Sergiusz Gryniewicz
"New Pathways in Linguistisc", S.
Puppel, red. M.
Bugusławska-Tafelska, Olsztyn 2008 :
[recenzja]
Prace Językoznawcze 11, 261-263
UWM PRACE JĘZYKOZNAWCZE ZESZYT XI
2 0 0 9
RECENZJE, OMÓWIENIA, SPRAWOZDANIA
„N ew Pathw ays in L inguistics” S. Puppel, M. B ogusław ska-Tafelska (red.). O lsztyn 2008
Z a znaczące w ydarzenie w języ koznaw stw ie w 2008 r. należy uznać u k aza nie się pierw szego tom u serii „N ew Pathw ays in L inguistics”, w ydaw anego przez Z espół F ilologii A ngielskiej W ydziału H um anistycznego U niw ersytetu W arm ińsko-M azurskiego w Olsztynie. Pośw ięcony głów nie zagadnieniom lin gw istyki kognityw nej, zbiór referatów je s t u d an ą p ró b ą odpow iedzi na zm iany zachodzące w e w spółczesnym językoznaw stw ie, ukierunkow ane przew ażnie na w zajem ne stosunki m iędzy języ k iem i poznaniem , ja k rów nież na ko m unikacyj ne aspekty funkcjonow ania języka.
W zw iązku z przedstaw ionym i problem am i oraz postaw ionym i celam i m ate riał w tom ie został podzielony n a dw ie grupy artykułów. W pierw szej autorzy postaw ili przed sobą zadanie opracow ania podstaw paradygm atu interdyscypli narnego w lingw istyce X X I w. R ozpoczyna j ą artykuł pośw ięcony uzasadnieniu form ow ania się autonom icznego kierunku na bazie w spółczesnej lingw istyki kom unikacyjnej, przeciw staw iającego się tradycyjnym badaniom intralingw i- stycznym . D la now ego kierunku zaproponow ano n azw ę „kom unikologia” .
K onieczność w yjścia poza ram y tradycyjnych paradygm atów lingw istycz nych um otyw ow ana je s t zarów no różnorodnością aspektów w spółczesnej dzia łalności kom unikacyjnej, ja k rów nież licznym i, now ym i problem am i badaw czy m i form ułow anym i dziś w studiach nad językiem . K om unikologia m oże w spó ł istnieć z lingw istyką, tw orząc z n ią n o w ą konfigurację przestrzeni sem iotycznej, rozum ianej jak o całokształt elem entów i czynników sytuacji kom unikacyjnych (dyskursów ). W spólnym punktem dla lingw istyki i kom unikacji m oże być k ore lacja z siatką sem iotyczną, która w łącza d ru g ą triadę znaków Pirsa (znak, obraz, kod), p rzy czym różnica m iędzy nim i skupia się na określeniu istotnych dla badania znaków. D la lingw istyki b ęd ą to przede w szystkim zakodow ane znaki językow e, ale tylko wtedy, gdy sfera „kom unikologii” nie będzie ograniczona. Takim sposobem sem iosfera nabyw a dw óch w ym iarów - zorientow anego ję z y kow o z koncentracją uw agi na aspektach kodow ych oraz zorientow anego k om u nikacyjnie, który uw zględnia w szystkie rodzaje znaków.
D la dzisiejszych językoznaw ców opracow anie podstaw teoretycznych n a uki, która byłaby zarów no alternatyw ą dla lingw istyki tradycyjnej, ja k rów nież
2 6 2 Recenzje, omówienia, sprawozdania
jej dopełnieniem , przedstaw ia się bardzo prestiżow o. Nie m niej prestiżow ym zadaniem je s t rozwój w spółczesnych w yobrażeń o system ie funkcji język a, które postaw ił przed sobą autor kolejnego artykułu F un kcje ję z y k a w p ersp ektyw ie
ekolingw istycznej.
Jednym z podstaw ow ych problem ów je s t rozróżnienie funkcji ogólnych j ę zyka oraz funkcji szczególnych, realizujących się n a poziom ie jed n o stek ję z y k o wych. Problem ten uw zględnia także perspektyw ę ekolingw istyczną, która b ie rz e p o d u w a g ę ta k ie c z y n n ik i, ja k : z w ią z e k sy n c h ro n ii o ra z d ia c h ro n ii w ro zp atry w an iu języków , udział k o n tak tó w i k o n flik tó w języ k o w y ch oraz w zględy polityki językow ej.
O dchodząc od tradycyjnego, w prow adzonego n a początku X X w. przez Buhlera, rozw ażania funkcji języka, które są ściśle pow iązane z m ów iącym (eks presja), słuchającym (apelacja) oraz przedm iotem rozm ow y (reprezentacja), autor proponuje rozszerzenie tego w ykazu do sześciu param etrów, w zw iązku z którym języ k realizuje się jak o system funkcjonalny. W kontekście owych param etrów rozpatryw ane są: 1) świat jako rzeczyw istość m aterialna, społeczna lub psychicz na; 2) człow iek jako podm iot indyw idualny lub grupowy; 3) w zajem ne oddziały wanie podm iotów z uwzględnieniem zasad w spółpracy w kom unikacji; 4) dyskurs jak o w ydarzenie interaktyw ne, które uw zględnia takie aspekty, ja k warunki oraz kody kom plem entarne w zajem nego oddziaływ ania; 5) konw encjonalny system wartości, który w w iększym bądź m niejszym stopniu je st w spólny dla wszystkich uczestników sytuacji kom unikacyjnej; 6) sytuacja językow a, uw zględniająca w a rianty społeczne i funkcjonalne języka (s. 24-2 5). Dodatkow o należy uwzględnić dw a rodzaje realizacji funkcji języ ka - eksplikacyjny (sposób przedstaw iania rze czywistości w języ k u i m ow ie) oraz instrum entalny (w ykorzystyw anie język a we w szystkich m ożliw ych rodzajach działalności). Przy takim podejściu m ożna w yod rębnić dwanaście podstaw ow ych funkcji języka: nom inatyw ną, m agiczną, indek sową, ekspresywną, asocjatyw ną (symboliczną), pragm atyczną, stylistyczną, etolo- g ic z n ą (h e u ry sty c z n ą ), k o g n ity w n ą (k u m u la c y jn ą ), k re a ty w n ą , sta tu to w ą (dystrybucyjną), d eterm inistyczną (inicjacyjną). Z aproponow ana k lasyfikacja funkcji językow ych je st otwarta i m ożliw e je s t jej uzupełnianie.
O statni artykuł tej części m onografii pośw ięcony je s t próbie uzasadnienia m ożliw ości w yjścia lingw istyki poza ram y badań język oznaw czych i w łączenia jej w krąg nauk przyrodniczych. Taka integracja pow inna pozw olić z jednej strony na w ypracow anie interdyscyplinarnego paradygm atu naukow ego na bazie lingw istyki kognityw nej, k tóry byłby uniw ersalną m etod ą nauk ow ą pozw alającą zrozum ieć człow ieka jak o podm iot psychofizjologiczny; a z drugiej um ożliw ia ją c ą rozum ienie kognityw istyki jak o w ielow ym iarow ego, kom pleksow ego stu dium człow ieka (s. 46). W śród nauk, które pow inny znaleźć się w przew idzianej syntezie, znajdują się: antropologia, socjologia, neurobiologia, psychoterapia, teoria sztucznej inteligencji. P roponuje się także w ykorzystanie w języ k o zn aw
Recenzje, omówienia, sprawozdania 2 6 3
stwie m odeli fizyki kw antow ej, a także m etod fizyki i m atem atyki w badaniach nad św iadom ością przyrody oraz procesam i ludzkiego m yślenia. A nalizując otw ierające się m ożliw ości, autorka doszła do w niosku, że w spółczesna lingw i styka kognityw na dysponuje potencjałem , by badać trójstronny stosunek m iędzy człow iekiem , językiem i otaczającym go św iatem elem entów m aterialnych i n ie m aterialnych oraz że każde badania procesów języ k o w y ch stanow ią jed n o cz e śnie studium człow ieka i otaczającego go świata.
W drugiej części m onografii kolektyw nej zam ieszczone są artykuły p ośw ię cone różnym aspektom analizy kognityw nej system u ję z y k a oraz procesów ję z y kow ych. R ozdział ten rozpoczyna referat, k tóry został przygotow any n a bazie tradycyjnych badań z zakresu znaczenia angielskich przyim ków . N o w a w tym podejściu je s t próba w ykorzystania w analizie zasad fizyki kw antow ej dla tw o rzenia nowej drogi w interpretacji w ahań w spektrum znaczeń przyim ków.
K olejny referat stanow i kognityw ną analizę m etafor ontologicznych, po k tó re sięgnął K arol D arw in, pisząc sw oje słynne dzieło O p o w staw an iu g a tu n kó w ; m etaforyzacja w dyskursie naukow ym um ożliw iła D arw inow i przejrzyste p rzed staw ienie sw oich koncepcji.
W następnych referatach tej części m onografii analizow ana je s t alternatyw a w ykorzystania podejścia kognityw nego w fonologii, m ająca w efekcie u m ożli w ić lep szą interpretację procesów fonetycznych i w łączenia fonologii jak o p ara dygm atu w językoznaw stw ie do sfery lingw istyki kognityw nej. K olejne studium stanow i analizę porów naw czą angielskich i p olskich zw rotów bezokoliczniko w ych z punktu w idzenia gram atyki kognityw nej. O statni referat om aw ia m echa nizm y kognityw ne w procesach nabyw ania i posługiw ania się przyim kam i lo ka cyjnym i w języ k u polskim .
Podsum ow ując, w m onografii ukazano szerokie spektrum now ych kieru n ków w ykorzystania podejść kognityw nych w badaniu różnych poziom ów języka. R ecenzow any tom otw iera serię, w której b ę d ą publikow ane m ateriały odzw ier ciedlające niestandardow e, now oczesne m etody w studiach n ad językiem .
Sergiusz G ryniew icz
Joanna W rycza: G alaktyka ję z y k a Internetu. N o va Res - W ydaw nictw o In now acyjne. G dynia 2008
G alaktyka ję zy k a Internetu to zbiór esejów dotyczących tekstu w m ediach
elektronicznych. Tytuł naw iązuje do klasycznych ju ż dzieł: Galaktyki Internetu M. Castellsa i Galaktyki Gutenberga M. M cLuhana. A utorka obrała sobie więc
