe m . N ow y n u n cju sz, a rcy b isk u p C o rra d o B afile (ró w n ież pó źn iejszy p u r p u r a t) , n o m in a c ję uzyskał 13 II 1960. W p ó łto ra ro k u p o tym

(7)

2 7 4 K O M U N IK A T Y _{[ 6 ]}

fakcie sa m o d z ie ln a p lacó w k a d y p lo m aty cz n a p rz y p a d ła rów nież ks. B ru n o n o w i B. H eim o w i, w y n iesio n em u w zw iązku z tym d o g o d n o ści arcybiskupiej. W e w cze śniejszym o k re sie p racy w dy p lo m ac ji w aty k ań sk iej o trzy m a! on 9 V III 1948 h o n o row y ty tu ł ta jn e g o sz a m b e la n a p a p ie sk ieg o , a 16 I 1959 p ra ła ta d o m o w e g o Je g o Ś w iątobliw ości9.

A rc y b isk u p em ty tu larn y m X a n th u s (sta ro ży tn e bisk u p stw o w Likii) p a p ie ż Ja n X X III p re k o n iz o w a l sw ego niegdysiejszego s e k re ta rz a z o k re su misji d y p lo m aty cz nej we F ran cji d n ia 9 X I 1961 i pow ierzył m u obow iązki d e le g a ta ap o sto lsk ieg o w Skandynaw ii. K o n se k ra c ja n o m in a ta o d b y ła się ju ż 10 X II tr. w k a te d rz e św. U r sa i św. W ik to ra w S o lo th u rn - pierw szej św iątyni jeg o m acierzystej diecezji bazylej- skiej, a d o p e łn ił jej o rd y n a riu sz loci, b isk u p F ran z iscu s von S tre n g ( t 1970), w e sp ó ł z b isk u p e m K o p e n h ag i J o h a n n e s e m T h e o d o re m S u h re m O S B (z m a rł o n w r. 1997 w w iek u 101 lat) i ty tu la riu sze m T h u b u rn ic a H e in ric h e m T en h u m b erg ie m ( t 1979), ów czesnym s u fra g a n e m z M o n a s te ru (M ü n s te r). P rzez przyjęcie sak ry z rą k b isk u p a von S tre n g a , arcy b isk u p H e im w łączony zo stał d o tej sam ej linii sukcesji a p o sto lsk iej, d o k tó rej n a le ża ła w iększość p a p ie ży z trzech o sta tn ic h stuleci, a w tej liczbie za ró w n o bl. J a n X X III, ja k i J a n Paw el II [zob. A n e k s n a k o ń cu a rty k u łu ]10.

F u n k c ję d e le g a ta a p o sto ls k ie g o w trz e c h k ró lestw ach S kandynaw ii (D a n ia , N o rw eg ia i S zw ecja) B ru n o B e rn a rd H e im sp raw o w ał w lata ch 1961-1969, b ę d ą c z a ra z e m - o d r o k u 1966, pierw szym w d z iejach p ro n u n c ju s z e m w sąsie d n ie j F in lan d ii (p o u sta n o w ie n iu ta m ż e n u n c ja tu ry ). K o le jn ą p lacó w k ą d y p lo m a ty cz n ą, j a ka z o s ta ła p o w ie rz o n a sz w a jcarsk iem u h ie ra rs z e - ju ż w szakże p rz ez n o w e g o p a p ieża P aw ła V I, był K a ir (w k ra ja c h sk an d y n aw sk ich z a s tą p ił go w ów czas p o c h o dzący z L ju b ljan y w S łow enii w łoski p ra ła t G iu s e p p e (a b k a r). J a k o p ro n u n c ju s z w E g ip cie arcy b isk u p H e im p ra co w a ł w la ta c h 1969-1973, łącząc ow ą fu n k cje z o b o w ią zk a m i d y re k to ra e gipskiej « C aritas» . Po upływ ie c z te ro le tn ie j k ad en c ji n o m in a c ję n a n o w e g o p ro n u n c ju s z a w A ra b sk iej R ep u b lic e E g ip tu o trz y m a ł 3 V III 1973 F ra n c u z A c h ille G lo rieu x , p o d c za s gdy B ru n o B e rn a rd H e im u s ta n o w iony z o sta ł jeszc ze 17 V II tr. d e le g a te m a p o sto ls k im w W ielkiej B ry tan ii, g d zie p rzyszło m u o b jąć p lac ó w k ę istn ie jąc ą o d ro k u 1938.

N a ta k p restiżo w ej fu n k cji p o z o sta w a ł p rz e z trzy k a d e n c je , tj. p e łn y c h d w a n a ście la t (1973-1985), p rzy czym w r. 1982 - b e z p o ś re d n io p rz e d w izytą p a p ie s k ą

9 D la tego okresu zob.: A rm orial B runo B. H eim . .., s. 12-25; G. J. Syndicus, In m e 

m oriam . .., s. 249.

10 Successio apostołka consecrationis episcopalis Exc [ellentissi] m i ас Rev [erendissi]

m i D om ini [Georgii Basilii] H um e (m szp ze zbiorów В. B. H eim a), s. 1-6; G. J. Syndicus, In m em o ria m ..., s. 249; A nnuario Pontificio per Panno 2003, s. 936. Z ob. nadto: Die Bischöfe der deutschsprachigen L änder 1945-2001. E in biographisches Lexikon, hrsg. v.

(8)

[7 ] K OM U N I K A T Y 2 7 5

w tym k ra ju - z o stał p o d n ie s io n y d o ran g i p ro n u n c ju sza . W tym o k re sie aż dzie- w ię tn a s to k ro tn ie przy szło m u p ro w a d z ić spraw y zw iązane z n o m in a c ja m i now ych b isk u p ó w an g ielsk ich . W yjątkow y c h a ra k te r m ia ła kw estia o b sa d z e n ia w r. 1976 w ak u jącej po śm ierci k a rd y n a ła J o h n ’a H e e n a n ’a stolicy p rym asow skiej W estm in ste r. Z listy 95 z ap ro p o n o w a n y c h k a n d y d ató w a rcy b isk u p H e im w yłonił o s ta te c z nie trzy n azw iska - ow o zw yczajow e terno, k tó re p rz e k a z a n e z o sta ło d o K o n g re g a  cji B isk u p ó w w R zym ie. W d u c h u e k u m e n izm u , p rz e ła m u ją c istn ie jąc e o d stu leci b a rie ry i u p rz e d z e n ia , p a p ie sk i d y p lo m a ta k o n su lto w a ł w tej m a te rii ró w n ie ż z w ierzch n ik a w s p ó ln o ty an g lik a ń sk iej, a rcy b isk u p a C a n te rb u ry i p ry m a s a A nglii D o n a ld a C o g g an a, k tó ry to w łaśn ie z a re k o m e n d o w a ć m iał o so b ę ó w czesnego o p a ta b en ed y k ty n ó w z A m p le fo rth . o. G e o rg e ’a B asila H u m e ’a. F aktycznie też ów sk ro m n y b e n ed y k ty n z h ra b stw a N o rth Y o rk sh ire uzyskał 9 II 1976 p re k o n iz a c ję n a sto licę m e tro p o lita ln ą W e s tm in ste ru ze stro n y p a p ie ż a P aw ła V I, a ju ż 24 V tr. k re o w an y z o sta ł k a rd y n a łe m . P o m ięd zy tym i d w o m a d a ta m i, d n ia 25 III 1976, m ia ła m iejsce w a rc h ik a te d rz e w e stm in ste rsk ie j w L o n d y n ie s a k ra now eg o m e tr o polity, k tó rej u d zielił m u w ła śn ie a rcy b isk u p B ru n o B e rn a rd H e im (w esp ó ł z tytu- lariu sz em N o v a B a rb a ra B asilem C h ris to p h e re m B u tle re m O S B , su fra g a n e m w arch id ie c ez ji W es tm in ster, i J o h n ’em G e ra rd e m M c C le a n ’em , o rd y n a riu s ze m M id d le s b ro u g h ). R ó w n ież w o k re sie p e łn ie n ia p rzez B. B. H e im a funkcji d e le g a ta a p o sto ls k ie g o w W ielkiej B ry tan ii, w p ó łto r a ro k u p o G . B. H u m e ’ie, n o m in ację b isk u p ią (jak o o rd y n a riu s z A ru n d e l & B rig h to n ) uzyskał tak ż e o b e cn y m e tro p o li ta W es tm in steru , k a rd y n a ł C o rm a c M u rp h y -O ’C o n n o r. A rcy b isk u p o w i H eim o w i p rzy szło też o rg a n iz o w a ć p ielg rzy m k ę p a p ie ż a J a n a P aw ła II d o Z je d n o c z o n e g o K ró lestw a W ielkiej B ry tan ii i Irla n d ii P ó łn o c n ej, k tó ra m ia ła m iejsce w d n ia c h o d 28 V d o 2 V I 1982 i była ja k d o ty ch czas je d y n ą w izytą n a m ie stn ik a C h ry stu so w eg o w tym k r a ju 11. W o k re sie k ilk u n a s to le tn ie j m isji d y p lo m a ty cz n ej w L o n d y n ie szw aj c arsk i h ie ra rc h a w y k azał się niezw ykłym ta k te m i w yczuciem w sp ra w a ch in te rk o n - fesyjnych, z g o ła n ieo d zo w n y m n a g ru n c ie brytyjskim , p rz e ła m u ją c i o b a la jąc w iele ste re o ty p ó w , z k tó ry m i k o jarz o n y był p rz e z a n g lik a ń sk ą w iększość sp o łe cz eń stw a te g o k ra ju k ato licy zm . Z te g o c h o ciażb y w zg lęd u u z a s a d n io n e w ydaje się p rz y d a w a n e B. B. H e im o w i m ia n o o so b y w ybitnie zasłu żo n ej n a p o lu e k u m e n iz m u 12.

O w ych d w a n a ście la t p o b y tu w W ielkiej B rytanii sta n o w iło tak ż e w życiu arcy b isk u p a H e im a czas in ten sy w n ej aktyw ności n a p o lu h erald y k i, w tym i dalszych

11 Zob.: „L O sservatore R o m an o ” 24 (2003) n r 9, s. 20-21.

12 Z ob. np. nekrologi, jak ie ukazały się w prasie brytyjskiej po śm ierci B. B. H eim a, m.in. w „The T im es” z 25 III 2003 (d o d atek „The R egister”), „G u ard ian ” z 25 III 2003 (P. S tanford), „ In d ep e n d en t” z 26 III 2003 (P. B arnes), czy również „C atholic T im es” z 30 III 2003 (P. B arnes). Por. nadto: A rm orial B runo B. H eim , s. 26nn; G. J. Syndicus,

(9)

2 7 6 KO M U N I K A T Y _{[ 8 ]}

p ra c w z ak re sie jej teo rii. Począw szy o d ro k u 1974 n a p o w ró t z ajął się o n tem a ty k ą historycznych, p raw nych i artystycznych a sp e k tó w h erald y k i K ościoła k a to lick ieg o . N a fu n d a m e n c ie sw ej niegdysiejszej d y sertacji d o k to rsk ie j, a le z w y k o rzy stan ie m w iększej liczby m ate ria łó w , B. B. H e im p rzy stąp ił d o o p ra c o w a n ia no w eg o k o m p e n d iu m z tej p ro b lem aty k i - tym ra ze m w języ k u ang ielsk im , co g w a ran to w a ło m u m ożliw ie n ajszerszy o d b ió r w e w sp ó łczesn y m św iecie. B o g a to ilu s tro w a n a ry s u n k a m i w yko n an y m i p rz ez s a m eg o a u to ra k siążk a pt. „ H e ra ld ry in th e C a th o lic C h u rc h . Its o rig in , c u sto m s a n d law s” , u k a z a ła się n a k ła d e m w ydaw nictw a Van D u re ń P u b lish e rs z G e r r a r d s C ro ss w p a źd z ie rn ik u 1978 r. - w dw a ty g o d n ie po śm ierc i p a p ie ż a J a n a P aw ia I, k tó re g o h e rb um ieszczo n y zo stał n a sam y m p o c z ą t ku tej edycji. N a jej o b w o lu cie z am iesz c zo n o te ż zw ięzłą n o tę o zaw a rto śc i dzieła a rcy b isk u p a H e im a , w k tó re j z n alaz ły się i n a s tę p u ją c e in fo rm acje: W ro k u 1 9 4 9 a u to r n a p is a ł „ C o u tu m e s e t D r o it H é ra ld iq u e s d e l ’E g lis e ” (Paris), k tó ra to [k sią żk a ] była p r z e z d w ie d e k a d y n a jb a rd zie j m ia r o d a jn ą i w szec h stro n n ą p r a c ą n a te m a t p r a w i z w y c z a jó w h e ra ld y k i w K o śc ie le k a to lic k im . O d k ie d y n a tron św. P io tra w s tą p ił p a  p i e ż P a w e l VI, n a stą p iły w tej m a te rii lic zn e zm ia n y, [z k tó ry c h] n ie je d n a p rz e p r o w a  d z o n a [zo sta ła ] z a su g estią [sa m eg o ] a rc y b isk u p a H eim a . W re zu lta c ie p o w y ższ e g o , j e  g o w c ze śn ie jsze o p ra c o w a n ie w y m a g a ło c a ło ś c io w e g o p rze p ra c o w a n ia , u a k tu a ln ie n ia i [przy ty m ] p o w ię k s ze n ia . L ic z n e p a p ie s k ie dekrety, d o ty c z ą c e in n ych k w e stii k o ś c ie l nych, s p o w o d o w a ły , iż k o n ie c z n a sta ła się z m ia n a [ró w n ież w m a te rii] p r a w i z w y c z a  j ó w h era ld y czn ych . Tego ro d za ju z m ia n y n ie z o s ta ły p rz e w id z ia n e p r z e z p ra w n ik ó w , k tó rzy zr e d a g o w a li n o w e p rz e p is y w p r z e d m io c ie s z c z e b li h iera rch ii [ko ścieln ej]. P rze z k ilk a la t c a łk o w ic ie b r a k o w a ło w tym w zg lęd zie m ia ro d a jn y c h w s k a zó w e k i in fo r m a  cji. M o n sig n o re H e im p r z y s tą p ił d o sfo r m u ło w a n ia sp ó jn y c h za s a d , k tó re m o g ły b y z n a le ź ć z a s to s o w a n ie w c a ły m K o ściele, i d o sta rc ze n ia n o w yc h fu n d a m e n tó w , n a k tó  rych m o g ły b y o p r z e ć się w p rz y s z ło śc i w szystk ie k w e stie d o ty c z ą c e h e ra ld y k i [k o śc ie l n ej] (tłu m . w łasn e).

P ierw sze w y d an ie ow ej książki, z aw ie rającej tak że „p rak ty czn y ” ro z d z ia ł n a te m a t tw o rz e n ia now ych h e rb ó w d la o só b p o w o łan y ch n a ró ż n e g o d n o śc i w K ościele k ato lick im , ry ch ło u leg ło w y c ze rp a n iu , w zw iązku z czym z ro d ził się z am ysł w z n o w ie n ia ow ego ty tu łu . J u ż te ż w e w rz eś n iu 1981 r. u k a z a ło się d ru g ie w y d an ie, w sto s u n k u d o p ierw sze g o w szak że p o w ię k sz o n e i u z u p e łn io n e . P rz e d e w szystkim p o jaw ił się tam now y ro z d zia ł, tra k tu ją c y o h e rb ie w y b ra n eg o n a S to licę P io tro w ą je s ie n ią 1978 r. J a n a P aw ła II, o m ó w io n y m n a szerszym tle polsk iej h e rald y k i (b y n a jm n iej n ie k o śc ieln e j). A u to r p o d ją ł m ia n o w icie p ró b ę u z a s a d n ie n ia o b e cn o ści w h e rb ie P a p ie ż a -P o la k a lite ry „ M ” (u m ie sz c z a n ie lite r w tarczy h e rb o w e j jes t sp rz e c z n e z „klasycznym i” re g u ła m i sztu k i h era ld y cz n e j), w sk az u ją n a in n e teg o ro d z a ju p rzy k ład y z o b sz a ru P olski. N iestety , w tym a k u ra t w zg lęd zie in tu ic ja c o k o lw iek go z aw io d ła, ja k o że d o p a try w a n ie się o b ecn o ści lite r w tak ic h p o lsk ich

(10)

K O M U NI K A TY _{2 7 7}

h e rb a c h rod o w y ch , ja k A w d an iec (A b d a n k , H a b d a n k ), D ę b n o czy Ś re n iaw a (Ś rze- n iaw a), je s t zg o ia n ie tra fn e , tym b ard ziej zaś za ch y b io n e należy uw ażać u p a try w a n ie p ierw o w zo ru d la h e rb u b isk u p ieg o K aro la W ojtyły w h e rb a c h ro d ó w M a ssal skich czy M ik u liń sk ich . N ie inaczej n ależy o c e n ić d o p a try w an ie się p o d o b ień stw p o m ię d z y zw yczajam i h erald y czn y m i w Szw ajcarii i Polsce. P o m im o tych, s k ą d in ąd n ie b a g ate ln y c h m a n k a m e n tó w , w k o n te k ście d o d a n e g o w d ru g iej edycji książki B. B. H e im a ro z d ziału o w iz e ru n k u herbow ym p a p ie ż a J a n a Paw ła II za g o d n y p o d k re ś le n ia i d o c e n ie n ia u z n a ć trz e b a sam fak t, że te k s t ów przyczynić się m ógł d o w z ro stu z a in te re s o w a n ia n a Z a c h o d z ie p ro b le m a ty k ą o d rę b n o ści p olskiej h e raldyki, d o tą d raczej w zn ik o m y m sto p n iu u św iad am ian ej so b ie w k rę g ac h z a c h o d n io e u ro p e js k ic h h erald y k ó w .

N o w a p u b lik a c ja k siążk o w a a rcy b isk u p a H e im a , jak k o lw iek w y d an a w języku zap ew n iający m re ce p cję je j treści w w ielu k ra ja ch św iata, d o c ze k ała się jeszcze w n a stęp n y c h la ta c h tłu m a c z eń . W p ierw p rz e tłu m a c z o n a z o sta ła n a języ k n id e r lan d zk i i w tej p o sta ci u k a z a ła się d ru k ie m w r. 1980 ja k o „ K erk lijk e h e ra ld ie k van 1270 to t J o h a n n e s P a u lu s I I ” . D w ie d ek ad y p ó ź n ie j, w R o k u Ju b ileu szo w y m 2000, w a ty k ań sk a o ficy n a w y daw nicza L ib re ria E d itric e V atican a w y d ała z k o lei je j w ło skie tłu m a c z e n ie , o p a r te n a edycji ang ielsk iej z 1981 r., z aw ierające p o d o b n y m a te ria ł ilustracyjny, co ta m ta . M a jąc n a u w ad ze w cześniej w s p o m n ia n e p u b lik a c je szw ajcarsk ieg o p ra ła ta , tj. te z r. 1947 i 1949 - o d p o w ie d n io w jęz y k u n iem iec k im o ra z fran c u sk im , stw ie rd zić m o żn a , że p o c zy n io n e p rz ez n ieg o u s ta le n ia i s p o strz e ż e n ia w m a te rii zw yczajów h erald y k i k o śc ieln ej, tu d z ie ż o d n o sz ą ce g o się d o niej p ra w o d aw stw a , zo stały w należy ty sp o só b u p o w sze ch n io n e . Tym n iem n iej o żywszym z a in te re s o w a n iu nim i m ów ić m o ż n a w z a sad z ie jed y n ie w o d n ie s ie n iu d o k rę g u sp ecjalistó w , ta k sa m o , ja k jej a u to r, zg łęb iający ch z a g a d n ie n ia z o b sz a ru h e rald y k i (n ie tylko K o ścio ła k a to lick ieg o ), p o d c za s gdy tzw. żywa h e rald y k a , w y ra ż a ją c a się w p o w s ta w a n iu now ych kom pozycji h erald y czn y ch - p rz e d e w szystkim h e rb ó w o so b isty ch d u c h o w n y ch no w o w łączonych d o K o leg iu m B isk u p ieg o , zd aje się n ie je d n o k ro tn ie ro z m ijać z p ró b ą system atyzacji p o d ję tą p rz e z B. B. H e im a 13.

W pow yższym k o n te k ś c ie g o d zi się o d n o to w a ć, że p o sz czeg ó ln e w y d an ia sw ego k o m p e n d iu m h e rald y k i k o śc ieln ej (począw szy o d p ierw szeg o , z r. 1947) a rcy b i sk u p H e im n ie o m ie sz k a ł z ao p a trz y ć w wypisy z o d n o ś n e g o p raw o d aw stw a K

o-11 O gólnie do tem atyki heraldyki kościelnej zob. także m.in.: H. G. Ströhl, D ie H eraldik der katholischen Kirche, W ien 1910; D. L. G albreath, Papal Heraldry, L ondon 1970;

G. Oswald, Lexikon d er H eraldik, s. 224-226; J. M artin, Heraldry in the Vatican, passim;

P. Dudziński, Z asady heraldyki kościelnej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldyczne

go” R. 1989 nr 3, s. 10-19, 44-50; A. Weiss, Wybrane zagadn ien ia..., s. 5-19; W. Kolak,

J. M arecki, L eksykon g o d et zakonnych, Łódź 1994; G. Bascapè, M. D el Piazzo, Insegne e sim boli. Araldica pu bblica e privata m edievale e moderna, R om a 1999 [reprint], s. 315-413.

(11)

2 7 8 K O M U N IK A TY _[10]

ścio la k ato lick ieg o , w ow ych now szych edycjach (tj. z ro k u 1978 i n a stę p n y c h ) u ję te w p o sta ci an ek su ź ró d ło w e g o 14. Z n ajd zie m y w nim m ian o w icie z asad n icz o o d p o w ie d n ie fra g m e n ty (w pojed y n czy ch p rz y p ad k a ch p e łn e tek sty ) w su m ie d w u d z ie stu d o k u m e n tó w Stolicy A p o sto lsk ie j, tj. zaró w n o sam ych pap ieży , ja k i rzym skich k o n g re g ac ji, p o c zy n a ją c o d k o n sty tu cji a p o sto lsk ie j „ M ilitan tis E cc le sia e r e g im in i” In n o c e n te g o X (z 19 X II 1644), a n a in stru k cji („ In s tru c tio c irca v estes, ti tu lo s e t insig n ia g e n e ris C a rd in a liu m , E p is c o p o ru m e t P ra e la to ru m o rd in e m in o r u m ” ) P aw ła V I z 31 III 1969 k ończąc. P ozo stali p a p ie ż e (o b o k dw óch w y m ien io nych w ła śn ie), k tó ry ch u staw o d aw stw o z z a k re su h e rald y k i ko ścieln ej uw zględnił w swych p ra c a c h B. B. H e im , to: A le k s a n d e r V II (d e k re t z 27 IX 1659), B e n ed y k t X IV (trzy d o k u m e n ty z la t 1744-1752), P ius V I (r. 1796), P iu s V II (r. 1818 i 1823), św. P iu s X ( m o tu p r o p r io z 21 II 1905), Pius X I (k o n sty tu cja a p o s to ls k a z 15

V III 1934) i P ius X II (d e k re t z 12 V 1951)15. T ru d n o o rz ec , czy szw a jca rsk iem u h e raldykow i fak ty czn ie u d a ło się zesta w ić i spo ży tk o w ać w swym k o m p e n d iu m w szystkie d o k u m e n ty Stolicy A p o s to lsk ie j, o d n o sz ą c e się w sp o só b b e z p o ś re d n i lub tylko p o ś re d n i d o in te re s u ją c e j g o p ro b le m a ty k i, czy te ż je d n a k d a ls za k w e ren d a w tej m a te rii z ao w o co w ałab y now ym i jeszc ze u sta le n iam i.

P u b lik ac je, o k tó ry ch b y ła m ow a pow yżej, to n ie je d y n e w ydaw n ictw a k sią żk o w e a u to rs tw a B. B. H e im a . Je sz cz e w ro k u 1974 u k a z a ła się je g o p ra c a „L’o c u v re h é ra ld iq u e d e P au l B o e sc h ”, a w dw ad zieścia lat p ó źn iej, w r. 1994, b o g a to ilu s tro w a n e p rz ez a u to r a o p ra c o w a n ie o c h a ra k te rz e s tu d iu m ź ró d ło w e g o „ O r a n d A r g e n t” , tra k tu ją c e o o b e cn o ści i z n ac ze n iu w p rz ed sta w ie n ia ch h erb o w y ch tzw. m e tali, czyli z ło ta i sre b ra , o ra z o z a s a d a c h ich „ w sp ó łistn ie n ia ” z b a rw am i h e ra ld y cz nym i. N ie n a le ży te ż z ap o m in a ć , że a rcy b isk u p H e im sam z a p ro je k to w a ł o d dw óch d o trz e c h tysięcy h e rb ó w (w e d łu g ro z b ieżn y c h szacu n k ó w ), k tó ry ch b a rw n e ry su n ki k a ż d o ra z o w o w ła sn o rę c z n ie w ykonyw ał - n ie ra z n a w et w k ilk u w ersjach . Przy tak ie j ilości p ro je k tó w w y p raco w ał te ż w łasny styl - n a tyle w yrazisty i p o siad ający o d r ę b n e cechy, że je s t o n sto su n k o w o łatw y do ro z p o z n a n ia n ie tylko p rz ez fa chow ców . W y jątkow e m ie jsc e w sp u ściźn ie h e rald y cz n e j B. B. H e im a zajm u je w szak że z ało żo n y p rz e z n ieg o i p ro w a d z o n y p rz e z la ta a lb u m „ L ib e r a m ic o ru m e t illu s tro ru m h o sp itu m q u e m B ru n o B e rn a rd u s H e im o a rc h ie p isc o p u s tit. X a n

-14 Np.: B. B. H eim , C o u tu m es et D ro it H éraldiques d e l ’E glise, Paris 1949, s. 171-181; tenże, H eraldry in the C ath olic Church. Its origin, cu stom s a n d law s, G e rrard s C ross

1978, s. 154-164; tenże, K erkelijke heraldiek van 1270 to t Johannes Paulus II, A w erbode-

H elm o n d 1980, s. 159-169; tenże, L ’araldica nella C hiesa C attolica. Origini, usi, legisla- zio n e, C ittà del V aticano 2000, s. 169-187.

15 W języku polskim poszczególne te dokum enty om ówił ostatn io pokrótce, o p iera jąc się na holenderskim wydaniu pracy B. B. H eim a (tj. z r. 1980), E. Gigilewicz, U sta w o d a w stw o heraldyki kościelnej, s. 153-164.

(12)

[11] K O M U N IK A TY 2 7 9

th ie n sis d ilectis suis sibi q u e in m o n u m e n tu m a rm o ru m in signis o rn a v it”. Z a w ie ra o n b a rw n e rysunki h erb ó w , n a m a lo w a n e p rz ez s a m eg o arcy b isk u p a H e im a , o d n o szące się d o liczn eg o g ro n a osó b , z k tó ry m i stykał się w o k re sie d łu g o le tn ie j pracy w dy p lo m acji p a p ie sk iej, a w śród któ ry ch są n ie m a l wszyscy ów cześn ie m o n a rc h o w ie eu ro p ejsc y , liczni p o to m k o w ie niegdyś p an u ją cy c h d ynastii, p rzed staw iciele ro d ó w a ry sto k raty czn y ch , ró w n ież n iek tó rzy politycy legitym ujący się sk ro m n ie j szym ro d o w o d e m , a p rz e d e w szystkim w ielce p o k a ź n e g ro n o h ie ra rc h ó w K ościoła k a to lick ieg o (sp o ś ró d P olaków m .in. k ard y n a ł A n d rz e j M a ria D e sk u r), tu d zie ż d o sto jn ik ó w innych K ościołów ch rześcija ń sk ich (a n g lik ań s k ieg o i lu te rań s k ic h ze S k an d y n aw ii). O so b liw o ść teg o a lb u m u stan o w i to, iż p o d każdym z owych w ize ru n k ó w w id n ieje w ła sn o ręc z n y p o d p is o soby, d o k tó re j d an y h e rb się od n o si. W ro k u 1981, w zw iązku z 70. u ro d z in a m i B. B. H e im a , p rz y g o to w an o w W ielkiej B ry tan ii książk o w e w ydanie re p ro d u k c ji w ybranych ry sunków z „ L ib er a m ic o r u m ...” , k tó re w z a ło ż e n iu m ia ło sta n o w ić p ierw szą część d w u to m o w ej edycji. J a k o że ów zap o w ia d an y d ru g i w o lu m in nigdy je d n a k nie u jrza ł św iatła d zie n n eg o w d ru k u , p o d c za s gdy pierw szy z aw iera w w iększości c z a rn o -b ia łe re p ro d u k c je b arw n y ch w szak w o ry g in ale w izeru n k ó w , ich a u to r w e w łasnym z ak re sie p o sta ra ł się o w y k o n an ie - w ro k u 1995 - k ilk u d ziesię ciu fo to k o p ii c ałeg o alb u m u , w iern ie o d d a ją cy c h (w k o lo rz e ) je g o zaw arto ść . N ie trafiły o n e nigdy n a p ó łk i k sięg arń , lecz p rz e k a z a n e z o stały p rz ez B. B. H e im a w ybranym b ib lio tek o m i in stytucjom n au k o w y m (je d e n z e g ze m p la rzy o fiaro w a ł d o B ib lio tek i W atykańskiej) o ra z n ie k tó ry m z ap rzy jaźn io n y m b a d ac zo m . Sam o ry g in ał „ L ib er a m ic o ru m ...” p rz e k a z a ny z o sta ł p rz e z e ń d o b o g a te g o w liczne w arto ścio w e ręk o p isy , tu d z ie ż zab y tk i sz tu ki d ru k a rs k iej z m in io n y c h stu leci, k się g o zb io ru b e n ed y k ty ń sk ieg o o p actw a w szw ajcarskim E n g e lb e rg u - m iejsca, g d zie zro d ziły się z a in te re so w a n ia h e ra l dyczne p ó źn ie jsze g o a rcy b isk u p a.

C o się tyczy jeszcze publikacji B ru n o n a B. H eim a, nie sposób po m in ąć faktu, że był o n a u to re m syntetycznego hasła „H éra ld iq u e ecclesiastiq u e” w znanym dobrze k ażd e m u kan o n iście w ydaw nictw ie encyklopedycznym „D ictio n n aire d e d ro it c a n o n iq u e ” 16. A n alogiczne h asło o p raco w ał on rów nież do p o p u larn e g o w jeszcze szer szych k ręg ach niem ieckiego słow nika kościelnego „L exikon fü r T h eo lo g ie u n d K ir c h e ” 17. D ow odzi to a u to ry tetu , jak im - ju ż n a długo p rz ed n o m in acją b iskupią - ks. H e im cieszył się ja k o znaw ca heraldyki kościelnej w różnych środow iskach n a u k o wych. F akt ów znalazł odzw ierciedlenie rów nież w licznych członkostw ach (w tym

16 D ictionnaire de droit canonique, t. 5, Paris 1950, kol. 1103.

17 Lexikon fü r Theologie und Kirche, t. 5, Freiburg im Breisgau 1960, kol. 238-240. W najnowszym w ydaniu tego leksykonu, z roku 1995, hasło „Kirchliche H erald ik ” jest ju ż czyjego innego autorstw a (m ianow icie Toni D iedericha).

(13)

2 8 0 K OM U N I K A T Y

i hono ro w y ch ) w k o rp o racjach i stow arzyszeniach uczonych, tu d zież w nadanych B. B. H eim ow i o d zn aczen iach o ra z innych zaszczytnych w yróżnieniach. Byt on m ia now icie d łu g o letn im członkiem M iędzynarodow ej A k ad em ii H erald y k i, ja k też w ielu krajow ych i regionalnych tow arzystw heraldycznych (m .in. szw ajcarskiego, zasiadając w jeg o R ad zie, au striack ieg o „ A d ler” z siedzibą w W iedniu, niem ieckiego „ H e ro ld ” w B erlinie, w łoskiego „C ollegio A rald ic o ” w R zym ie, czy rów nież brytyjskich: H e ra l dry Society L o n d o n , H e rald ry Society o f S cotland, C am b rid g e U niversity H erald ic & G en ealo g ical Society). N ależał także d o hiszpańskiej R eal A c ad e m ia d e la H istoria (z sied zib ą w M ad ry cie) o ra z włoskiej A ccad em ia A rc h eo lo g ica Italian a, a prócz tego w yróżniony zo stał n a g ro d ą A k ad em ii Francuskiej o ra z P alm am i A kad em ick im i (P al m es A c ad é m iq u e s). O b o k w ielu o d zn aczeń i o rd e ró w cywilnych, jak ie otrzym a! (w tej liczbie fran c u sk a L eg ia H o n o ro w a, O rd e r Z asługi R epubliki W łoskiej, W ielki O rd e r Z asługi z G w iazd ą R ep u b lik i Fed eraln ej N iem iec, także o d z n acze n ia austriackie, brytyjskie, egipskie i fińskie), był on rów nież honorow ym rycerzem i k a p e lan e m b o żogrobców i krzyżaków o raz zakonów rycerskich: kaw alerów m altańskich, śś. M a u ry cego i Ł azarza, ja k też św. J a n a Jerozolim skiego (anglikański).

P ra c a B ru n o n a B e rn a rd a H e im a w dyp lo m acji p a p ie sk ie j d o b ie g ła k o ń c a w raz z p rz ejśc ie m p rz e z e ń n a e m e ry tu rę d n ia 18 V III 1985 - w 75. ro k u życia. Je g o n a s tę p c ą n a p lac ó w c e d y p lo m aty czn ej w L o n d y n ie u sta n o w io n y z o s ta ł w p ó l ro k u p ó ź n ie j w io sk i h ie r a r c h a L uigi B a rb a rito (21 I 1986). J a k o e m e ry t a rcy b isk u p H e im p o w ró c ił d o ro d z in n e g o O lte n w Szw ajcarii, gdzie o d tą d m ó g ł p ośw ięcić się w w iększym jeszc ze sto p n iu sw oim p a sjo m h e rald y cz n y m . N a d a l czynny i u d z ie la jący się n a w ie lu płaszc zy zn a ch , w e w rz eśn iu 1995 r. w ziął u d z ia ł w z o rg an izo w a nym w K ra k o w ie IX M ięd zy n aro d o w y m K olo k w iu m H erald y c zn y m , gdy z k o lei d o W ielkiej B ry tan ii zaw ita! p o raz o s ta tn i jeszc ze w czerw cu 2001 r., licząc so b ie w ów czas 90 lat. D a n e m u te ż było dożyć b eaty fik acji p a p ie ż a J a n a X X III (m ia ła o n a m iejsce 3 IX 2000), sw ego n iegdysiejszego p rz e ło ż o n e g o z o k re s u p racy w n u n c ja tu rz e a p o sto ls k ie j w Paryżu, k tó re m u zaw dzięcza! w łą c z en ie d o K o le g iu m B isk u p ieg o . W ty m ju ż w szakże czasie sta n z d ro w ia a rcy b isk u p a B. B. H e im a szyb ko się p o g a rsz a ł, ta k iż czy to w ykonyw anie ko lejn y ch ry su n k ó w h e rb ó w , czy tym b a rd z ie j p is a n ie - p rz e d e w szystkim listów (m im o to d o k o ń c a sta ra ! się zachow y w ać w łaściw ą so b ie so lid n o ść w p ro w a d z e n iu k o re sp o n d e n c ji, k tó re j ilość sta n o w i ła d la ń n ie m a łe w y zw anie), sp ra w iało m u c o raz w ię k szą tru d n o ść . Je sz cz e z re sz tą w r. 1989 p rz e s z e d ł w B ad K re u z n a c h sk o m p lik o w an ą o p e ra c ję staw ów b io d ro w ych, co n ie p o z o s ta ło b e z w pływ u z k o lei n a sw o b o d ę p o ru s z a n ia się. W o s ta tn ic h trz e c h la ta c h życia z n ajd o w a ł się p o d sta łą o p ie k ą s. R e g u lin d e H u c k le O S B ze szw ajcarsk ieg o o p a c tw a St. L ioba.

Z m a rł B ru n o B e rn a rd H e im d n ia 17 III 2003 (w n ie s p e łn a dw a ty g o d n ie p o 92. u ro d z in a c h ) w ro d z in n y m O lte n , w D o m u św. M a rc in a (d la O s ó b w Podeszłym

(14)

[13] K O M U N I K A T Y 281

W iek u - A lters h eim St. M a rtin ). U roczystości p o g rzeb o w e odbyły się 28 III tr. w k o ściele św. M a rcin a w O lte n , a p rzew odniczy! im o rd y n a riu sz loci, b isk u p bazy- lejski K u rt K och, w esp ó ł z n u n cju szem a p o sto lsk im w S zw ajcarii, a rcy b isk u p e m P ie r G ia c o m o D e N ico lo . W ziął w nich u d z ia ł tak że e m ery to w an y a rcy b isk u p -m e- tr o p o lita F ry b u rg a B ryzgow ijskiego O s k a r S a ier o ra z o rd y n a riu sz A ru n d e l & B ri g h to n K ie ra n T h o m a s C onry, ja k o p rzed sta w iciel k a to lick ieg o e p is k o p a tu W iel kiej B ry tan ii, ja k ró w n ież o p aci benedyktyńscy: B e rc h to ld M ü ller z E n g elb erg u , L u k as S c h e n k e r z M a ria s te in i G e o rg H o lz h e rr z E in s ie d e ln (e m e ry to w an y ) o ra z o p a t cy sterski z H a u te riv e M a u ro -G iu s e p p e L ep o ri. O k o licz n o ścio w e k azan ie, w k tó ry m u k a z a n o sylw etkę i d o k o n a n ia z m a rłe g o h iera rch y , wygłosił w ten czas z a p rzy jaźn io n y p rz ez la ta z B. B. H e im e m o. A u g u stin u s H e in ric h H e n ck e l v o n D o n - n e rs m a rc k z z a k o n u p re m o n s tra te n s ó w (n o rb e rta n ó w ), h o n o ro w y k a n o n ik k a p itu ły k o lo ń sk iej. C iało arcy b isk u p a H e im a z ło ż o n o n a c m e n ta rz u w N e u e n d o rf, gdzie spoczyw ają bliżsi i dalsi k rew n i szw ajcarsk ieg o p r a ła ta 1*.

♦ * *

O d m o m e n tu śm ierci B ru n o n a B e rn a rd a H e im a u p ły n ęło ja k d o tą d s to s u n k o w o niew ie le czasu i zbyt w cześnie je s t jeszc ze , by p o k u sić się o precyzyjne o k re ś le n ie i n a le ż y tą o c e n ę w agi je g o d o k o n a ń n a p o lu h erald y k i kościeln ej, ale n ie m n iej d y p lo m acji czy e k u m e n iz m u . Tym n iem n iej ju ż p rz e d k ilk u n a stu laty je d e n z p o l skich h isto ry k ó w K o ścio ła nie zaw a h a ł się o k re ślić g o m ia n e m najwybitniejszego

z żyjących d ziś zn a w c ó w heraldyki kościelnej'·4. N ie n a le ży z a te m z a p o m in ać , że p r a 

ce z te j p ro b le m a ty k i a u to rs tw a szw ajcarsk ieg o a rcy b isk u p a d o ty czą z ara z e m s to su n k o w o m ało z n an e g o , lecz zasłu g u jąc e g o n a d o strz e ż e n ie o b sz a ru p ra w o d aw stw a k o ścieln eg o .

18 Z ob. wyżej przyp. 12. Także: G. J. Syndicus, In m em oriam . .., s. 247,249-250; K. R. P rokop, B runo Bernard H e im ... [w druku].

(15)

282 K O M U N IK A T Y [14]

A N E K S

Z w iązki su k c e sji a p o sto ls k ie j a rc y b is k u p a B r u n o n a B e r n a r d a H eim a z su k c e s ją papieży: Ы. J a n a X X III i J a n a P aw ia I I ’ 14 (1675) B e n ed y k t X III Φ (1724) B e n ed y k t XIV Φ (1743) K le m e n s X III Φ SI (1758) (1762) (1767) ;nryk B e n ed y k t S tu a rt M a re k A n to n i C o lo n n a B e rn a rd y n G ira u d Φ Φ Φ (1794) (1777) (1777) L eo n X II H ia cy n t Z y g m u n t G e rd il A le k s a n d e r M a tte i Φ Φ Φ (1826) (1788) (1819)

C h iarissim o Ju liu sz M a ria P io tr F ra n c isze k G a lleffi F alc o n ie ri-M e llin i d e lla S o m a g lia

Φ Φ Φ

(1839) (1823) (1826)

K am il D i P ie tro K aro l O d e sc a lc h i F ilip D e A n g elis

Φ Φ Φ

(1861) (1828) (1876)

eczystaw L ed ó ch o w sk i K o n s ta n ty n P a triz i-N a ro A m ilk a r M a lag o la

Φ Φ Φ

(1886) (1869) (1895)

J a n P u zy n a S e ra fin V a n n u telli J a n Tacci

Φ Φ Φ

(1901) (1900) (1925)

J ó z e f B ilczew ski D o m in ik S e ra fin i J a n X X III

Φ Φ Φ

* W nawiasie podaw ano d atę roczną przyjęcia przez danego hierarchę święceń bi skupich. P ogrubieniem wyróżniono im iona papieży.

(16)

[15]

K O M U N IK A T Y

Φ (1919) B olesław T w ardow ski

Φ (1933) E u g e n iu sz B aziak Φ (1958) J a n P aw el II Φ (1916) P io tr F u m a so n i (B io n d i Φ (1933) F ilip B e rn ard in i Φ (1937) F ra n c is z e k von S tre n g Φ (1961) B ru n o B e rn a rd H e im Φ (1958) J a n Paw el I