wraz z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego

(1)

Pra w o k ons tytucy jne

Angelika Ciżyńska Jacek Karakulski Katarzyna Kos Justyna Pyłko

Prawo konstytucyjne

wraz z orzecznictwem

Trybunału Konstytucyjnego

Ciż yń sk a/ Ka ra ku lsk i Ko s/P yłk o

(2)

SKRYPTY BECKA

Prawo konstytucyjne wraz z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego

(3)

Polecamy w serii:

A. Zieliński

POSTĘPOWANIE CYWILNE. KOMPENDIUM, wyd. 17 K.A. Dadańska

PRAWO RZECZOWE, wyd. 4 M. Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 17 Z. Muras

PODSTAWY PRAWA, wyd. 4 A. Fiutak

PRAWO W MEDYCYNIE, wyd. 4 J. Olszewski (red.)

PRAWO GOSPODARCZE. KOMPENDIUM, wyd. 7

(4)

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2017

Angelika Ciżyńska Jacek Karakulski

Katarzyna Kos Justyna Pyłko

Prawo konstytucyjne

wraz z orzecznictwem

Trybunału Konstytucyjnego

(5)

Poszczególne rozdziały opracowali:

Angelika Ciżyńska § 1; 7; 12; 16–17; 23–24; 26; 29; 41; 43; 61–62; 65 Jacek Karakulski § 4–5; 13; 18; 21; 25; 37–38; 40; § 42 pkt I–II, IV–V i VIII;

§ 44; 55–58

Katarzyna Kos § 15; 19–20; 22; 31; 34–35; 39; § 42 pkt III, VI i VII;

§ 49; 53–54; 64

Justyna Pyłko § 2–3; 6; 8–11; 14; 27–28; 30; 32–33; 36; 45–48; 50–52;

59–60; 63

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2017 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk

Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-9674-3 ISBN e-book 978-83-255-9675-0

(6)

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów ... XV Wykaz literatury ... XIX

Rozdział I. Źródła prawa ... 1

§ 1. Źródła prawa – zagadnienia podstawowe ... 1

I. Pojęcie źródeł prawa ... 1

II. Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa ... 2

III. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ... 2

§ 2. Konstytucja RP – zagadnienia podstawowe ... 3

I. Uwagi ogólne ... 3

II. Charakter preambuły ... 4

§ 3. Zasada nadrzędności Konstytucji RP ... 4

§ 4. Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji RP ... 5

II. Trzy formy bezpośredniego stosowania Konstytucji RP ... 6

III. Wyłączenie bezpośredniego stosowania. Odesłania do-ustawowe ... 7

IV. Granice prokonstytucyjnej wykładni ... 8

§ 5. Zmiana Konstytucji ... 9

I. Uwagi ogólne o szczególnej formie Konstytucji RP ... 9

II. Klauzule wieczyste ... 9

III. Procedura zmiany Konstytucji RP ... 9

IV. Możliwość kontroli ustawy o zmianie Konstytucji RP przez TK ... 11

§ 6. Prawo Unii Europejskiej ... 12

I. Zasada nadrzędności Konstytucji w świetle prawa unijnego ... 12

II. Źródła prawa unijnego ... 13

III. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zasady nadrzędności Konstytucji RP ... 13

§ 7. Ustawa ... 16

II. Zasada wyłączności ustawowej ... 17

III. Miejsce ustawy w hierarchii źródeł prawa ... 17

§ 8. Umowy międzynarodowe ... 17

I. Zasada przestrzegania prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP) .. 17

(7)

VI Spis treści

II. Podział umów międzynarodowych ... 18

III. Ratyfikowane umowy międzynarodowe ... 19

IV. Ratyfikowane umowy międzynarodowe przekazujące kompetencje (tzw. wielka ratyfikacja). Granice przekazania kompetencji ... 19

V. Procedura przekazania kompetencji ... 21

§ 9. Rozporządzenie ... 23

II. Delegacja ustawowa do wydania rozporządzenia ... 23

§ 10. Akty prawa miejscowego ... 24

§ 11. Zarządzenia i uchwały ... 25

II. Porównanie rozporządzenia i zarządzenia (aktów prawa wewnętrznego) ... 25

III. Uchwały ... 26

§ 12. Publikacja aktów prawnych ... 26

II. Dzienniki urzędowe ... 27

III. Prostowanie błędów ... 28

Rozdział II. Zasady ustrojowe ... 29

§ 13. Rzeczpospolita Polska jako dobro wspólne ... 29

II. Treść zasady oraz pojęcie „dobra wspólnego” ... 30

III. Artykuł 1 Konstytucji RP jako wzorzec kontroli prawa w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym ... 34

§ 14. Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) ... 35

II. Zasada państwa demokratycznego (zasada demokratyzmu) ... 36

III. Zasada państwa prawnego i wywodzone z niej zasady szczegółowe ... 36

IV. Zasada sprawiedliwości społecznej ... 39

§ 15. Zasada państwa jednolitego i zasada decentralizacji władzy państwowej ... 40

II. Państwo unitarne a państwo federalne ... 41

III. Zasada państwa jednolitego a zasada decentralizacji władzy ... 41

§ 16. Zasada suwerenności Narodu ... 42

II. Proces ewolucji zasady zwierzchnictwa narodu na tle poprzednio obowiązujących konstytucji ... 43

III. Formy sprawowania zwierzchnictwa przez Naród ... 44

IV. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ... 44

§ 17. Zasada legalizmu ... 45

II. Gwarancje praworządności ... 45

III. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ... 46

(8)

Spis treści VII

§ 18. Zasada trójpodziału władzy ... 46

I. Koncepcja trójpodziału władzy ... 46

II. Trójpodział władzy w Rzeczypospolitej Polskiej ... 47

§ 19. Społeczna gospodarka rynkowa i wolność działalności gospodarczej ... 49

II. Społeczna gospodarka rynkowa jako zasada ustrojowa ... 50

III. Wolność działalności gospodarczej jako konstytucyjne prawo podmiotowe ... 51

§ 20. Relacje państwo – kościoły i inne związki wyznaniowe ... 53

I. Zasady określające relację państwo – kościoły i inne związki wyznaniowe ... 53

1. Zasada bezstronności światopoglądowej władz publicznych ... 53

2. Zasada poszanowania autonomii i wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych ... 53

3. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych ... 54

II. Procedura rejestracji związków wyznaniowych ... 55

III. Problem definicji pojęcia „kościoły i inne związki wyznaniowe” ... 56

Rozdział III. Prawa i wolności... 57

§ 21. Zagadnienia podstawowe dotyczące praw i wolności ... 57

II. Typologia praw człowieka ... 59

III. Systematyka praw i wolności w Konstytucji RP ... 61

IV. Horyzontalne działanie praw i wolności jednostki ... 61

§ 22. Ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych ... 62

II. Zasada wyłączności ustawy przy ograniczaniu praw i wolności konstytucyjnych ... 62

III. Zakaz naruszania istoty praw i wolności konstytucyjnych ... 64

IV. Wartości, ochrona których uzasadnia ograniczenie praw i wolności konstytucyjnych ... 64

V. Zasada proporcjonalności ... 65

VI. Zasady korzystania z praw i wolności konstytucyjnych przez cudzoziemców ... 66

§ 23. Ochrona godności człowieka ... 66

I. Zarys historyczny ... 66

II. Godność osobowa a osobowościowa ... 67

III. Normatywna definicja godności ... 67

IV. Relacja art. 30 z innymi artykułami dotyczącymi konstytucyjnych praw i wolności ... 68

V. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ... 68

§ 24. Zasada równości ... 69

II. Ograniczenie zasady równości ... 70

(9)

VIII Spis treści

III. Zakaz dyskryminacji ... 70

IV. Równość jako prawo podmiotowe? ... 71

§ 25. Prawo do prawnej ochrony życia ... 72

II. Zakres podmiotowy ... 72

III. Orzecznictwo ... 73

§ 26. Konstytucyjne podstawy odpowiedzialności karnej, warunki ograniczenia/pozbawienia wolności, prawo do obrony, domniemanie niewinności ... 77

I. Wolność i nietykalność osobista... 77

II. Nullum crimen sine lege, prawo do obrony, domniemanie niewinności ... 78

III. Ekstradycja obywatela polskiego ... 79

§ 27. Prawo do sądu ... 80

II. Adresaci i zakres przedmiotowy (pojęcie sprawy) ... 80

III. Elementy składowe prawa do sądu wyróżniane przez Trybunał Konstytucyjny... 81

IV. Zasada jawności postępowania i nakaz rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ... 83

V. Zasada dwuinstancyjności postępowania ... 83

VI. Ograniczanie prawa do sądu... 84

§ 28. Prawo do prywatności ... 84

II. Życie prywatne ... 85

III. Prawo do samostanowienia (autonomii) ... 85

IV. Elementy prawa do prywatności wyrażone w innych przepisach Konstytucji RP ... 86

1. Wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się ... 86

2. Nienaruszalność mieszkania... 86

3. Autonomia informacyjna ... 86

§ 29. Wolność sumienia i wyznania ... 87

II. Wolność religii ... 87

III. Wolność sumienia ... 88

IV. Aspekt pozytywny i negatywny wolności sumienia i religii ... 88

V. Nauczanie religii w szkole (art. 53 ust. 4 Konstytucji RP) w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego ... 89

§ 30. Wolność wypowiedzi i środków przekazu. Prawo prasowe ... 90

I. Wolność wypowiedzi ... 90

II. Wolność środków przekazu ... 91

III. Prawo prasowe ... 92

1. Rozwinięcie konstytucyjnej regulacji wolności wypowiedzi ... 92

2. System rejestracji prasy ... 92

§ 31. Wolność zgromadzeń ... 94

(10)

Spis treści IX

II. Regulacja ustawowa ... 94

1. Rozstrzyganie o pierwszeństwie wyboru miejsca i czasu zgromadzenia ... 96

2. Odbywanie i rozwiązywanie zgromadzeń ... 96

3. Postępowanie uproszczone w sprawach zgromadzeń ... 97

4. Zgromadzenia spontaniczne ... 97

5. Zgromadzenia organizowane cyklicznie ... 97

III. Wolność zgromadzeń w orzecznictwie TK... 98

§ 32. Wolność zrzeszania się. Stowarzyszenia i partie polityczne ... 101

I. Wolność zrzeszania się ... 101

II. Wolność tworzenia i działania partii politycznych ... 103

III. Ustawa o partiach politycznych ... 104

1. Uwagi ogólne ... 104

2. Ewidencja partii politycznych... 104

3. Finansowanie partii politycznych ... 106

IV. Prawo o stowarzyszeniach ... 108

§ 33. Prawo dostępu do informacji publicznej ... 110

II. Podmioty zobowiązane do udostępnienia informacji ... 111

III. Formy realizacji prawa dostępu do informacji publicznej ... 111

IV. Ograniczanie prawa dostępu do informacji publicznej ... 111

§ 34. Prawo petycji ... 112

II. Petycja, wniosek, skarga... 113

§ 35. Ochrona prawa własności i innych praw majątkowych ... 113

II. Ochrona własności w orzecznictwie TK ... 114

§ 36. Państwo opiekuńcze ... 119

I. Uwagi ogólne dotyczące wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych ... 119

II. Najważniejsze wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ... 120

1. Wolność pracy (art. 65 Konstytucji RP) ... 120

2. Prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 Konstytucji RP) ... 121

3. Prawo do ochrony zdrowia (art. 68 Konstytucji RP) ... 121

§ 37. Prawo do nauki ... 122

II. Szczegółowa charakterystyka unormowania ... 123

§ 38. Konstytucyjne regulacje prawno-rodzinne ... 125

II. Małżeństwo ... 125

III. Szczególne obowiązki państwa wobec rodziny ... 126

IV. Macierzyństwo ... 127

V. Rodzicielstwo... 128

VI. Dziecko ... 129

(11)

X Spis treści

§ 39. Odszkodowanie za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej ... 130

II. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej organów władzy publicznej na gruncie art. 77 ust. 1 Konstytucji RP ... 131

III. Problematyka odpowiedzialności odszkodowawczej za bezprawie legislacyjne ... 133

§ 40. Skarga konstytucyjna ... 133

II. Zakres podmiotowy ... 134

III. Zakres przedmiotowy ... 135

IV. Wzorzec kontroli ... 136

V. Warunki dopuszczalności skargi konstytucyjnej ... 136

§ 41. Obowiązki jednostki wynikające z przepisów Konstytucji RP ... 139

Rozdział IV. Udział obywateli w sprawowaniu władzy publicznej ... 141

§ 42. Prawo wyborcze ... 141

I. Systemy wyborcze ... 141

II. Przymiotniki wyborcze ... 142

III. Alternatywne metody głosowania ... 144

IV. Komitety wyborcze ... 146

V. Wybrane gwarancje przestrzegania zasad fair play w prawie wyborczym ... 147

VI. Organy wyborcze ... 149

VII. Stwierdzanie ważności wyborów i protesty wyborcze ... 151

VIII. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ... 152

§ 43. Referendum ... 153

II. Rodzaje referendum ... 154

1. Rodzaje referendum ogólnokrajowego ... 155

III. Wniosek obywatelski o poddanie określonej sprawy pod referendum (art. 63 ReferU) ... 157

§ 44. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza ... 158

II. Procedura ... 158

Rozdział V. Sejm i Senat ... 161

§ 45. Zagadnienia podstawowe ... 161

§ 46. Zasady funkcjonowania parlamentu ... 162

I. Zasada dwuizbowości ... 162

II. Zasada kadencyjności ... 163

III. Zasada autonomii regulaminowej ... 164

IV. Zasada dyskontynuacji prac parlamentu ... 165

V. Zasada permanencji ... 166

VI. Zasada jawności ... 166

(12)

Spis treści XI

§ 47. Status prawny posła i senatora ... 167

I. Mandat parlamentarny ... 167

II. Immunitet parlamentarny ... 168

III. Inne (poza immunitetem) gwarancje prawidłowego wykonywania mandatu ... 170

1. Zasada incompatibilitas (niepołączalności) ... 170

2. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku (art. 107 ust. 1 Konstytucji RP) ... 171

3. Uposażenie i dieta ... 171

4. Uprawnienia pracownicze ... 171

IV. Uprawnienia parlamentarzystów ... 172

V. Obowiązki parlamentarzystów ... 172

VI. Odpowiedzialność regulaminowa posłów ... 173

VII. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego ... 173

§ 48. Organizacja wewnętrzna i porządek prac Sejmu... 174

I. Organizacja wewnętrzna ... 174

II. Przebieg pierwszego posiedzenia Sejmu ... 178

III. Posiedzenia Sejmu ... 178

IV. Tryb uchwałodawczy ... 179

§ 49. Proces legislacyjny ... 181

I. Uwagi ogólne o funkcji ustawodawczej parlamentu ... 181

II. Inicjatywa ustawodawcza ... 181

III. Trzy czytania projektu ustawy w Sejmie ... 182

IV. Procedura ustawodawcza w Senacie ... 186

V. Udział Sejmu w procesie legislacyjnym po zakończeniu senackiego etapu prac nad ustawą ... 187

VI. Etap prezydencki ... 188

VII. Modyfikacje trybu ustawodawczego ... 189

§ 50. Funkcja kontrolna parlamentu ... 191

II. Środki kontroli przysługujące posłom, kierowane do członków RM ... 192

III. Środki kontroli przysługujące komisjom sejmowym ... 193

IV. Sejmowa komisja śledcza ... 194

§ 51. Funkcja kreacyjna parlamentu ... 195

II. Najważniejsze kompetencje kreacyjne Sejmu i Senatu ... 195

III. Procedura wyboru (powołania) ... 196

§ 52. Zgromadzenie Narodowe ... 196

II. Funkcje Zgromadzenia Narodowego ... 197

(13)

XII Spis treści

Rozdział VI. Władza wykonawcza ... 199

§ 53. Prezydent RP ... 199

I. Funkcje Prezydenta RP ... 199

II. Uwagi ogólne dotyczące kompetencji Prezydenta RP ... 199

III. Kompetencje prawodawcze Prezydenta RP ... 200

IV. Prezydent RP a Rada Ministrów ... 201

V. Prezydent RP a parlament ... 204

VI. Prezydent RP a władza sądownicza ... 207

VII. Prezydent a niezależne od rządu organy regulujące ... 209

VIII. Kompetencje Prezydenta RP w stanach nadzwyczajnych ... 210

IX. Pozostałe kompetencje Prezydenta stanowiące jego prerogatywę ... 210

§ 54. Rada Ministrów ... 211

II. Powoływanie Rady Ministrów ... 211

III. Dokonywanie zmian w składzie Rady Ministrów ... 214

IV. Skład Rady Ministrów ... 214

V. Organy wewnętrzne Rady Ministrów ... 215

VI. Kompetencje Rady Ministrów... 216

VII. Odpowiedzialność Rady Ministrów ... 218

Rozdział VII. Władza sądownicza ... 221

§ 55. Relacja między władzą sądowniczą a pozostałymi władzami ... 221

I. Wpływ innych władz na judykaturę ... 221

II. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości ... 222

§ 56. Struktura sądownictwa ... 223

II. Sąd Najwyższy ... 224

1. Wewnętrzna organizacja Sądu Najwyższego ... 224

2. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego ... 224

3. Kompetencje Sądu Najwyższego ... 225

4. Spór między Sądem Najwyższym a Trybunałem Konstytucyjnym .... 226

§ 57. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów ... 227

I. Niezależność władzy sądowniczej ... 227

II. Immunitet sędziowski ... 230

§ 58. Krajowa Rada Sądownictwa ... 231

§ 59. Trybunał Konstytucyjny ... 232

II. Modele sądowej kontroli konstytucyjności prawa ... 232

III. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego ... 233

IV. Organy Trybunału Konstytucyjnego ... 234

1. Prezes Trybunału Konstytucyjnego ... 234

2. Zgromadzenie Ogólne ... 234

V. Hierarchiczna kontrola norm ... 235

VI. Kontrola prewencyjna (uprzednia) ... 236

(14)

Spis treści XIII

VII. Kontrola represyjna (następcza) ... 237

1. Przedmiot kontroli ... 237

2. Wzorce kontroli ... 238

3. Inicjatywa kontroli ... 238

VIII. Funkcje TK ... 238

IX. Procedura orzekania przez TK ... 241

X. Orzeczenia TK i ich skutki ... 241

XI. Orzeczenia TK dotyczące ustaw regulujących organizację oraz tryb postępowania przed Trybunałem ... 243

§ 60. Trybunał Stanu ... 247

II. Odpowiedzialność konstytucyjna a polityczna ... 248

III. Członkowie Trybunału Stanu ... 249

IV. Delikt konstytucyjny ... 249

V. Zakres podmiotowy i przedmiotowy odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu... 250

VI. Zakres czasowy odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu ... 251

VII. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej ... 251

VIII. Katalog kar... 253

Rozdział VIII. Pozostałe konstytucyjne organy państwowe ... 255

§ 61. Rzecznik Praw Obywatelskich ... 255

II. Powołanie, kadencja i odwołanie ... 255

III. Pozycja ... 256

IV. Kto może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich o pomoc ... 257

V. Zainicjowanie sprawy przed Rzecznikiem Praw Obywatelskich ... 257

VI. Czynności podejmowane przez RPO ... 258

VII. Biuro ... 259

§ 62. Najwyższa Izba Kontroli ... 259

II. Organy NIK ... 259

III. Inicjowanie kontroli ... 261

§ 63. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ... 262

II. Skład KRRiT ... 262

III. Kompetencje KRRiT ... 263

§ 64. Narodowy Bank Polski... 265

II. Niezależność Narodowego Banku Polskiego ... 265

III. Funkcje i kompetencje Narodowego Banku Polskiego ... 266

IV. Organy Narodowego Banku Polskiego ... 266

(15)

XIV Spis treści

Rozdział IX. Stany nadzwyczajne ... 269

§ 65. Stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej ... 269

II. Ograniczanie wolności i praw człowieka i obywatela ... 270

III. Przesłanki i tryb wprowadzenia stanu wojennego ... 271

IV. Przesłanki i tryb wprowadzenia stanu wyjątkowego... 271

V. Przesłanki i tryb wprowadzenia stanu klęski żywiołowej ... 272

Indeks rzeczowy ... 273

(16)

WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawa

AktNormU ... ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i nie- których innych aktów prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r.

poz. 296 ze zm.) KC ... Kodeks cywilny

KKW ... Kodeks karny wykonawczy

Konstytucja RP ... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.

Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KPC ... Kodeks postępowania cywilnego KPK ... Kodeks postępowania karnego KWyb ... Kodeks wyborczy

ManU ... ustawa z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1510 ze zm.)

PartPU ... ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych (tekst jedn. Dz.U.

z 2011 r. Nr 155, poz. 924 ze zm.)

PrPras ... ustawa z 26.1.1984 r. – Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.)

PrStow ... ustawa z 7.4.1997 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.

Dz.U. z 2017 r. poz. 210)

PrUSP ... ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 2062 ze zm.)

PrZgrom ... ustawa z 24.7.2015 r. – Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. z 2015 r.

poz. 1485)

PTKU ... ustawa z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 2072) ReferU ... ustawa z 14.3.2003 r. o referendum ogólnokrajowym (tekst jedn.

Dz.U. z 2015 r. poz. 318)

RegSejmu ... uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. – Re- gulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P.

z 2012 r. poz. 32 ze zm.)

RegSenatu ... uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z 23.11.1990 r. – Re- gulamin Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. M.P.

z 2016 r. poz. 824 ze zm.)

(17)

XVI Wykaz skrótów RMU ... ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedn. Dz.U.

z 2012 r. poz. 392 ze zm.)

RPDU ... ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (tekst jedn.

Dz.U. z 2015 r. poz. 2086 ze zm.)

RPOU ... ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1648 ze zm.)

RTVU ... ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U.

z 2016 r. poz. 639 ze zm.)

SNU ... ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U.

z 2016 r. poz. 1254 ze zm.)

STK ... ustawa z 30.11.2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytu- cyjnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 2073)

SumWyznU ... ustawa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.)

TSU ... ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U.

z 2016 r. poz. 2050) 2. Organy i instytucje

SN ... Sąd Najwyższy

TK ... Trybunał Konstytucyjny 3. Publikatory i czasopisma

Dz.U. ... Dziennik Ustaw Dz.Urz. ... Dziennik Urzędowy M.P. ... Monitor Polski

OTK-A ... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Seria A OTK-B ... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego – Seria B PiP ... Państwo i Prawo

Prz. Sejm. ... Przegląd Sejmowy 4. Inne skróty

art. ... artykuł cz. ... część dot. ... dotyczy

itp. ... i temu podobny (-a, -e) lit. ... litera

m.in. ... między innymi n. ... następny (-a, -e) np. ... na przykład Nr ... numer pkt ... punkt por. ... porównaj post. ... postanowienie poz. ... pozycja r. ... rok

red. ... redakcja, redaktor

(18)

Wykaz skrótów XVII

s. ... strona (-y) t. ... tom

tekst jedn. ... tekst jednolity tj. ... to jest

tzw. ... tak zwany (-a, -e) uchw. ... uchwała

ust. ... ustęp w zw. z ... w związku z wyr. ... wyrok zd. ... zdanie ze zm. ... ze zmianami zob. ... zobacz

(19)

(20)

WYKAZ LITERATURY

B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012.

B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, Warsza- wa 2002.

J. Boć (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej, Wrocław 1998.

L. Bosek, M. Wild, Kontrola konstytucyjności prawa. Zagadnienia ustrojowe, procesowe i materialnoprawne. Komentarz praktyczny dla sędziów i pełnomocników procesowych. Wzory pism procesowych, Warszawa 2014.

J. Bujny, Prawa pacjenta. Między autonomią a paternalizmem, Warszawa 2007.

M. Chmaj (red.), Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016.

J. Ciapała, Charakter kompetencji prezydenta RP. Uwagi w kontekście kompetencji w za- kresie powoływania sędziów, Prz. Sejm. 2008, Nr 4(87).

M. Florczak-Wątor, Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014.

M. Florczak-Wątor (red.), Sądy i trybunały wobec problemu horyzontalnego działania praw jednostki, Kraków 2015.

L. Garlicki, Konferencja naukowa: Konstytucja RP w praktyce, Warszawa 1999.

L. Garlicki (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2016.

L. Garlicki, Prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2016.

D. Grudziecki, W poszukiwaniu suwerena. Czy każdy z nas jest suwerenem?, Warszawa 2009.

M. Haczkowska (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Lex/el. 2014.

M. Hermann, Wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego z perspektywy teore- tycznoprawnej: instrument ochrony ładu konstytucyjnego czy środek zapewniania jed- nolitości orzecznictwa?, Warszawa 2015.

M. Jaworska, Prawo do sądu, [w:] M. Jabłoński (red.), Realizacja i ochrona konstytucyj- nych praw jednostki w polskim porządku prawnym, Wrocław 2014.

E. Łętowska, J. Woleński, Instytucjonalizacja związków a Konstytucja RP z 1997 r., PiP 2013, Nr 6.

A. Mączyński, Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, PiP 2000, Nr 5.

Monteskiusz, O duchu praw, przekł. T. Boy-Żeleński, Warszawa 2002.

B. Opaliński, Kontrasygnata aktów głowy państwa w polskim konstytucjonalizmie, Ius Novum 2011, Nr 3.