Anna Szczęsna
"Kariera i sukces. Analizy
socjologiczne", red. nauk. Kazimierz
M. Słomczyński, Zielona
Góra-Warszawa 2007 : [recenzja]
Problemy Profesjologii nr 2, 189-191
A n n a S zczęsn a R ecenzja książki:
K azim ierz M . Słom czyńki (redakcja naukow a),
Kariera i sukces. Analizy socjologiczne
W ydaw nictw o U niw ersytet Zielonogórski, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Z ielona G óra - W arszaw a 2007
W 2007 roku nakładem O ficyny W ydaw niczej U niw ersytetu Z ielonogór skiego ukazała się książka K ariera i sukces. A nalizy socjologiczne, pod redakcją n au k o w ą K azim ierza Słom czyńskiego.
T om K ariera i sukces pow stał w ram ach ogólniejszego projektu badaw czego pod nazw ą: Struktura społeczna w Polsce, 1988-2003 i je st ow ocem w spółpracy w ydaw niczej W ydaw nictw a U niw ersytetu Z ielonogórskiego oraz W ydaw nictw a Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. A utoram i dziew iętnastu artykułów są pracow nicy reprezentujący Polskę (Instytut Socjologii U niw ersytetu Z ielonogórskiego, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej A kadem ii N auk, Instytut Socjologii U niw er sytetu W arszaw skiego), H olandię (W ydział N auk Społecznych U niw ersytetu w U trechcie) i U SA ( W ydział Socjologii St. M ary’s C ollege o f M aryland, W ydział Socjologii Keen C ollege, W ydział Socjologii U niw ersytetu Stanu O hio w C olum bus).
K siążka podzielona je st na pięć części. Poprzedza je w stęp i w prow adzenie K azim ierza Słom czyńskiego pośw ięcone karierze i sukcesow i jak o przedm iotom badań socjologicznych. W e w prow adzeniu A utor odnosi się do kolejnych części pracy analizując ich treść, strukturę oraz określając wagę problem ów badaw czych.
N a część pierw szą, zatytułow aną Trajektorie karier zaw odow ych, składają się trzy artykuły. P ierw szy K azim ierz Słom czyński pośw ięca m odelow aniu karier za w odow ych z w ykorzystaniem koncepcji alokacji m erytokratycznej. W drugim M i ch ał B ojanow ski analizuje w ew nątrzpokoleniow ą ruchliw ość d o chodow ą w latach
1988-2003.A utor prezentując ogólny kształt trajektorii dochodow ej respondentów przedstaw ia jednocześnie zróżnicow anie m iędzy m iejskim i i w iejski i gospodar stw am i dom ow ym i. N a trzeci artykuł, autorstw a Rachel Lovell, sk ład ają się: typo logia przerw w karierze zaw odow ej, analiza ich częstości oraz w pływ u przerw na przebieg karier zaw odow ych. A utorka nie tylko w ym ienia przyczyny przerw ale dokonuje ich sw oistego podziału na przerw y typow o kobiece, m ęskie oraz nieza leżne od płci.
C ześć druga publikacji, o znam iennym tytule W ygrani i przegrani, to analiza różnic m iędzy „zw ycięzcam i” transform acji (przedsiębiorcam i, m enadżeram i i ekspertam i) i tym i grupam i, które niedostatecznie zaadaptow ały się do zmian w gospodarce kapitalistycznej. W tej części Elizabeth O sbom i K azim ierz Słom czyński p rzedstaw iają determ inanty zakładania w łasnych firm. O m aw iają czynniki decydujące o zakładaniu firm zatrudniających do 50 osób. E w a N arkiew
icz-190
N iedbalec prezentuje sylwetki osób, które odniosły sukces w rolnictw ie. A utorka zam ieszcza typologię „bohaterów gospodarki w olnorynkow ej”, w której odnajdu jem y „typ tradycyjny” , „pracodaw ców ” , „organizatorów ” oraz „tw órców pracy dla
siebie” . W artykule M arka Zielińskiego: P anom ju ż dziękujem y, poznajem y strate gie życiow e i typy karier byłych funkcjonariuszy Służby B ezpieczeństw a. A nna K iersztyn analizuje sytuację „przegranych” na rynku pracy w yłaniając kategorie społeczno-dem ograficzne i segm enty polskiego rynku pracy o najw yższym natęże niu ryzyka niskich zarobków i braku stabilizacji. Część tę kończy opracow anie Iriny T om escu-D ubrow dotyczące ryzyka bezrobocia w sytuacji segm entacji rynku pracy przed i po 1989 rokiem .
C zęść trze cią Form y zatrudnienia, dostęp do zaw odu i determ inanty sukcesu tw o rzą cztery artykuły. W pierw szym K rystyna Janicka opisuje form y zatrudnienia i cechy sytuacji pracy (z uw zględnieniem param etrów zm ian rynku pracy) oraz rysuje w ybrane tendencje charakteryzujące rynek pracy w Polsce. M ariusz K w iat kow ski dokonuje analizy przem ian kryteriów dostępu do zaw odów praw niczych, reguł aw ansu i stopnia ich akceptacji w środow isku praw ników i poza nim . D anuta C hm ielew ska-B anaszak om aw ia psychospołeczne determ inanty karier naukow ych. A utorka w yróżnia grupy w ysokoefektyw nych, efektyw nych i niskoefektyw nych pracow ników nauki i opisuje j e w kontekście takich uw arunkow ań jak: pasja p o znaw cza, koncentracja na pracy naukow ej, styl pracy, płodność podejm ow anej tem atyki, zakres grupy odniesienia dla w łasnej tw órczości. O statnim artykułem w tej części je s t opracow anie M acieja K ryszczuka dotyczące pozycji ekonom icznej i sukcesu w „pracy inform acyjnej” . A utor charakteryzuje osoby w ykonujące pracę in form acyjną oraz opisuje ich pozycję zaw o d o w ą i finansow ą.
C ztery kolejne artykuły składają się na czw artą cześć pracy: Sukces w św ia
dom ości społecznej. K rystyna Janicka i K azim ierz Słom czyński analizują potoczne
m yślenie o czynnikach sukcesu, w którym obecne s ą dw a w ym iary: akcentujący znaczenie cech osobow ościow ych i indyw idualnych osiągnięć oraz uznający, że sp raw cz ą siłą sukcesu s ą czynniki niezależne od jednostki. Jerzy Leszkow icz- B aczyński przybliża interpretacje sukcesu i jeg o przejaw y w środow iskach klasy średniej. Justyna Jankow iak próbuje odpow iedzieć na pytanie ja k w św iadom ości kobiet fu n k cjo n u ją w ładza polityczna i sukces. A utorka w ykazuje iż teren działań p olitycznych to dla w ielu kobiet - m im o w ykształcenia czy zajm ow ania kierow ni czych stanow isk - teren niebezpieczny, nieprzyjazny i „niekobiecy” . W ostatnim artykule tej części Ż yw ią L eszkow icz-B aczyńska analizuje dylem aty m ęskości we w spółczesnym polskim czasopiśm iennictw ie adresow anym do m ężczyzn. D ow iadu jem y się, że obraz „m ężczyzny sukcesu” oparty je st w dużej m ierze na stereotypach siły, w alki i sprow adzania kobiet do roli obiektów seksualnych lub „strażniczek” życia rodzinnego (będącego tłem dla sam orealizacji m ężczyzn).
Piąta, końcow a, część nosi tytuł Co p o studiach socjologicznych? A neta Fol- tyniew icz analizuje początki karier zaw odow ych absolw entów socjologii. M aria Z ielińska i E lżbieta Papiór skupiają sw o ją uw agę na sukcesach zaw odow ych ab solw entów studiów socjologicznych (ukończonych w trybie zaocznym ). W obu
191 artykułach A utorki poszu k u ją uw arunkow ań karier zaw odow ych absolw entów kie runku socjologia w zm ieniającej się rzeczyw istości ekonom icznej.
K ariera i sukces je st zbiorem w yjątkow ych opracow ań. Św iadczy o tym p o d
ję c ie aktualnego tem atu transform acji polityczno-ekonom icznej w naszym kraju, a na jej tle ukazanie problem atyki karier życiow ych i sukcesu (w znaczeniu sukcesu osobistego indyw idualnego). Podtytuł A nalizy socjologiczne sytuuje pracę w kate goriach publikacji socjologicznych, choć podjęty tem at zdaje się być w ielce aktual n ym dla w szystkich zainteresow anych w spółczesnym i przeobrażeniam i rynku pracy i ich konsekw encjam i dla poszczególnych grup ludności, gospodarstw dom ow ych czy jednostek.
O w yjątkow ości św iadczy także fakt iż b a z ą do pow stania praw ie w szystkich artykułów był m ateriał pozyskany w badaniach przeprow adzonych w śród 6000 dorosłych Polaków , z których każdy udzielił obszernego w yw iadu dotyczącego w arunków pracy, poglądów na spraw y społeczne i polityczne. Z ogrom ną częścią respondentów przeprow adzono kolejny raz w yw iady w latach 1993, 1998 oraz w 2003 roku. A utorzy artykułów zaprezentow ali zebrany m ateriał w ykorzystując zarów no ilościow e ja k i jakościow e je g o analizy. Prócz tego w ykorzystano rów nież m ateriały z autorskich badań sondażow ych oraz treści publikacji prasow ych.
Pozycja K ariera i sukces nie tylko analizuje kariery zaw odow e w sytuacji transform acji ustrojow ej. R edaktor zauw aża , że podjęta tem atyka koresponduje z aktualnym i problem am i poradnictw a zaw odow ego, z teorią transform acji system u polityczno-ekonom icznego, z analizam i bezrobocia czy strategiam i zachow ań na rynku pracy. K. Słom czyński w ytycza rów nież kierunki przyszłych badań nad k a rieram i życiow ym i i sukcesem osobistym , rysując ich trzy płaszczyzny:
1) problem atyka identyfikacji karier zaw odow ych (z uw zględnieniem czynni ków ham ujących i ułatw iających rozwój kraju),
2) analiza skutków transform acji polityczno-ekonom icznej dla karier zaw o dow ych,
3) określenie w arunków , w których jednostki o dnoszą sukces (w ym ierny obiektyw nie i odczuw any subiektyw nie).
K siążka je st pozy cją nader aktualną i cenną, rozpatrującą szeroko zagadnienie podstaw ow e ja k i aspekty poboczne, uzupełniające. W artość pracy w zbogacają w prow adzenie redakcyjne oraz spisy bibliograficzne zam ieszczone pod każdym artykułem . W iele podjętych tem atów budzi refleksje z jednej strony natury ogólnej dotyczącej sytuacji społeczno-ekonom icznej w naszym kraju, a z drugiej bardzo szczegółow ej, odnoszącej się do uw arunkow ań losów zaw odow ych jednostek.
M im o iż R edaktor obiecuje we w stępie zam ieszczenie noty dotyczącej insty tucjonalnych afiliacji autorów wraz z ich adresam i e-m ailow ym i, dane takie nie zostały zam ieszczone. M oim zdaniem , nie przeszkodzi to w tym, by książka stała się przedm iotem w ażkich dyskusji w gronach osób profesjonalnie lub nieprofesjo nalnie zainteresow anych podjętą problem atyką. K ariera i sukces je st pozycją ze w szech m iar g o d n ą polecenia.
