Edward Ozorowski
"Situation und Aufgabe der Theologie
heute", Yves Congar, Paderborn 1971
: [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 296-298
296
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE[24]
u z a s a d n io n y m je s t m a r g in e s o w e p o tr a k to w a n ie e k le z jo lo g ii S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, p o n ie w a ż te m a t te n je s t ta k św ieży , a z a ra z e m p o s ia d a ta k w ie le o p ra c o w a ń , że k a ż d y z o rie n to w a n y c z y te ln ik m a o n im w y ro b io n e z d a n ie . N ie m o że n a to m ia s t z a d o w o lić o p ra c o w a n ie e k e z jo lo g ii 1-ej p o ło w y X V II w. P o p r z e s ta n ie w ty m w y p a d k u n a n a u c e B e l l a r - m i n a i z a s y g n a liz o w a n ie w k ła d u sz k o ły h is z p a ń s k ie j b ez szczeg ó ło w ego w n ik n ię c ia w n ie z w y k le b o g a tą złożoność p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w e k le z jo lo g ii teg o o k re s u je s t s w o is ty m m in im u m n ie W y k ra c z a ją c y mV/ z a s a d z ie p o za d o ty c h c z a so w e o p ra c o w a n ia J . S c h w a n e ’a i M. G r a b m a n n a . T a k ż e p o m in ię c ie w k ła d u sz k o ły f r a n c is z k a ń s k ie j do n a u k i o K o śc ie le je s t p o w a ż n y m m a n k a m e n te m te j s k ą d in ą d w a r to ś c io w e j k sią ż k i. M im o je d n a k z a u w a ż o n y c h u s te r e k s y n te z a Y. C o n g a ra g o d n a je s t u w a g i, o d p o w ia d a o c z e k iw a n io m i w y p e łn ia is tn ie ją c ą d o tą d w te j d z ie d z in ie lu k ę . E d w a r d O z o r o w s k i Y ves C o n g a r , S i t u a t i o n u n d A u f g a b e d e r T h e o lo g i e h e u t e , P a d e r b o rn ll(9'7.1„ F e r d in a n d S c h ö n in g h , ss. 1'84. W y m ie n io n a k s ią ż k a Y. C o n g a r a w y sz ła po r a z p ie rw s z y w 1967 r. w w y d a w n ic tw ie C e r f i n o siła ty t u ł S i t u a t i o n s et tâ c h e s p r é s e n t e s de
la th éo lo g ie. J e ż e li po u p ły w ie 4 la t z d e c y d o w a n o się w y d a ć ją po ra z
d ru g i i to w tłu m a c z e n iu n a ję z y k n ie m ie c k i, to ty lk o d la te g o , że od teg o c z a su n ie s tr a c iła o n a n ic n a s w o je j a k tu a ln o ś c i i w y m o w ie . Co c ie k a w sz e , d e c y z ja n a je j p o w tó rn e w y d a n ie z a p a d ła w czasie, g d y w y d a w n ic tw o H e r d e r a o p u b lik o w a ło p o d r e d a k c j ą H. V o r g r i m l e r a i R. V a n d e r G u c h t a n ie z w y k le o b s z e rn e tr z y to m o w e d zieło z b io ro w e n a p o d o b n y te m a t B i l a n z der T h e o lo g i e im, 20 J a h r h u n d e r t (F r e i b u r g im B r. 1970). O c z y w iśc ie n ie n a le ż y p rz e z to ro z u m ie ć , iż k s ią ż k a Y. C o n g a ra s ta n o w i ja k ie ś e p o k o w e s tu d iu m , p rz e s ła n ia ją c e w s z y s tk ie d o ty c h c z a so w e n a te n te m a t p ra c e . J e j w a rto ś ć , a k o n s e k w e n tn ie i p o p u la r n o ś ć , tk w i r a c z e j w czym in n y m . Y. C o n g a r n ie u s iło w a ł d a ć c z y te ln ik o w i w y c z e rp u ją c e g o o m ó w ie n ia te o lo g ii o s ta tn ic h czasó w , j a k to u c z y n ili a u to r o w ie w s p o m n ia n e g o tu d z ie ła z b io ro w e g o B i l a n z d e r T h e o lo g i e . Z d a w a ł so b ie b o w ie m s p r a w ę z tego, że te o lo g ia w sp ó łc z e s n a w o s ta tn im d w u d z ie s to le c iu s ta ła się ta k o b s z e rn ą d y s c y p lin ą , iż n ie sp o só b p o d a ć je j d o k ła d n e g o o b ra z u b e z n a r a ż e n ia się n a o p u sz c z e n ia i p o w ie rz c h o w n o ść , czego z re s z tą n ie u n ik n ę ła w y m ie n io n a p r a c a z b io ro w a B i l a n z d e r T h e o lo g i e . K s ią ż k a C o n g a ra n ie je s t te ż s y s te m a ty c z n y m s tu d iu m o b ra n e g o w y c in k a ży cia k o śc ie ln e g o , p o d z ie lo n y m n a o d p o w ie d n ie ro z d z ia ły , p a r a g r a f y i p u n k ty . N a w e t je j ty tu ł z o sta ł z a c z e rp n ię ty z je d n e g o z z a m ie sz c z o n y c h w n ie j ro z d z ia łó w (V II). J e s t o n a ra c z e j z b io re m r e f le k s ji, p rz e m y ś le ń i p o d s u m o w a ń c z ło w ie k a , k tó r y b r a ł czy n n y u d z ia ł w ro z w o ju o m a w ia n e j tu d z ie d z in y w iedzy, n a p r z e ło m ie o s ta tn ic h 20 la t.
[25] S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE 2 9 7 K s ią ż k ę sw ą ro z p o c z ą ł a u to r od n a s z k ic o w a n ia s y tu a c ji te o lo g ii k a to lic k ie j po ro k u 1939 (rozdz. I), a n a s tę p n ie p rz e s z e d ł do zw ięzłeg o o p is a n ia je j ro z w o ju w la ta c h 1945— 1965 (rozdz. II), p rz y czym w ię k szy n a c is k p o ło ż y ł n a o m ó w ie n ie w a ż n ie js z y c h p u b lik a c ji z te g o o k re s u , m n ie js z y zaś n a p rz e d s ta w ie n ie ro z w o ju p o szcz e g ó ln y c h id e i te o lo g ic z n y ch . T e m u b o w ie m o s ta tn ie m u z a g a d n ie n iu p o ś w ię c ił d a lsz e ro z d z ia ły s w o je j p ra c y . J u ż w ro zd z. I I I (Die T h e o l o g i e a u f d e m K o n z i l ), z d a w a ło b y się jesz c z e h is to ry c z n y m , z n a le ź ć m o ż n a p ró b k ę teg o , co w d a l szy ch p a r tia c h k s ią ż k i o się g n ie w s p a n ia łe ro z w in ię c ie . A u to r b o w ie m z p ra w d z iw y m z n a w s tw e m o p is a ł s tr o n ę te o lo g ic z n ą o b ra d s o b o ro w y c h (był e k s p e r te m so b o ro w y m ), a k c e n tu ją c o d m ie n n o ść k lim a tu , m e to d y i fo rm y r e d a g o w a n y c h p rz e z te n so b ó r d o k u m e n tó w . N a m is trz o s tw o sy n te z y z d o b y ł się Y. C o n g a r w ro zd z. V I, n o sz ą c y m id e n ty c z n y t y tu ł co i t y t u ł k sią ż k i. A u to r z a w a rł w n im zw ię z łą a n a liz ę s y tu a c ji w sp ó łc z e sn e g o ś w ia t a o ra z z a d a ń , ja k ie w o b ec teg o ś w ia ta p o s ia d a te o lo g ia. A w ię c z n a la z ły ta m n o w e n a ś w ie tle n ie ta k ie p ro b le m y , ja k w ia r a — a te iz m , k a p ła n — św ieccy , życie K o śc io ła a k u lt u r a , w e r ty k a - liz m i h o r y z o n ta liz m ż y c ia c h rz e c ija n , n a s tę p n ie z a g a d n ie n ia d o ty c z ą ce n o w eg o w id z e n ia p rz e z te o lo g ię p r o b le m a ty k i c z ło w ie k a , ś w ia ta , h i s to rii i tr a d y c ji, w re sz c ie szczeg ó ło w e k w e s tie z te o lo g ii p r a k ty c z n e j, m o r a ln e j, e k le z jo lo g ii, m a rio lo g ii i a n tr o p o lo g ii c h rz e ś c ija ń s k ie j. T rz y o s ta tn ie ro z d z ia ły w ra z z z a k o ń c z e n ie m d o ty c z ą w y b r a n y c h z a g a d n ie ń z teo lo g ii. I ta k w ro zd z. V a u to r d o tk n ą ł sz e ro k ie g o b a rd z o te m a tu h i s to rii z b a w ie n ia , o b ja w ie n ia i z a d a ń , ja k ie s tą d p ły n ą d la teo lo g ii. W rozdz. V I r z u c ił n o w e ś w ia tło n a sp o só b k o r z y s ta n ia z E n c h i r i d i o n u
S y m b o l o r u m , czy li o sła w io n e g o w sw o im cza sie D e n z in g e r a . W iad o m o ,
iż d o ty c h c z a so w a te o lo g ia k a to lic k a o b fic ie s z a fo w a ła te k s ta m i z tego z b io ru . Y. C o n g a r n ie p r z e k r e ś lił b y n a jm n ie j teg o z a słu ż o n e g o d zieła, a le w s k a z a ł, że d o p ie ro w te d y s p e łn i ono sw o je w ła ś c iw e z a d a n ie , g d y p o sz c z e g ó ln e u rz ę d o w e w y p o w ie d z i K o śc io ła z o s ta n ą o d c z y ta n e w k o n te k ś c ie czasó w , w k tó r y c h p o w s ta w a ły . A w ię c p o tr z e b n a je s t z n a jo m o ść tła , ś r o d o w is k a i m e n ta ln o ś c i lu d z i, k tó rz y re d a g o w a li p o sz c z e g ó l n e w y p o w ie d z i, d a le j c e lu i z a d a ń , k u k tó r y m b y ły s k ie ro w a n e , w r e s z cie ich sp o so b u u ję c ia i m o cy w ią ż ą c e j. K a ż d y d o k u m e n t z E n c h i r i d i o
n u S y m b o l o r u m p o w in ie n b y ć — z d a n ie m C o n g a ra o d c z y ty w a n y w k o n te k ś c ie życia litu r g ic z n e g o (m o d litw , k u ltu ) d a n e j e p o k i. J e d n y m s ło w e m ch o d z i o s w o is tą r e in te r p r e ta c ję , a n ie o n ie w o ln ic z e p o w ta r z a nie. R o z d z ia ł V II i z a k o ń c z e n ie z a w ie r a ją o m ó w ie n ie sz e ro k o d y s k u to w a n e j n a S o b o rz e W a ty k a ń s k im I I p r o b le m a ty k i s to s u n k u K o śc io ła do ś w ia ta , p rz y czym za w a r u n e k u d a n e j w te j d z ie d z in ie s y m b io z y u w a ża a u to r u p rz e d n ie d o k ła d n e p o z n a n ie się o b u s tro n , z a ró w n o w ty m co w sp ó ln e , ja k i w ty m co o d rę b n e , a zw ła sz c z a ja s n e w id z e n ie w s p ó l n y c h ce ló w i w y ty c z n y c h .
J a k k o lw ie k Y. C o n g a r n ie w y c z e rp a ł w s z y s tk ic h e le m e n tó w s k ł a d a j ą cy ch się n a s y tu a c ję i z a d a n ia w sp ó łc z e s n e j te o lo g ii, to je d n a k d o tk n ą ł
298
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JEz a g a d n ie ń n a jb a r d z ie j d y s k u to w a n y c h . S tą d te ż jeg o w y p o w ie d ź je s t s w o is ty m g ło se m w d y s k u s ji i ta k ją c h y b a n a le ż y tr a k to w a ć . S ła w a a u to r a , je g o p o w a g a i a u to r y te t n a u k o w y , a n a s tę p n ie zw ięzło ść u j ę cia o ra z b e z k o m p ro m is o w e z a jm o w a n ie s ta n o w is k a w k w e s tia c h k o n tr o w e r s y jn y c h zło ży ły się n a n ie w ą tp liw ą p o p u la r n o ś ć k s ią ż k i w ś ró d c z y te ln ik ó w ., I tr z e b a p rz y z n a ć , że po p rz e c z y ta n iu o d k ła d a się ją z w ię k s z y m z a d o w o le n ie m , a n iż e li w s p o m ia n e n a p o c z ą tk u dzieło z b io ro w e B i l a n z d e r T h e o lo g ie . J e ż e li b o w ie m o bu p o z y c jo m m o ż n a z a rz u c ić f r a g m e n ta r y c z n o ś ć to w w y p a d k u k s ią ż k i C o n g a ra b ę d z ie to fr a g m e n ta ry c z n o ś ć m n ie j ro z w le k ła , u z a s a d n io n a ty tu łe m , c h a r a k te r e m i w y tk n ię ty m celem . E d w a r d O z o r o w s k i J o s e p h R a t z i n g e r , Des n e u e V o l k G o ttes . E n t w ü r f e z u r E k k l e sio lo g ie , D ü s s e ld o rf 1;97Ό, P a tm o s — V e rla g , s. 434. N ie je s t b e z w y m o w y fa k t, że p o m im o p ra w d z iw e g o z a le w u l i t e r a tu r y e k le z jo lo g ic z n e j w o s ta tn ic h c z a sa c h k s ią ż k a J. R a t z i n g e r a u k a z a ła się po ra z d ru g i w o d s tę p ie z a le d w ie je d n e g o r o k u . N ależy p rz y p u s z c z a ć , iż o p o p u la r n o ś c i teg o d z ie ła i o w ie lk im n a ń p o p y c ie z a d e c y d o w a ło n ie ty lk o n a z w is k o a u to r a , lecz ró w n ie ż w y b ó r p r o b le m a ty k i o ra z sp o só b je j o p ra c o w a n ia . J . R a tz in g e r n a le ż y do czo ło w y ch w sp ó łc z e s n y c h ek le z jo lo g ó w . P o z y c ję tę z d o b y ł so b ie z je d n e j s tro n y p o p rz e z so lid n e s tu d iu m i n ie p r z e r w a n ą w p r o s t p r a c ę d y d a k ty c z n o -b a d a w c z ą , z d ru g ie j p rz e z sw e b e z k o m p ro m is o w e z a a n g a ż o w a n ie w n a jw a ż n ie js z e s p r a w y K o ścio ła. O d 1957 r., tz n . od c z a su sw e j h a b ilita c ji, w y k ła d a ł d o g m a ty k ę i te o lo g ię f u n d a m e n ta l n ą w F re is in g , w la ta c h 1959— 1963 te o lo g ię f u n d a m e n t a l n ą w B o n n , w 1963'— 1966 d o g m a ty k ę i h is to r ię d o m g a tó w w M ü n s te r, w re s z c ie od 1966 r. je s t p ro f e s o re m ty c h ż e p rz e d m io tó w w T ü b in gen. N a d to b r a ł u d z ia ł w c h a r a k te r z e d o ra d c y k a r d y n a ł a F r i n g s a w p ra c a c h S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. O w o cem ty c h d łu g o le tn ic h w y s iłk ó w tw ó rc z y c h je s t w ie le d z ie ł z z a k re s u h is to rii d o g m a tó w i w s p ó ł cze sn e j te o lo g ii, tłu m a c z o n y c h n a ró ż n e ję z y k i, w ty m ró w n ie ż n a j ę z y k p o ls k i (W p r o w a d z e n i e w c h r z e ś c i j a ń s t w o , K r a k ó w 1970).
J a k k o lw ie k p re z e n to w a n a tu k s ią ż k a je s t z b io re m jeg o a r ty k u łó w p u b lik o w a n y c h p rz e d te m w ró żn eg o r o d z a ju c z a so p ism a c h i d z ie ła c h z b io ro w y c h , to je d n a k p rz e z to n ie tr a c i w e w n ę tr z n e j sp o isto ś c i i n i e o d z o w n e j je d n o ś c i, w ła ś c iw e j p ra c o m m o n o g ra fic z n y m . R e z u lta t te n
u d a ło się a u to r o w i o sią g n ą ć d z ię k i o d p o w ie d n ie m u d o b o ro w i te m a tó w i m e to d y c z n e m u u k ła d o w i m a te r ia łu . S tą d też, m im o iż a u to r z a s tr z e
g a się w p o d ty tu le , że c h o d z i je d y n ie o szk ice z e k le z jo lo g ii, to w rz e c z y w is to ś c i o tr z y m u je się z w a r ty w y k ła d n a u k i o K o ściele, w p ra w d z ie n ie k o m p le tn e j, a le n a p e w n o w n o sz ą c e j i tw ó rc z e j. I ta k ro z d z ia ł I (A u s der G e s c h ic h t e d e r E k k l e s i o l o g i e ), z a w ie ra ją c y ry s h i
