Międzynarodowa Konferencja "Systemy finansowania instytucji kościelnych w Europie" : Stowarzyszenie Kanonistów Polskich - Wydział Nauk Prawnych KUL - Sąd Biskupi w Sandomierzu, Sandomierz 13-14 IX 1999 r.

Krzysztof Warchałowski

Międzynarodowa Konferencja

"Systemy finansowania instytucji

kościelnych w Europie" :

Stowarzyszenie Kanonistów Polskich

- Wydział Nauk Prawnych KUL - Sąd

Biskupi w Sandomierzu, Sandomierz

13-14 IX 1999 r.

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 42/3-4, 263-272

S

P

R

A

W

O

Z

D

A

N

I

A

Prawo Kanoniczne 42 (1999) nr 3-4

Międzynarodowa Konferencja „Systemy finansowania instytucji

kościelnych w Europie” Stowarzyszenie Kalskich - Wydział Nauk

Prawnych KUL - Sąd Biskupi w Sandomierzu

Sandomierz 13 - 14 września 1999 r.

W dniach 1 3 - 1 4 września 1999 r. odbyła się w Sandomierzu M iędzynarodowa Konferencja na temat: Systemy finansowania instytucji kościelnych w Europie, zorga­ nizowana przez Stow arzyszenie K anonistów Polskich, W ydział Nauk Prawnych TN KUL oraz Sąd Biskupi w Sandomierzu dla uczczenia 600 - lecia Oficjalatu Sando­ mierskiego.

Spotkanie zainaugurowane zostało uroczystą m szą św. koncelebrow aną odprawio­ ną pod przewodnictwem Biskupa D iecezji Sandomierskiej prof, dr hab. Wacława S w i e - r z a w s k i e g o w kościele katedralnym.

Część merytoryczną spotkania, które odbywało się w D om u Katolickim przy ul. Ma­ riackiej 12 rozpoczął ks. dr Waldemar G a ł ą z k a , W ikariusz Sądow y Sądu Biskupie­ go w Sandomierzu. W im ieniu gospodarzy i organizatorów pow itał zaproszonych g o ­ ści: ks. bp. prof. dr. hab. Tadeusza P i e r o n k a , ks. bp. dr. Mariana Z i m a ł k a , ks. bp. mgr. Edwarda F r a n k o w s k i e g o , ks. bp. lic. Vladim ira F i 1 o (Bratysława), prof. dr. hab. Krzysztofa N e r s a - vice-ministra finansów, ks. prof. dr. hab. Andrzeja D z i ę g ę - Dziekana Wydziału Prawa, Prawa K anonicznego i Administracji KUL, prof. dr. hab. Hainera M a r r e (Essen), prof. dr. hab. G iorgio F e l i c i a n i (M ediolan), ks. prof. dr. hab. Jiri R. T r e t e r a (Praga), ks. prof. dr. hab. Jana D u d z i a k a (PAT K raków), prof, dr.hab. Wojciecha G ó r a 1 c z y k a ( W S i Z W arszawa),ks. lic. Leszka C z e r w i ń s k i e g o (Salamanca) oraz w szystkich uczestników Konferencji.

Następnie Ks. dr G a ł ą z k a zaprosił do stołu prezydialnego: ks. bp prof. dr. hab. W acława S w i e r z a w s k i e g o , ks. bp. dr. Mariana Z i m a ł k a , ks. prof. dr. hab. Józe­ fa K r u k o w s k i e g o (K U L, ATK).

Pierw szy referat pt. 600 lat sądownictwa kościelnego w Sandomierzu w ygłosił w zastępstw ie ks. bp dr. Stefana S i c z k a (Radom) ks. mgr Adam Ł u к i e w i с z.

Źródła nie przechowały dokładnej daty powstania oficjalatu w Sandomierzu. W y­ daje sięjednak, że należy tę datę um ieścić w ostatnim d ziesięcioleciu X IV wieku i przy­ pisać erekcję oficjalatu sandom ierskiego biskupowi krakowskiemu Piotrowi W yszo- w i, który kierow ał d iecezją w latach 1392-1412. W k ościele polskim , ju ż od chwili pojawienia się pierw szych oficjalatów okręgow ych, w ytw orzyła się praktyka erygo­ w ania now ych urzędów oficjalskich w siedzibach archidiakonów, a uprawnienia ofi­ cjałów foralnych pod w zględ em terytorium pokryw ały się z uprawnieniami archidia­

2 6 4 SPR AW O ZD A NIA

[2]

konów. Pod tym w zględ em w yjątkow ą i niespotykaną w innych przypadkach pozycję zajmuje foralny oficjalat w Sandomierzu. Jurysdykcji tego oficjała zostały poddane dw a archidiakonaty: sandomierski i zaw ichojski. N ie wiem y, w jakiej formie określił biskup teren jurysdykcyjny oficjała sandom ierskiego, poniew aż nie zachow ał się de­ kret erekcyjny. W iadomo jednak, że sprawy archidiakonatu zaw ichojskiego prowa­ dzono w Sandomierzu bez żadnych zastrzeżeń czy ekscepcji. Z dostępnego materiału źródłow ego wnioskujem y, że do czasu recepcji uchw ał Soboru Trydenckiego przez Biskupów Polskich oficjałow ie sandom ierscy piastow ali urząd aż do śmierci lub po­ zbawienia urzędu; jurysdykcja ich nie ulegała zaw ieszeniu z chw ilą wakansu na stoli­ cy biskupiej, co wskazuje, że posiadali w ład zę sądow niczą zwyczajną. N ie m ożem y dokładnie określić daty zakończenia oficjalatu sandom ierskiego. K sięgi kończą się na roku 1763, ale nie znaczy to, że w tedy zakończyło się funkcjonowanie urzędu.

Po zakończeniu funkcjonowania oficjalatu w Sandomierzu nie powstała pustka. Tuż przed utw orzeniem diecezji sandomierskiej w roku 1818 car w ydał zgodę, aby ze w zględu na zajęcia senatorskie biskupów każda diecezja miała biskupa pom ocnicze­ go. W diecezji sandomierskiej był on zarazem oficjałem i wikariuszem generalnym. Taka sytuacja trwała aż do roku 1929 kiedy to biskup Paw eł K u b i c k i zrzekł się stanowiska oficjała. Uprawnienia oficjała obejm ow ały szeroki zakres spraw. N iektó­ rzy z nich osob iście przew odniczyli w procesach m ałżeńskich, z uw agi na głośną w al­ kę w K rólestwie K ongresowym o jurysdykcję sąd ow ą nad m ałżeństwam i. N a m ocy Kodeksu N apoleona w 1808 r. m ałżeństw o potraktowane zostało jako um ow a cywilna i poddane kompetencji sądów państwow ych. Stąd zrodziła się dw utorowość na tym odcinku i opór w ob ec obcego, narzuconego prawa. Z tego w zględ u administrator die­ cezji ks. Klem ens B ączk iew icz utw orzył w 1836 r. wyodrębniony z Konsystorza Jene- ralnego Iudicium Causarum Matrimomialium, któremu sam przew odniczył. Odtąd w szystkie sprawy m ałżeńskie katolików rozpatrywał sąd biskupi, kierując się przepi­ sami prawa k ościeln ego i ustawą państw ow ą z 1836 r.

Ostatnie lata funkcjonowania Sądu Sandom ierskiego w iążą się z osobą biskupa Edwarda M a t e r s k i e g o , który przeniósł w roku 1984 siedzib ę sądu diecezjalnego z Sandomierza do Radomia. Z ch w ilą reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w P olsce, na m ocy bulli J a n a P a w ł a U Totus tuus Poloniae Populus z dnia 25 marca 1992 r. Trybunał znajdujący się w Radomiu został Sądem Biskupim now outw o­ rzonej diecezji radomskiej, a w Sandomierzu pow ołano now y Sąd, który pod kierun­ kiem ks. dr. Waldemara G a ł ą z k i kontynuuje tradycje sądownictwa sandomierskiego. Sesja popołudniowa, której przewodniczył ks. prof, dr hab. Jan D u d z i a k (PAT), rozpoczęła się referatem wprowadzającym w ygłoszonym przez ks. prof. dr. hab. Józefa K r u k o w s k i e g o .

Problematyka konferencji Systemy finansowania instytucji kościelnych w Europie

13]

system ów prawa, dotyczących gromadzenia przez instytucje kościelne dóbr material­ nych, zwanych dobrami doczesnym i K ościoła, zarządzania nimi i wydatkowania na cele związane z realizacją misji K ościoła.

Finansowanie instytucji kościelnych jest elem entem składow ym szerszej proble­ matyki stosunków m iędzy państwem i K ościołem . W chodzi w ięc w zakres zaintereso­ wań nie tylko prawa kanonicznego, ale rów nież prawa stanow ionego przez państwo, na którego terytorium K ościół rozwija sw oją działalność. Każde państwo tworzy w ła­ sny system sw ych relacji z K ościołem i innymi zw iązkam i w yznaniow ym i.

Zarysowana problematyka podczas konferencji zostanie rozpatrzona w aspekcie porównawczym , tzn. na przykładzie wybranych państw europejskich: N iem iec, W łoch, H iszpanii, W ęgier, Czech, Słowacji i Polski. W ybór tych państw nie jest przypadko­ wy. Państwa te mająustrój oparty na podobnym m odelu relacji państwo - K ościół. Jest to m odel dem okratycznego państwa św ieckiego, w wersji separacji skoordynowanej, zwanej też separacją przyjazną.

Tematyka konferencji obejmuje trzy głów ne wątki:

1) Jakie jest stanowisko K ościoła katolickiego na temat prawnego zabezpieczenia środków materialnych, niezbędnych do pełnienia swej m isji w św iecie? 2) Jakie są system y finansowania instytucji kościelnych w państwach europejskich,

opartych na podobnym m odelu relacji państwo - K ościół?

3) Jakie są regulacje prawne i jak funkcjonuje na m ocy obow iązujących ustaw sy s­ tem finansowania instytucji kościelnych w Polsce?

Po wprowadzeniu w tematykę spotkania przez ks. prof. dr. hab. Józefa K r u k o w - s к i e g o, jako pierw szy referat w y g ło sił prof, dr hab. Heiner M a r e e, w którym przed­ staw ił niem iecki system finansowania instytucji kościelnych.

Podstaw ą powstania podatku na K ościół w N iem czech było nieprawne w yw łasz­ czenie dóbr kościelnych przez państwo dokonane na m ocy zarządzenia z 1803 r. N ie­ m ieccy książęta, którzy przejęli w ów czas dobra kościeln e, zobow iązali się w ramach rekompensaty do udzielania K ościołow i potrzebnej pomocy. Sytuacja ta znalazła sw o­ je odzw ierciedlenie w niem ieckim system ie prawnym.

O becnie podatek kościelny ma sw oje prawne um ocow anie w art. 140 Konstytucji RFN, konstytucjach p oszczególnych Krajów Z w iązkow ych oraz w um ow ach konkor­ datow ych zawieranych przez te Kraje ze Stolicą Apostolską.

Obowiązek płacenia podatku kościelnego rozpoczyna się pierw szego dnia m iesią­ ca od m omentu przyjęcia do K ościoła, a kończy z ch w ilą śm ierci lub przez ośw iad cze­ nie zainteresowanego o w ystąpieniu z K ościoła. Zgodnie z orzeczeniem N ajw yższego Sądu K onstytucyjnego w m ałżeństwach m ieszanych m ałżonek nie należący do K o­ ścioła nie płaci podatku kościeln ego, a będący wyznania rzym sko - katolickiego jest opodatkowany podatkiem kościelnym pobieranym od je g o dochodów. Podatek ko­ ścielny w N iem czech w yn osi 8 lub 9% podstaw y opodatkowania.

2 6 6 SPR AW O ZD A NIA [ 4 ]

Po zjednoczeniu N iem iec 3. 10. 1990 r. w przyłączonych Krajach Z w iązkow ych RFN przywrócono podatek kościelny. W ten sposób nawiązano nie tylko do starej ogólnoniem ieckiej tradycji konstytucyjnej, ale także z dniem 1. 01. 1991 r. stworzono jednakow y system finansowania K ościoła w zjednoczonych N iem czech.

Po w ygłoszon ym referacie przew odniczący ks. prof. dr hab. Jan D u d z i а к podzię­ kow ał prof. M a r e e i zaprosił w szystkich do dyskusji, w której udział w zięli m. in.: ks. prof, dr hab. Jó zef K r u k o w s k i (K UL, ATK), prof, dr hab. W ojciech G ó r a l ­ c z y k (W arszawa), ks. dr Waldemar G a ł ą z k a (Sandom ierz), ks. dr Zygmunt L i s (Sandomierz)

Następny referat pt. W io sk i s y s te m fin a n s o w a n i a K o ś c io ła i in n y c h z w ią z k ó w w y ­ z n a n io w y c h zaprezentował prof. dr hab. Giorgio F e 1 i с i a n i (M ediolan).

N a m ocy konkordatu w ło sk ie g o z 18 lutego 1984 r. ustanow iona została Komisja dwustronna, której celem było przygotow anie now ych rozw iązań prawnych, doty­ czących finansow ania instytucji k ościeln ych w e W łoszech z kasy państw ow ej. Pra­ ce Komisji były tak intensywne, że podjęte decyzje uzyskały m oc obow iązującą w mo­ m encie ratyfikacji Konkordatu, która m iała m iejsce 3 czerw ca 1985 r. Zgodnie z dys­ p ozycją ustaw y z 20 maja 1985 r. p ośw ięcon ej dobrom kościeln ym i utrzymaniu duchow ieństw a, w każdej d iecezji w inien być erygow an y decyzją kom petentnego biskupa instytut diecezjalny, którego celem b ędzie zap ew n ien ie g o d z iw e g o i s p r a ­ w ie d liw e g o u tr z y m a n ia d u c h o w n y c h , k tó r z y p e ł n i ą s łu ż b ę d la d o b r a d ie c e z ji. Okre­ ślen ie kw ot przew idzianych na ten cel, a także zasady funkcjonow ania tych instytu­ tów określa pow ołana w tym celu K om isja K onferencji Episkopatu. W rzeczyw isto­ ści, aby ustalić w y so k o ść su m y należnej p o s z c z eg ó ln y m k siężom , Konferencja biskupów przyjęła system punktowy, który uw zględ n ia różne czynniki, np.: zajm o­ wane stanow isko, lata kapłaństwa, sytuacja ek onom iczn a parafii w której kapłan sprawuje p osłu gę itp.

N astępnie ksiądz diecezjalny pod koniec każdego roku przedstawia Instytutowi uzyskane przez siebie dochody (za posłu gę w parafii, nauczanie religii w szkole itd.). N a podstawie tych danych instytut przewiduje je śli to konieczne dodanie datku pie­ niężnego zainteresowanem u w takiej w ysok ości, aby otrzymane wynagrodzenie było całkow icie równe sum ie ustalonej przez K onferencje Episkopatu.

Instytut diecezjalny zasadniczo realizuje sw oje zadania przy użyciu w łasnych środ­ ków pochodzących z dawnych dóbrbeneficjalnych. U staw a przewiduje jednak m ożli­ w ość dofinansowania tej działalności z funduszów publicznych. Suma ta nie może przekroczyć 2 m ilionów lirów rocznie. Ponadto każda osoba m oże przekazać dobro­ w oln ie na ten cel 0,08% podatku d ochod ow ego od osób fizyczn ych , o co K ościół usilnie prosi. Jest to jednak sprawa dobrowolnej decyzji obyw ateli i mechanizm ten nie ma nic w spólnego z podatkiem kościelnym stosow anym w N iem czech czy innych krajach europejskich.

[ 5 ] SPR AW OZDANIA 2 6 7

Ostatni referat pierw szego dnia obrad Konferencji, dotyczący zasad funkcjonowa­ nia system u finansowania K ościoła w H iszpanii, w y g ło sił ks. lic. L eszek C z e r w i ń ­ s k i , doktorant Papieskiego Uniw ersytetu w Salamance.

Po śm ierci gen. F r a n c o S tolica A p ostolsk a i Państw o H iszp ańskie zawarły w 1979 r. pięć odrębnych um ów normujących relacje m iędzy K ościołem i państwem w tym również sprawy ekonom iczne. N o w y porządek ekonom iczny opiera się o w spół­ pracę m iędzy państwem, Konferencją Episkopatu, diecezjam i i parafiami. Fundamen­ talną rolę pośrednika m iędzy funduszami przyznawanym i przez państwo, a następnie rozdzielanymi w diecezjach odgrywa W spólny Fundusz M iędzydiecezjalny. Przy tw o­ rzeniu budżetu tego funduszu bierze się pod uw agę trzy pozycje:

1. Dotacje pochodzące z asygnacji podatkowych i subwencji państwowej

W spółpraca ekonom iczna K ościoła i państwa zawiera się przede w szystkim w sys­ temie asygnacji podatkowej. W um ow ie konkordatowej z 1979 r. nakreślono trzy eta­ py finansowania Kościoła.

W pierwszym etapie państwo w yznacza w B ud żecie Generalnym Państwa subwen­ cję, która ma być przekazana K ościołow i katolickiem u. Subwencja jest co roku aktu­ alizowana zgodnie z dochodami Budżetu, biorąc pod uw agę cele na które przeznacza je K ościół. Z tej racji Konferencja Episkopatu przedkłada sprawozdanie z w ykorzy­ stania przyznanych funduszy.

W drugim etapie m am y do czynienia z system em m ieszanym , subwencji budżeto­ wej oraz deklaracji podatkowej. W 1988 r. państwo zdecydow ało jednostronnie o przy­ znaniu dla K ościoła katolickiego określonego procentu od podatku osobistego. Osoby fizyczne objęte obow iązkiem podatkow ym mają prawo do przeznaczenia części sw o­ je g o podatku na potrzeby K ościoła lub cele społeczne, (ok. 0,05% )

Trzeci etap, który rozpoczął się w 1991 r. m iał doprow adzić do finansowania się K ościoła w yłącznie z deklaracji podatkowych. Zgodnie z tym każdego roku K ościół katolicki m iesięcznie m iał otrzym ywać na konto 1/12 sum y asygnaty podatkowej z po­ przedniego roku, z poprawką po otrzymaniu całości zeznań podatkowych. Etap ten ma trwać aż do czasu zadeklarow anego sam ofinansowania się K ościoła.

2. Dochody własne funduszu

Chodzi o pieniądze rozdzielane m iędzy diecezje oraz sum y do zapłaty na U b ezpie­ czenie Społeczne Duchownych.

3. S k ła d k i d ie c e z ja ln e

Pozycja do tej pory nie została należycie zrealizowana. Okazuje się np., że spośród 67 diecezji istniejących w Hiszpanii 7 posiada ponad 50% w iernych zaś pozostałych 60 - resztę. Ponadto zróżnicow anie dem ograficzne sprawia, że istnieje kilka diecezji liczących ponad 2 min m ieszkańców, zaś 10 diecezji posiada ich mniej niż 200 tyś. Dlatego konieczne jest rozw inięcie pewnej w spólnoty dóbr, tak aby diecezje m iały dostęp do źródeł o charakterze ponaddiecezjalnych c zy ogólnopaństw ow ym .

2 6 8 SPR AW O ZD A NIA

_[6]

Po zakończeniu referatu odbyła się dyskusja z udziałem: ks. dr. Waldemara G a ­ ł ą z k i (Sandomierz), ks. prof. dr. hab. Józefa K r u k o w s k i e g o , (KUL, ATK), ks. prof. dr. hab. Jana D u d z i a k a (PAT), ks. dr M irosław a S i t a r z a .

Sesji przedpołudniowej drugiego dnia obrad K onferencji przew odniczył ks. prof, dr hab. Andrzej D z i ę g a , Dziekan Wydziału Prawa, Prawa K anonicznego i Adm ini­ stracji KUL.

Pierw szy referat, omawiający system finansowania K ościoła na W ęgrzech w ygłosił dr Balazs S c h a n d a z Budapesztu

Konstytucja w ęgierska gwarantuje specjalną ochronę w olności religijnej w zakre­ sie uzewnętrzniania w łasnych w ierzeń, co m oże nastąpić nie tylko w aktach kultu i na­ uczania, lecz także w inny sposób. Autonom ia, finansow a n iezależność i operacyjność K ościoła i innych zw iązk ów w yznaniow ych je st podstaw ow ym warunkiem zabezpie­ czenia w olności religii. W szystko to przez ostatnie dziesiątki lat było łamane przez agresywną politykę totalitarnego państwa. Państw o pow inno działać w tym kierunku, aby zapewnić operacyjność K ościoła, jednak ma czyn ić to tak, aby zachow ać pozy­ tyw ną neutralność. Finansowanie K ościoła na W ęgrzech następuje z kilku źródeł:

1. Ofiary i dobrowolne składki w iernych - K o śció ł gromadzi i administruje tymi dochodami. Są one zw olnione z opodatkowania. W ładze publiczne nie mają prawa dom agać się jakichkolw iek informacji o tego typu dochodach.

2. Pomoc zagraniczna - odegrała decydującą rolę w finansowaniu K ościoła w cza­ sach komunizmu. Obecnie rola tej p om ocy zmalała. Jednak najaktywniejsze ru­ chy religijne na W ęgrzech w dalszym ciągu opierają sw oją działalność na po­ m ocy zagranicznej.

3. Rewindykacja dóbr kościelnych - K ościół m oże zgłaszać roszczenia o odzyska­ nie sw ych nieruchom ości, które zostały przejęte przez w ładze komunistyczne po 1948 r.

4. Finansowanie K ościoła przez podatek d ochod ow y - każdy podatnik m oże sam zadecydow ać o przeznaczeniu 0,5% w łasnego podatku dochodow ego od osób fizycznych na potrzeby K ościoła. D okonuje tego przez w yp ełnienie stosownej deklaracji. System ten został wprow adzony w 1998 r. i przez pierw sze lata ma charakter eksperymentalny.

5. Finansowanie instytucji publicznych - K ościół pełni d on iosłą rolę służebną w o ­ bec społeczeństw a. Stosow nie do odpow iednich przepisów prawa, K ościół po­ dejmując działalność publiczną ma zagwarantowaną pom oc z budżetu państwa w takiej samej w ysokości jak inne instytucje publiczne spełniające te same cele. 6. Dotacje dotyczące dziedzictw a kultury - K ościół otrzymuje subsydia z budżetu

państwa (określone przez ustaw ę budżetow ą) na konserwację, renowację po­ m ników i dzieł sztuki a także na prowadzenie bibliotek, m uzeów itp.

[ 7 ] SPR AW OZDANIA 2 6 9

7. D otacje dyskrecjonalne -jed n o r a zo w e dotacje budżetow e udzielane na działal­ ność np. m iędzynarodową K ościoła (konferencje, zjazdy). Specjalna dotacja jest przewidziana w zw iązku z obchodami M illenium w ęgierskiego.

8. U lg i podatkowe - instytucje kościeln e prowadzące działalność charytatywną korzystają ze zw olnień i ulg podatkowych.

Następny referat dotyczący czesk iego system u finansowania instytucji kościelnych zaprezentował ks. prof. dr hab. Jiri R. T r e t e r a - D ziekan W ydziału Teologicznego Uniw ersytetu Karola Borom eusza w Pradze.

Po II W ojnie Św iatow ej, w dniu 14 października 1949 r. uchw alona została U sta­ wa o finansow ym zabezp ieczeniu k o ścio łó w i zw ią zk ó w w yzn an iow ych . N a m ocy tego aktu korzyści finansow e, tzn. pod staw ow ą w yp łatę, dodatek funkcyjny i premię w zależn ości od przepracowanych godzin, m ógł czerpać tylko ten duchowny, który pracował w sektorze kościeln ym za z g o d ą państwa. N astęp nie uchw alono U staw ę rządow ą z dnia 18 października 1949 r. w spraw ie przejęcia m ajątków należących do K ościoła. R eżim kom unistyczny dokonał konfiskaty na rzecz państwa w ięk szości dóbr k ościeln ych . Zabrano nie tylko nieru chom ości, w których funkcjonow ały kato­ lickie szkoły, przedszkola, dom y m łodzieży, ale także zajęto praw ie w szystk ie k lasz­ tory m ęskie i żeńskie, a zakonników z różnych zgrom adzeń u m ieszczon o w jednym m iejscu pod nadzorem policyjnym . Norm alizacja stosunków m ięd zy państwem i K o­ ściołem w C zechach rozp oczęła się po A ksam itnej R ew olucji i pow staniu suw eren­ nej Republiki Czeskiej.

Obecnie w iele spraw dotyczących materialnej strony funkcjonowania K ościoła za­ sadniczo uregulowano. K ościół posiada u lgi podatkow e i zw olnien ia od cła na prowa­ dzenie działalności kultowej. Państwo przewiduje rów nież dotacje na funkcjonowanie szkół, w yd ziałów i uczelni katolickich, w takim sam ym wym iarze jak dla analogicz­ nych instytucji prywatnych, a także w spom aga finansowo renowacje obiektów kościel­ nych zaliczanych do dóbr kultury. Jednak nie do końca rozwiązanym pozostaje pro­ blem rewindykacji dóbr kościelnych, chociaż państwo zw róciło ju ż w ięk szość budyn­ ków klasztornych i innych posesji należących do K ościoła

K olejny referat, zatytułowany F in a n s o w e z a b e z p ie c z e n ie K o ś c io ła w R e p u b lic e S ło w a c k ie j, w y g ło sił ks. bp lic. Vladim ir F i 1 o z Bratysławy.

Stosunek państwa do k ościołów i zw iązk ów w yznan iow ych na Słow acji w sferze finansowania przejawia się na dw óch płaszczyznach: bezpośredniej i pośredniej.

I. F in a n s o w a n ie b e z p o ś r e d n ie

Słowacka Rada Narodowa co roku uchwala ustaw ę budżetową, w której ustala okre­ śloną kw otę przeznaczoną dla kościołów i zw iązk ów w yznaniow ych. Środki te prze­ kazywane są sekcji kościelnej przy M inisterstwie Kultury i przeznaczone bezpośred­ nio na:

2 7 0 SPR AW O ZD A NIA

_[В]

- pensje duchownych,

- finansowanie urzędów kościelnych - kurii biskupich i Konferencji Episkopatu Słowacji,

- remonty zabytkow ych obiektów kościelnych, - pokrywanie części wydatków słow ackiej C a rita s,

- dofinansow anie szkół katolickich /szk o ły katolickie nie są traktowane na rów­ nych prawach ze szkołam i państw ow ym i/,

- pensje dla nauczycieli religii w szkołach państwow ych,

- zakup elektronicznych instalacji sygnalizacyjnych chroniących zabytki k ościel­ ne (do 80% ich wartości).

2) F in a n s o w a n ie p o ś r e d n ie

- rewindykacja dóbr kościelnych - ulgi podatkowe

- ulgi celne

Po w ygłoszeniu referatów przew odniczący sesj i ks. prof, dr hab. Andrzej D z i ę g a podziękow ał referentom i zaprosił w szystkich uczestn ików do w zięcia udziału w dys­ kusji. G łos zabrali: ks. bp prof, dr hab. Tadeusz Pieronek, ks. prof, dr hab. Jan D u ­ d z i a k (PAT Kraków), ks. Marek P a s z k o w s k i (O lsztyn), ks. dr Henryk O r ż a - n o w s к i (Sandomierz).

Czwartej i ostatniej sesji Konferencji, pośw ięconej polskiem u system ow i finanso­ wania instytucji kościelnych w aspekcie d e le g e la ta i d e le g e fe r e n d a , przewodniczył prof. dr hab. W ojciech G óralczyk (W yższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości w W arszawie). Pierw szy referat w y g ło sił prof, dr hab. K rzysztof N e r s - vicem inister finansów RP

Państwo P olskie gwarantuje instytucjom kościelnym p ełny udział w życiu sp ołecz­ no - gospodarczym państwa. Instytucje te są uprawnione m. in. do:

- realizowania inw estycji sakralnych i kościelnych,

- nabywania, posiadania i zbywania majątku ruchom ego i nieruchom ego i zarzą­ dzania nim,

- zbierania składek i otrzym ywania darowizn, korzystania z e środków m asow ego przekazu,

- prowadzenia działalności ośw iatow o - w ychow aw czej, - prowadzenia działalności charytatywno - opiekuńczej.

Działalność służąca celom humanitarnym, charytatywnym, naukowym i w ychow aw ­ czym podejm owana przez o sob y prawne K ościoła i innych zw iązk ów w yznaniow ych jest na m ocy ustaw y o finansach publicznych z 26 listopada 1998 r. zrównana pod w zględem prawnym z działalnością służącą analogicznym celom i prowadzoną przez instytucje państwowe. Kryterium dostępu do środków stanowi efektyw ne, oszczędne i terminowe w ykonanie zlecon ego przez administrację zadania.

[9]

271

Państwo nie finansuje działalności duszpasterskiej kościołów i zw iązk ów wyzna­ niow ych, natomiast finansuje lub współfinansuje zadania w yk onyw an e przez te pod­ m ioty w różnych sferach życia sp ołecznego, które stanow ią sw oisty punkt styczności m iędzy działalnością państwa i danego podmiotu nie nastaw ionego na zysk. Stąd np. Państw owa Służba K onserwacji Zabytków finansuje lub dofinansow uje remonty za­ bytkow ych obiektów sakralnych, będących w spólnym d zied zictw em kultury narodu. R olą państwa jest stw orzenie takich warunków, aby działalność podm iotów na rynku, w tym rów nież instytucji kościelnych, rozwijała się dla dobra w spólnego w szystkich obyw ateli. Stąd w ynika szereg rozwiązań, które ułatwiają funkcjonowanie instytucji kościelnych. D otyczą one m. in. podatku dochodow ego, podatku od nieruchom ości, podatku od spadków i darowizn oraz ceł.

Strona państwowa gwarantuje ponadto katolickim placów kom ośw iatow ym i szkol­ nym udzielenie dotacji z budżetu państwa lub organów samorządu terytorialnego. Gwarancje tych subwencji są wyrazem poszanow ania rów ności praw r o d z ic ó w -ja k o podatników posyłających sw oje dzieci do szkół prywatnych lub społecznych z tymi rodzicami, którzy p osyłająje do szkół publicznych.

Po w ygłoszon ym referacie głos w dyskusji zabrali: ks. bp prof, dr hab. Tadeusz P i e r o n e k , prof. dr hab. G iorgio F e 1 i c i a n i , ks. bp lic. Vladim ir F i l o , prof, dr hab. W ojciech G ó r a l c z y k , ks. bp Edward F r a n k o w s k i , ks dr Waldemar G a ł ą z k a .

Jako ostatni w ystąpił z referatem konkluzyjnym ks. bp prof, dr hab. Tadeusz P i e ­ r o n e k - Przew odniczący Komisj i Konkordatow ej.

Gratuluję polskim kanonistom , którzy z o rg a n izo w a li k on feren cję na temat fi­ nansow ania instytucji k o ścieln y ch w Europie. Jest to za g a d n ien ie bardzo aktualne i stan ow iące nie lada problem dla państw a i K o śc io ła w P o lsce. N ie zadajem y p y ­ tania, c zy K o ścio ło w i są potrzebne środki m aterialne p o n iew a ż m am y św iad om ość, ż e do w y p ełn ien ia niektórych zadań są one K o śc io ło w i niepotrzebn e, a do innych niezb ędne.

M im o w ysiłk ów ustaw odaw cy k ościeln ego, których rezultat w idoczny jest w K o­ deksie Prawa K anonicznego, praktycznie nie funkcjonuje w K ościele pow szechnym jeden uniwersalny m odel pozwalający zaspokoić potrzeby materialne instytucji ko­ ścielnych. W każdym bow iem kraju materialny byt K ościoła oparty jest na odm ien­ nych zasadach ukształtow anych przez warunki historyczne, przyjętym w danym kraju m odelu stosunków państwo - K ościół i w ielu innych czynnikach.

K ościół w P olsce żyje od w iek ów z ofiar składanych przez wiernych. W św iado­ m ości polskiego K ościoła m ocno zakorzeniona jest św iadom ość obow iązku św iadcze­ nia na utrzymanie instytucji kościelnych. System ten, chociaż nigdy nie zaw iódł, nie m oże zaspokoić K ościołow i środków potrzebnych na prowadzenie działalności tak szerokiej, jaka się otwarła po przełomie 1989 r. Jest to działalność charytatywna, szkol­ nictw o, praca w szpitalach i środki m asow ego przekazu.

2 7 2 SPR AW O ZD A NIA [10]

N ależy podkreślić, że w system ie totalitarnym finanse kościeln e funkcjonowały w podziem iu, czego w w olnym kraju nie da się obronić żadnym argumentem i stąd pilna potrzeba ich uporządkowania. Warto w ięc przyjrzeć się rozwiązaniom stosow a­ nym w innych krajach, bo je śli nawet nie da się zastosow ać ich w naszej polskiej rze­ czyw istości, w iele m ożna się nauczyć.

N a zakończenie ks. prof, dr hab. Józef K r u k o w s k i w imieniu organizatorów Kon­ ferencji podziękow ał gospodarzom , w szystkim referentom, zaproszonym gościom i uczestnikom Spotkania. W spólna m odlitw a zakończyła obrady.